इति, वृत्तिरिति च, ज्ञानमिति चाऽऽख्यायते । इदं त- त्प्रमाणम् । अनेन यश्श्चेतनाशक्तेरनुग्रहः तत्-फलं, पमा,
इदम्-वृत्तिरूपनम् । तत् प्रमाणम्-प्रत्यक्षप्रमाणम् । बुद्धिवृत्ते- र्व्यापारभावेन[१] कथं करणवमिति चेन्न । फलायोगव्यवच्छि- स्यैतन्मते करणत्वात् । [२]ननु फलायोगेन-फलाभावेन, व्यव- च्छिन्नम्-शून्यम्,=स्वाव्यवहितोतरक्षणावच्छेदेन फलोपहितमिति यावत् । एवं सति व्यापारवदसाधारणकारणत्वापेक्षय गौरवमिति चेन[३] । नष्टस्याऽपि स्वजन्यव्यापारद्वारा करणस्य कारण त्वनिर्वाहाय कारणतायां फलव्यापारान्यतराव्यवहितपूर्ववृत्तित्व- निवेशे तव मतेऽतिगौरवात् । [४]कारणस्त्रस्य सम्बन्धविशेषघटि-
१ व्यापारबदलधारणकारणस्य च करणपदर्थतयेत्यर्थः ।
२ व्यापारवदसाधारणकारणत्वरूप-करणलक्षणपेक्षय। स्वा
व्यवहेतोत्तरक्षणावच्छेदेन फलोपहितत्वरूप-करणलक्षणे शब्दातो
गरवमिति शङ्कते--नन्विति ।
३ यागादिस्थले यागादेः क्रियादिरूपतया क्षणिकत्वेन स्वजन्य-
स्वर्गादिरूप-फलस्य कालान्तरभावित्वन कारणलक्षणघटक-फलाव्यव-
हिततरपूर्ववृत्तित्वस्य यागादावसम्भवेन यागादवव्याप्तिभिया फला-
व्यवहितोत्तरपूर्ववृत्तित्वस्य फलव्यापारान्यतरपूर्वावृत्तित्वतात्पर्य्यकतया-
वक्तव्यत्वेन तव मते करणलक्षणं तजन्यत्वे सति तज्जन्यजनकत्वरूप-
व्यापारपदार्थस्य असाधारणत्वपदार्थस्य कारणत्त्वपदर्थस्य च निवेशेन,
मम तु मते फलाव्यवहितपूर्ववृत्तित्वार्थक-स्च (करणस्वेनाभिमता)
व्यवहितोतरक्षणावच्छिन्नफलोपहितत्वमात्रस्य करणलक्षणतयाऽति-
लाघवम् , अतिगौरवं च तवेति समाधत्ते-नेति ।
४ ननु येन केनापि सम्बन्धेन घटादिरूप-फळात्र्यवहितपूर्ववृ
त्तित्वस्य रासभादावपि सत्त्वेनऽतित्याप्तिः कारणलक्षणस्येति सा
वृत्तिता कारणतावच्छेदकसम्बन्धेन बोध्या । तेन कलिकादिन रास
भादेर्घटादिरूप-फलधिकरणे सर्वेऽपि नातिव्याप्तिः । कालिकस्य
घटदिरूप-फलाधिकरणवृत्तितानवच्छेदकत्वात् । येन सम्बन्धेन
कारणं कार्याधिकरणेऽभिमतम, तस्यैव तादृशवृत्तितावच्छेदकत्वत् ।
