अमरकोशः/प्रथमकाण्डम्
| अमरकोशः प्रथमकाण्डम् अमरसिंहः |
द्वितीयकाण्डम् → |
॥ मङ्गलाचरणम् ॥
यस्य ज्ञानदयासिन्धोरगाधस्यानघा गुणाः ॥ १.०.१ ॥
सेव्यतामक्षयो धीराः स श्रिये चामृताय च ॥ १.०.२ ॥
॥ प्रस्तावना ॥
समाहृत्यान्यतन्त्राणि संक्षिप्तैः प्रतिसंस्कृतैः ॥ १.०.३ ॥
संपूर्णमुच्यते वर्गैर्नामलिङ्गानुशासनम् ॥ १.०.४ ॥
॥ परिभाषा ॥
प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् ॥ १.०.५ ॥
स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयं तद्विशेषविधेः क्वचित् ॥ १.०.६ ॥
भेदाख्यानाय न द्वन्द्वो नैकशेषो न संकरः ॥ १.०.७ ॥
कृतोऽत्र भिन्नलिङ्गानामनुक्तानां क्रमादृते ॥ १.०.८ ॥
त्रिलिङ्ग्यां त्रिष्विति पदं मिथुने तु द्वयोरिति ॥ १.०.९ ॥
निषिद्धलिङ्गं शेषार्थं त्वन्ताथादि न पूर्वभाक् ॥ १.०.१० ॥
॥ स्वर्गवर्गः ॥
स्वरव्ययं स्वर्गनाकत्रिदिवत्रिदशालयाः ॥ १.१.११ ॥
सुरलोको द्योदिवौ द्वे स्त्रियां क्लीबे त्रिविष्टपम् ॥ १.१.१२ ॥
अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ॥ १.१.१३ ॥
सुपर्वाणः सुमनसस्त्रिदिवेशा दिवौकसः ॥ १.१.१४ ॥
आदितेया दिविषदो लेखा अदितिनन्दनाः ॥ १.१.१५ ॥
आदित्या ऋभवोऽस्वप्ना अमर्त्या अमृतान्धसः ॥ १.१.१६ ॥
बर्हिर्मुखाः ऋतुभुजो गीर्वाणा दानवारयः ॥ १.१.१७ ॥
वृन्दारका दैवतानि पुंसि वा देवताः स्त्रियाम् ॥ १.१.१८ ॥
आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः ॥ १.१.१९ ॥
महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः ॥ १.१.२० ॥
विद्याधराप्सरोयक्षरक्षोगन्धर्वकिंनराः ॥ १.१.२१ ॥
पिशाचो गुह्यकः सिद्धो भूतोऽमी देवयोनयः ॥ १.१.२२ ॥
असुरा दैत्यदैतेयदनुजेन्द्रारिदानवाः ॥ १.१.२३ ॥
शुक्रशिष्या दितिसुताः पूर्वदेवाः सुरद्विषः ॥ १.१.२४ ॥
सर्वज्ञः सुगतः बुद्धो धर्मराजस्तथागतः ॥ १.१.२५ ॥
समन्तभद्रो भगवान्मारजिल्लोकजिज्जिनः ॥ १.१.२६ ॥
षडभिज्ञो दशबलोऽद्वयवादी विनायकः ॥ १.१.२७ ॥
मुनीन्द्रः श्रीघनः शास्ता मुनिः शाक्यमुनिस्तु यः ॥ १.१.२८ ॥
स शाक्यसिंहः सर्वार्थसिद्धः शौद्धोदनिश्च सः ॥ १.१.२९ ॥
गौतमश्चार्कबन्धुश्च मायादेवीसुतश्च सः ॥ १.१.३० ॥
ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः ॥ १.१.३१ ॥
हिरण्यगर्भो लोकेशः स्वयंभूश्चतुराननः ॥ १.१.३२ ॥
धाताब्जयोनिर्द्रुहिणो विरिञ्चिः कमलासनः ॥ १.१.३३ ॥
स्रष्टा प्रजापतिर्वेधा विधाता विश्वसृग्विधिः ॥ १.१.३४ ॥
नाभिजन्माण्डजः पूर्वो निधनः कमलोद्भवः ॥ १.१.३५ ॥
सदानन्दो रजोमूर्तिः सत्यको हंसवाहनः ॥ १.१.३६ ॥
विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ॥ १.१.३७ ॥
दामोदरो हृषीकेशः केशवो माधवः स्वभूः ॥ १.१.३८ ॥
दैत्यारिः पुण्डरीकाक्षो गोविन्दो गरुडध्वजः ॥ १.१.३९ ॥
पीताम्बरोऽच्युतः शार्ङ्गी विष्वक्सेनो जनार्दनः ॥ १.१.४० ॥
उपेन्द्र इन्द्रावरजश्चक्रपाणिश्चतुर्भुजः ॥ १.१.४१ ॥
पद्मनाभो मधुरिपुर्वासुदेवस्त्रिविक्रमः ॥ १.१.४२ ॥
देवकीनन्दनः शौरिः श्रीपतिः पुरुषोत्तमः ॥ १.१.४३ ॥
वनमाली बलिध्वंसी कंसारातिरधोक्षजः ॥ १.१.४४ ॥
विश्वम्भरः कैटभजिद्विधुः श्रीवत्सलाञ्छनः ॥ १.१.४५ ॥
पुराणपुरुषो यज्ञपुरुषो नरकान्तकः ॥ १.१.४६ ॥
जलशायी विश्वरूपो मुकुन्दो मुरमर्दनः ॥ १.१.४७ ॥
वसुदेवोऽस्य जनकः स एवानकदुन्दुभिः ॥ १.१.४८ ॥
बलभद्रः प्रलम्बघ्नो बलदेवोऽच्युताग्रजः ॥ १.१.४९ ॥
रेवतीरमणो रामः कामपालो हलायुधः ॥ १.१.५० ॥
नीलाम्बरो रौहिणेयस्तालाङ्को मुसली हली ॥ १.१.५१ ॥
संकर्षणः सीरपाणिः कालिन्दीभेदनो बलः ॥ १.१.५२ ॥
मदनो मन्मथो मारः प्रद्युम्नो मीनकेतनः ॥ १.१.५३ ॥
कन्दर्पो दर्पकोऽनङ्गः कामः पञ्चशरः स्मरः ॥ १.१.५४ ॥
शम्बरारिर्मनसिजः कुसुमेषुरनन्यजः ॥ १.१.५५ ॥
पुष्पधन्वा रतिपतिर्मकरध्वज आत्मभूः ॥ १.१.५६ ॥
अरविन्दमशोकं च चूतं च नवमल्लिका ॥ १.१.५७ ॥
नीलोत्पलं च पञ्चैते पञ्चबाणस्य सायकाः ॥ १.१.५८ ॥
उन्मादनस्तापनश्च शोषणः स्तम्भनस्तथा ॥ १.१.५९ ॥
संमोहनश्च कामश्च पञ्च बाणाः प्रकीर्तिताः ॥ १.१.६० ॥
ब्रह्मसूर्विश्वकेतुः स्यादनिरुद्ध उषापतिः ॥ १.१.६१ ॥
लक्ष्मीः पद्मालया पद्मा कमला श्रीर्हरिप्रिया ॥ १.१.६२ ॥
इन्दिरा लोकमाता मा क्षीरोदतनया रमा ॥ १.१.६३ ॥
भार्गवी लोकजननी क्षीरसागरकन्यका ॥ १.१.६४ ॥
शङ्खो लक्ष्मीपतेः पाञ्चजन्यश्चक्रं सुदर्शनः ॥ १.१.६५ ॥
कौमोदकी गदा खड्गो नन्दकः कौस्तुभो मणिः ॥ १.१.६६ ॥
चापः शार्ङ्गं मुरारेस्तु श्रीवत्सो लाञ्छनं स्मृतम् ॥ १.१.६७ ॥
अश्वाश्च शैव्यसुग्रीवमेघपुष्पबलाहकाः ॥ १.१.६८ ॥
सारथिर्दारुको मन्त्री ह्युद्धवश्चानुजो गदः ॥ १.१.६९ ॥
गरुत्मान्गरुडस्तार्क्ष्यो वैनतेयः खगेश्वरः ॥ १.१.७० ॥
नागान्तको विष्णुरथः सुपर्णः पन्नगाशनः ॥ १.१.७१ ॥
शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ॥ १.१.७२ ॥
ईश्वरः शर्व ईशानः शंकरश्चन्द्रशेखरः ॥ १.१.७३ ॥
भूतेशः खण्डपरशुर्गिरीशो गिरिशो मृडः ॥ १.१.७४ ॥
मृत्युञ्जयः कृत्तिवासाः पिनाकी प्रमथाधिपः ॥ १.१.७५ ॥
उग्रः कपर्दी श्रीकण्ठः शितिकण्ठः कपालभृत् ॥ १.१.७६ ॥
