नर्ममाला

क्षेमेन्द्र : नर्ममाला

प्रथमः परिहासः

येनेदं स्वेच्छया सर्वं मायया मोहितं जगत् ।

स जयत्यजितः श्रीमान् कायस्थः परमेश्वरः ॥ १.१ ॥

अस्ति स्वस्तिमतामग्र्यं मण्डितं बुधमण्डलैः ।

खण्डिताखण्डलावासदर्पं कश्मीरमण्डलम् ॥ १.२ ॥

यस्मिन् प्राज्यभुजस्तम्भस्तम्भिताहितविक्रमः ।

त्रिविक्रम इव श्रीमाननन्तो बलिजिन्नृपः ॥ १.३ ॥

तेन प्रजोपसर्गेषु वारितेषु विवेकिना ।

दुर्नियोगिषु .. .. .. नीतेषु स्मृतिशेषताम् ॥ १.४ ॥

विदग्धचूडामणिना केनचित्केलिशालिना ।

विद्वद्गोष्ठीगरिष्ठेन कश्चित्सहृदयो जनः ॥ १.५ ॥

हासायातीतकायस्थचरितं कर्तुमीरितः ।

करोति तत्प्रसङ्गेन दुराचारविडम्बनाम् ॥ १.६ ॥

कृतविश्वप्रपञ्चाय नमो मायाविधायिने ।

उत्पत्तिस्थितिसंहारकारिणे पुरहारिणे ॥ १.७ ॥

व्यापिने जन्महीनाय निर्गुणाय कलाभृते ।

सर्वाधिकारिणे सर्वकालकूटाशनाय ते ॥ १.८ ॥

पुरा हतेषु दैत्येषु विष्णुना प्रभविष्णुना ।

दुःखितो दीर्घवैराग्यस्तद्गेहगणनापतिः ॥ १.९ ॥

गत्वा वैतरणीतीरं तपो वार्षसहस्रकम् ।

स्वमूत्रचुलकाहारः सुरवैराच्चकार सः ॥ १.१० ॥

तुष्टस्तमेत्य वरदः कलिः साक्षादभाषत ।

सर्वदेवविनाशाय गच्छ वत्स महीतलम् ॥ १.११ ॥

अनेन कलमास्त्रेण मद्दत्तेन प्रहारिणा ।

विच्छिन्नदीपकुसुमान्धूपहीनान्निरम्बरान् ॥ १.१२ ॥

भ्रष्टालयान्धूलिलिप्तान्हाहाभूतान्श्वभिर्वृतान् ।

करिष्यसि सुरान्सर्वान्भक्तपानीयकाङ्क्षिणः ॥ १.१३ ॥

जगति ब्राह्मणानां च वृत्तिच्छेदे त्वया कृते ।

यज्ञच्छेदाद्विनङ्क्ष्यन्ति दिवि देवा न संशयः ॥ १.१४ ॥

दैत्यक्षये कृते यस्माद्भवता दिवि रोदितम् ।

तस्मात्त्वं दिविरो नाम भुवि ख्यातो भविष्यसि ॥ १.१५ ॥

मषी सकलमा यस्य काली कवलिताखिला ।

सदा सकलमायस्य तस्य सर्वार्थसिद्धिदा ॥ १.१६ ॥

त्वद्वंशेऽत्र भविष्यन्ति दैत्या दिविररूपिणः ।

यैरियं लब्धविभवैः पृथिवी न भविष्यति ॥ १.१७ ॥

इत्युक्त्वान्तर्हिते तस्मिन्कलौ कल्मषमानसः ।

याति काले सुविपुले महीमवततार सः ॥ १.१८ ॥

सौनिकेन प्रजातोऽथ भूतले मर्मघातिना ।

स *कुद्दालिकभार्यायां जगदुन्मूलनव्रतः ॥ १.१९ ॥

तीक्ष्णैस्तदन्वये जातैः सर्ववृत्तिविलोपिभिः ।

रूक्षैर्न कस्यचिन्मित्रैः पापैः सर्वापहारिभिः ॥ १.२० ॥

कल्पान्तैरिव सर्वत्र ग्रस्तस्थावरजङ्गमैः ।

मषीविलिप्तसर्वाङ्गैः कालेनालिङ्गितैरिव ॥ १.२१ ॥

अधोगतैर्मृदुतरैः स्तब्धैरभ्युद्गतैः क्षणात् ।

पुरीषैरिव कायस्थैः कायस्थैर्दोषकारिभिः ॥ १.२२ ॥

सेवाकाले बहुमुखैर्लुब्धकैर्बहुबाहुभिः ।

वञ्चने बहुमायैश्च बहुरूपैः सुरारिभिः ॥ १.२३ ॥

व्याप्तासु नगरग्रामपुरपत्तनभूमिषु ।

तस्मिन्काले मषीलिप्तकलमेन खमुल्लिखन् ॥ १.२४ ॥

ननर्त कर्तरीहस्तो भूर्जप्रावरणः कलिः ।

भस्त्राकक्ष्याभिधानोऽयं सर्वभक्षो महासुरः ।

जातो जगत्क्षयायेति पिशाचनिचया जगुः ॥ १.२५ ॥

देवापहारिणा तेन गोघासलवणच्छिदा ।

भुज्यते पीयते भूरि दिविरेण दिवानिशम् ॥ १.२६ ॥

भक्त्या भगवतो विष्णोस्त्रैलोक्याक्रमणे पुरा ।

धर्मः प्रयातो द्रवतां मषीरूपेण तिष्ठति ॥ १.२७ ॥

देवनागमनुष्याणां नित्यनैमित्तिकच्छिदः ।

तस्य कायस्थनाथस्य त्रैलोक्याक्रमणे पुनः ॥ १.२८ ॥

कलिः प्रयातो द्रवतां मषीरूपेण तिष्ठति ।

यथा स्वर्गप्रदा गङ्गा तथैषा नरकप्रदा ॥ १.२९ ॥

व्यथितः प्रथितैर्ग्रामैर्निगडैर्लगुडैस्तथा ।

भयाद्वैराग्यमापन्नः स बभूव महाव्रती ॥ १.३० ॥

भग्नव्यथोऽथ सन्त्यज्य व्रतं प्रायाद्दिगन्तरम् ।

कालेन विस्मृतोऽभ्येत्य भूर्जज्ञोऽलीकनिःस्पृहः ॥ १.३१ ॥

क्रमाद्ग्रामनियोगेन नगरे गणनापतेः ।

दम्भसम्भावितः प्राप गृहकृत्यं विधेर्वशात् ॥ १.३२ ॥

तस्यानुजीविभिः क्रूरैरनुवर्तनजीविभिः ।

वसुहीना वसुमती कृता प्रकटतस्करैः ॥ १.३३ ॥

दम्भध्वजो निष्प्रपञ्चो लुब्धकः कलमाकरः ।

सूचीमुखो भूर्जगुप्तो महीमण्डश्च दुःसहाः ॥ १.३४ ॥

दैत्यावताराः सप्तैते तन्माहात्म्यान्नियोगिनः ।

लुण्ठ्या वध्याश्च पूज्या ये सर्व इत्यवदन्मदात् ॥ १.३५ ॥

उपतापो वज्रपातः परिघो द्वारभञ्जकः ।

धूमकेतुः कपिमुखः कुक्षिभेदो गृहोल्मुकः ॥ १.३६ ॥

अष्टौ पिशाचास्तस्यैते भटमुख्याः पुरःसराः ।

मर्त्यलोकविनाशाय बभ्रमुर्यष्टिपाणयः ॥ १.३७ ॥

स वृतः सेवकशतैः सदा दम्भहरार्चने ।

स्तोत्रं पठति हाहेति कुर्वन्सास्रुविलोचनः ॥ १.३८ ॥

सुगिरा चित्तहारिण्या पश्यन्त्या दृश्यमानया ।

ह्यः कियन्तो मया दत्ताः प्रायस्था विजयेश्वरे ॥ १.३९ ॥

जयत्युल्लासितानन्तमहिमा परमेश्वरः ।

आदौ स्थितानामुपरि प्रयान्त्वेते त्रिसप्ततिः ॥ १.४० ॥

यः स्फीतः श्रीदयाबोधपरमानन्दसम्पदा ।

प्रायस्थाने मृता भट्टाः कृष्यन्तां गुल्फदामभिः ॥ १.४१ ॥

विद्योद्द्योतितमाहात्म्यः स जयत्यपराजितः ।

{निर्धामधूमकर्तारो} ग्रामान्यान्तु नियोगिनः ॥ १.४२ ॥

सर्वानन्दस्वरूपाय सर्वमङ्गल्यहेतवे ।

सर्वस्वहरणं कृत्वा वध्या दण्डनिषेधिनः ॥ १.४३ ॥

सर्वक्लेशापहर्त्रे च चिद्रूपब्रह्मणे नमः ।

पीडिताः प्रस्रवन्त्येव प्रजा गुग्गुलुबीजवत् ॥ १.४४ ॥

इत्यादिस्तोत्रमुखरो घण्टाबधिरिताखिलः ।

समादिश्याविशच्चाशु नियोगिनिबिडां सभाम् ॥ १.४५ ॥

मरीचः प्रथितस्थानमास्थितो जनदुष्कृतैः ।

ददर्श दूरादायान्तं कार्यदूतं नियोगिनम् ॥ १.४६ ॥

पदाल[ग्ना]शिवं देवगृहोच्चाटनचाक्रिकम् ।

सुसूक्ष्मदलविन्यासविभागोन्नतटुप्पिकम् ॥ १.४७ ॥

अतसीकुसुमच्छायं मृदुस्पर्शाङ्गरक्षिकम् ।

जात्यकस्तूरिकामोदस्थूलतूलपटीवृतम् ॥ १.४८ ॥

हस्ताङ्गुलीन्यस्तहैमत्रिगुणावर्तवालिकम् ।

दूराध्वक्लमसोच्छ्वासात्कुर्वाणं विकृतीर्मुखे ॥ १.४९ ॥

दृष्ट्वा पिशुनमायान्तं तं भागवतमन्तिके ।

उत्थाय हर्षादालम्ब्य पाणौ पार्श्वे न्यवेशयत् ॥ १.५० ॥

इति गृहकृत्याधिपतिः ।

पिशुनेभ्यो नमस्तेभ्यो यत्प्रसादान्नियोगिनः ।

दूरस्था अपि जायन्ते सहस्रश्रोत्रचक्षुषः ॥ १.५१ ॥

सोऽब्रवीत्त्वामहं श्रुत्वा स्थितं शक्तिमतां धुरि ।

