“भूकम्प' ।
इति कश्यपगर्गसंहितोतिर्यंत्किख्रिद्भूखण्डाधारत्वे संगच्छते । अन्यथा शेषभूगोलाधारकत्वे सर्वत्रापि भूकम्पः कथं न स्यात् । ‘अन्तर्जलनिवासिसत्त्वकृतो भूकम्पःदिग्गजविश्रान्तिसमुद्भव' इत्यादिसंहितापुराणोक्तानि भूकम्पनिमित्तानि स्मृतित्वाविशेषेण यत्किञ्चिद्भूमिखण्डकम्पविषयदानेनैव संभावनीयानि ।
एतेषु पक्षेषु पापसञ्चयेन सञ्जातभारातिशयभूमिखण्डधरणखिन्नत्वादविश्रान्तिरावश्यकी शेषस्य दिग्गजानाञ्च ।
जलान्तर्गतसत्त्वानां लोकाइप्टेन तादृशभूमिकम्पकर्तुत्वमिति कल्प्यम्। भूकम्पे भूचलनशब्दो लाक्षणिकः । अङ्गस्फुरणवद् भूमिखण्डविशेषे कम्पः प्रतीयते न तु स्थानान्तरचलनं भूखण्डस्य। भूमेश्चेतनं स्वरूपान्तरमप्यस्ति । भूमेब्रह्मलोकगमनश्रवणाद् भगवन्नाम ममैतत्त्वया कृतं यदचलेति, तत्र तथेति भूमिवाक्यश्रवणप्रामाण्यात् ।
। यद्यपि ब्रह्मलोकगमनं, ब्रह्मणा भूमेः संवादोऽर्थवादस्तथापि भूतार्थवादप्रामाण्याद्देवताविग्रहादिसिद्धिवद् भूमेविंग्रहादि सिद्धयत्येव ॥
|
अर्थवादस्त्रिविधःगुणवादानुवादभूतार्थवादभेदात् । तथाहुः— |
इति । ‘यजमानः प्रस्तरः' इत्ययं गुणवादः ॥ ‘**वायुर्वेक्षेपिष्टा देवता” इत्ययमनुवादः । “**वज्रहस्तः पुरन्दरः” इत्ययं भूतार्थवादः । विधेयस्तुतिपराणामर्थवादानां स्तुतिद्वारभूतेऽर्थे तात्पर्याभवेऽपि प्रामाण्यं तिष्ठत्येव । विदर्भदेशे गन्तव्यमिति तात्पर्येण प्रयुक्तस्य सौराज्यरम्यो विदर्भ देश इति वाक्यस्य प्रत्यक्षसिद्धे सौराज्यरम्यत्वे प्रामाण्यदर्शनवत् ।
एवं ग्रहाणामपि बिम्बेभ्योऽन्यत्स्वरूपं सिद्धयति । भूमिचेतनस्वरूपेणाधिष्ठितं सर्वाधारभूमण्डलस्वरूपं विहगादिवद् अन्तरिक्षे स्थातुं कथं न प्रभवेत् । भूम्यन्तर्गताधारेऽस्माकं न कापि क्षतिरिति भचक्रस्याधारे स्खलितस्य भ्रमणं , नोपपद्यत इति भाष्येण] स्पष्टमेवाभिहितम्।
|
हिर*ण्यगर्भः समवर्त्तताग्रे भूतस्य जातः पतिरेक आसीत्' । |
१. तै० सं० ३॥४॥३॥२ ।। २. तै० ब्रा० २॥६॥७॥२ ॥
३. शु० य० सं० १३४ ॥ २ ४. ऋ० सं० १०॥१२१॥१ यजु० सं० १२॥१०२ ।।
५. तै० सं० ५५.९३ ।।