वामदेवो महादेवो विरूपाक्षस्त्रिलोचनः ॥ १.१.७७ ॥
कृशानुरेताः सर्वज्ञो धूर्जटिर्नीललोहितः ॥ १.१.७८ ॥
हरः स्मरहरो भर्गस्त्र्यम्बकस्त्रिपुरान्तकः ॥ १.१.७९ ॥
गङ्गाधरोऽन्धकरिपुः क्रतुध्वंसी वृषध्वजः ॥ १.१.८० ॥
व्योमकेशो भवो भीमः स्थाणू रुद्र उमापतिः ॥ १.१.८१ ॥
अहिर्बुध्न्योऽष्टमूर्तिश्च गजारिश्च महानटः ॥ १.१.८२ ॥
कपर्दोऽस्य जटाजूटः पिनाकोऽजगवं धनुः ॥ १.१.८३ ॥
प्रमथाः स्युः पारिषदा ब्राह्मीत्याद्यास्तु मातरः ॥ १.१.८४ ॥
विभूतिर्भूतिरैश्वर्यमणिमादिकमष्टधा ॥ १.१.८५ ॥
अणिमा महिमा चैव गरिमा लघिमा तथा ॥ १.१.८६ ॥
प्राप्तिः प्राकाम्यमीशित्वं वशित्वं चाष्ट सिद्धयः ॥ १.१.८७ ॥
उमा कात्यायनी गौरी काली हैमवतीश्वरी ॥ १.१.८८ ॥
शिवा भवानी रुद्राणी शर्वाणी सर्वमङ्गला ॥ १.१.८९ ॥
अपर्णा पार्वती दुर्गा मृडानी चण्डिकाम्बिका ॥ १.१.९० ॥
आर्या दाक्षायणी चैव गिरिजा मेनकात्मजा ॥ १.१.९१ ॥
कर्ममोटी तु चामुण्डा चर्ममुण्डा तु चर्चिका ॥ १.१.९२ ॥
विनायको विघ्नराजद्वैमातुरगणाधिपाः ॥ १.१.९३ ॥
अप्येकदन्तहेरम्बलम्बोदरगजाननाः ॥ १.१.९४ ॥
कार्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः ॥ १.१.९५ ॥
पार्वतीनन्दनः स्कन्दः सेनानीरग्निभूर्गुहः ॥ १.१.९६ ॥
बाहुलेयस्तारकजिद्विशाखः शिखिवाहनः ॥ १.१.९७ ॥
षाण्मातुरः शक्तिधरः कुमारः क्रौञ्चदारणः ॥ १.१.९८ ॥
शृङ्गी भृङ्गी रिटिस्तुण्डी नन्दिको नन्दिकेश्वरः ॥ १.१.९९ ॥
इन्द्रो मरुत्वान्मघवा बिडौजाः पाकशासनः ॥ १.१.१०० ॥
व्ऱीद्धश्रवाः सुनासीरः पुरुहूतः पुरन्दरः ॥ १.१.१०१ ॥
जिष्णुर्लेखर्षभः शक्रः शतमन्युर्दिवस्पतिः ॥ १.१.१०२ ॥
सुत्रामा गोत्रभिद्वज्री वासवो वृत्रहा वृषा ॥ १.१.१०३ ॥
बास्तोष्पतिः सुरपतिर्बलारातिः शचीपतिः ॥ १.१.१०४ ॥
जम्भभेदी हरिहयः स्वाराण्नमुचिसूदनः ॥ १.१.१०५ ॥
संक्रन्दनो दुश्च्यवनस्तुराषाण्मेघवाहनः ॥ १.१.१०६ ॥
आखण्डलः सहस्राक्ष ऋभुक्षास्तस्य तु प्रिया ॥ १.१.१०७ ॥
पुलोमजा शचीन्द्राणी नगरी त्वमरावती ॥ १.१.१०८ ॥
हय उच्चैःश्रवा सूतो मातलिर्नन्दनं वनम् ॥ १.१.१०९ ॥
स्यात्प्रासादो वैजयन्तो जयन्तः पाकशासनिः ॥ १.१.११० ॥
ऐरावतोऽभ्रमातङ्गैरावणाभ्रमुवल्लभाः ॥ १.१.१११ ॥
ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात्कुलिशं भिदुरं पविः ॥ १.१.११२ ॥
शतकोटिः स्वरुः शम्बो दम्भोलिरशनिर्द्वयोः ॥ १.१.११३ ॥
व्योमयानं विमानोऽस्त्री नारदाद्याः सुरर्षयः ॥ १.१.११४ ॥
स्यात्सुधर्मा देवसभा पीयूषममृतं सुधा ॥ १.१.११५ ॥
मन्दाकिनी वियद्गङ्गा स्वर्णदी सुरदीर्घिका ॥ १.१.११६ ॥
मेरुः सुमेरुर्हेमाद्री रत्नसानुः सुरालयः ॥ १.१.११७ ॥
पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः ॥ १.१.११८ ॥
सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् ॥ १.१.११९ ॥
सनत्कुमारो वैधात्रः स्वर्वैद्यावश्विनीसुतौ ॥ १.१.१२० ॥
नासत्यावश्विनौ दस्रावाश्विनेयौ च तावुभौ ॥ १.१.१२१ ॥
स्त्रियां बहुष्वप्सरसः स्वर्वेश्या उर्वशीमुखाः ॥ १.१.१२२ ॥
हाहा हूहूश्चैवमाद्या गन्धर्वास्त्रिदिवौकसाम् ॥ १.१.१२३ ॥
अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ॥ १.१.१२४ ॥
कृपीटयोनिर्ज्वलनो जातवेदास्तनूनपात् ॥ १.१.१२५ ॥
बर्हिः शुष्मा कृष्णवर्त्मा शोचिष्केश उपर्बुधः ॥ १.१.१२६ ॥
आश्रयाशो बृहद्भानुः कृशानुः पावकोऽनलः ॥ १.१.१२७ ॥
रोहिताश्वो वायुसखः शिखावानाशुशुक्षणिः ॥ १.१.१२८ ॥
हिरण्यरेता हुतभुग्दहनो हव्यवाहनः ॥ १.१.१२९ ॥
सप्तार्चिर्दमुनाः शुक्रश्चित्रभानुर्विभावसुः ॥ १.१.१३० ॥
शुचिरप्पित्तमौर्वस्तु वाडवो वडवानलः ॥ १.१.१३१ ॥
वह्नेर्द्वयोर्ज्वालकीलावर्चिर्हेतिः शिखाः स्त्रियाम् ॥ १.१.१३२ ॥
त्रिषु स्फुलिङ्गोऽग्निकणः संतापः संज्वरः समौ ॥ १.१.१३३ ॥
उल्का स्यात्निर्गतज्वाला भूतिर्भसितभस्मनी ॥ १.१.१३४ ॥
क्षारो रक्षा च दावस्तु दवो वनहुताशनः ॥ १.१.१३५ ॥
धर्मराजः पितृपतिः समवर्ती परेतराट् ॥ १.१.१३६ ॥
कृतान्तो यमुनाभ्राता शमनो यमराड्यमः ॥ १.१.१३७ ॥
कालो दण्डधरः श्राद्धदेवो वैवस्वतोऽन्तकः ॥ १.१.१३८ ॥
राक्षसः कोणपः क्रव्यात्क्र्व्यादोऽस्रप आशरः ॥ १.१.१३९ ॥
रात्रिञ्चरो रात्रिचरः कर्बुरो निकषात्मजः ॥ १.१.१४० ॥
यातुधानः पुण्यजनो नैरृतो यातुरक्षसी ॥ १.१.१४१ ॥
प्रचेता वरुणः पाशी यादसांपतिरप्पतिः ॥ १.१.१४२ ॥
श्वसनः स्पर्शनो वायुर्मातरिश्वा सदागतिः ॥ १.१.१४३ ॥
पृषदश्वो गन्धवहो गन्धवाहानिलाशुगाः ॥ १.१.१४४ ॥
समीरमारुतमरुत्जगत्प्राणसमीरणाः ॥ १.१.१४५ ॥
नभस्वद्वातपवनपवमानप्रभञ्जनाः ॥ १.१.१४६ ॥
प्रकम्पनो महावातो झञ्झावातः सवृष्टिकः ॥ १.१.१४७ ॥
प्राणोऽपानः समानश्चोदानव्यानौ च वायवः ॥ १.१.१४८ ॥
शरीरस्था इमे रंहस्तरसी तु रयः स्यदः ॥ १.१.१४९ ॥
जवोऽथ शीघ्रं त्वरितम् लघु क्षिप्रमरं द्रुतम् ॥ १.१.१५० ॥
सत्वरं चपलं तूर्णमविलम्बितमाशु च ॥ १.१.१५१ ॥
सततेऽनारताश्रान्तसंतताविरतानिशम् ॥ १.१.१५२ ॥
नित्यानवरताजस्रमप्यथातिशयो भरः ॥ १.१.१५३ ॥
अतिवेलभृशात्यर्थातिमात्रोद्गाढनिर्भरम् ॥ १.१.१५४ ॥
तीव्रैकान्तनितान्तानि गाढबाढदृढानि च ॥ १.१.१५५ ॥