प्राप्तो देवगृहादेष राशिमार्गप्रदर्शकः ॥ १.५२ ॥

वस्त्रालङ्काररत्नादि यत्किंचिद्देववेश्मसु ।

विद्यमानमशेषं तत्करिष्ये प्रकटं तव ॥ १.५३ ॥

विजयेश्वरवाराहमार्तण्डादिषु विद्यते ।

त्वद्भाग्योपचयाद्राशिरपोष्यपरिपूरकः ॥ १.५४ ॥

अभीरुरपवादेषु निःशङ्कः पातकेषु च ।

तत्र तीक्ष्णो भृशं शश्वत्क्रियतां परिपालकः ॥ १.५५ ॥

स चास्ति भुवि विख्यातः कायस्थो भवता समः ।

विना धनं विनायासं सर्वस्वहरणं विना ॥ १.५६ ॥

ब्रह्महत्या न गण्यन्ते गोवधेषु कथैव का ।

प्रभुभक्तिकृता येन मूलादुन्मूल्यते जनः ॥ १.५७ ॥

अन्येऽपि सन्ति सर्वत्र तद्विधस्तु न लभ्यते ।

नीतः स्वजनको येन निधनं बन्धने धनी ॥ १.५८ ॥

यदि नाम भवत्पुण्यैः स समेष्यति मद्गिरा ।

तत्स्वगेहं निधानानां विद्धि स्वच्छन्दमन्दिरम् ॥ १.५९ ॥

इति ब्रुवाणमसकृत्कर्णे विहितसंविदम् ।

महत्तमस्तमवदत्तूर्णमानीयतामिति ॥ १.६० ॥

ततः स सत्वरं द्वित्रैरादराय गतागतैः ।

तमानिनाय निश्चित्य पापिनं परिपालकम् ॥ १.६१ ॥

इति चाक्रिकः पुंश्चलको वा ।

काष्ठस्तब्धोन्नतग्रीवः सनिःस्पन्दोर्ध्वलोचनः ।

कामलाहरितच्छायशिरःशाटककञ्चुकः ॥ १.६२ ॥

लम्बमानेन महतामेध्यक्रोडानुकारिणा ।

*उदरेण दरेणेव व्याप्तः पिशितवेश्मना ॥ १.६३ ॥

तीव्रदर्पो महाकोपः प्राणहृन्निष्प्रतिक्रियः ।

सोपद्रवः सोपतापः सन्निपात इव ज्वरः ॥ १.६४ ॥

स महान्तं समासाद्य दुःसहं दंशनं विटम् ।

लीलयैव वशीकृत्य लेभे देवगृहान्बहून् ॥ १.६५ ॥

ततो मूर्तैरिवायासैः सहसैव पुरःसरैः ।

अर्घ वेलां ययौ कर्तुमसङ्ख्यैः परिवारितः ॥ १.६६ ॥

काचरोऽयं हिरण्याक्षः पूर्ववैरमनुस्मरन् ।

देवानवाप्तः संहर्तुमिति तं बुबुधे जनः ॥ १.६७ ॥

भयात्पलाय्य यातेषु धनिकेषु सुरालयात् ।

तमयुः पुनरक्षीणा देवागारनिवासिनः ॥ १.६८ ॥

भटैरर्गलितद्वारकवाटस्फोटनाकुलैः ।

प्रारब्धे गृहभाण्डादिविलुण्ठनमहोत्सवे ॥ १.६९ ॥

सहसा हृतवस्त्राणां गृहिणीनां समाययौ ।

सन्त्रस्तबालकानां च करुणो रोदनध्वनिः ॥ १.७० ॥

इति परिपालकः ।

अथाययौ चिरावाप्तबहुहर्षस्खलद्गतिः ।

कृशः शनैश्चराकारो धूसरः क्षुत्क्षतोदरः ॥ १.७१ ॥

बहुच्छिद्रशिरःशाटलडत्पर्यन्ततूस्तकः ।

शतचक्रलिकास्यूतमललिप्ताङ्गरक्षकः ॥ १.७२ ॥

शीर्णजीर्णपटीगुप्तकक्ष्यानियमिताञ्चलः ।

याचितानीतसंशुष्कपाद[त्र]व्यथितः खलः ॥ १.७३ ॥

लेखाधिकारी निःस्वोऽपि लेखसंस्कारगर्वितः ।

परिपालकनिर्दिष्टो वायुभक्ष इवोरगः ॥ १.७४ ॥

तद्गेहिनी शीर्णवस्त्रख[ण्डा]वृतकटीतटा ।

कज्जलालिप्तनासाग्रा लडन्मृत्कर्णभूषणा ॥ १.७५ ॥

क्षुधितापत्यकुपिता शूर्पार्धावृतमस्तका ।

समुत्थाय सशूत्कारं कषन्ती बहुशः स्फिजौ ॥ १.७६ ॥

पत्यौ चिरात्प्राप्तपदे हृष्टादाय यतस्ततः ।

..क्षेपापूपधूपाद्यैर्गणाधिपमपूजयत् ॥ १.७७ ॥

सोऽप्यनेकार्थसन्देशानाकर्ण्यावहितः प्रभोः ।

दाप्यप्रसारितकरो लेखानस्खलितोऽलिखत् ॥ १.७८ ॥

धावत्कलमचीत्कारतारः कपिरिवाहतः ।

दीनारान्गणयन्नाशु ददौ लेखशतद्वयम् ॥ १.७९ ॥

परिपालकपादानां यत्किंचिदुपयुज्यते ।

दर्वी बृसी पटलिका कुण्डभाण्डकरण्डिका ॥ १.८० ॥

इत्यादिलेखदानेन प्रसिद्धिं परमां गतः ।

सोऽचिरेणाभवत्पुष्टः पूर्णपाणिर्मदोद्धतः ॥ १.८१ ॥

लेखपत्त्राणि विगलल्लोचनः परिवाचयन् ।

चकार विकृतीस्तास्ता नानाभ्रूनेत्रकुञ्चनैः ॥ १.८२ ॥

इति लेखकोपाध्यायः ।

ततो गृहीतमध्यस्थच्छत्त्रभङ्गव्यवस्थया (?) ।

आययौ गञ्जदिविरो भट्टभागवतार्थितः ॥ १.८३ ॥

स प्रायस्थखलीकारान्मानी सन्त्यक्तकर्पटः ।

शिरःशाटकविन्यासश्वित्रितार्धललाटभूः ॥ १.८४ ॥

सर्वदेवगृहग्रामराशिसंहारतत्परः ।

रज्जुशेषीकृताशेषनिर्जर..रिपालकः ॥ १.८५ ॥

स प्राप्य प्रददौ दीर्घां शरत्षण्मासकल्पनाम् ।

यस्या मध्येऽस्ति लिखितं सार्धं लक्षचतुष्टयम् ॥ १.८६ ॥

स्वार्थोपायं ततः पृष्टस्तेन स्वीकारसंविदा ।

उवाच भागसन्तोषात्किंचित्सद्भावमास्थितः ॥ १.८७ ॥

अस्मिन्देवगृहे ते ते प्रसिद्धाः परिपालकाः ।

विक्रीतनिजसर्वस्वाः प्रयाता मद्विरोधिनः ॥ १.८८ ॥

भवतोऽद्य तु कर्तव्या स्नेहादुपकृतिर्मया ।

कुलाचार्यः स भगवानेको हि गुरुरावयोः ॥ १.८९ ॥

स्वीकृतैरिह दानेन पञ्चषैश्चाक्रिकाशिवैः ।

भुज्यते निखिलं देवद्रव्यं भुक्तिश्च पार्षदी ॥ १.९० ॥

विक्रीतशेषं यत्किञ्चिद्विद्यते सुरमण्डले ।

तन्मतेनैव तत्सर्वं भुज्यते निजवत्त्वया ॥ १.९१ ॥

तथा हि ताम्रजः पूर्वं महान्नीतो घटो मया ।

भक्तितस्तच्छतांशेन कृता घण्टा सुरालये ॥ १.९२ ॥

कालेन घण्टां विक्रीय तदंशेन कृता घटी ।

क्रमेण भक्षिता सापि कृता शेषेण घण्टिका ॥ १.९३ ॥

चिरं सञ्चूर्णिता सापि कृता सूक्ष्मझिलीमली ।

इति कृत्वा ततः स्तोकघण्टांशः परिपालितः ॥ १.९४ ॥

एवं चतुर्भुजा लुण्ठिः क्रियते शिवपूजया ।

सन्ति धान्यसहस्राणि क्रियतां भवतात्र तु ।

क्रयविक्रयिका नाम ततो विज्ञप्यसे मया ॥ १.९५ ॥

इत्युपायशतैस्तैस्तैस्तदुक्तैः परिपालकः ।

*जरठाखुरिवाक्षोटं शून्यं चक्रे सुरालयम् ॥ १.९६ ॥

इति गञ्जदिविरः ।

अथान्यराशिप्रवणः प्रवीणः साधुलुण्ठने ।

आपत्प्रशमनं प्राप ग्रामं तस्मान्नियोगवित् ॥ १.९७ ॥

तस्यावस्करसंछन्नमहारौरवसोदरे ।

खण्डस्फुटितनासाग्रवारिधानीमहाधने ॥ १.९८ ॥

दामप्रोतजरद्द्वारस्खलत्खडखडारवे ।

यस्य स्थितिरभूद्गेहे कुकुट्टीकोटरोदरे ॥ १.९९ ॥

दग्धकम्बलिकाखण्डकृतमुण्डावगुण्ठनः ।

श्वजग्धजीर्णशीर्णाग्रोपानत्खञ्जः शनैर्व्रजन् ॥ १.१०० ॥

कर्पटीतिलमृद्दर्भपवित्रार्घसमुद्गकैः ।

दारुपात्त्रीं वहन्पूर्णां भग्नामाखुविखण्डिताम् ॥ १.१०१ ॥

स्नायी जपोच्चलत्कूर्चः सदाचारपदे स्थितः ।

दिनार्धमपठत्स्तोत्रं गत्वा यः सुरमन्दिरम् ॥ १.१०२ ॥

गोप्रदक्षिणकृद्विप्रप्रणतो द्वादशीव्रतः ।

ददौ दीनजने मार्गे यत्नेनैककपर्दिकाम् ॥ १.१०३ ॥

तस्यैव दैवादायातकार्यस्याशु नियोगिनः ।

उपस्करणभाण्डादिपरिपूर्णमभूद्गृहम् ॥ १.१०४ ॥

