जनौ जगदुत्पत्तौ मायावृत्यात्मको मायावृत्तिविशेषस्वरूप ईशसंकल्पः साधनं करणम् । मायाप्रतिबिंबितेश्वरस्य संकल्पेन जगत्सृष्टमितिभावः । मनोवृत्त्यात्मको मनसो वृतिः “जाया मे स्यात्", "वित्तं मे स्यादि"त्यादिकामरूपा तदात्मकः तत्स्वरूपो जीवसंकल्पो भोगसाधनं । कामनिबद्धेयं जीवस्य प्रवृत्तिर्भोग कारणं भवति ॥ १९ ॥
कथमेकस्मिन्नेव वस्तुनि भिन्नभोगोपपत्तिरित्यत आह, ईशेति ।
|
ईशनिर्मितमण्यादौ वस्तुन्येकविधे स्थिते । |
भोक्तृधीवृत्तिनानात्वात् अनुभवितुर्जीवस्य मनोवृत्तोनामनेकत्वात् । स्पष्टमन्यत् ॥ २० ॥
सहकारिकारणभेदात्कार्यभेद इति युक्तिसिद्धं भोगभेदं दृष्टान्तमुखेनानु भावयति, हृष्यतीति ।
|
हृष्यत्येको मणिं लब्ध्वा क्रुद्ध्यत्यन्योऽह्यलाभतः । |
एको मण्यर्थी मणिं लब्ध्वा हृष्यति । अन्यस्तदर्थी तदलाभतः क्रुध्यति । विरक्तो मणिविषयेऽनुरागहीनो मणिं पश्यत्येव । अत्र मणिं दृष्ट्वा न हृष्यति न कुप्यति । एक एव मणिर्मनोवृत्तिभेदेन हर्षक्रोघौदासीन्यान्यतमस्य कारणं भवति । तथैवामूल्योऽपि गृहिणोमणिर्भर्तुर्मानसिकवृत्त्यनुरूपं कदाचिदानन्दाय कदाचित्कोपाय कदाचिदौदासोन्याय कल्पते ॥ २१ ॥
पूर्वोक्ताभ्यां द्वाभ्यां कार्यकारणाभ्यां भोगाकारभेदाः प्रदर्शिताः। अधुना स्वरूपभेदं प्रदर्शयति, प्रिय इति ।
|
प्रियोऽप्रिय उपेक्ष्यश्चेत्याकारा मणिगास्त्रयः। |