क्लीबे शीघ्राद्यसत्त्वे स्यात्त्रिष्वेषां सत्त्वगामि यत् ॥ १.१.१५६ ॥
कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड्गुह्यकेश्वरः ॥ १.१.१५७ ॥
मनुष्यधर्मा धनदो राजराजो धनाधिपः ॥ १.१.१५८ ॥
किन्नरेशो वैश्रवणः पौलस्त्यो नरवाहनः ॥ १.१.१५९ ॥
यक्षैकपिङ्गैलविलश्रीदपुण्यजनेश्वराः ॥ १.१.१६० ॥
अस्योद्यानं चैत्ररथं पुत्रस्तु नलकूबरः ॥ १.१.१६१ ॥
कैलासः स्थानमलका पूर्विमानं तु पुष्पकम् ॥ १.१.१६२ ॥
स्यात्किन्नरः किम्पुरुषस्तुरङ्गवदनो मयुः ॥ १.१.१६३ ॥
निधिर्नाशेवधिर्भेदाः पद्मशङ्खादयो निधेः ॥ १.१.१६४ ॥
महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ ॥ १.१.१६५ ॥
मुकुन्दकुन्दनीलाश्च खर्वश्च निधयो नव ॥ १.१.१६६ ॥
॥ व्योमवर्गः ॥
द्योदिवौ द्वे स्त्रियामभ्रं व्योम पुष्करमम्बरं ॥ १.२.१६७ ॥
नभोऽन्तरिक्षं गगनमनन्तं सुरवर्त्म खम् ॥ १.२.१६८ ॥
वियद्विष्णुपदं वा तु पुंस्याकाशविहायसी ॥ १.२.१६९ ॥
विहासयोऽपि नाकोऽपि द्युरपि स्यात्तदव्यम् ॥ १.२.१७० ॥
तारापथोऽन्तरिक्षं च मेघाध्वा च महाबिलम् ॥ १.२.१७१ ॥
विहायाः शकुने पुंसि गगने पुंनपुंसकं ॥ १.२.१७२ ॥
॥ दिग्वर्गः ॥
दिशस्तु ककुभः काष्ठा आशाश्च हरितश्च ताः ॥ १.३.१७३ ॥
प्राच्यवाचीप्रतीच्यस्ताः पूर्वदक्षिणपश्चिमाः ॥ १.३.१७४ ॥
उत्तरादिगुदीची स्याद्दिश्यं तु त्रिषु दिग्भवे ॥ १.३.१७५ ॥
अवाग्भवमवाचीनमुदीचीचीनमुदग्भवम् ॥ १.३.१७६ ॥
प्रत्यग्भवं प्रतीचीनं प्राचीनं प्राग्भवं त्रिषु ॥ १.३.१७७ ॥
इन्द्रो वह्निः पितृपतिर्नैरृतो वरुणो मरुत् ॥ १.३.१७८ ॥
कुबेर ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ॥ १.३.१७९ ॥
रविः शुक्रो महीसूनुः स्वर्भानुर्भानुजो विधुः ॥ १.३.१८० ॥
बुधो बृहस्पतिश्चेति दिशां चैव तथा ग्रहाः ॥ १.३.१८१ ॥
ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदोऽञ्जनः ॥ १.३.१८२ ॥
पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः ॥ १.३.१८३ ॥
करिण्योऽभ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् ॥ १.३.१८४ ॥
ताम्रकर्णी शुभ्रदन्ती चाङ्गना चाञ्जनावती ॥ १.३.१८५ ॥
क्लीबाव्ययं त्वपदिशं दिशोर्मध्ये विदिक्स्त्रियाम् ॥ १.३.१८६ ॥
अभ्यन्तरं त्वन्तरालं चक्रवालं तु मण्डलम् ॥ १.३.१८७ ॥
अभ्रं मेघो वारिवाहः स्तनयित्नुर्बलाहकः ॥ १.३.१८८ ॥
धाराधरो जलधरस्तडित्वान्वारिदोऽम्बुभृत् ॥ १.३.१८९ ॥
घनजीमूतमुदिरजलमुग्धूमयोनयः ॥ १.३.१९० ॥
कादम्बिनी मेघमाला त्रिषु मेघभवेऽभ्रियम् ॥ १.३.१९१ ॥
स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषे रसितादि च ॥ १.३.१९२ ॥
शम्पा शतह्रदाह्रादिन्यैरावत्यः क्षणप्रभा ॥ १.३.१९३ ॥
तडित्सौदामिनी विद्युच्च्ञ्चला चपला अपि ॥ १.३.१९४ ॥
स्फूर्जथुर्वज्रनिर्घोषो मेघज्योतिरिरंमदः ॥ १.३.१९५ ॥
इन्द्रायुधं शक्रधनुस्तदेव ऋजुरोहितम् ॥ १.३.१९६ ॥
वृष्टिवर्षं तद्विघातेऽवग्राहावग्रहौ समौ ॥ १.३.१९७ ॥
धारासम्पात आसारः शीकरोम्बुकणाः स्मृताः ॥ १.३.१९८ ॥
वर्षोपलस्तु करका मेघच्छन्नेऽह्नि दुर्दिनम् ॥ १.३.१९९ ॥
अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् ॥ १.३.२०० ॥
अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च ॥ १.३.२०१ ॥
हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः ॥ १.३.२०२ ॥
विधुः सुधांशुः शुभ्रांशुरोषधीशो निशापतिः ॥ १.३.२०३ ॥
अब्जो जैवातृकः सोमो ग्लौर्मृगाङ्कः कलानिधिः ॥ १.३.२०४ ॥
द्विजराजः शशधरो नक्षत्रेशः क्षपाकरः ॥ १.३.२०५ ॥
कला तु षोडशो भागो बिम्बोऽस्त्री मण्डलं त्रिषु ॥ १.३.२०६ ॥
भित्तं शकलखण्डे वा पुंस्यर्धोऽर्धं समेंशके ॥ १.३.२०७ ॥
चन्द्रिका कौमुदी ज्योत्स्ना प्रसाद्स्तु प्रसन्नता ॥ १.३.२०८ ॥
कलङ्काङ्कौ लाञ्छनं च चिह्नं लक्ष्म च लक्षणम् ॥ १.३.२०९ ॥
सुषमा परमा शोभा शोभा कान्तिर्द्युतिश्च्छविः ॥ १.३.२१० ॥
अवश्यायस्तु नीहारस्तुषारस्तुहिनं हिमम् ॥ १.३.२११ ॥
प्रालेयं मिहिका चाथ हिमानी हिमसंहतिः ॥ १.३.२१२ ॥
शीतं गुणे तद्वदर्थाः सुषीमः शिशिरो जडः ॥ १.३.२१३ ॥
तुषारः शीतलः शीतो हिमः सप्तान्यलिङ्गकाः ॥ १.३.२१४ ॥
ध्रुव औत्तानपादिः स्यातगस्त्यः कुम्भसम्भवः ॥ १.३.२१५ ॥
मैत्रावरुणिरस्यैव लोपामुद्रा सधर्मिणी ॥ १.३.२१६ ॥
नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाप्युडु वा स्त्रियाम् ॥ १.३.२१७ ॥
दाक्षायिण्योऽश्विनीत्यादितारा अश्वयुगश्विनी ॥ १.३.२१८ ॥
राधाविशाखा पुष्ये तु सिध्यतिष्यौ श्रविष्ठया ॥ १.३.२१९ ॥
समा धनिष्ठाः स्युः प्रोष्ठपदा भाद्रपदाः स्त्रियः ॥ १.३.२२० ॥
मृगशीर्षं मृगशिरस्तस्मिन्नेवाग्रहायणी ॥ १.३.२२१ ॥
इल्वलास्तच्छिरोदेशे तारका निवसन्ति याः ॥ १.३.२२२ ॥
बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः ॥ १.३.२२३ ॥
जीव आङ्गिरसो वाचस्पतिश्चित्रशिखण्डिजः ॥ १.३.२२४ ॥
शुक्रो दैत्यगुरुः काव्य उशना भार्गवः कविः ॥ १.३.२२५ ॥
अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ॥ १.३.२२६ ॥
रौहिणेयो बुधः सौम्यः समौ सौरिशनैश्वरौ ॥ १.३.२२७ ॥
तमस्तु राहुः स्वर्भानुः सैंहिकेयो विधुन्तुदः ॥ १.३.२२८ ॥