शिशिरे यस्य नाङ्गारं प्रददुः प्रातिवेश्मिनः ।

अयाचितं ददुस्तस्य वस्त्रालङ्करणेप्सितम् ॥ १.१०५ ॥

ततः सुधाधवलितं तस्य सम्मार्जिताङ्गनम् ।

बहुदासमभूद्गेहं सिन्दूरोदरमन्दिरम् ॥ १.१०६ ॥

मिष्टभोजनसञ्जातनवलावण्यसच्छविः ।

तस्याभूत्तरुणी भार्या दि[नै]रप्सरसः समा ॥ १.१०७ ॥

ततोऽपि व्रजतो ग्रामं करण्डशयनादिकम् ।

निर्ययौ पुरतश्छत्त्रं कलशं ताम्रकुण्डकम् ॥ १.१०८ ॥

शक्तिः पतद्ग्रहो घण्टा ताम्रपात्रमुपानहौ ।

करिका भगवत्पादा भूर्जभस्त्राथ स्रुक्स्रुवौ ॥ १.१०९ ॥

अक्षसूत्रं मषीभाण्डं दर्पणः स्नानशाटिका ।

सम्पुटीटुप्पिकाखड्गाः पादुके मन्त्रपुस्तिका ॥ १.११० ॥

नक्षत्रपत्त्रिका खड्गपत्रं लोहितकम्बलः ।

पवित्रसूत्रकं तन्त्री सूची कलमकर्तरी ॥ १.१११ ॥

वचा जतुमयी रक्षा क्षुरिका योगपट्टकः ।

स्तोत्रमन्त्राणि गङ्गामृद्बिल्वमुच्छिष्टफालकम् ॥ १.११२ ॥

इत्येकीकृत्य तस्याग्रे भाण्डोपस्करणं ययौ ।

इतस्ततः समानीतमपुनर्दानचेतसा ॥ १.११३ ॥

उच्चैःकृतलतापाणिर्भाटकानीतघोटकः ।

झाङ्कारपार्ष्णिप्रहतिर्वदनेनाञ्चता मुहुः ॥ १.११४ ॥

सन्तर्जयन्निव जनं ज्यो..र्तमिव कुर्वता ।

शिथिलस्थूलवसनः स ययौ पुरमुत्फलन् ॥ १.११५ ॥

प्रविवेश ततो ग्रामं सुधौतसितकर्पटः ।

क्षयाय ग्राम्यमत्स्यानां वृद्धो बक इवागतः ॥ १.११६ ॥

अथ भोजनचर्यादिव्यपदेशैः सहस्रशः ।

तस्य यक्षेश्वरस्येव निधानान्याययुः पुरः ॥ १.११७ ॥

योगी हरणचिन्तासु प्रयोगी भूर्जयोजने ।

वियोगी निजदाराणां भोगी नरकसम्पदाम् ॥ १.११८ ॥

नोपयोगी फलोत्पत्तौ दोषोद्योगी तु केवलम् ।

अशो[कः] सततं रोगी नियोगी जयति प्रभुः ॥ १.११९ ॥

वृक्षारोहसहस्रेषु प्रायःक्लान्तशतेषु च ।

ग्रामे तस्य विपन्नेषु नरकप्रतिमाभवत् ॥ १.१२० ॥

गवां दण्डाय यश्चक्रे निधनावधिबन्धनम् ।

का नाम गणना तस्य नृषु सर्वापराधिषु ॥ १.१२१ ॥

सर्वस्वहरणं बन्धो निग्रहो गृहभञ्जनम् ।

इति तस्य मुखाद्घोरं न चचाल वचः सदा ॥ १.१२२ ॥

पञ्चषाः सततं तस्य करभा इव भारिकाः ।

घृतमाक्षिकदीनारमरिचार्द्रकसैन्धवम् ॥ १.१२३ ॥

मुद्गकम्बलमायूरोपानन्मेषविहङ्गमम् ।

बिसद्राक्षामधुघटाक्षोटपर्यङ्कपीठिकम् ॥ १.१२४ ॥

कांस्यताम्रायसानेकगृहोपस्करणादिकम् ।

निन्युस्तत्तदविश्रान्ता गृहं यच्चावदद्वचः ॥ १.१२५ ॥

दण्डत्याजनलेखांश्च स प्राप्तान्स्वामिनोऽन्तिकात् ।

साधिक्षेपं सथूत्कारं चकार तिलशो नखैः ॥ १.१२६ ॥

नित्यं मांसघृताहारः स राजपुरुषे स्थिते ।

भुङ्क्ते विलवणं दम्भादेको मुद्गपलद्वयम् ॥ १.१२७ ॥

इति मार्गपतिर्व्यापारिको वा ।

निरस्य मूलदिविरं चौर्याणामचिकित्सकम् ।

चकार वारिकं सोऽथ चिकित्साचतुरं परम् ॥ १.१२८ ॥

स मुक्तो बन्धनात्तेन क्षिप्रं द्वादशवार्षिकात् ।

लिलेख कूटकपटं प्रकटाक्षरकोविदः ॥ १.१२९ ॥

कृत्ताङ्गुष्ठः स वामेन पाणिना दिविरो रहः ।

खल..स्य गृहं गत्वा विदधे भूर्जयोजनम् ॥ १.१३० ॥

गृहीत्वा मद्यकलशं स जानुयुगलान्तरे ।

मुहुर्मुहुः परिमितं पिबन्बहुतरं शनैः ॥ १.१३१ ॥

लिलेख चीरीचीत्कारतारं कलमरेखया ।

अन्त्याङ्गुल्या सनिर्घोषं लालयोत्पुंसिताक्षरः ॥ १.१३२ ॥

विलुम्पन्विप्रगोदेवनित्यनैमित्तिकव्ययम् ।

श्रीचर्मकारगुरुणा रुग्णनाथेन भाषितम् ॥ १.१३३ ॥

शिवभक्तिभराक्रन्दं मुहुर्गायन्खरस्वरः ।

यूकाः पिषन्नखाग्रेण मुहुरुच्चित्य कम्बलात् ॥ १.१३४ ॥

मुहुर्निःश्वस्य निःश्वस्य निन्दन्संसारचेष्टितम् ।

व्ययेन स समीकुर्वन्प्रवेशं हर्षनिर्भरः ॥ १.१३५ ॥

आविष्ट इव वेतालश्चकम्पे मद्यघूर्णितः ।

उत्सरत्पटलीमिश्रकङ्कावलयमालितः ॥ १.१३६ ॥

स्थूलभूर्जफडत्कारस्फारवाद्यरसाकुलः ।

कर्परीच्छिद्रनिर्यातव्यावल्गिवृषणद्वयः ॥ १.१३७ ॥

लुठत्पूर्णमषीभाण्डच्छटाच्छुरितविग्रहः ।

ननर्त दिविरः क्षीबो नग्नो भग्नबृसीघटः ॥ १.१३८ ॥

धूसरो मलदिग्धाङ्गः स पिशाच इवोत्थितः ।

जनजीवापहारेण ननन्द मदनिर्भरः ॥ १.१३९ ॥

कक्षाकुट्टनसङ्घट्टटांकारा..जकारिणः ।

स्कन्धवाद्यरसः कोऽपि तस्याभून्निर्जने चिरम् ॥ १.१४० ॥

इति ग्रामदिविरः ।

व्यापृतोऽप्यनिशं तेन दिविरेणापहारिणा ।

वातेनेवानलः सार्धं जज्वाल जनकाननम् ॥ १.१४१ ॥

अचिरादथ संवृत्ते गृहे तस्य महाधने ।

अलङ्कृता माल्यवती ताम्बूलदलनव्रता ॥ १.१४२ ॥

गृहिणी दर्पणपरा राजमार्गावलोकिनी ।

बभार तद्विरहिता भूपालललनामदम् ॥ १.१४३ ॥

हारो भारायते हेमताटङ्कं मे न वल्लभम् ।

धिग्वणिग्वनितायोग्यां गुर्वीं कनकसूत्रिकाम् ॥ १.१४४ ॥

एकैवैकावली कान्ता ललितेयं प्रिया मम ।

इति दर्पगिरा तस्या नाभवत्कस्य विस्मयः ॥ १.१४५ ॥

अहो भगवती कार्यसर्वसिद्धिप्रदा मषी ।

अहो प्रबलवान्कोऽपि कलमः कमलाश्रयः ॥ १.१४६ ॥

या पपौ याचितं चामं भग्नस्यूताश्मभाजने ।

तयैव पीयते रौप्यपात्रे कस्तूरिकामधु ॥ १.१४७ ॥

इत्यधस्तां समालोक्य हर्म्ये कायस्थसुन्दरीम् ।

तत्प्रातिवेश्मिकसुताः कुलीना जगुरङ्गनाः ॥ १.१४८ ॥

[इति] नर्ममालायां प्रथमः परिहासः ॥

द्वितीयः परिहासः

सापि बालकुरङ्गाक्षी यौवनेन प्रमाथिना ।

भिद्यमानेव दर्पेण न ददर्श वसुन्धराम् ॥ २.१ ॥

श्वश्रूजनविरुद्धा सा तरुणप्रातिवेश्मिका ।

परिहासकथाशीला गीतवाद्यानुरागिणी ॥ २.२ ॥

चारुसौरभलिप्ताङ्गी न सा जग्राह कञ्चुकम् ।

दर्शयन्ती स्तनाभोगमर्धस्रस्तशिरोंशुका ॥ २.३ ॥

जृम्भमाणा परावृत्त्य साचीकृतविलोचना ।

जनमैक्षत लोलाक्षी वलितत्रिवलीलता ॥ २.४ ॥

अयत्नसाध्यां तां वीक्ष्य विटा ललितलोचनाम् ।

बभ्रमुस्तद्गृहोपान्ते निर्व्यापारगतागताः ॥ २.५ ॥

चिरं तदर्थिनश्चित्रवस्त्र*वेषविभूषिताः ।

सुगन्धितैलताम्बूलधूपादिव्ययकारिणः ॥ २.६ ॥

नियोगिधनबद्धाशाः स्त्रीरत्नप्राप्तिसोत्सुकाः ।

सस्मिताक्षिनिकोचादिविकारशतकारिणः ॥ २.७ ॥

तज्ज्ञैरप्यपरिज्ञातपदाश्छिद्रप्रतीक्षिणः ।

दंशकामा भुजङ्गास्ते लीलाकुटिलगामिनः ॥ २.८ ॥

शून्यां देवकुटीं गत्वा प्रसिद्धाः पारदारिकाः ।

