पृष्ठम्:वाल्मीकिरामायणम्-युद्धकाण्डम्.djvu/३२८

३२४ श्रीमद्वाल्मीकिरामायणम् [ युद्धकाण्डम् ६ संकृदेव समिद्धस्य विधूमस्य महार्चिषः ॥ बभूवुस्तानि लिङ्गानि विजयं दैर्शयन्ति च ॥ ९ ॥ प्रदक्षिणावर्तशिखस्तप्तहाटकसन्निभः॥ हविस्तत्प्रतिजग्राह पावकः खयमुत्थितः ॥ १० ॥ हुत्वाऽनिं तर्पयित्वा च देवदानवराक्षसान् ॥ आरुरोह रथश्रेष्ठमन्तर्धानगतं शुभम् ॥ ११ ॥ स वाजिभिश्चतुर्भिश्च बाणैश्च निशितैर्युतः । आरोपितमहाचापः शुशुभे स्यन्दनोत्तमः ॥ १२ ।। जाज्वल्यमानो वपुषा तपनीयपरिच्छदः॥ मृगैश्चन्द्रार्धचन्द्रेश्च सरथः समलङ्कृतः ॥ १३ ॥ जाम्बूनदमहाकवुर्दीप्तपावकसन्निभः ॥ बभूवेन्द्रजितः केतुवैडूर्यसमलङ्कतः ॥ १४ ॥ तेन चादित्यकल्पेन ब्रह्मास्त्रेण च पालितः । स बभूव दुराधर्षो रावणिः सुमहाबलः ॥ १५॥ सोभिनिर्याय नगरादिन्द्रजित्समितिंजयः ॥ हुत्वाऽग्निं राक्षसैर्मन्त्रैरन्तर्धानगतोऽब्रवीत् ॥ १६ ॥ अद्य हत्वा रणे यौ तौ मिथ्या प्रव्राजितौ वने ॥ जयं पित्रे प्रदास्यामि रावणाय ऍणार्जितम् ॥१७॥ औद्य निर्वानरायुर्वा हत्वा रामं सलक्ष्मणम् ॥ करिष्ये परमप्रीतिमित्युक्त्वाऽन्तरधीयत ॥ १८ ॥ आपपाताथ संक्रुद्धो दशग्रीवेण चोदितः । तीक्ष्णकाष्ठंकनाराचैस्तीक्ष्णस्त्विन्द्ररिपू रणे ॥ १९ ॥ स ददर्श महावीर्यो नैगौ त्रिशिरसाविव ॥ सृजन्ताविषुजालानि वीरौ वानरमध्यगौ ॥ २० ॥ इमौ ताविति संचिन्त्य सज्यं कृत्वा च कार्मुकम् । सन्ततानेषुधाराभिः पर्जन्य इव वृष्टिमान् ॥२१॥ छं तु वैहायसं प्राप्य संस्थो रामलक्ष्मणौ ॥ अचक्षुर्विषये तिष्ठन्विव्याध निशितैः शरैः ॥ २२ ॥ तौ तस्य शरवेगेन परीतौ रामलक्ष्मणौ ॥ धनुषी सशरे छत्वा दिव्यमस्त्रं प्रचक्रतुः ॥ २३ ॥ प्रच्छादयन्तौ गगनं शरजालैर्महाबलौ ॥ तमस्त्रैः स्रर्यसंकाशैनैव पस्पृशतुः शरैः ॥ २४ ॥ स हि धूमान्धकारं च चक्रे प्रच्छादयन्नभः ॥ दिशश्चान्तर्दधे श्रीमानीहारतमसा वृताः ॥ २५ ॥ नैव ज्यातलनिघोषो न च नेमिखुरखनः॥ शुश्रुवे चरतस्तस्य न च रूपं प्रकाशते ॥ २६ ॥ मासीत् ॥ ७-८॥ विजयं दर्शयन्ति विजयसूच- | परमप्रीतिं प्रति । पितुः प्रीतिमुद्दिश्येत्यर्थः। अद्य कानि । ९-१०॥ अन्तर्धानगतं अन्तर्धानशक्ति - | सलक्ष्मणं रामं हत्वा उव निर्वानरां करिष्य इति युक्तं । ११-१२ ॥ मृगैः मृगाकारप्रतिमभिः । संबन्धः ।। १७-१९ ॥ नागौ त्रिशिरसाविवेति चन्द्वैः चन्द्राकरैः। अर्धचन्द्रेः रचनाविशेषेः ॥१३| दृष्टान्तेन रामलक्ष्मणयोर्महपुरुषलक्षणपृथुलोन्नतभु जाम्बूनदमहाकवुः सौवर्णमहवलययुक्तः। “कम्बुन | जशिरस्कत्वं द्योत्यते । सृजन्तौ स्रक्ष्यन्तौ । सकलरा बलये शठं ’ इत्यमरः ॥ १४-१५ ॥ राक्षसैः |क्षसक्षयकारिणावित्यर्थः ॥ २० ॥ सन्ततान ववर्ष नितिदेवताकैः । अन्तर्धानगतः अन्तर्धानशक्तिं |॥ । २१ ॥ वैहयसं विहायसा गमनं ।। २२--२४ ।। प्राप्तः । अतः इत्युक्त्वान्तरधीयतेत्यनेन न विरोधः | नभः प्रच्छादयन् । हेतौ शतृप्रत्ययः । अन्तधपयः ॥ ॥ अद्य हत्वेत्यादिश्लोकद्वयमेकान्वयं । अद्य | मासेत्यर्थः । धूमान्धकारमिति नीहारतमसावृता इति १६ निर्वानरामिति । पितुरित्यध्याहारः। पितुः परमप्रीतिं | च पूर्वमेवोत्पातकलुषत्वमुच्यते । घनान्धकारे घनका ति० राक्षसांस्तर्पयित्वा । अभिचारयागीयानितिशेषः ।११॥ शि० मिथ्या निरर्थयौवनेप्रव्राजितौ आगतौ ॥ स० मिथ्या प्रव्राजितौ कपट विरक्ताचारौ ॥ १७ ॥ ति० यरवेवमादिवचसांरामस्तुतिपरतयाक्लेशेनव्याख्यनंतदृथैव । कवेःकविनिबद्धवतुश्चत थातात्पर्याभावादिति । एतत्सजातीयवालिवाक्यावसरेनिरूपितं ।। १८ । स० त्रिशिरसौ एकत्रतूणी अपरत्रचापकोटिः मध्ये शिरध्वेतित्रिशिरसावित्यर्थः । नागैौ सपौं । तोयंसृजन्तौनागौ मेघौत्रिशिरसौचेत्ताविवसृजन्तावितिवा । ‘‘ नागःकूराचारेषु यदे ’” इति विश्वः ॥ २० ॥ ति० वैहायसरथः आकाशगामीरथयस्यसः । अचक्षुर्विषयेतिष्ठन् । इदंयुधैतद्रात्रावेवमध्यरात्रे ॥ २२ ॥ रामानु० घनान्धकारे घनयुक्तान्धकारवन्निबिडे ॥ ती० घनान्धकारे सान्द्रतिमिरे । शरवर्षमिव उदकवर्षमिव ॥ [ पा० ] १ कञ्चझ. प• ट. शरहोमसमिद्धस्य. ज. चरुहोमसमिद्धस्य. २ क. च. ज. ज. यान्यदर्शयन्. ३ च. ज. झ. रणेऽधिकं. ४ क. ख. झुखानिर्वानरांनी ५ ख. नागौनिःश्वसिताविव ६ ङ, झअ. सतुवैहायसरथोयुधितौ७ ख. विरथौ.