सप्तर्षयो मरीच्यत्रिमुखाश्चित्रशिखण्डिनः ॥ १.३.२२९ ॥
राशीनामुदयो लग्नं ते तु मेषवृषादयः ॥ १.३.२३० ॥
सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ॥ १.३.२३१ ॥
भास्कराहस्करब्रध्नप्रभाकरविभाकराः ॥ १.३.२३२ ॥
भास्वद्विवस्वत्सप्ताश्वहरिदश्वोष्णरश्मयः ॥ १.३.२३३ ॥
विकर्तनार्कमार्तण्डमिहिरारुणपूषणः ॥ १.३.२३४ ॥
द्युमणिस्तरणिर्मित्रश्चित्रभानुर्विरोचनः ॥ १.३.२३५ ॥
विभावसुर्ग्रहपतिस्त्विषांपतिरहर्पतिः ॥ १.३.२३६ ॥
भानुर्हंसः सहस्रांशुस्तपनः सविता रविः ॥ १.३.२३७ ॥
पद्माक्षस्तेजसांराशिश्छायानाथस्तमिस्रहा ॥ १.३.२३८ ॥
कर्मसाक्षी जगच्चक्षुर्लोकबन्धुस्त्रयीतनुः ॥ १.३.२३९ ॥
प्रद्योतनो दिनमणिः खद्योतो लोकबान्धवः ॥ १.३.२४० ॥
इनो भगो भामनिधिश्चांऽशुमाल्यञ्जिनीपतिः ॥ १.३.२४१ ॥
माठरः पिङ्गलो दण्डश्चण्डांशोः परिपार्श्वकाः ॥ १.३.२४२ ॥
सूरसूतोऽरुणोऽनूरुः काश्यपिर्गरुडाग्रजः ॥ १.३.२४३ ॥
परिवेषस्तुपरिधिरुपसूर्यकमण्डले ॥ १.३.२४४ ॥
किरणोस्रमयूखांऽशुगभस्तिघृणिरश्मयः ॥ १.३.२४५ ॥
भानुः करो मरीचिः स्त्रीपुंसयोर्दीधितिः स्त्रियाम् ॥ १.३.२४६ ॥
स्युः प्रभारुग्रुचिस्त्विड्भाभाश्छविद्युतिदीप्तयः ॥ १.३.२४७ ॥
रोचिः शोचिरुभे क्लीबे प्रकाशो द्योत आतपः ॥ १.३.२४८ ॥
कोष्णं कवोष्णं मन्दोष्णं कदुष्णं त्रिषु तद्वति ॥ १.३.२४९ ॥
तिग्मं तीक्ष्णं खरं तद्वन्मृगतृष्णा मरीचिका ॥ १.३.२५० ॥
॥ कालवर्गः ॥
कालो दिष्टोऽप्यनेहापि समयोऽप्यथ पक्षतिः ॥ १.४.२५१ ॥
प्रतिपद्द्वे इमे स्त्रीत्वे तदाद्यास्तिथयो द्वयोः ॥ १.४.२५२ ॥
घस्रो दिनाहनी वा तु क्लीबे दिवसवासरौ ॥ १.४.२५३ ॥
प्रत्यूषोऽहर्मुखं कल्यमुषःप्रत्युषसी अपि ॥ १.४.२५४ ॥
व्युष्टं विभातं द्वे क्लीबे पुंसि गोसर्ग इष्यते ॥ १.४.२५५ ॥
प्रभातं च दिनान्ते तु सायं सन्ध्या पितृप्रसूः ॥ १.४.२५६ ॥
प्राह्णापराह्णमध्याह्नस्त्रिसन्ध्यमथ शर्वरी ॥ १.४.२५७ ॥
निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा ॥ १.४.२५८ ॥
विभावरी तमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी ॥ १.४.२५९ ॥
तमिस्रा तामसी रात्रिर्ज्यौत्स्नी चन्द्रिकयान्विता ॥ १.४.२६० ॥
आगामिवर्तमानाहर्युक्तायां निशि पक्षिणी ॥ १.४.२६१ ॥
गणरात्रं निशा बह्व्यः प्रदोषो रजनीमुखम् ॥ १.४.२६२ ॥
अर्धरात्रनिशीथौ द्वौ द्वौ यामप्रहरौ समौ ॥ १.४.२६३ ॥
स पर्वसन्धिः प्रतिपत्पञ्चदश्योर्यदन्तरम् ॥ १.४.२६४ ॥
पक्षान्तौ पञ्चदश्यौ द्वे पौर्णमासी तु पौर्णिमा ॥ १.४.२६५ ॥
कलाहीने सानुमतिः पूर्णे राका निशाकरे ॥ १.४.२६६ ॥
अमावास्या त्वमावस्या दर्शः सूर्येन्दुसंगमः ॥ १.४.२६७ ॥
सा दृष्टेन्दुः सिनीवाली सा नष्टेन्दुकला कुहूः ॥ १.४.२६८ ॥
उपरागो ग्रहो राहुग्रस्ते त्विन्दौ च पूष्णि च ॥ १.४.२६९ ॥
सोपप्लवोपरक्तौ द्वौ अग्न्युत्पात उपाहितः ॥ १.४.२७० ॥
एकयोक्त्या पुष्पवन्तौ दिवाकरनिशाकरौ ॥ १.४.२७१ ॥
अष्टादश निमेषास्तु काष्टा त्रिंशत्तु ताः कला ॥ १.४.२७२ ॥
तास्तु त्रिंशत्क्षणस्ते तु मुहूर्तो द्वादशास्त्रियाम् ॥ १.४.२७३ ॥
ते तु त्रिंशदहोरात्रः पक्षस्ते दशपञ्च च ॥ १.४.२७४ ॥
पक्षौ पूर्वापरौ शुक्लकृष्णौ मासस्तु तावुभौ ॥ १.४.२७५ ॥
द्वौ द्वौ मार्गादि मासौ स्यादृतुस्तैरयनं त्रिभिः ॥ १.४.२७६ ॥
अयने द्वे गतिरुदग्दक्षिणार्कस्य वत्सरः ॥ १.४.२७७ ॥
समरात्रिदिवे काले विषुवद्विषुवं च तत् ॥ १.४.२७८ ॥
पुष्पयुक्ता पौर्णमासी पौषी मासे तु यत्र सा ॥ १.४.२७९ ॥
नाम्ना स पौषो माघाद्याश्चैवमेकादशापरे ॥ १.४.२८० ॥
मार्गशीर्षे सहा मार्ग आग्रहायणिकश्च सः ॥ १.४.२८१ ॥
पौषे तैषसहस्यौ द्वौ तपा माघेऽथ फाल्गुने ॥ १.४.२८२ ॥
स्यात्तपस्यः फाल्गुनिकः स्याच्चैत्रे चैत्रिको मधुः ॥ १.४.२८३ ॥
वैशाखे माधवो राधो ज्येष्ठे शुक्रः शुचिस्त्वयम् ॥ १.४.२८४ ॥
आषाढे श्रावणे तु स्यान्नभाः श्रावणिकश्च सः ॥ १.४.२८५ ॥
स्युर्नभस्यप्रौष्ठपदभाद्रभाद्रपदाः समाः ॥ १.४.२८६ ॥
स्यादाश्विन इषोऽप्याश्वयुजोऽपि स्यात्तुकार्तिके ॥ १.४.२८७ ॥
बाहुलोर्जौ कार्तिकिको हेमन्तः शिशिरोऽस्त्रियाम् ॥ १.४.२८८ ॥
वसन्ते पुष्पसमयः सुरभिर्ग्रीष्म ऊष्मकः ॥ १.४.२८९ ॥
निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः ॥ १.४.२९० ॥
स्त्रियां प्रावृट्स्त्रियां भूम्नि वर्षा अथ शरत्स्त्रियाम् ॥ १.४.२९१ ॥
षडमी ऋतवः पुंसि मार्गादीनां युगैः क्रमात् ॥ १.४.२९२ ॥
संवत्सरो वत्सरोऽब्दो हायनोऽस्त्री शरत्समाः ॥ १.४.२९३ ॥
मासेन स्यादहोरात्रः पैत्रो वर्षेण दैवतः ॥ १.४.२९४ ॥
दैवे युगसहस्रे द्वे ब्राह्मः कल्पौ तु तौ नृणाम् ॥ १.४.२९५ ॥
मन्वन्तरं तु दिव्यानां युगानामेकसप्ततिः ॥ १.४.२९६ ॥
संवर्तः प्रलयः कल्पः क्षयः कल्पान्त इत्यपि ॥ १.४.२९७ ॥
अस्त्री पङ्कं पुमान्पाप्मा पापं किल्बिषकल्मषम् ॥ १.४.२९८ ॥
कलुषं वृजिनैनोऽघमंहो दुरितदुष्कृतम् ॥ १.४.२९९ ॥
स्याद्धर्ममस्त्रियां पुण्यश्रेयसी सुकृतं वृषः ॥ १.४.३०० ॥
मुत्प्रीतिः प्रमदो हर्षः प्रमोदामोदसम्मदाः ॥ १.४.३०१ ॥
स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मशातसुखानि च ॥ १.४.३०२ ॥