द्वित्रास्तत्सङ्गमोपायं प्रातिवेश्म्या व्यचिन्तयन् ॥ २.९ ॥

एकोऽवदत्तत्र विटः सुलभैषा न संशयः ।

खल्वाटं तुन्दिलं वृद्धं स्वपतिं सहते कथम् ॥ २.१० ॥

नित्यप्रवासिनं लुब्धमीर्ष्यालुं सुरतासहम् ।

मत्तच्छागमदामोदं बहलष्ठीविनं शठम् ॥ २.११ ॥

सुतोपरोधोवन्ध्याया नास्या न च वयःक्षयः ।

न च दुःखाभिभूतासौ रागदग्धा न लक्ष्यते ॥ २.१२ ॥

एतैर्हि दोषैर्नायान्ति दुःशीला अपि योषितः ।

अपरः प्राह भवता साभिप्रायं विचिन्तितम् ।

प्रत्यासत्त्या परिचये किन्तु यत्नो विधीयताम् ॥ २.१३ ॥

विवाहयज्ञतीर्थादिदेवयात्रोत्सवैर्विना ।

न लभ्यते परिचयः परदारोपसर्पणे ॥ २.१४ ॥

सुचिरं प्रेक्षणं लोलकुन्तलोत्तालनं मुहुः ।

तत्सम्बद्धाः सापदेशाः कथास्त्यागप्रकाशनम् ॥ २.१५ ॥

भोगसौभाग्ययशसां प्रसिद्धिप्रतिपादनम् ।

मन्दमन्दं वचः स्वैरं तद्वाक्यश्रवणादरः ॥ २.१६ ॥

तन्मुखन्यस्तनयनं चुम्बनालिङ्गनं शिशोः ।

शिल्पसम्पादनं चास्या वस्त्रालङ्कर*णेक्षितम् ॥ २.१७ ॥

जाते परिचये माल्यताम्बूलादिसमर्पणम् ।

भित्तौ निपीडनं गाढं विजने परिचुम्बनम् ॥ २.१८ ॥

गुह्यस्पर्शो रतिश्चेति शीलविध्वंसयुक्तयः ।

इत्थं का नाम न मया कृता शीलपराङ्मुखी ॥ २.१९ ॥

नियोगिभार्या लभ्यैव सर्वदा गमनोन्मुखी ।

इति पारदारिकः ।

अथावदत्तृतीयोऽपि स्वाधीनं सर्वमेव नः ।

किन्त्वत्र विधिवैमुख्याद्विघ्नः समुपलक्ष्यते ॥ २.२० ॥

योऽयं तीक्ष्णाक्षपटले चित्रगुप्तविचेष्टितः ।

निःशेषजीवनातङ्कविधायी निर्गुटान्तकः ॥ २.२१ ॥

भारकोच्छृङ्खलायासखण्डलेख्यादियुक्तिभिः ।

निर्गुटाः प्रापिता येन गोपालपशुपालताम् ॥ २.२२ ॥

न कालो यदि नामासौ तत्किं जीवनहृन्नृणाम् ।

पक्षा .. .. .. .. .. श्चेत्तत्किमेकाङ्गनाशनः ॥ २.२३ ॥

कियन्तोऽद्य मृताः कुत्र पृच्छन्निति मुहुर्मुहुः ।

मृतजीवी श्वतुल्योऽसौ भुङ्क्ते कापालिकव्रतम् ॥ २.२४ ॥

हरणोद्यतहस्तोऽसौ साधूनामपि वर्तने ।

सदोषैर्दीयतेऽस्माभिर्न[र]काय तिलाञ्जलिः ॥ २.२५ ॥

यद्यप्यसौ स्नुषाकामी कल्यपालकुलोज्ज्वलः ।

तथापि सर्वः सर्वज्ञः परदोषानुदर्शने ॥ २.२६ ॥

अथवास्त्येव मे मित्रं शक्तिमान्राजवल्लभः ।

वाङ्मात्रेणैव नः सर्वं संरक्षिष्यति जीवनम् ॥ २.२७ ॥

अगारदाहिनो धेनुस्त्रीशिशुब्राह्मणान्तकाः ।

बहवो रक्षितास्तेन दिग्वार्तामात्रसेवकाः ॥ २.२८ ॥

इति जीवनदिविरः ।

गृहं नियोगिकान्तायाः प्रविशत्यतिनिर्भरम् ।

एषा श्रमणिका नित्यं कुट्टनी वज्रयोगिनी ॥ २.२९ ॥

या माता वश्ययोगानां जाराणां सिद्धदूतिका ।

नरोपपत्तिदीक्षासु स्त्रीणां समयदेवता ॥ २.३० ॥

अरुन्धतीमपि क्षिप्रं प्रतारयति लीलया ।

पुराणपुंश्चली सा हि जाह्नवीं मन्यते तृणम् ॥ २.३१ ॥

सा समीहितमस्माकमचिरेण विधास्यति ।

इत्युक्त्वा ते ययुर्धूर्ता वृद्धश्रमणिकागृहम् ॥ २.३२ ॥

श्रमणिका ।

कदाचिदथ तामेव हर्म्ये हरिणलोचनाम् ।

सत्त्रभोजनपूर्णाङ्गः पुनरायातयौवनः ॥ २.३३ ॥

निर्दग्धचन्दनस्फारतिलकः पृथुजूटभृत् ।

मायूरोपानदामन्दमन्दरारावगर्वितः ॥ २.३४ ॥

कक्षान्तसंवृतपटो ब्राह्मणानपि न स्पृशन् ।

रे रे दासीसुतेत्यादि जनं कोपेन भर्त्सयन् ॥ २.३५ ॥

मलपत्रं वहन्मूर्खो ददर्श मठदैशिकः ।

सहसा विस्मयाविष्टो दष्टो मकरकेतुना ॥ २.३६ ॥

नियोगिगृहबालानामुपाध्यायमुपेत्य सः ।

आययौ मासमूल्येन नित्यमक्षरशिक्षकः ॥ २.३७ ॥

लब्धप्रवेशस्तामेव ध्यायन्धू[र्तः] पपाठ सः ।

जानन्नपि लिपिं सर्वामोंकारमलिखच्छनैः ॥ २.३८ ॥

कौतुकाद्गृहनारीभिर्वृतस्तस्थौ तदुन्मुखः ।

उपाध्यायोऽपि दीनारगणनां विदधद्धिया ॥ २.३९ ॥

अष्टावतारस्तोत्रेण सर्वज्ञ इव गर्वितः ।

दैशिकं पाठयामीति सोऽभूदधिकमुद्धतः ॥ २.४० ॥

पान्तु नो भगवत्पादा जघन्यजनवत्सलाः ।

परलोकस्य हन्तारो गमने क्षेमकारिणः ॥ २.४१ ॥

भाभूतो कुङ्कुमार्द्रौ _ रैनैसद्दृशौ

_ _ _ _ _ _ मुसिमुसि लक्षणौ फेनपर्वौ ।

_ _ _ _ _ _ मणिकनकधरौ दिव्यगन्धानुलिप्तौ

सङ्ग्रामेण प्रविष्टौ पलुप नौ लभ्यतां राज्यलक्ष्मीः ॥ २.४२ ॥

गङ्गायमुनयोर्बिल्ववृषभं *पूर्णकुम्भयोः ।

पञ्चचन्दन ली पट्टबन्धं भविष्यति (?) ॥ २.४३ ॥

इत्यादि दत्त्वा बालानां नित्यं फलहकेषु सः ।

वर्षं तिष्ठति निःशंको गणयन्मासवेतनम् ॥ २.४४ ॥

कर्तनं लिखनं सूचीपट्टिकावानमौषधम् ।

कुर्वन्न *वेत्ति पुरतः स्थितान्नो वा कुमारकान् ॥ २.४५ ॥

उपाध्यायेत्यभिहितो वक्ति क्रोधाग्निना ज्वलन् ।

गान्धर्विकश्चर्मकृद्वा किं तवास्मीति निष्ठुरः ॥ २.४६ ॥

इति दार्कोपाध्यायः ।

सस्मितं सस्मितालापं मुहुर्गोष्ठीविधायिनम् ।

नियोगिकान्ता पश्यन्ती दैशिकं नाचलत्ततः ॥ २.४७ ॥

स भाषां बुद्ध्यमानोऽपि तत्तत्स्त्रीभिरुदाहृताम् ।

किं भणन्तीति पप्रच्छ प्रोल्लसद्भ्रूलतो मुहुः ॥ २.४८ ॥

स ताभिर्नर्मसोत्प्राससाधिक्षेपविडम्बनैः ।

आयास्यमानो मत्ताभिरभूत्प्रहसिताननः ॥ २.४९ ॥

नायं किञ्चिन्महाभागो जानाति न च बुध्यते ।

इति नो भेजिरे लज्जा विवस्त्रा अपि तस्य ताः ॥ २.५० ॥

ऋष्यशृङ्गव्रतः सोऽथ वि .. .. .. .. .. .. .. ।

तासां गोष्ठीरसाभिज्ञः स्तनौ पस्पर्श पाणिना ॥ २.५१ ॥

स बीजाश्व इवोत्सृष्टो वडवामण्डले युवा ।

सिषेवे ललनाः सर्वाः प्रोषितस्य नियोगिनः ॥ २.५२ ॥

भ्रातृजायां स्वसारं च तां च भार्यां मृगीदृशम् ।

अन्याश्चास्य सदा स्वैरमकामयत दैशिकः ॥ २.५३ ॥

तास्तेन जारगुरुणा कृतदीक्षा वराङ्गनाः ।

बभूवुः सर्वगामिन्यो निर्विकल्पव्रते स्थिताः ॥ २.५४ ॥

इति मठदैशिकः ।

तया श्रमणिकादूत्या ततस्तेऽपि कृतोद्यमाः ।

धूर्ताः स्वाधीनतां प्राप्तां स्वैरिणीं तां सिषेविरे ॥ २.५५ ॥

अथाधिकारी तरुणीं सोत्कण्ठस्तां स्मरन्प्रियाम् ।

भृतवस्त्रो विवेशाशु मिथ्याग्रामचिकित्सया ॥ २.५६ ॥

स सेवार्थं समानीतघृतमाक्षिकसर्पिषा ।

भारिकैर्धनिकैर्भीत्या नगरं समपूरयत् ॥ २.५७ ॥

प्राप्तं विलोक्य सुचिरात्तं दृष्टानेककामुका ।

