शाब्दनिर्णयः ।
३१
समर्पणसमर्थप्रमाणैकदेशविषयशब्दार्थापत्तिप्रापितपदोपसंहारेणान्विताभिधानसिद्धिः। अन्यथाध्याह्रियमाणार्थसंसर्गस्यार्थनिबन्धनत्वेनानागमिकत्वप्रसङ्गात्१॥ ३९ ॥
तस्मादुपसंहरति-
अतः पदेभ्य: संसर्गस्तच्छक्तिभ्य: प्रमीयते ।
इति न्यायैर्यथाशक्ति व्युत्पत्तिं प्रत्यपीपदम् ॥ ४० ॥
उक्तमन्विताभिधानात् पदेभ्य एव वर्णात्मकेभ्यः संस-
र्गबुद्धिरिति२ ॥ ४० ॥
अपिच -
शाब्दत्वं नान्यथैव स्यात् पदवृन्दस्मृतेर्विना ।
महावाक्येन चेत् तेऽपि निर्विकल्पेतरा हि सा ॥४१॥
इतोऽपि वर्णात्मकानामेव पदानां वाक्यार्थप्रतिपादक-
त्वमङ्गीकर्तव्यम् । अन्यथा तस्य शाब्दत्वविरहादप्रामाण्यप्रसङ्गात् । ये तु मन्यन्ते –वर्णोपलम्भजनिताः३संस्कारा एव स्मारकाः तदतिरेकिणो वा पदार्थबुद्धिसामर्थ्यावच्छिन्नतया पदशब्दभागिनः समसर्गं प्रतिपादयन्तीति, तैरपि संसर्गस्य शाब्दत्वमभिप्रेतमात्मीयेन मतेन निराकृतं भवति । कथं हि शब्दोपलब्धपदार्थजनितसंसर्गबोधमशाब्दं ब्रुवता तदुपलम्भनितसंस्कारजनितसंसर्गबोधस्य ४ शाब्दत्वमिष्यते , न हि चाक्षुषज्ञानसंस्कारजनितं ज्ञानं चाक्षुषं प्रमाणं वा भवति ।
१. ‘वेऽनाग', २. ‘प्रतिपत्तिः', ३. ‘ब्धि' क. पाठः. ४. ‘तबो’ ख. ग. पाठः.