श्वः श्रेयसं शिवं भद्रं कल्याणं मङ्गलं शुभम् ॥ १.४.३०३ ॥
भावुकं भविकं भव्यं कुशलं क्षेममस्त्रियाम् ॥ १.४.३०४ ॥
शस्तं चाथ त्रिषु द्रव्ये पापं पुण्यं सुखादि च ॥ १.४.३०५ ॥
मतल्लिका मचर्चिका प्रकाण्डमुद्धतल्लजौ ॥ १.४.३०६ ॥
प्रशस्तवाचकान्यमून्ययः शुभावहो विधिः ॥ १.४.३०७ ॥
दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः ॥ १.४.३०८ ॥
हेतुर्ना कारणं बीजं निदानं त्वादिकारणम् ॥ १.४.३०९ ॥
क्षेत्रज्ञ आत्मा पुरुषः प्रधानं प्रकृतिः स्त्रियाम् ॥ १.४.३१० ॥
विशेषः कालिकोऽवस्था गुणाः सत्त्वं रजस्तमः ॥ १.४.३११ ॥
जनुर्जननजन्मानि जनिरुत्पत्तिरुद्भवः ॥ १.४.३१२ ॥
प्राणी तु चेतनो जन्मी जन्तुजन्युशरीरिणः ॥ १.४.३१३ ॥
जातिर्जातं च सामान्यं व्यक्तिस्तु पृथगात्मता ॥ १.४.३१४ ॥
चित्तं तु चेतो हृदयं स्वान्तं हृन्मानसं मनः ॥ १.४.३१५ ॥
॥ धीवर्गः ॥
बुद्धिर्मनीषा धिषणा धीः प्रज्ञा शेमुषी मतिः ॥ १.५.३१६ ॥
प्रेक्षोपलब्धिश्चित्संवित्प्रतिपज्ज्ञप्तिचेतनाः ॥ १.५.३१७ ॥
धीर्धारणावती मेधा संकल्पः कर्म मानसम् ॥ १.५.३१८ ॥
अवधानं समाधानं प्रणिधानं तथैव च ॥ १.५.३१९ ॥
चित्ताभोगो मनस्कारश्चर्चा संख्या विचारणा ॥ १.५.३२० ॥
विमर्शो भावना चैव वासना च निगद्यते ॥ १.५.३२१ ॥
अध्याहारस्तर्क ऊहो विचिकित्सा तु संशयः ॥ १.५.३२२ ॥
सन्देहद्वापरौ चाथ समौ निर्णयनिश्चयौ ॥ १.५.३२३ ॥
मिथ्यादृष्टिर्नास्तिकता व्यापादो द्रोहचिन्तनम् ॥ १.५.३२४ ॥
समौ सिद्धान्तराद्धान्तौ भ्रान्तिर्मिथ्यामतिर्भ्रमः ॥ १.५.३२५ ॥
संविदागूः प्रतिज्ञानम् नियमाश्रवसंश्रवाः ॥ १.५.३२६ ॥
अङ्गीकाराभ्युपगमप्रतिश्रवसमाधयः ॥ १.५.३२७ ॥
मोक्षे धीर्ज्ञानमन्यत्र विज्ञानं शिल्पशास्त्रयोः ॥ १.५.३२८ ॥
मुक्तिः कैवल्यनिर्वाणश्रेयोनिःश्रेयसामृतम् ॥ १.५.३२९ ॥
मोक्षोऽपवर्गोऽथाज्ञानमविद्याहंमतिः स्त्रियाम् ॥ १.५.३३० ॥
रूपं शब्दो गन्धरसस्पर्शाश्च विषया अमी ॥ १.५.३३१ ॥
गोचरा इन्द्रियार्थाश्च हृषीकं विषयीन्द्रियम् ॥ १.५.३३२ ॥
कर्मेन्द्रियं तु पाय्वादि मनोनेत्रादि धीन्द्रियम् ॥ १.५.३३३ ॥
तुवरस्तु कषायोऽस्त्री मधुरो लवणः कटुः ॥ १.५.३३४ ॥
तिक्तोऽम्लश्च रसाः पुंसि तद्वत्सु षडमी त्रिषु ॥ १.५.३३५ ॥
विमर्दोत्थे परिमलो गन्धे जनमनोहरे ॥ १.५.३३६ ॥
आमोदः सोऽतिनिर्हारी वाच्यलिङ्गत्वमागुणात् ॥ १.५.३३७ ॥
समाकर्षी तु निर्हारी सुरभिर्घ्राणतर्पणः ॥ १.५.३३८ ॥
इष्टगन्धः सुगन्धिः स्यादामोदी मुखवासनः ॥ १.५.३३९ ॥
पूतिगन्धस्तु दुर्गन्धो विस्रं स्यादामगन्धि यत् ॥ १.५.३४० ॥
शुक्लशुभ्रशुचिश्वेतविशदश्येतपाण्डराः ॥ १.५.३४१ ॥
अवदातः सितो गौरोऽवलक्षो धवलोऽर्जुनः ॥ १.५.३४२ ॥
हरिणः पाण्डुरः पाण्डुरीषत्पाण्डुस्तु धूसरः ॥ १.५.३४३ ॥
कृष्णे नीलासितश्यामकालश्यामलमेचकाः ॥ १.५.३४४ ॥
पीतो गौरो हरिद्राभः पलाशो हरितो हरित् ॥ १.५.३४५ ॥
लोहितो रोहितो रक्तः शोणः कोकनदच्छविः ॥ १.५.३४६ ॥
अव्यक्तरागस्त्वरुणः श्वेतरक्तस्तु पाटलः ॥ १.५.३४७ ॥
श्यावः स्यात्कपिशो धूम्रधूमलौ कृष्णलोहिते ॥ १.५.३४८ ॥
कडारः कपिलः पिङ्गपिशङ्गौ कद्रुपिङ्गलौ ॥ १.५.३४९ ॥
चित्रं किर्मीरकल्माषशबलैताश्च कर्बुरे ॥ १.५.३५० ॥
गुणे शुक्लादयः पुंसि गुणिलिङ्गास्तु तद्वति ॥ १.५.३५१ ॥
॥ वाग्वर्गः ॥
ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती ॥ १.६.३५२ ॥
व्यवहार उक्तिर्लपितं भाषितं वचनं वचः ॥ १.६.३५३ ॥
अपभ्रंशोऽपशब्दः स्याच्छास्त्रे शब्दस्तु वाचकः ॥ १.६.३५४ ॥
तिङ्सुबन्तचयो वाक्यं क्रिया वा कारकान्विता ॥ १.६.३५५ ॥
श्रुतिः स्त्री वेद आम्नायस्त्रयी धर्मस्तु तद्विधिः ॥ १.६.३५६ ॥
स्त्रियामृक्सामयजुषी इति वेदास्त्रयस्त्रयी ॥ १.६.३५७ ॥
शिक्षेत्यादि श्रुतेरङ्गमोङ्कारप्रणवौ समौ ॥ १.६.३५८ ॥
इतिहासः पुरावृत्तमुदात्ताद्यास्त्रयः स्वराः ॥ १.६.३५९ ॥
आन्वीक्षिकी दण्डनीतिस्तर्कविद्यार्थशास्त्रयोः ॥ १.६.३६० ॥
आख्यायिकोपलब्धार्था पुराणं पञ्चलक्षणम् ॥ १.६.३६१ ॥
प्रबन्धकल्पना कथा प्रवह्लिका प्रहेलिका ॥ १.६.३६२ ॥
स्मृतिस्तु धर्मसंहिता समाहृतिस्तु संग्रहः ॥ १.६.३६३ ॥
समस्या तु समासार्था किंवदन्ती जनश्रुतिः ॥ १.६.३६४ ॥
वार्ता प्रवृत्तिर्वृत्तान्त उदन्तः स्यादथाह्वयः ॥ १.६.३६५ ॥
आख्याह्वे अभिधानं च नामधेयं च नाम च ॥ १.६.३६६ ॥
हूतिराकारणाह्वानं संहूतिर्बहुभिः कृता ॥ १.६.३६७ ॥
विवादो व्यवहारः स्यादुपन्यासस्तु वाङ्मुखम् ॥ १.६.३६८ ॥
उपोद्धात उदाहारः शपनं शपथः पुमान् ॥ १.६.३६९ ॥
प्रश्नोऽनुयोगः पृच्छा च प्रतिवाक्योत्तरे समे ॥ १.६.३७० ॥
मिथ्याभियोगोऽभ्याख्यानमथ मिथ्याभिशंसनम् ॥ १.६.३७१ ॥
अभिशापः प्रणादस्तु शब्दः स्यादनुरागजः ॥ १.६.३७२ ॥
यशः कीर्तिः समज्ञा च स्तवः स्तोत्रं स्तुतिर्नुतिः ॥ १.६.३७३ ॥
आम्रेडितं द्विस्त्रिरुक्तमुच्चैर्घुष्टं तु घोषणा ॥ १.६.३७४ ॥
काकुः स्त्रियां विकारो यः शोकभीत्यादिभिर्ध्वनेः ॥ १.६.३७५ ॥
अवर्णाक्षेपनिर्वादपरीवादापवादवत्. ॥ १.६.३७६ ॥
उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे ॥ १.६.३७७ ॥
पारुष्यमतिवादः स्याद्भर्त्सनं त्वपकारगीः ॥ १.६.३७८ ॥