पीवरं ग्राम्यमासन्नरोगं पूर्णमिवाम्बुना ॥ २.५८ ॥

तां च मेषघृतामिक्षाकिलाटमधुसम्पदम् ।

रुरोदैकेन नेत्रेण जहासान्येन तद्वधूः ॥ २.५९ ॥

इदं सुरुचिरं वस्त्रं क्रीतमाभरणञ्च ते ।

तस्येतिवादिनो दृप्ता सा चक्रे सर्वमश्रुतम् ॥ २.६० ॥

सा शिरोवेदनाव्याजनिबद्धाभ्यङ्गपट्टिका ।

स्तनन्ती सस्वनं पत्युर्नाभवत्पार्श्ववर्तिनी ॥ २.६१ ॥

ततो वाचाल[वा]चालमालाकलकलाकुले ।

गृहे तस्याभवद्व्यग्रग्राम[दा]से महोत्सवः ॥ २.६२ ॥

दिनान्ते बहुभक्ताशी लोहितासवदुर्मदः ।

नियोगी शयने तस्थौ कुम्भकर्ण इवापरः ॥ २.६३ ॥

अथ कृच्छ्रादिवाभ्येत्य रात्रिशेषे तदङ्गना ।

आलिङ्गने समुद्विग्ना चुम्बने वलितानना ॥ २.६४ ॥

रुन्धाना जघनस्पर्शमूरुस्वस्तिकनिश्चला ।

गृहव्यापारखिन्नेव निद्रां चक्रे मुधैव सा ॥ २.६५ ॥

ततः प्रभाते प्रसृते भूर्जभाण्डादिके पुरः ।

वदन्ती सर्वगात्रेषु शूलं साप्यकरोत्क्लमम् ॥ २.६६ ॥

अथाहूतः परिजनैर्वैद्यो मद्यामिषप्रियः ।

निधिं हस्तगतं दैवान्मन्यमानः समाययौ ॥ २.६७ ॥

सभार्तृका ।

नमो विद्याविहीनाय वैद्यायावद्यकारिणे ।

निहतानेकलोकाय *सर्पायेवापमृत्यवे ॥ २.६८ ॥

भ्रान्तो गृहशतं तूर्णं भाराक्रान्त इवोच्छ्वसन् ।

ललाटस्वेदसलिलं पाणिना विक्षिपन्मुहुः ॥ २.६९ ॥

वहन्नौषधसङ्केतनामसंयोगचीरिकाम् ।

कृतान्ताधिकृतस्याग्राद्यः प्रायस्थ इवागतः ॥ २.७० ॥

चिकित्सकोऽर्थप्राणानां व्याधीनामचिकित्सकः ।

आजीवमीश्वरः शूली येन न त्यज्यते जनः ॥ २.७१ ॥

स वैद्यः कालकूटो वा व्यालो वेताल एव वा ।

भूयसा याति मांसेन यः क्षिप्रमनुकूलताम् ॥ २.७२ ॥

स वैद्य एव कुपितो वायुरायुःक्षयङ्करः ।

हस्तस्पर्शेन त्रिमलक्षालकः क्षपितेन्द्रियः ॥ २.७३ ॥

कृच्छ्रसन्न्यासकृत्पुंसां प्राणाचार्यः किमुच्यते ।

स्थितं भुक्तं नु पीतं नु वैद्येनेति प्रलापिनः ॥ २.७४ ॥

या .. विधत्ते यत्नेन भिषगार्तोपजीवकः ।

नगरोत्सवयात्रासु विवाहेष्वतिभोजनात् ।

जनता याति यन्मान्द्यं तद्वैद्यस्य शनेः फलम् ॥ २.७५ ॥

गुह्याङ्गस्पर्शकृत्स्त्रीणां बह्वाशी जीवितापहः ।

नृणां त्रिदोषकृत्सत्यं वैद्य एव न तु ज्वरः ॥ २.७६ ॥

विद्याविरहिता वैद्याः कायस्थाः प्रभविष्णवः ।

दुराचाराश्च गुरवः प्रजानां क्षयहेतवः ॥ २.७७ ॥

उपसृत्य स पस्पर्श स्तनौ तस्याः सुसंहतौ ।

कठिनौ सततस्पर्शौ खलः खलतराविव ॥ २.७८ ॥

लङ्घनं सहते नैषा हितं शूले न वृंहणम् ।

करोतु मम चिन्तासु सर्वाहारं मया सह ॥ २.७९ ॥

जडा ह्यस्याः स्थिता बुद्धिर्धातुश्च विषमः स्थितः ।

{तस्मात्स्निग्धा दधि} पूर्वमत्र योज्यं सशर्करम् ॥ २.८० ॥

इत्युक्ते वैद्यनाथेन स्त्रीभिः तूर्णं ससम्भ्रमम् ।

आहूतः पादपतनैर्ज्योतिर्गणक आययौ ॥ २.८१ ॥

वैद्यः ।

ज्योतिःशास्त्रविदे तस्मै नमोऽस्तु ज्ञानचक्षुषे ।

वर्षं पृच्छत्यवर्षं वा धीवरान्यो विनष्टधीः ॥ २.८२ ॥

ग्रहनक्षत्रताराणां संख्यानेऽप्यकृतश्रमः ।

अतीतानागतज्ञानदम्भाय मलपत्रभृत् ॥ २.८३ ॥

तव वर्षत्रयीमध्ये कश्चिद्वित्तव्ययो भवेत् ।

ज्वरश्च नेत्रपीडा च लाभांशोऽप्यविचिन्तितः ॥ २.८४ ॥

न कश्चिदुपकारं ते मन्यते शत्रवश्च ते ।

सन्ति तेभ्यो भयं देहरक्षायां नैव बाधते ॥ २.८५ ॥

दुर्बलो दृश्यसे भ्रातर्यूषं न कुरुषे कथम् ।

अप्यस्ति कामला नूनं तां मन्त्रेण नुदाम्यहम् ॥ २.८६ ॥

इति साधारणज्ञानमन्त्रवैद्यकमिश्रितम् ।

ज्योतिःशास्त्रं विगणयन्यो मुष्णाति जडाशयान् ॥ २.८७ ॥

प्राङ्नियोगिवधूवृत्तं जानन्नपि जनश्रुतम् ।

धूर्तो धूलिपटे चक्रे राशिचक्रं मुधैव सः ॥ २.८८ ॥

क्षिप्ते नियोगिना तत्र दीनारकुसुमोत्करे ।

दम्भस्तब्धश्चिरं तस्थौ स्वाङ्गुलीगणनापरः ॥ २.८९ ॥

ततोऽवदन्मन्दमन्दं प्रोत्क्षिप्तभ्रूलतो मुहुः ।

इयमापाण्डुरमुखी रतिकामेन पीडिता ॥ २.९० ॥

दुर्निवारश्च नारीणां पिशाचो रतिरागकृत् ।

पुनः शून्यगृहे स्नाता गुह्यकेन निरम्बरा ।

गृहीतेत्यत्र पश्यामि चक्रे शुक्रसमागमात् ॥ २.९१ ॥

इति गणकः ।

ततः प्रयाते गणके चिन्तिते शुक्रपूजने ।

निर्यत्पलालपूलीकः पादतो धूलिधूसरः ॥ २.९२ ॥

दामबद्धकटिर्ग्राम्यः शीर्णनिष्क .. .. लकः ।

विसृष्टं तत्सहायेन ददौ लेखं नियोगिनः ॥ २.९३ ॥

एडिकाव्यपदेशेन गावः पादैर्हृता दश ।

तासां मध्यान्मृताः पञ्च पञ्च शेषाः स्थिताः खले ॥ २.९४ ॥

तन्मुक्तये त्वरायाताः सहन्तोऽपि दिनत्रयम् ।

तदभावेऽपि लाभस्ते ग्रामे दण्डः पतिष्यति ॥ २.९५ ॥

घृतनाडीनिमित्तेन यश्चासौ बन्धने धृतः ।

सोऽपि विप्रो निराहारस्तीक्ष्णः पञ्चत्वमागतः ॥ २.९६ ॥

पादान्तिके च प्रहितं तस्य प्रधनपत्रकम् ।

बद्धं मया तत्कलत्रं मुद्रितं सकलं गृहम् ॥ २.९७ ॥

यान्स्कन्धकनिमित्तेन प्रायस्थान्परिपालकः ।

प्रददौ मासवृत्त्यैव ते मया तद्गृहे धृताः ॥ २.९८ ॥

धान्यराशिः प्रभूतोऽस्ति तूर्णमागम्यतामिह ।

तात्पर्यमिति विज्ञप्ताः पादा ज्येष्ठार्कवासरे ॥ २.९९ ॥

ख्वाशपतिः तूणरक्षको ।

वाचयन्नित्यसौ लेखं तस्य कर्मण्यतां *ततः ।

प्रशशंस सहायस्य नियोगी हर्षनिर्भरः ॥ २.१०० ॥

सोऽभूत्पूर्वतरं बौद्धस्ततो दम्भाय वैष्णवः ।

रक्षार्थमथ भार्याया जातकौलागमादरः ॥ २.१०१ ॥

आनिनाय गुरुं गर्वदम्भलोभनिकेतनम् ।

मायाकुहकलौल्यानां दीक्षासमयमण्डलम् ॥ २.१०२ ॥

नमस्ते गुरुनाथाय धनदारापहारिणे ।

क्षोभिणे सर्वभक्षाय यक्षायेव क्षपाशिने ॥ २.१०३ ॥

*भालन्यस्तार्धसिन्दूरपत्त्रिकापुष्पगुच्छकः ।

बि[न्दू]पबिन्दुनित्यार्द्रमहालालाटकर्परः ॥ २.१०४ ॥

कर्णमूलशिखामात्रग्रथितस्वल्पजूटिकः ।

कुङ्कुमाङ्कितकर्णाग्रः काचराक्षो महाहनुः ॥ २.१०५ ॥

खल्वाटो विरलश्मश्रुर्दीर्घवाक्प्रस्खलन्क्वचित् ।

बिभ्राणो वदनं वृद्धमहिषीभगविभ्रमम् ॥ २.१०६ ॥

क्षणात्पिबति यो मद्यघटं घटघटारवैः ।

तस्य कण्ठप्रणालस्य स्थौल्यं केनोपमीयताम् ॥ २.१०७ ॥

मद्यमांसदुरामोदमलिनं योगपट्टकम् ।

दधानः स्तनसम्पूर्णं वक्षसा *राक्षसाकृतिः ॥ २.१०८ ॥

