"पैङ्गलोपनिषत्" इत्यस्य संस्करणे भेदः

शुक्ल_यजुर्वेदीय सामान्य उपनिषत् ॥

पैङ्गलोपनिषद्वेद्यं परमानन्दविग्रहम् ।

पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

अथ ह पैङ्ङलो याङ्य़वल्क्यमुपसमेत्य

द्वादशवर्शशुश्रूषापूर्वकं

मध्यस्थमात्मानं कलशान्तरदीपवत् ।

अङ्गुष्ठमात्रमात्मानमधूमज्योतिरूपकम् ॥ १॥

प्रकाशयन्तमन्तःस्थं ध्यायेत्कूटस्थमव्ययम् ।

ध्यायन्नास्ते मुनिश्चैव चासुप्तेरामृतेस्तु यः ॥ २॥

जीवन्मुक्तः स विज्ञेयः स धन्यः कृतकृत्यवान् ।

जीवन्मुक्तपदं त्यक्त्वा स्वदेहे कालसात्कृते ।

विशत्यदेहमुक्तत्वं पवनोऽस्पन्दतामिव ॥ ३॥

अशब्दमस्पर्शमरूपमव्ययं

तथा रसं नित्यमगन्धवच्च यत् ।

आत्मानं रथिनं विद्धि शरीरं रथमेव च । बुद्धिं तु

सारथिं विद्धि मनः प्रग्रहमेव च ॥ १॥

इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयांस्तेषु गोचरान् । जङ्गमानि

विमानानि हृदयानि मनीषिणः ॥ २॥

आत्मेन्द्रियमनोयुक्तं भोक्तेत्याहुर्महर्षयः । ततो नारायणः

साक्षाद्धृदये सुप्रतिष्ठितः ॥ ३॥

प्रारब्धकर्मपर्यन्तमहिनिर्मोकवद्व्यवहरति ।

चन्द्रवच्चरते देही स मुक्तश्चानिकेतनः ॥ ४॥

तीर्थे श्वपचगृहे वा तनुं विहाय याति कैवल्यम् ।

प्राणानवकीर्य याति कैवल्यम् ॥

तं पश्चाद्दिग्बलिं कुर्यादथवा खननं चरेत् । पुंसः

प्रव्रजनं प्रोक्तं नेतराय कदाचन ॥ ५॥

नाशौचं नाग्निकार्यं च न पिण्डं नोदकक्रिया । न

कुर्यात्पार्वणादीनि ब्रह्मभूताय भिक्षवे ॥ ६॥

दग्धस्य दहनं नास्ति पक्वस्य पचनं यथा ।

ज्ञानाग्निदग्धदेहस्य न च श्राद्धं न च क्रिया ॥ ७॥

यावच्चोपाधिपर्यन्तं तावच्च्हुश्रूषयेद्गुरुम् ।

गुरुवद्गुरुभार्यायां तत्पुत्रेषु च वर्तनम् ॥ ८॥

शुद्धमानसः शुद्धचिद्रूपः सहिष्णुः सोऽहमस्मि सहिष्णुः

सोऽहमस्मीति प्राप्ते ज्ञानेन विज्ञाने ज्ञेये परमात्मनि हृदि

हृदयं निर्मलं कृत्वा चिन्तयित्वाप्यनामयम् । अहमेव

परं सर्वमिति पश्येत्परं सुखम् ॥ ९॥

यथा जले जलं क्षिप्तं क्षीरे क्षीरं घृते घृतम् ।

अविशेषो भवेत्त्द्वज्जिवात्मपरमात्मनोः ॥ १०॥

देहे ज्ञानेन दीपिते बुद्धिरखण्डाकाररूपा यदा भवति

तदा विद्वान्ब्रह्मज्ञानाग्निना कर्मबन्धं निर्दहेत् । ततः

यथोदके तोयमनुप्रविष्टं तथात्मरूपो निरुपाधिसंस्थितः

॥ ११॥

आकाशवत्सूक्ष्मशरीर आत्मा न दृश्यते वायुवदन्तरात्मा ।

स बाह्यमभ्यन्तरनिश्चलात्मा ज्ञानोल्कयापश्यति

चान्तरात्मा ॥ १२॥

यत्रयत्र मृतो ज्ञानी येन वा केन मृत्युना । यथा

सर्वगतं व्योम तत्रतत्र लयं गतः ॥ १३॥

घटाकाशमिवात्मानं विलयं वेत्ति तत्त्वतः । स गच्च्हति

निरालम्बं ज्ञानालोकं समन्ततः ॥ १४॥

तपेद्वर्षसहस्राणि एकपादस्थितो नरः । एतस्य ध्यानयोगस्य

कलां नार्हति षोडशीम् ॥ १५॥

इदं ज्ञानमिदं ज्ञेयं तत्सर्वं ज्ञातुमिच्च्हति । । अपि

वर्षसहस्रायुः शास्त्रान्तं नाधिगच्च्हति ॥ १६॥

विज्ञेयोऽक्षरतन्मात्रो जीवितं वापि चञ्चलम् । विहाय

शास्त्रजालानि यत्सत्यं तदुपासताम् ॥ १७॥

अनन्तकर्मशौचं च जपो यज्ञस्तथैव च ।

तीर्थयात्राभिगमनं यावत्तत्त्वं न विन्दति ॥ १८॥

अहं ब्रह्मेति नियतं मोक्षहेतुर्महात्मनाम् । द्वे पदे

बन्धमोक्षाय न ममेति ममेति च ॥ १९॥

ममेति बध्यते जन्तुर्निर्ममेति विमुच्यते । मनसो ह्युन्मनी भावे

द्वैतं नैवोपलभ्यते ॥ २०॥

यदा यात्युन्मनीभावस्तदा तत्परमं पदम् । यत्रयत्र मनो

याति तत्रतत्र परं पदम् ॥ २१॥

तत्रतत्र परं ब्रह्म सर्वत्र समवस्थितम् ।

हन्यान्मुष्टिभिराकाशं क्षुधार्तः खण्डयेत्तुषम् ॥ २२॥

नाहं ब्रह्मेति जानाति तस्य मुक्तिर्न जायते । य

एतदुपनिषदं नित्यमधीते सोऽग्निपूतो भवति । स वायुपूतो

 

इति पैङ्गलोपनिष्त्समाप्ता ॥