यः सनिन्द उपालम्भस्तत्र स्यात्परिभाषणम् ॥ १.६.३७९ ॥
तत्र त्वाक्षारणा यः स्यादाक्रोशो मैथुनं प्रति ॥ १.६.३८० ॥
स्यादाभाषणमालापः प्रलापोऽनर्थकं वचः ॥ १.६.३८१ ॥
अनुलापो मुहुर्भाषा विलापः परिदेवनम् ॥ १.६.३८२ ॥
विप्रलापो विरोधोक्तिः संलापो भाषणं मिथः ॥ १.६.३८३ ॥
सुप्रलापः सुवचनमपलापस्तु निह्नवः ॥ १.६.३८४ ॥
चोद्यमाक्षेपाभियोगौ शापाक्रोशौ दुरेषणा ॥ १.६.३८५ ॥
अस्त्री चाटु चटु श्लाघा प्रेम्णा मिथ्याविकत्थनम् ॥ १.६.३८६ ॥
सन्देशवाग्वाचिकं स्याद्वाग्भेदास्तु त्रिषूत्तरे ॥ १.६.३८७ ॥
रुशती वागकल्याणी स्यात्कल्या तु शुभात्मिका ॥ १.६.३८८ ॥
अत्यर्थमधुरं सान्त्वं संगतं हृदयङ्गमम् ॥ १.६.३८९ ॥
निष्ठुरं परुषं ग्राम्यमश्लीलं सूनृतं प्रिये ॥ १.६.३९० ॥
सत्येऽथ संकुलक्लिष्टे परस्परपराहते ॥ १.६.३९१ ॥
लुप्तवर्णपदं ग्रस्तं निरस्तं त्वरितोदितम् ॥ १.६.३९२ ॥
जम्बूकृतं सनिष्टीवमबद्धं स्यादनर्थकम् ॥ १.६.३९३ ॥
अनक्षरमवाच्यं स्यादाहतं तु मृषार्थकम् ॥ १.६.३९४ ॥
सोल्लुठनं तु सोत्प्रासं मणितं रतिकूजितम् ॥ १.६.३९५ ॥
श्राव्यं हृद्यं मनोहारि विस्पष्टं प्रकटोदितम् ॥ १.६.३९६ ॥
अथ म्लिष्टमविस्पष्टं वितथं त्वनृतं वचः ॥ १.६.३९७ ॥
सत्यं तथ्यमृतं सम्यगमूनि त्रिषु तद्वति ॥ १.६.३९८ ॥
॥ शब्दवर्गः ॥
शब्दे निनादनिनदध्वनिध्वानरवस्वनाः ॥ १.७.३९९ ॥
स्वाननिर्घोषनिर्ह्रादनादनिस्वाननिस्वनाः ॥ १.७.४०० ॥
आरवारावसंरावविरावा अथ मर्मरः ॥ १.७.४०१ ॥
स्वनिते वस्त्रपर्णानां भूषणानां तु शिञ्जितम् ॥ १.७.४०२ ॥
निक्वाणो निक्वणः क्वाणः क्वणः क्वणनमित्यपि ॥ १.७.४०३ ॥
वीणायाः क्वणिते प्रादेः प्रक्वाणप्रक्वणादयः ॥ १.७.४०४ ॥
कोलाहलः कलकलस्तिरश्चां वाशितं रुतम् ॥ १.७.४०५ ॥
स्त्री प्रतिश्रुत्प्रतिध्वाने गीतं गानमिमे समे ॥ १.७.४०६ ॥
॥ नाट्यवर्गः ॥
निषादर्षभगान्धारषड्जमध्यमधैवताः ॥ १.८.४०७ ॥
पञ्चमश्चेत्यमी सप्त तन्त्रीकण्ठोत्थिताः स्वराः ॥ १.८.४०८ ॥
काकली तु कले सूक्ष्मे ध्वनी तु मधुरास्फुटे ॥ १.८.४०९ ॥
कलो मन्द्रस्तु गम्भीरे तारोऽत्युच्चैस्त्रयस्त्रिषु ॥ १.८.४१० ॥
नृणामुरसि मध्यस्थो द्वाविंशतिविधो ध्वनिः ॥ १.८.४११ ॥
स मन्द्रः कण्ठमध्यस्थस्तारः शिरसि गीयते ॥ १.८.४१२ ॥
समन्वितलयस्त्वेकतालो वीणा तु वल्लकी ॥ १.८.४१३ ॥
त्रिपञ्ची सा तु तन्त्रीभिः सप्तभिः परिवादिनी ॥ १.८.४१४ ॥
ततं वीणादिकं वाद्यमानद्धं मुरजादिकम् ॥ १.८.४१५ ॥
वंशादिकं तु सुषिरं कांस्यतालादिकं घनं ॥ १.८.४१६ ॥
चतुर्विधमिदं वाद्यं वादित्रातोद्यनामकम् ॥ १.८.४१७ ॥
मृदङ्गा मुरजा भेदास्त्वङ्क्यालिङ्ग्योर्ध्वकास्त्रयः ॥ १.८.४१८ ॥
स्याद्यशःपटहो ढक्का भेरी स्त्री दुन्दुभिः पुमान् ॥ १.८.४१९ ॥
आनकः पटहोऽस्त्री स्यात्कोणो वीणादि वादनम् ॥ १.८.४२० ॥
वीणादण्डः प्रवालः स्यात्ककुभस्तु प्रसेवकः ॥ १.८.४२१ ॥
कोलम्बकस्तु कायोऽस्या उपनाहो निबन्धनम् ॥ १.८.४२२ ॥
वाद्यप्रभेदा डमरुमड्डुडिण्डिमझर्झराः ॥ १.८.४२३ ॥
मर्दलः पणवोऽन्ये च नर्तकीलासिके समे ॥ १.८.४२४ ॥
विलम्बितं द्रुतं मध्यं तत्त्वमोघो घनं क्रमात् ॥ १.८.४२५ ॥
तालः कालक्रियामानं लयः साम्यममथास्त्रियाम् ॥ १.८.४२६ ॥
ताण्डवं नटनं नाट्यं लास्यं नृत्यं च नर्तने ॥ १.८.४२७ ॥
तौर्यत्रिकं नृत्यगीतवाद्यं नाट्यमिदं त्रयम् ॥ १.८.४२८ ॥
भ्रकुंसश्च भ्रुकुंसश्च भ्रूकुंसश्चेति नर्तकः ॥ १.८.४२९ ॥
स्त्रीवेषधारी पुरुषो नाट्योक्तौ गणिकाञ्जुका ॥ १.८.४३० ॥
भगिनीपतिरावुत्तो भावो विद्वानथावुकः ॥ १.८.४३१ ॥
जनको युवराजस्तु कुमारो भर्तृदारकः ॥ १.८.४३२ ॥
राजा भट्टारको देवस्तत्सुता भर्तृदारिका ॥ १.८.४३३ ॥
देवी कृताभिषेकायामितरासु तु भट्टिनी ॥ १.८.४३४ ॥
अब्रह्मण्यमवध्योक्तौ राजश्यालस्तु राष्ट्रियः ॥ १.८.४३५ ॥
अम्बा माताथ बाला स्याद्वासूरार्यस्तु मारिषः ॥ १.८.४३६ ॥
अत्तिका भगिनी ज्येष्ठा निष्ठा निर्वहणे समे ॥ १.८.४३७ ॥
हण्डे हञ्जे हलाह्वाने नीचां चेटीं सखीं प्रति ॥ १.८.४३८ ॥
अङ्गहारोऽङ्गविक्षेपो व्यञ्जकाभिनयौ समौ ॥ १.८.४३९ ॥
निर्वृत्ते त्वङ्गसत्त्वाभ्यां द्वे त्रिष्वाङ्गिकसात्त्विके ॥ १.८.४४० ॥
शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः ॥ १.८.४४१ ॥
बीभत्सरौद्रौ च रसाः शृङ्गारः शुचिरुज्ज्वलः ॥ १.८.४४२ ॥
उत्साहवर्धनो वीरः कारुण्यं करुणा घृणा ॥ १.८.४४३ ॥
कृपा दयानुकम्पा स्यादनुक्रोशोऽप्यथो हसः ॥ १.८.४४४ ॥
हासो हास्यं च बीभत्सं विकृतं त्रिष्विदं द्वयम् ॥ १.८.४४५ ॥
विस्मयोऽद्भुतमाश्चर्यं चित्रमप्यथ भैरवम् ॥ १.८.४४६ ॥
दारुणं भीषणं भीष्मं घोरं भीमं भयानकम् ॥ १.८.४४७ ॥
भयङ्करं प्रतिभयं रौद्रं तूग्रममी त्रिषु ॥ १.८.४४८ ॥
चतुर्दश दरस्त्रासो भीतिर्भीः साध्वसं भयम् ॥ १.८.४४९ ॥
विकारो मानसो भावोऽनुभावो भावबोधकः ॥ १.८.४५० ॥
गर्वोऽभिमानोऽहङ्कारो मानश्चित्तसमुन्नतिः ॥ १.८.४५१ ॥
दर्पोऽवलोकोऽवष्टम्भश्चित्तोद्रेकः स्मयो मदः ॥ १.८.४५२ ॥
अनादरः परिभवः परीभावस्तिरस्क्रिया ॥ १.८.४५३ ॥
रीढावमाननावज्ञावहेलनमसूर्क्षणम् ॥ १.८.४५४ ॥
मन्दाक्षं ह्रीस्त्रपा व्रीडा लज्जा सापत्रपान्यतः ॥ १.८.४५५ ॥