सिन्दूरपूर्णगम्भीरनाभिरन्ध्रोपशोभितः ।

लोपिकापूप*शफरामिक्षाभृतमहोदरः ॥ २.१०९ ॥

मधुमांसकृताजीर्णप्रत्यग्रामोददुःसहान् ।

धूमोद्गार*गडत्कारान्मुञ्चन्मेघ इवाकुलः ॥ २.११० ॥

गुरुर्गुरुतराविद्यावद्यमद्यमदान्धधीः ।

अहंकार इवाकारमागतः प्रत्यदृश्यत ॥ २.१११ ॥

आकारेण गुरुर्गुरुश्च वचसा कौसीद्यमौर्ख्यैर्गुरुर्

मेढ्रेणातिगुरुस्तथास्यकुहरश्मश्रूदरस्फिग्गुरुः ।

वेश्याकामिनियोगिवञ्चनगुरुः सद्वृत्तशून्यो गुरुश्

चित्रं सर्वगुरुः शिवोदितमहाशिक्षासु नित्यं लघुः ॥ २.११२ ॥

अपि नाम स जायेत पवित्रचरितः क्षितौ ।

अशौचनिधयो येन गुरवो नोपसेविताः ॥ २.११३ ॥

अहंपूर्विकया सर्वे पतितास्तस्य पादयोः ।

चक्रुः शिरोभिर्भूकम्पलुठत्पिठरकभ्रमम् ॥ २.११४ ॥

रक्षायै निजभार्यायाः सम्पदां च विवृद्धये ।

नियोगिना यागविधौ विज्ञप्तो भगवान्गुरुः ॥ २.११५ ॥

लिखित्वा कुङ्कुमेनाशु स्वल्पसम्भारचीरिकाम् ।

हृष्टः प्रातः समेष्यामीत्युक्त्वा प्रायात्सहानुगैः ॥ २.११६ ॥

गुरुः ।

श्वशुरो यागसम्भारे यत्नाहूतो नियोगिना ।

*पापी धर्माधिकरणदिविरोऽथ समाययौ ॥ २.११७ ॥

तस्मै नमोऽस्तु नगराचार्यवर्याय भोगिने ।

यस्य हस्ते स्थिता भूमिः सशैलवनकानना ॥ २.११८ ॥

करोति प्रश्रयं वक्ति मधुरं दिविरः पुरः ।

जरच्छगलशृङ्गाभां न च त्यजति वक्रताम् ॥ २.११९ ॥

कलमाङ्कितकर्णेन भूर्जपत्रकपाणिना ।

आस्थानदिविरेणेयं ग्रस्ता भगवती मही ॥ २.१२० ॥

मिथ्या महावराहेण दैत्येष्वाडम्बरः कृतः ।

आस्थानदिविरैर्ग्रस्ता यदियं नोद्धृता क्षितिः ॥ २.१२१ ॥

उत्थाय वेश्याशयनात्प्रभाते मद्यघूर्णितः ।

धनार्थी दिविरः शस्तमुखं द्रष्टुं प्रतीक्षते ॥ २.१२२ ॥

नूनं निशि भगापानं करोति दिविरः सदा ।

प्रातः प्रातर्मृदा वक्त्रं क्षालयत्यन्यथा कथम् ॥ २.१२३ ॥

स्नातो मृद्दर्भतिलभृत्करोति सुचिरं जपम् ।

दिविरः कूटसंकेतपटीपात्राणि चिन्तयन् ॥ २.१२४ ॥

विप्रं पुरः समायान्तं थूत्कृत्य त्वरितः पुनः ।

प्रविश्य गेहं निर्याति शङ्कमानः पराभवम् ॥ २.१२५ ॥

श्रीकामो गोमयभ्रान्त्या वन्दते श्वशकृत्पथि ।

पुरश्चाप्तां सिद्धिकामश्चण्डालीं सकरण्डकाम् ॥ २.१२६ ॥

सुप्रभाततरायातैः सकष्टशटिलैर्वृतः ।

आस्थानं याति कलयन्भृष्टमांसं सपानकम् ॥ २.१२७ ॥

भूर्ज*पेटलडत्क्लिन्नमषी सुभृतभाजनः ।

कथयन्निव गन्धेन भाविनीं नरकस्थितिम् ॥ २.१२८ ॥

मषीविषार्द्रया निघ्नन्साधून्कलमदंष्ट्रया ।

आस्थानजलधेरन्तर्दिविरो मकरायते ॥ २.१२९ ॥

तन्मषीविप्रुषस्तस्य दृश्यन्ते कलमच्युताः ।

भुवो विलुण्ठ्यमानायाः साञ्जनाश्रुकणा इव ॥ २.१३० ॥

अधोमुखा विमानेभ्यः पतन्तो दिवि रोदनम् ।

कुर्वन्ति पितरस्तस्य यो भुङ्क्ते दिविरोदनम् ॥ २.१३१ ॥

जामातुः श्रीमतो दृष्ट्वा स गृहं हर्षनिर्भरः ।

अचिन्तयत्कदास्यापि षटिर्दैवाद्भवेदिति ॥ २.१३२ ॥

आस्थानदिविरः ।

तत्सङ्गत्याप्यदृश्यन्त भूर्जभट्टा भयङ्कराः ।

तद्गृहे कलयन्तोऽन्तस्तस्य स्थावरविप्लवम् ॥ २.१३३ ॥

संहरन्ति सदा लोकान्ये सस्थावरजङ्गमान् ।

तेभ्यः प्रलयकारिभ्यो भट्टेभ्योऽस्तु नमो नमः ॥ २.१३४ ॥

षटीपाशसमाकृष्टः प्राप्तोऽधिकरणं भयात् ।

साधुर्निगीर्यते भट्टैर्मत्स्यैरिव जले बलिः ॥ २.१३५ ॥

भट्टैर्भट्टैः सदिविरैः शटीनिपतितो जनः ।

मुच्यते नास्थिशेषोऽपि रक्तक्षीबैरिव श्वभिः ॥ २.१३६ ॥

ब्राह्मण्याद्ये हता नैव रामेण ब्रह्मराक्षसाः ।

आस्थानभट्टास्ते मन्ये सदा खादन्ति मानुषान् ॥ २.१३७ ॥

कृतः पराजितो जेता जयी यैश्च पराजितः ।

तेषां स्वतन्त्रवचसां वचसा केन जीव्यते ॥ २.१३८ ॥

अन्ते नरकपालैर्ये वृता वेतालतां गताः ।

षट्यन्तःकृतहृद्घण्टा भट्टास्ते कस्य नान्तकाः ॥ २.१३९ ॥

पश्यन्नन्धो वदन्मूकः शृण्वंश्च बधिरोऽधमः ।

उत्कोचेन विना भट्टश्चिरं निद्रायते शठः ॥ २.१४० ॥

उत्कोचभक्षणं छिद्रशिक्षणं साधुतक्षणम् ।

षटिसन्धुक्षणं कूटरक्षणं भट्टलक्षणम् ॥ २.१४१ ॥

चर्मकृन्नर्तकीभ्राता सङ्गत्या नर्तकोऽभवत् ।

सोऽथ गारुडकल्पज्ञः प्रयातः सस्यपालताम् ॥ २.१४२ ॥

सोऽपि ग्रामगणेशस्य प्राप्तः प्रासादपालताम् ।

सन्धिविग्रहकायस्थचाक्रिकासेवकोऽधमः ॥ २.१४३ ॥

भट्टत्वमाप्तवान्दूतो *द्रङ्गदेशगतागतात् ।

तस्य पुत्राश्च पौत्राश्च सर्वेऽधिकरणद्विजाः ॥ २.१४४ ॥

कुतोऽन्यथा भवत्येषां वचश्चर्मकृतामिव ।

कक्षे सुमहती भस्त्रा शटिदीनारभाजनम् ॥ २.१४५ ॥

इति अधिकरणभट्टाः सातिका वा ।

इति नर्ममालायां द्वितीयः परिहासः ॥

तृतीयः परिहासः

अथ यागोत्सवे तस्मिन्सर्वे दिविरबान्धवाः ।

अलङ्कृताश्च ललना नियोगिगृहमाययुः ॥ ३.१ ॥

खटिका करणी हैमी पारतो रत्नमूटिका ।

सिन्दूराद्या रजोभेदाः पञ्चरङ्गकसूत्रकम् ॥ ३.२ ॥

शालिचूर्णं सितच्छत्रं श्वेतवस्त्रं वितानकम् ।

नाराचाः क्षुरिका सूत्रं दर्पणं वीरकर्तरी ॥ ३.३ ॥

पताका व्यजनं कूर्चः पुष्पलक्षाणि षोडश ।

वार्धनीकलशौ ताम्रौ तिलास्तैलं मृगाजिनम् ॥ ३.४ ॥

स्रुक्स्रुवौ समिधो दर्भा लाजाः सिद्धार्तका घृतम् ।

बिल्वपूगफलाक्षोटजातीफलयवाक्षतम् ॥ ३.५ ॥

धूपकुङ्कुमकर्पूरकौतुकौषधिचन्दनम् ।

पादुकापीठपर्यङ्कघण्टिकाघटकुण्डकम् ॥ ३.६ ॥

मद्यमांससुरापूपपलाण्डुशफरौदनम् ।

पिष्टभृष्टरसस्वच्छभक्ष्यरोचकमोदकम् ॥ ३.७ ॥

चटकापूर्णपात्राणि क्षीरिणी कृसरा दधि ।

दश कृष्णा दश श्वेताश्छागा मेषाश्चतुर्दश ॥ ३.८ ॥

भस्त्रा चेत्यादिसम्भारश्चीरिकालिखितं क्षणात् ।

सज्जीकृतं श्रीसचिवैर्भोगमित्रैर्नियोगिनः (?) ॥ ३.९ ॥

ततो नित्यावधानेन भगलिङ्गविभूषितम् ।

चकार मण्डलं शिष्यः सिन्दूरान्तरितान्तरम् ॥ ३.१० ॥

अथात्मारामतादम्भमीलिताघूर्णितेक्षणः ।

गुरुर्गृहीतः शिष्याभ्यां सव्यदक्षिणहस्तयोः ॥ ३.११ ॥

शतमात्रेणानुयातः शिष्याणामाययौ शनैः ।

लुण्ठिं कर्तुमिवात्युग्रो नगराधिपतिः स्वयम् ॥ ३.१२ ॥

चर्मकृत्सौनिकश्चक्री धीवरो हट्टतापसः ।

वृद्धवेश्या कल्यपालो मद्यभट्टो जरद्विटः ॥ ३.१३ ॥

