"पृष्ठम्:शुक्लयजुर्वेदसंहिता (उवट-महीधर) Shukla Yajurveda.pdf/४७५" इत्यस्य संस्करणे भेदः

<poem><span style="font-size: 14pt; line-height: 200%">इत्युक्तेः । अयमनुक्तबिगुपलक्षकः । एते यज्ञेन वक्षणाः पृणध्वमिति संवन्धः ॥ २८ ॥

उ० यूपवस्का उत यूपं ये वृश्चन्ति त एवमुच्यन्ते । उत अपिच ये यूपवाहाः यूपं ये वहन्ति । चपालं ये अश्वयूपाय तक्षति ये जनाः अश्वबन्धनयूपाय चषालं यूपाग्रभागं तक्षति । तक्षन्तीति प्राप्ते छान्दसमेकवचनम् । साधुसंपादयन्ते । ये च अर्वते अश्वाय पचनं पच्यतेऽनेनेति पचनं काष्ठादि संभरन्ति । उतो अपिच तेषां जनानां संबन्धिनी अभिगूर्तिः 'गुरी उद्यमने' । आगूरणमभिगूर्तिः स्त्रकाले सर्व करणीयमिति बुद्धिः इन्वतु व्याप्नोतु ॥ २९ ॥

म०. तेषाम्रलिजामभिगूर्तिः अभिगोरणमभिगूर्तिख्यमः नोऽस्मानिन्वतु प्रीणातु व्याप्नोतु वा । अस्माकं यज्ञं सम्यक् साधयलित्यर्थः । 'इवि व्याप्तिप्रीणनयोः' लोट् शपि 'इदितो नुम् धातोः' (पा० ७ । १ । ५८ ) इति नुमागमः। तेषां केषाम् । ये यूपत्रस्काः यूपाय वृश्चन्ति तरं छिन्दन्ति ते यूपवस्काः । उतापि च ये यूपवाहाः यूपं वहन्ति ते यूपवाहाः । कर्मण्यण् । छिन्नस्य यूपस्य वोढारः । ये च अश्वयूपाय अश्वबन्धनयूपार्थं चषालं तक्षति यूपाग्रभागे स्थाप्यं काष्ठं तक्षन्ति वचनव्यत्ययः । 'चषालो यूपकटकः' इत्यमरः । 'तक्षु तनूकरणे' साधु संपादयन्तीत्यर्थः । उतो अपिच ये नराः अर्वते अश्वाय पचनं पच्यतेऽनेनेति पचनं पाकसाधनं । काष्ठभाण्डादिकं संभरन्ति संहरन्ति आनयन्ति तेषामुद्यमो. ऽस्मान्प्रीणालित्यर्थः ॥ २९ ॥

उ० उप प्र । उपप्रागात् उपैतु सुमत् 'सुमत्स्वयमित्यर्थे' इति यास्कः । मे मम अधायि निहितम् यत् मन्म मननम् । किं तदिति चेत् । देवानाम् आशाः शंसनानि साधुसाध्वयं पशुरागच्छेदित्येवमादीनि । उप आगतः वीतपृष्ठः साधुपोषणेन प्राप्तपश्वानागः। कामितपृष्ठो वा । अश्वपृष्ठं हि सर्व एवारोढुं कामयन्ति । यत एवमतो ब्रवीमि । अन्वेनं विप्रा ऋषयो मदन्ति । अनुमदन्ति अनुमोदन्ति एनमश्वं विप्रा ऋषयश्च । स्वयं च देवानां पुष्टे पोषणाय । चकृम कृतवन्तः। सुबन्धुं शोभनबन्धनं शोभनार्थवादं वा ।। ३० ॥

म० मन्म मननीयं फलं सुमत् स्वयमुपप्रागात् उपगच्छतु । सुमदित्यव्ययं स्वयमित्यर्थे । 'सुमत् खयमित्यर्थे' (निरु० | ६ । २२ ) इति यास्कोक्तेः । तन्मन्म फलं मे मया अधायि | धृतमित्यर्थः । किंच अयं वीतं पुष्टं पृष्ठं यस्य । यद्वा वीतं कामितं पृष्ठं यस्य अश्वपृष्टमारोहणाय सर्वे कामयन्ते स वीतपृ| ठोऽश्वो देवानामाशाः मनोरथान् पूरयितुमिति शेषः । उप| गच्छतु उपसर्गेण क्रियावृत्तिः । किंच देवानां पुष्टे पोषणं पुष्टम् भावे निष्टा । निमित्ते सप्तमी । देवपुष्टिनिमित्तं यमश्वं वयं | सुबन्धुं चकृम कृतवन्तः । संहितायां दीर्घः । शोभनो बन्धुबन्धनं यस्य तम् यमश्वं बद्धवन्तः । एनमश्वं विप्रा मेधाविनः ऋषयो मन्त्रदर्शिन ऋविजोऽनुमदन्ति अनुमोदन्तां तुष्यन्तु ॥ ३० ॥

उ० यद्वाजिनः वेजनवतः दाम प्रीवाबन्धनरजुः संदानं सम्यगवच्छेदकं पादबन्धनम् अर्वतः अश्वस्य । याच शीर्षण्या शिरसि बद्धा नियोजनीया रज्जुः अस्याश्वस्य । यद्वा घः पादपूरणे । अस्याश्वस्य प्रभृतं प्रहृतं निक्षिप्तम् आस्से मुखे तृणम् सर्वाणि तानि ते तव हे यजमान । अपि देवेषु अपि प्रजापतये अस्तु । सन्विति प्राप्ते वचनव्यत्ययः ॥ ३१ ॥

म० वाजिनो वेगवतोऽर्वतोऽश्वस्य यत् दाम ग्रीवाबद्धा | रजः यच्च संदानं पादबन्धनरज्जुः । या च शीर्षण्या शीर्षे | भवा शीर्षण्या शिरोबद्धास्याश्वस्य रजुः । शिरःशब्दात् 'भवे छन्दसि' (पा० ४ । ४ । ११० ) इति यत् । 'ये च तद्धिते' (पा० ६ । १ । ६१) इति शीर्षन्नादेशः । तित् खरितम् । कटिस्था रशना रज्जुः अस्यान्यापि या रज्जुः । वाथवा अस्याश्वस्य घ प्रसिद्धम् आस्ये मुखे प्रभृतं प्रहृतं प्रक्षिप्तं यत् तृणं । हे अश्व, ते तव सर्वा सर्वाणि ता तानि देवेषु अस्तु देवोपयोगीनि भवन्तु देवलं प्राप्नुवन्तु वा । अनोपयुक्तानां सर्वेषां देवसमाशास्यते ॥ ३१॥

उ० यदश्वस्य । यत् अश्वस्य ऋविषः अश्वाङ्गभूतस्य क्रव्यस्य मांसस्य 'क्रव्यं विकृन्ताजायत' इति नैरुक्ताः । अङ्गम् । मक्षिका आश अशितवती । यद्वा । स्वरौ स्वधिती रिप्तमस्ति । यच्च स्वरौ पश्वञ्जनकाले स्वधितौ शासे छेदनकाले