क्षान्तिस्तितिक्षाभिध्या तु परस्य विषये स्पृहा ॥ १.८.४५६ ॥
अक्षान्तिरीर्ष्यासूया तु दोषारोपो गुणेष्वपि ॥ १.८.४५७ ॥
वैरं विरोधो विद्वेषो मन्युशोकौ तु शुक्स्त्रियाम् ॥ १.८.४५८ ॥
पश्चात्तापोऽनुतापश्च विप्रतीसार इत्यपि ॥ १.८.४५९ ॥
कोपक्रोधामर्षरोषप्रतिघा रुट्क्रुधौ स्त्रियौ ॥ १.८.४६० ॥
शुचौ तु चरिते शीलमुन्मादश्चित्तविभ्रमः ॥ १.८.४६१ ॥
प्रेमा ना प्रियता हार्दं प्रेमस्नेहोऽथ दोहदम् ॥ १.८.४६२ ॥
इच्छा काङ्क्षा स्पृहेहा तृड्वाञ्छा लिप्सा मनोरथः ॥ १.८.४६३ ॥
कामोऽभिलाषस्तर्षश्च सोऽत्यर्थं लालसा द्वयोः ॥ १.८.४६४ ॥
उपाधिर्ना धर्मचिन्ता पुंस्याधिर्मानसी व्यथा ॥ १.८.४६५ ॥
स्याच्चिन्ता स्मृतिराध्यानमुत्कण्ठोत्कलिके समे ॥ १.८.४६६ ॥
उत्साहोऽध्यवसायः स्यात्स वीर्यमतिशक्तिभाक् ॥ १.८.४६७ ॥
कपटोऽस्त्री व्याजदम्भोपधयश्छद्मकैतवे ॥ १.८.४६८ ॥
कुसृतिर्निकृतिः शाठ्यं प्रमादोऽनवधानता ॥ १.८.४६९ ॥
कौतूहलं कौतुकं च कुतुकं च कुतूहलम् ॥ १.८.४७० ॥
स्त्रीणां विलासबिब्बोकविभ्रमा ललितं तथा ॥ १.८.४७१ ॥
हेला लीलेत्यमी हावाःक्रियाः शृङ्गारभावजाः ॥ १.८.४७२ ॥
द्रवकेलिपरीहासाः क्रीडा लीला च नर्म च ॥ १.८.४७३ ॥
व्याजोऽपदेशो लक्ष्यं च क्रीडा खेला च कूर्दनम् ॥ १.८.४७४ ॥
घर्मो निदाघः स्वेदः स्यात्प्रलयो नष्टचेष्टता ॥ १.८.४७५ ॥
अवहित्थाकारगुप्तिः समौ संवेगसंभ्रमौ ॥ १.८.४७६ ॥
स्यादाच्छुरितकं हासः सोत्प्रासः स मनाक्स्मितम् ॥ १.८.४७७ ॥
मध्यमः स्याद्विहसितं रोमाञ्चो रोमहर्षणम् ॥ १.८.४७८ ॥
क्रन्दितं रुदितं क्रुष्टं जृम्भस्तु त्रिषु जृम्भणम् ॥ १.८.४७९ ॥
विप्रलम्भो विसंवादो रिङ्गणं स्खलनं समे ॥ १.८.४८० ॥
स्यान्निद्रा शयनं स्वापः स्वप्नः संवेश इत्यपि ॥ १.८.४८१ ॥
तन्द्री प्रमीला भ्रकुटिर्भ्रुकुटिर्भ्रूकुटिः स्त्रियाम् ॥ १.८.४८२ ॥
अदृष्टिः स्यादसौम्येऽक्ष्णि संसिद्धिप्रकृती त्विमे ॥ १.८.४८३ ॥
स्वरूपं च स्वभावश्च निसर्गश्चाथ वेपथुः ॥ १.८.४८४ ॥
कम्पोऽथ क्षण उद्धर्षो मह उद्धव उत्सवः ॥ १.८.४८५ ॥
॥ पातालभोगिवर्गः ॥
अधोभुवनपातालं बलिसद्म रसातलं ॥ १.९.४८६ ॥
नागलोकोऽथ कुहरं सुषिरं विवरं बिलम् ॥ १.९.४८७ ॥
छिद्रं निर्व्यथनं रोकं रन्ध्रं श्वभ्रं वपा सुषिः ॥ १.९.४८८ ॥
गर्तावटौ भुवि श्वभ्रे सरन्ध्रे सुषिरं त्रिषु ॥ १.९.४८९ ॥
अन्धकारोऽस्त्रियां ध्वान्तं तमिस्रं तिमिरं तमः ॥ १.९.४९० ॥
ध्वान्ते गाढेऽन्धतमसं क्षीणेऽवतमसं तमः ॥ १.९.४९१ ॥
विष्वक्संतमसं नागाः काद्रवेयास्तदीश्वरे ॥ १.९.४९२ ॥
शेषोऽनन्तो वासुकिस्तु सर्पराजोऽथ गोनसे ॥ १.९.४९३ ॥
तिलित्सः स्यादजगरे शयुर्वाहस इत्युभौ ॥ १.९.४९४ ॥
अलगर्दो जलव्यालः समौ राजिलडुण्डुमौ ॥ १.९.४९५ ॥
मालुधानो मातुलाहिर्निर्मुक्तो मुक्तकञ्चुकः ॥ १.९.४९६ ॥
सर्पः पृदाकुर्भुजगो भुजङ्गोऽहिर्भुजङ्गमः ॥ १.९.४९७ ॥
आशीविषो विषधरश्चक्री व्यालः सरीसृपः ॥ १.९.४९८ ॥
कुण्डली गूढपाच्चक्षुःश्रवाः काकोदरः फणी ॥ १.९.४९९ ॥
दर्वीकरो दीर्घपृष्ठो दन्दशूको बिलेशयः ॥ १.९.५०० ॥
उरगः पन्नगो भोगी जिह्मगः पवनाशनः ॥ १.९.५०१ ॥
लेलिहानो द्विरसनो गोकर्णः कञ्चुकी तथा ॥ १.९.५०२ ॥
कुम्भीनसः फणधरो हरिर्भोगधरस्तथा ॥ १.९.५०३ ॥
अहेः शरीरं भोगः स्यादाशीरप्यहिदंष्ट्रिका ॥ १.९.५०४ ॥
त्रिष्वाहेयं विषास्थ्यादि स्फटायां तु फणा द्वयोः ॥ १.९.५०५ ॥
समौ कञ्चुकनिर्मोकौ क्ष्वेडस्तु गरलं विषम् ॥ १.९.५०६ ॥
पुंसि क्लीबे च काकोलकालकूटहलाहलाः ॥ १.९.५०७ ॥
सौराष्ट्रिकः शौक्लिकेयो ब्रह्मपुत्रः प्रदीपनः ॥ १.९.५०८ ॥
दारदो वत्सनाभश्च विषभेदा अमी नव ॥ १.९.५०९ ॥
विषवैद्यो जाङ्गुलिको व्यालग्राह्यहितुण्डिकः ॥ १.९.५१० ॥
॥ नरकवर्गः ॥
स्यान्नारकस्तु नरको निरयो दुर्गतिः स्त्रियां ॥ १.१०.५११ ॥
तद्भेदास्तपनावीचिमहारौरवरौरवाः ॥ १.१०.५१२ ॥
संघातः कालसूत्रं चेत्याद्याः सत्त्वास्तु नारकाः ॥ १.१०.५१३ ॥
प्रेता वैतरणी सिन्धुः स्यादलक्ष्मीस्तु निर्र्तिः ॥ १.१०.५१४ ॥
विष्टिराजूः कारणा तु यातना तीव्रवेदना ॥ १.१०.५१५ ॥
पीडा बाधा व्यथा दुःखमामनस्यं प्रसूतिजम् ॥ १.१०.५१६ ॥
स्यात्कष्टं कृच्छ्रमाभीलं त्रिष्वेषां भेद्यगामि यत् ॥ १.१०.५१७ ॥
॥ वारिवर्गः ॥
समुद्रोऽब्धिरकूपारः पारावारः सरित्पतिः ॥ १.११.५१८ ॥
उदन्वानुदधिः सिन्धुः सरस्वान्सागरोऽर्णवः ॥ १.११.५१९ ॥
रत्नाकरो जलनिधिर्यादःपतिरपाम्पतिः ॥ १.११.५२० ॥
तस्य प्रभेदाः क्षीरोदो लवणोदस्तथापरे ॥ १.११.५२१ ॥
आपः स्त्री भूम्नि वार्वारि सलिलं कमलं जलं ॥ १.११.५२२ ॥
पयः कीलालममृतं जीवनं भुवनं वनम् ॥ १.११.५२३ ॥
कबन्धमुदकं पाथः पुष्करं सर्वतोमुखम् ॥ १.११.५२४ ॥
अम्भोर्णस्तोयपानीयनीरक्षीरोऽम्बुशम्बरम् ॥ १.११.५२५ ॥
मेघपुष्पं घनरसस्त्रिषु द्वे आप्यमम्मयम् ॥ १.११.५२६ ॥
भङ्गस्तरङ्ग ऊर्मिर्वा स्त्रियां वीचिरथोर्मिषु ॥ १.११.५२७ ॥
महत्सूल्लोलकल्लोलौ स्यादावर्तोऽम्भसां भ्रमः ॥ १.११.५२८ ॥
पृषन्ति बिन्दुपृषताः पुमांसो विप्रुषः स्त्रियाम् ॥ १.११.५२९ ॥
चक्राणि पुटभेदाः स्युर्भ्रमाश्च जलनिर्गमाः ॥ १.११.५३० ॥
कूलं रोधश्च तीरं च प्रतीरं च तटं त्रिषु ॥ १.११.५३१ ॥