पञ्च नारङ्गका रुग्णास्त्रिटाङ्कारोऽथ पाचकः ।

गोभक्षो भैरवाचार्यः कुलाचार्योऽथ वायकः ॥ ३.१४ ॥

चूलिकाकृतरुद्राक्षो घटिलश्छिन्ननासिकः ।

महाव्रती भगमुखः शैवाचार्यस्त्रिघण्टिकः ॥ ३.१५ ॥

नग्नो वेलाव्रती मौनी स्तोत्रकृज्जानुघण्टिकः ।

द्वित्राश्चोन्मत्तवनिताः श्वभिः परिवृतास्तथा ॥ ३.१६ ॥

गूथलिप्तस्तथोन्मत्तो मन्त्रवादी रसायनी ।

इन्द्रजाली लतावेशी विज्ञानी कामतात्त्विकः ॥ ३.१७ ॥

भट्टाश्चान्ये गुरोर्धूर्ताः पानभोजनसेवकाः ।

विविशुः स्विन्ननैवेद्यामोदवक्त्रोदकाकुलाः ॥ ३.१८ ॥

अथामपक्वसंहारकारिणः सर्वहारिणः ।

मत्ता गुरुभट्टाश्चक्रुस्तिलधूपघृतक्षयम् ॥ ३.१९ ॥

एको द्वौ बहवः पश्चान्निन्युस्ते भस्त्रया तथा ।

शालिचूर्णयवाक्षोटबिल्वार्घघृतचन्दनम् ॥ ३.२० ॥

इति गुरुभट्टाः

ततः स्वभगिनी रण्डा बालैव व्रतशालिनी ।

धृता नियोगिना यागपरिचर्याविधौ गुरोः ॥ ३.२१ ॥

जयत्यखण्डशीतांशुमण्डलद्युतितस्करी ।

पुण्डरीकमुखी रण्डा नवयौवनमण्डिता ॥ ३.२२ ॥

मदशौण्डं समुद्दण्डचण्डं सुखकरण्डकम् ।

विना चण्डरतोद्घृष्टं रण्डा खण्डितमानसा ॥ ३.२३ ॥

विस्तीर्णश्रोणिपुलिना पीवरोरुकुचस्थली ।

हरिणीहारिनयना रण्डा नेत्ररसायनम् ॥ ३.२४ ॥

रण्डा स्कन्धद्वयासक्तमुक्तकेशी विराजते ।

नेत्रोत्पलमुखाम्भोजभृङ्गव्याप्तेव पद्मिनी ॥ ३.२५ ॥

निःसूत्ररुचिरः कण्ठः सुवर्णसुभगो भगः ।

रण्डायाः कर्णपाशौ च निराभरणसुन्दरौ ॥ ३.२६ ॥

पुष्पताम्बूलरहिता रण्डा सन्त्यक्तभूषणा ।

लावण्येनातिमात्रेण संविभक्तेव वेधसा ॥ ३.२७ ॥

हारेण किं सुमध्यायाः सुकेश्याः कुसुमेन किम् ।

किमञ्जनेनायताक्ष्या रण्डाया मण्डनेन किम् ॥ ३.२८ ॥

किं धर्मो यत्र नो रण्डा धिक्सुखं रण्डया विना ।

रण्डाहीनोऽस्तु मा मोक्षः प्रौढैरित्युदितं विटैः ॥ ३.२९ ॥

रण्डा विलोक्य तरुणं करोति भ्रुकुटिं मृषा ।

कण्ठग्रहं चिन्तयन्ती मनसा तु प्रहृष्यति ॥ ३.३० ॥

संस्मरन्ती रतिसुखं पीवरोरुकुचस्थली ।

रण्डा भगस्थलीं रात्रौ मृद्नात्युच्छ्वासिनी सदा ॥ ३.३१ ॥

वीक्षते तरुणं तिर्यक्कान्तं सुभगमानता ।

स्रवन्ती निर्भरं रेतो रण्डा धेनुः पयो यथा ॥ ३.३२ ॥

गौरः सुपीवरो धत्ते रण्डाया मुण्डितो भगः ।

मेरोरर्कहयोल्लीढशष्पहेमतटभ्रमम् ॥ ३.३३ ॥

तुरगाद्याचितानीतस्तब्धदीर्घध्वजो नरः ।

यदि नाम रते शक्तो रण्डां तोषयितुं न वा ॥ ३.३४ ॥

श्राद्धेषु मुग्धविप्राणां जटिनां च तपस्विनाम् ।

वशे पतति धन्यानां रण्डा रसतरङ्गिणी ॥ ३.३५ ॥

चूलिकान्यस्तकुसुमः कर्णे कृतपवित्रकः ।

युवा रण्डाप्रियो विप्रः कन्दर्पेणोपमीयते ॥ ३.३६ ॥

उदञ्चद्गुरुदण्डस्य चण्डस्य ब्रह्मचारिणः ।

रण्डा ददाति सततं श्रद्धया मृतभोजनम् ॥ ३.३७ ॥

तमेव तीर्थयात्रासु पश्चान्नयति सर्वदा ।

वहन्ती खड्गपात्रेण बलिधूपसमुद्गिकाम् ॥ ३.३८ ॥

परस्परप्रार्थनया सुमुण्डितभगध्वजौ ।

भूकम्पकारिणौ रात्रौ तौ रण्डाब्रह्मचारिणौ ॥ ३.३९ ॥

दिवा दम्भनिधानाय नमस्तीर्थोपसेविने ।

रात्रौ रण्डाभगापानक्षीबाय ब्रह्मचारिणे ॥ ३.४० ॥

रण्डा जटाभृतां भीत्या गौडलाटतपस्विनाम् ।

ददाति .. र्जितां प्रीत्या तल्लिप्तोरु .. वासकृत् ॥ ३.४१ ॥

गत्वा गुरुगृहं रण्डा पत्युः पर्वदिने सती ।

कषन्ती कटिमा .. भी रण्डा निर्दयमोहनैः ॥ ३.४२ ॥

रण्डा तत्तन्मृतोद्धारदीक्षादिव्रतकारिणी ।

ददाति निशि निःशङ्का कामसत्त्रं तपस्विनाम् ॥ ३.४३ ॥

लिङ्गार्चनापदेशेन दत्त्वा वेश्मनि तालकम् ।

करोति चर्मलिङ्गेन रण्डा कण्डूविखण्डनम् ॥ ३.४४ ॥

तयोपचर्यमाणोऽथ मृगाक्ष्या गुरुराकुलः ।

शिष्याश्च तां पपुर्नेत्रैः क्षुधार्ताः क्षीरिणीमिव ॥ ३.४५ ॥

[इति] रण्डा ।

ततः प्रविविशुस्ते ते दीक्षासमयिनो नराः ।

बद्धनेत्रपटा मिथ्यामोहेनेवान्धकारिताः ॥ ३.४६ ॥

अथ व्यजिज्ञपद्भूमिन्यस्तजानुः कृताञ्जलिः ।

गुरुं नियोगिनः {श्रद्धाशुद्धान्तं} हट्टतापसः ॥ ३.४७ ॥

इहैव सुचिरं नाथ यागव्यग्रे त्वयि स्थिते ।

प्रतीक्षन्ते परे शिष्या यागोत्सवसमुत्सुकाः ॥ ३.४८ ॥

य एष प्रथितो लोके गृहकृत्ये महत्तमः ।

कृतयागसमारम्भः स भवन्तमुदीक्षते ॥ ३.४९ ॥

ब्रह्महत्यादि पापं यन्निःसंख्यं तस्य विद्यते ।

एकघण्टाटनत्कारमात्रेण भवता हृतम् ॥ ३.५० ॥

मन्यते स तृणं सर्वं सर्वसंहारपातकम् ।

यतो मूर्ध्नि त्वया हस्तस्तस्य पञ्चफणो धृतः ॥ ३.५१ ॥

त्वत्प्रसादात्समुत्तीर्णां स कामपि दशां श्रितः ।

शङ्करायतनेभ्योऽपि शैवः सर्वं जहार यत् ॥ ३.५२ ॥

सर्वस्वहरणं धर्मसत्कार्यं ब्राह्मणक्षयः ।

यत्तस्य निर्विकल्पस्य तत्तवैव विजृम्भितम् ॥ ३.५३ ॥

[इति] *गृहकृत्यमहत्तमः स्वकषणकामिकारो वा ।

त्वामियं नाथ गणिका निमन्त्रयितुमागता ।

घटीप्रतिष्ठा गेहेऽस्याः क्रियतां शिष्यवत्सल ॥ ३.५४ ॥

वितीर्णैर्भवता नित्यं वशीकरणचूर्णकैः ।

अस्थिशेषाः कृतास्ते ते यया धनिककामुकाः ॥ ३.५५ ॥

श्मशानकोशशपथैः क्षीणजिह्वाकराधरा ।

त्वद्रक्षारक्षितैवैषा कामुकच्छद्मचारिणी ॥ ३.५६ ॥

तैलोन्मृष्टे मनाक्स्नेहो वदने न तु चक्षुषि ।

वेश्यायाः क्षीणवित्तेषु संकोचो नान्त्यजातिषु ॥ ३.५७ ॥

यदि सद्भाविनी *वैश्या यदि कालः कृपापरः ।

अचौरो यदि कायस्थस्तद्वेश्याप्यनुरागिणी ॥ ३.५८ ॥

वेश्या ।

चक्षुर्वैद्योऽयमायातस्तपस्वी सर्वसंश्रयः ।

किंशारुवर्तिभिर्येन सर्वमन्धीकृतं जगत् ॥ ३.५९ ॥

ग्रीष्मेऽक्षिकोपबाहुल्यादस्य लग्ने शरत्फले ।

सम्पूर्णः क्रियतां यागः पाण्डुवल्लीनिरन्तरः ॥ ३.६० ॥

इति चक्षुर्वैद्यः ।

नापितः शल्यहर्तायं नृणां येनोपजीविना ।

नीतान्यण्डानि दुर्लेपैः स्थूलस्थालीप्रमाणताम् ॥ ३.६१ ॥

प्राक्प्रतिष्ठापिता येन चामुण्डामुण्डकार्थिना ।

*योऽसौ तस्यास्त्वया वर्षदिने यागं समीहते ॥ ३.६२ ॥

मूल्येन महता धीमान्नासासंश्लेषणाय यः ।

मांसपेषीमपि छित्त्वा ददाति स्ववधूभगात् ॥ ३.६३ ॥

शल्यहर्ता ।

अयञ्च तरुणीभार्यो वणिग्वृद्धो महाधनः ।

