पृष्ठम्:ब्रह्मसिद्धिः (मण्डनमिश्रः).djvu/५३९

नियोगकाण्डः 205 गोब्यक्तिषु गोशब्दस्य दण्डिषु दण्डशब्दस्य विभीतकादिषु चाक्षशब्द स्येत्याशङ्कय, सत्यं दृष्ट, किंतु त्रिभिः प्रकारैः इह तु सत्तामेकां विना तेषामेकोऽपि प्रकारो नास्तीति हृदि कृत्वा तत्प्रकारत्रयं तावदुपन्यस्यति तथाहीति । भिन्नं विभीतकत्वादिजातित्रयं निमित्तं प्रवृत्तौ यस्येति विग्रहः । तत्र स्वबुध्द्या रज्यते येन विशेष्यं तद्धि विशेषणम् ; उपलक्षणं तु चिहमात्रम् ; तच्चातीतमपि भवति । न च प्रमाणयोग्येष्वास्तिशब्दप्रवृत्ता वेषमन्यतमः प्रकारोऽस्तीति दर्शयितुं साधारणशब्दं तावन्नरस्यति - तावदिति । अनन्ताश्च ते अर्यवभावा इति विग्रहः । हेतुमाह संबन्धेति । संबन्धिनो गृहीत्वा हि संबन्धो ग्राह्यः ; न चानन्ता ग्रहीतुं शक्याः संबन्धिनः । अततैस्तच्छब्दस्य संबन्घग्रहणासामथ्र्यमित्यर्थः । अक्षादेषु तु साधारणशब्दत्वं युक्तमित्याह-परिमितेति । विभीतकत्वादि जातिविषयाः, तदुपलक्षिता वक्षादिशब्दाः । तेन तत्र परिमितजातित्रयेण तद्वरेण वा अनन्ताभिरपि तद्यक्तिभिः संबन्घग्रहणसं मव इति भावः । ननु ममापि द्रव्यत्वादिजातिंत्रयोपलक्षितानामनन्सानामप्यर्थानां सच्छब्दः साधारणो भविष्यति, - किं सत्तयेति । चोदयति-- शादिति । एतच्च त्रिपदार्थसांकरी सत्तेति दृष्टयोक्तम् । तद्दषयति - तन्नेति । कथमित्याह न किलेति । न हि सर्षपं दृष्टवतो मेरौ “ तदेवेदम्’ इति परामर्शऽस्तीति सत्तापह्नवे या युक्तिः, सा द्रव्यत्वाद्यपह्नवेऽपि तुल्या यत इत्यर्थः । किंच जात्यादिष्वषि सच्छब्दोऽस्ति, स द्रव्यत्वादिनिमित्तत्वे न स्यादित्याह अपिचेति । नन्वैौपचारिकस्तेषु सच्छब्द इत्याह-न तेष्विति । हेतुमाह-प्रत्यय इति । यत्र हि प्रत्ययवैलक्षण्यं तत्रान्यशब्दोऽन्यत्रोप चरितः स्यात् ; यथा अग्निशब्दो माणवके । जात्यादिषु 'सत्' इति प्रत्ययस्यावैलक्षण्यम् ; अतो नोपचार इस्यर्यः । तदुक्तम् -“ जात्यादि- ष्वपि सदुद्धेः सत्ता तजातिषु स्थिता " इति । किंच शौर्यादिसमान्यात् सिंहादिशब्दानामुपचरो दृष्टः ; । न च जात्यादित्रये द्रव्यादित्रयस्य किंचिदेकं सामान्यमस्ति ; अतो नोपचार इत्याह-न चेति । अथारित सामान्यमेकम् , ततः सिद्धमस्मदिष्ठमित्याह-सतीति । द्रव्यादिषु सत्' च ‘इति प्रत्ययाविशेषादित्यर्थः । । मा