पारावारे परार्वाची तीरे पात्रं तदन्तरम् ॥ १.११.५३२ ॥
द्वीपोऽस्त्रियामन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् ॥ १.११.५३३ ॥
तोयोत्थितं तत्पुलिनं सैकतं सिकतामयम् ॥ १.११.५३४ ॥
निषद्वरस्तु जम्बालः पङ्कोऽस्त्री शादकर्दमौ ॥ १.११.५३५ ॥
जलोच्छ्वासाः परीवाहाः कूपकास्तु विदारकाः ॥ १.११.५३६ ॥
नाव्यं त्रिलिङ्गं नौतार्ये स्त्रियां नौस्तरणिस्तरिः ॥ १.११.५३७ ॥
उडुपं तु प्लवः कोलः स्रोतोऽम्बुसरणं स्वतः ॥ १.११.५३८ ॥
आतरस्तरपण्यं स्याद्द्रोणी काष्टाम्बुवाहिनी ॥ १.११.५३९ ॥
सांयात्रिकः पोतवणिक्कर्णधारस्तु नाविकः ॥ १.११.५४० ॥
नियामकाः पोतवाहाः कूपको गुणवृक्षकः ॥ १.११.५४१ ॥
नौकादण्डः क्षेपणी स्यादरित्रं केनिपातकः ॥ १.११.५४२ ॥
अभ्रिः स्त्री काष्टकुद्दालः सेकपात्रं तु सेचनम् ॥ १.११.५४३ ॥
क्लीबेऽर्धनावं नावोऽर्धेऽतीतनौकेऽतिनु त्रिषु ॥ १.११.५४४ ॥
त्रिष्वागाधात्प्रसन्नोऽच्छः कलुषोऽनच्छ आविलः ॥ १.११.५४५ ॥
निम्नं गभीरं गम्भीरमुत्तानं तद्विपर्यये ॥ १.११.५४६ ॥
अगाधमतलस्पर्शे कैवर्ते दाशधीवरौ ॥ १.११.५४७ ॥
आनायः पुंसि जालं स्याच्छणसूत्रं पवित्रकम् ॥ १.११.५४८ ॥
मत्स्याधानी कुवेणी स्याद्बडिशं मत्स्यवेधनम् ॥ १.११.५४९ ॥
पृथुरोमा झषो मत्स्यो मीनो वैसारिणोऽण्डजः ॥ १.११.५५० ॥
विसारः शकुली चाथ गडकः शकुलार्भकः ॥ १.११.५५१ ॥
सहस्रदंष्ट्रः पाठीन उलूपी शिशुकः समौ ॥ १.११.५५२ ॥
नलमीनश्चिलिचिमः प्रोष्ठी तु शफरी द्वयोः ॥ १.११.५५३ ॥
क्षुद्राण्डमत्स्यसंघातः पोताधानमथो झषाः ॥ १.११.५५४ ॥
रोहितो मद्गुरः शालो राजीवः शकुलस्तिमिः ॥ १.११.५५५ ॥
तिमिङ्गलादयश्चाथ यादांसि जलजन्तवः ॥ १.११.५५६ ॥
तद्भेदाः शिशुमारोद्रशङ्कवो मकरादयः ॥ १.११.५५७ ॥
स्यात्कुलीरः कर्कटकः कूर्मे कमठकच्छपौ ॥ १.११.५५८ ॥
ग्राहोऽवहारो नक्रस्तु कुम्भीरोऽथ महीलता ॥ १.११.५५९ ॥
गण्डूपदः किञ्चुलको निहाका गोधिका समे ॥ १.११.५६० ॥
रक्तपा तु जलौकायां स्त्रियां भूम्नि जलौकसः ॥ १.११.५६१ ॥
मुक्तास्फोटः स्त्रियां शुक्तिः शङ्खः स्यात्कम्बुरस्त्रियौ ॥ १.११.५६२ ॥
क्षुद्रशङ्खाः शङ्खनखाः शम्बूका जलशुक्तयः ॥ १.११.५६३ ॥
भेके मण्डूकवर्षाभूशालूरप्लवदर्दुराः ॥ १.११.५६४ ॥
शिली गण्डूपदी भेकी वर्षाभ्वी कमठी डुलिः ॥ १.११.५६५ ॥
मद्गुरस्य प्रिया शृङ्गी दुर्नामा दीर्घकोशिका ॥ १.११.५६६ ॥
जलाशया जलाधारास्तत्रागाधजलो ह्रदः ॥ १.११.५६७ ॥
आहावस्तु निपानं स्यादुपकूपजलाशये ॥ १.११.५६८ ॥
पुंस्येवान्धुः प्रहिः कूप उदपानं तु पुंसि वा ॥ १.११.५६९ ॥
नेमिस्त्रिकास्य वीनाहो मुखबन्धनमस्य यत् ॥ १.११.५७० ॥
पुष्करिण्यां तु खातं स्यादखातं देवखातकम् ॥ १.११.५७१ ॥
पद्माकरस्तडागोऽस्त्री कासारः सरसी सरः ॥ १.११.५७२ ॥
वेशन्तः पल्वलं चाल्पसरो वापी तु दीर्घिका ॥ १.११.५७३ ॥
खेयं तु परिखाधारस्त्वम्भसां यत्र धारणम् ॥ १.११.५७४ ॥
स्यादालवालमावालमावापोऽथ नदी सरित् ॥ १.११.५७५ ॥
तरङ्गिणी शैवलिनी तटिनी ह्रादिनी धुनी ॥ १.११.५७६ ॥
स्रोतस्विनी द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगापगा ॥ १.११.५७७ ॥
कूलङ्कषा निर्झरिणी रोधोवक्रा सरस्वती ॥ १.११.५७८ ॥
गङ्गा विष्णुपदी जह्नुतनया सुरनिम्नगा ॥ १.११.५७९ ॥
भागीरथी त्रिपथगा त्रिस्रोता भीष्मसूरपि ॥ १.११.५८० ॥
कालिन्दी सूर्यतनया यमुना शमनस्वसा ॥ १.११.५८१ ॥
रेवा तु नर्मदा सोमोद्भवा मेकलकन्यका ॥ १.११.५८२ ॥
करतोया सदानीरा बाहुदा सैतवाहिनी ॥ १.११.५८३ ॥
शतद्रुस्तु शुतुद्रिः स्याद्विपाशा तु विपाट्स्त्रियाम् ॥ १.११.५८४ ॥
शोणो हिरण्यवाहः स्यात्कुल्याल्पा कृत्रिमा सरित् ॥ १.११.५८५ ॥
शरावती वेत्रवती चन्द्रभागा सरस्वती ॥ १.११.५८६ ॥
कावेरी सरितोऽन्याश्च सम्भेदः सिन्धुसङ्गमः ॥ १.११.५८७ ॥
द्वयोः प्रणाली पयसः पदव्यां त्रिषु तूत्तरौ ॥ १.११.५८८ ॥
देविकायां सरय्वां च भवे दाविकसारवौ ॥ १.११.५८९ ॥
सौगन्धिकं तु कल्हारं हल्लकं रक्तसन्ध्यकम् ॥ १.११.५९० ॥
स्यादुत्पलं कुवलयमथ नीलाम्बुजन्म च ॥ १.११.५९१ ॥
इन्दीवरं च नीलेऽस्मिन्सिते कुमुदकैरवे ॥ १.११.५९२ ॥
शालूकमेषां कन्दः स्याद्वारिपर्णी तु कुम्भिका ॥ १.११.५९३ ॥
जलनीली तु शैवालं शैवलोऽथ कुमुद्वती ॥ १.११.५९४ ॥
कुमुदिन्यां नलिन्यां तु विसिनीपद्मिनीमुखाः ॥ १.११.५९५ ॥
वा पुंसि पद्मं नलिनमरविन्दं महोत्पलम् ॥ १.११.५९६ ॥
सहस्रपत्रं कमलं शतपत्रं कुशेशयम् ॥ १.११.५९७ ॥
पङ्केरुहं तामरसं सारसं सरसीरुहम् ॥ १.११.५९८ ॥
बिसप्रसूनराजीवपुष्कराम्भोरुहाणि च ॥ १.११.५९९ ॥
पुण्डरीकं सिताम्भोजमथ रक्तसरोरुहे ॥ १.११.६०० ॥
रक्तोत्पलं कोकनदं नालो नालमथास्त्रियाम् ॥ १.११.६०१ ॥
मृणालं बिसमब्जादिकदम्बे खण्डमस्त्रियाम् ॥ १.११.६०२ ॥
करहाटः शिफाकन्दः किञ्जल्कः केसरोऽस्त्रियाम् ॥ १.११.६०३ ॥
संवर्तिका नवदलं बीजकोशो वराटकः ॥ १.११.६०४ ॥
॥ काण्डसमाप्तिः ॥
उक्तं स्वर्व्योमदिक्कालधीशब्दादि सनाट्यकम् ॥ १.१२.६०५ ॥
पातालभोगिनरकं वारि चैषां च सङ्गतम् ॥ १.१२.६०६ ॥
इत्यमरसिंहकृतौ नामलिङ्गानुशासने ॥ १.१२.६०७ ॥
स्वरादिकाण्डः प्रथमः साङ्ग एव समर्थितः ॥ १.१२.६०८ ॥