मैथुने शक्तिदारिद्र्याद्वाजीकरणमिच्छति ॥ ३.६४ ॥

लालिना स्रुतनेत्रेण वृद्धेन श्वासकासिना ।

श्लथप्रलम्बशिश्नेन तरुणी रमते कथम् ॥ ३.६५ ॥

आरूढोऽपि रते यत्नादुत्थानोपहतध्वजः ।

वृद्धः प्राप्नोति नो निद्रामृणं ध्यायन्निवाधनः ॥ ३.६६ ॥

निष्पीडितान्त्रसंकाशशिश्नोऽपि सुरतोत्सुकः ।

हस्तं दत्त्वा भगे वृद्धो निधानमिव रक्षति ॥ ३.६७ ॥

मांसक्षीरघृताहारं कृत्वा वृद्धो रताशया ।

रात्रौ वमति तत्सर्वं भजते वा विषूचिकाम् ॥ ३.६८ ॥

शुष्कचर्मोपमं वृद्धं मधुपर्के क्षणं पतिम् ।

सजने तरुणी दृष्ट्वा ह्रीता याति रसातलम् ॥ ३.६९ ॥

एतेन वृद्धवणिजा द्रव्यैर्वृद्धविटोदितैः ।

लिप्तलिङ्गेन सततं दग्धेवायासिता वधूः ॥ ३.७० ॥

स एष बहुनिक्षेपसंभक्षणकृतक्षणः ।

द्रविणावस्करक्षेत्रं वणिग्वासरतस्करः ॥ ३.७१ ॥

नृत्यति व्याधिकालेषु कुटिलः कलिपन्नगः ।

अज्ञाततृणकाष्ठादिविक्रयी द्रव्यनामभिः ॥ ३.७२ ॥

तरुणाकाङ्क्षिणीं वृद्धः प्रियामविचलेक्षणः ।

सोऽयं निरीक्षते दूरान्मृष्टं भोज्यमिवातुरः ॥ ३.७३ ॥

तस्मात्पौष्पिकमासाद्य क्रियतां मन्त्रसंपदा ।

गृहिणी रागिणी येन लब्धशक्तेः प्रजायते ॥ ३.७४ ॥

वृद्धवणिक् ।

इत्यादिशिष्यैराह्वानं श्रुत्वा तेन निवेदितम् ।

सर्वं करोमीत्यवदद्भ्रूविकाराकुलो गुरुः ॥ ३.७५ ॥

ततो दिनान्ते विपुलां कृत्वाग्रे शिवकुण्डिकाम् ।

गुरुणा सह ते शिष्याः पपुर्भुक्तोत्तरं चिरम् ॥ ३.७६ ॥

नियोगिललनाः सर्वास्ते च तन्मित्रबान्धवाः ।

कपालेषु तदुच्छिष्टं *वमित्वा बहुशः पपुः ॥ ३.७७ ॥

कश्चिद्गातुं प्रवृत्तोऽथ कश्चिद्रोदिति सस्वनम् ।

कश्चिद्व्याघूर्णते कश्चित्प्लवते कृतशूत्कृतिः ॥ ३.७८ ॥

कश्चिदत्यन्तवैकल्यं नाटयन्भक्तिसम्भवम् ।

निश्चेष्टस्तिष्ठति चिरं संप्राप्तः शवतामिव ॥ ३.७९ ॥

कश्चिद्विलोलस्रग्दामभूषितो मदनिर्भरः ।

कृतकण्ठग्रहः पुंसां चुचुम्ब ललना अपि ॥ ३.८० ॥

ततः क्षीबो गुरुः किं चित्स्वकाव्यं देशभाषया ।

वीणावंशरवोदग्रं कोच्छिकावाद्यकृज्जगौ ॥ ३.८१ ॥

अथैकभुजमानन्दादुद्यम्यैकेन पाणिना ।

गुरुर्ननर्त द्वाभ्यां च शनैरुत्थाय चासनात् ॥ ३.८२ ॥

ततः शिष्याः समुत्तस्थुरट्टहासनिनादिनः ।

कृताङ्गनापरिष्वङ्गा विस्रस्तकटिकर्पटाः ॥ ३.८३ ॥

शनैः प्रयाते रात्र्यर्धे विनष्टे दीपमण्डले ।

निर्विभागोऽभवत्तेषां रतिचक्रमहोत्सवः ॥ ३.८४ ॥

प्रभाते गुरुरुत्थाय त्वरया कलशप्रदः ।

कृतवद्विदधे सर्वं शिष्यैरन्यैर्निमन्त्रितः ॥ ३.८५ ॥

ज्वरादिकाले वैद्यानां शरत्काले नियोगिनाम् ।

पुष्पकाले गुरूणां च हेमपूर्णा वसुन्धरा ॥ ३.८६ ॥

अथाविशत्पृथुश्वासः कम्पमानः स्फुटन्निव ।

पार्श्वावलोकी पुरुषः परमाप्तो नियोगिनः ॥ ३.८७ ॥

सोऽब्रवीदद्य रात्र्यर्धे गृहकृत्यमहत्तमः ।

राजराशिधनं भूरि हृत्वा यातः सहानुगः ॥ ३.८८ ॥

अनुक्त्वापसृते तस्मिंस्तत्सम्बन्धिनियोगिनाम् ।

पलायनव्यतिकरः कोऽपि जातो गृहे गृहे ॥ ३.८९ ॥

चपेटोत्स्फोटितमुखस्त्वत्स्वामी बन्धनं भटैः ।

नीतः पतत्पुरीषोऽग्रे स तावत्परिपालकः ॥ ३.९० ॥

यावन्नो*ल्लुञ्चितश्मश्रुर्बद्ध्वा त्वमपि नीयसे ।

तावद्राजभये घोरे नीतिरस्मिन् विधीयताम् ॥ ३.९१ ॥

इति ब्रुवाणे तन्मित्रे तैः शिष्यैः सहिते गुरौ ।

तूर्णं प्रयाते निःश्वस्य नियोगी दुःखितोऽवदत् ॥ ३.९२ ॥

अहो नु कालदौरात्म्याद्घोरता कियती कलेः ।

साधवः सर्वथा नष्टाः कष्टं धर्मोऽस्तमागतः ॥ ३.९३ ॥

इत्युक्त्वा सानुगो यावत्पलायनकृतोद्यमः ।

स सुस्राव भयान्मूत्रं तावदेत्य भटैर्वृतः ॥ ३.९४ ॥

स राज्ञा हृतसर्वस्वः प्रक्लिन्नो बन्धने चिरम् ।

धनेन वेश्यया स्वस्रा मोचितो निरगात्ततः ॥ ३.९५ ॥

ततो विभवहीनोऽसौ जापी स्वप्ननिरीक्षकः ।

बभूव सर्वप्रणतश्चाटुकारः प्रियंवदः ॥ ३.९६ ॥

योऽभूदभ्युत्थितस्तब्धो नियोगी लिङ्गसन्निभः ।

अधिकारपरिभ्रंशात्स वृद्धवृषणायते ॥ ३.९७ ॥

अधिकारमदान्धानां दृष्टिकोपवतां सदा ।

नेत्रनैर्मल्यजननं बन्धनं परमाञ्जनम् ॥ ३.९८ ॥

यः पादपतितानार्तान्पूज्यानप्यवमन्यते ।

भ्रष्टाधिकारश्चरणौ शकृल्लिप्तौ स वन्दते ॥ ३.९९ ॥

अहो बत मुहूर्तेन भवन्ति न भवन्ति च ।

पलालदहनज्वालाचपला दिविरश्रियः ॥ ३.१०० ॥

स्वयमुत्थाय यातायां जायायां निर्धनोऽथ सः ।

बभ्राम लौल्यनिलयः पिण्डार्थी बन्धुवेश्मसु ॥ ३.१०१ ॥

रूक्षः कृशोऽतिमलिनः स्यूतदग्धपटच्चरः ।

पिशाच इव दुष्प्रेक्ष्यो दिनैरेव बभूव सः ॥ ३.१०२ ॥

तुषाग्निकुण्डिकातापदग्धस्फिग्वृषणोदरः ।

वातशूलापनोदाय जानुग्रथितदामकः ॥ ३.१०३ ॥

देवद्विजधन*ग्रासजातकोष्ठगलग्रहः ।

क्षुत्क्षामकुक्षिः शुष्कास्यः पतितोऽवस्करे भ्रमन् ॥ ३.१०४ ॥

श्वजग्धजानुचरणः प्रस्रवद्भूरिशोणितः ।

कृपार्द्रोच्छिष्टभुग्दत्तभक्तगोलकनिर्वृतः ॥ ३.१०५ ॥

दग्धार्धकर्पटीनिर्यत्सकेशवृषणद्वयः ।

भस्मप्रलिप्त*शीर्षांसवक्षःपार्श्वो गतत्रपः ॥ ३.१०६ ॥

प्रलपन्काञ्चिकाकाङ्क्षी केनचिद्दत्तमण्डकः ।

प्रपापालिकया डोम्बभ्रान्त्या पाने तिरस्कृतः ॥ ३.१०७ ॥

रजस्वलापलालेन छन्नाङ्गस्तुहिनागमे ।

शरावकर्परादानकलहे याचकार्भकैः ।

वह्निपात्रप्रहारेण दग्धभ्रूश्मश्रुलोचनः ॥ ३.१०८ ॥

चण्डालैः प्रेतकार्येषु लगुडैराहतोऽसकृत् ।

पङ्कशायी स चुक्रोश सत्त्रतीर्थाग्रवर्त्मसु ॥ ३.१०९ ॥

नृपुरीषप्रणालेऽथ पतितोऽसावधोमुखः ।

उच्चैःकृतकटिः प्राणानुत्ससर्ज नराधमः ॥ ३.११० ॥

इति दौर्गत्यतपसा प्रयातः सोऽस्थिशेषतां ।

सशरीरः स्वयं प्राप्तो नरकं नरकण्टकः ॥ ३.१११ ॥

एवं क्रमेण शान्तेषु नियोगिदिविराग्निषु ।

मोदते गतसन्तापः सन्तोषसुभगो जनः ॥ ३.११२ ॥

इति दिविरनियोगिव्रातदुश्चेष्टितानां

कुसृतिचरितचर्चा नर्ममाला कृतेयम् ।

अपि सुजनविनोदायोम्भिता हास्यसिद्ध्यै

कथयति फलभूतं सर्वलोकोपदेशम् ॥ ३.११३ ॥

इति नर्ममालायां तृतीयः परिहासः ॥

समाप्तेयं नर्ममाला ।

कृतिर्व्यासदासापरनाम्नः क्षेमेन्द्रस्येति शिवम् ॥

स्रोतः

• नर्ममाला