पृष्ठम्:वाल्मीकिरामायणम्-युद्धकाण्डम्.djvu/२१०

२० ६ श्रीमद्वारमीकिरामायणम् । [ युद्धकाण्डम् ६ ०८०८-० + +++ +++++++ + + अपूजयन्देवगणास्तदा कपिं खयं च रामोतिबलश्च लक्ष्मणः । तथैव सुग्रीवमुखाः प्लवङ्गमा विभीषणश्चैव महाबलस्तथा ॥ ३९ ॥ इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये युद्धकाण्डे षट्पञ्चाशस्सर्गः ॥ ५६ ॥ सप्तपञ्चाशः सर्गः ॥ ५७ ॥ रावणचोदनयाप्रहस्तेन नरान्तकादिसचिवचतुष्टयसाहित्येन पूर्ववराद्रणायनिर्याणम् । अकम्पनवधं श्रुत्वा क्रुद्धो वै राक्षसेश्वरः ॥ किंचिद्दीनमुखश्चापि सचिवांस्तानुदैक्षत ॥ १ ॥ स तु ध्यात्वु मुहूर्ते तु मत्रिभिः संविचार्य च । ततस्तु रावणः पूर्वदिवसे राक्षसाधिपः । पुरीं पेरिययौ लङ् सर्वान्गुल्मानवेक्षितुम् ॥ २ ॥ तां राक्षसगणैर्गुप्तां गुल्मैर्बहुभिरावृताम् । ददर्श नैगरीं लङ्कां पताकाध्वजमालिनीम् ॥ ३ ॥ रुद्धां तु नगरीं दृष्ट्वा रावणो राक्षसेश्वरः ।। उंचाचामर्षतः काले प्रहस्तं युद्धकोविदम् ॥ ४ ॥ पुरस्योपनिविष्टस्य सहसा पीडितस्य वा । नैन्यं युद्धात्प्रपश्यामि मोक्षे युद्धविशारद ॥५॥ अहं वा कुम्भकर्णं वा त्वं वा सेनापतिर्मम । इन्द्रजिद्वा निकुम्भो वा वहेयुर्भारमीदृशम् ।। ६ ॥ स त्वं बलमतः शीघ्रमादाय परिगृह्य च । विजयायाभिनिर्याहि यत्र सवै वनौकसः ॥ ७ ॥ निर्याणादेव ते नूनं चपला हरिवाहिनी ॥ नदतां राक्षसेन्द्राणां श्रुत्वा नादं द्रविष्यति ॥ ८ ॥ चपला ह्यविनीताश्च चलचित्ताश्च वानराः ॥ न सहिष्यन्ति ते नादं सिंहनादमिव द्विपाः ॥ ९ ॥ विद्रुते च बले तसित्रामः सौमित्रिणा सह ॥ अवशस्ते निरालम्बः प्रहस्त वशमेष्यति ॥ आपत्संशयिता श्रेयो न तु निस्संशयीकृता । प्रतिलोमानुलोमं वा ”द्वा नो मन्यसे हितम् ॥ ११॥ ३९ ॥ चतुभ्योमकम्पनवधः ।। इति श्रीगोविन्दराज- | उप समीपे निविष्टं परसेनानिवेशो यस्य तस्य उपरु- विरचिते श्रीमद्रामायणभूषणे रत्न किरीटाख्याने युद्ध- द्धस्येत्यर्थः । अतएव वाशब्दश्चार्थे । पीडितस्य च काण्डव्याख्याने षट्पञ्चाशः सर्गः ॥ ५६ ॥ मोक्षे मोक्षोपायं ॥ ५ ॥। वहेयुरिति शकि लिट् ॥६॥ शीघ्रमादाय । परिगृह्य स्वाधीनं कृत्वा । यत्र वनौ- अथ युद्धाय प्रहस्तनिर्याणं सप्तपञ्चाशे-अकम्प- | कसो वर्तन्ते तत्र इतो निर्याहीत्यन्वयः ॥ -७ । -चपला नवधमित्यादि । । १ ॥ स त्वित्यादिसार्धश्लोक एका- | धैर्यरहिता ।। ८-९ ॥ अवशः प्रभुत्वरहितः। ‘‘वश न्वयः । ततः स रावणः पुरीं परिययौ । पूर्वदिवसे | मिच्छाप्रभुत्वयोः' इति विश्वः। हे प्रहस्त । ते तव वश दिवसस्य पूर्वभागे । पूवह इत्यर्थः । गुरुमान् सेना - | मेष्यतीत्यन्वयः ॥ १० ॥ ननु युद्धे सत्यात्महानेरपि व्यूहान् ॥ २-३ ॥ काले निदेशार्हसमये ॥ ४ ॥ संभवात्तदकरणमेव श्रेय इत्याशङ्कय तथात्वे शत्रुकृ- ति० उपनि विष्टस्य अतिसमीपनिविष्टशत्रुबलस्येत्यर्थः । अतएवसहसा बलात्कारेणपीडितस्य । अन्ययुद्धात् अन्यकर्तृकयुद्धा खेतोः। मोक्षे उपरोधमोक्षे । न प्रपश्यामि ॥ ५॥ ति' ननुयुद्धेमजीवनेपिसंदेहास्कथंनिरालंबोवशमेष्यतीत्युच्यतेतत्राह--आप दिति । युद्धे आप मृतिः । संशयिता संदेहविषया । श्रेयः विजयस्तु । तवन संशयितः नसंदेहविषयः। तवातिबलाद्वहुशोदृष्ट विजयखाच्च इन्द्रजिद्वच्छेयःप्राप्तिरेवोत्कटकोटिका। किंच श्रेयोनसंदिग्धं । युद्धजीवनेमरणेचश्रेयस्सत्वात् । जीवनेराज्यं । मृतावुत्तमलोकः । अतोत्रयुद्धेप्रवृत्तिरेवनिस्संशयीकृता । ‘यत्रायुधैध्रुवो मृत्युर्मुद्रजीवितसंशयः । तमेवकालंयुद्धस्यप्रवदन्तिमनी- षिणः” इत्यादिशास्त्रादितिभावः । ममत्वद्ययुद्धमेवहितंप्रतिभाति । प्रकारान्तरमस्तिचेहूहीत्याह--प्रतिलोमेत्यादि । मनोनुकूलंवा [ पा० ] १ ख , प्रतिययौ. २ ङ. च. छ, झ. ट. नगीराजा. घ. महतलकां. ड. ट. . ३ गझ. उवाचात्महितंकले ४ झ. नाभ्ययुद्धात्. ५ च. हेतू. ६ क, ख, घ. च. छ. अ. मादायरथमास्थितः ७ ङ. झ. अ. ट. चलितान् घ चलिष्यत्य रिवाहिनी. ८ क. ग.-छ. झ. झ. ट. नत्र ९ ङ. झ. ट, यत्तुनो.