पृष्ठम्:सिद्धान्तशेखरः.pdf/१६

गणितरीत्या प्रथमतः श्रीपतिनैवानीतानि । अनन्तरं च केशवदेवंज्ञादि भिरनेकैर्गाणितिकैः औपत्युक्तौ गणितगौरवमवलोक्य गणितसौगंस्य्मनुभव्यं च स्व स्वबुध्याऽनेका: पवतयो विरचितः । “इति जातककर्मपद्धतिं गुरुपादाययुगप्रसादतः । वरशिष्यजनप्रबोधिनीं कृतवन् श्रीपतिरग्रजाग्रणीः ॥“ इति जातकपदयन्तिम श्लोकेनापि ‘जन्मपत्ररचनार्थे तन्नणितपद्धतिनिर्माता श्रीपतिरेव सिध्यति । श्रीपतिपवतौ च दृष्णदेवर्यदैवज्ञदेविदासभवश श्रीमदपूछदैवज़ादीनामनेकेषामपि विदुषां व्याख्यानोदाहरणयवासनाभिलाष्टकाश्च बर्तन्त इति ।

• ५

श्रीपतिरत्नमालामङ्गलाचरणानन्तरम् विलोक्य गर्गादिमुनिप्रणीतं वरमहललादिकृतं च शात्रम्। दैवज्ञकण्ठाभरणार्थमेषा विरथते ज्यौतिषरत्नमाला ॥“ इति सूचनया समारब्धा प्रायो भारतवर्षे सर्वत्रैव विवाहोपनयनादिसमस्त क्रियाकलापानुष्ठानाय व्यावहारिको ग्रन्यो वस्तुतोऽपि ज्यौतिषिकाण कण्ठाभरणं ज्योतिःशस्त्रमध्येतुमिच्छं तां वातानां च प्रथमः पाठ्यग्रन्थ असोत् । ग्रन्थमसुमादीत्य तदवचनैः कालिदास, केशवरामदैवज्ञ, नारायण, शिवदैवज्ञादिभिः ज्योतिर्विदाभरण, सुझर्ततवसुइत्तं चिन्तामणि, मुहूर्तमार्तण्ड, मुहूर्तचूड़ामणिप्रभृतयोऽनेके व्यावहारिकग्रन्था विनिर्मिताः । तरयतन विप्रनिर्मितं शास्त्रमतदिति मा वृथां त्यजत आगमोऽयमृषिभाषितोपमो नपरं किमपि भाषितं मयों."

e.

इत्यनेन रत्नमालान्तिमश्लोकेन मुहूर्तविषयेऽपि सुनना बरोहललीना साचार्याणां च वचनानि सम्यक् सङ्कलय्यं यथावद्दिविंच्छे यू व्यावहारिक समस्त कर्मणामनुष्ठानाय प्रथमं श्रीपतिनैव सर्वोपयोगी ग्रयों रनमासनासं रचित इति ज्ञायते । रत्नमालपर्येनिका का संहदेवभङ्गादिभिः ईतं वर्तते । अनेके रत्नकलतालोकाः सिद्धान्तशेखरप्युपलभ्द्यन्ते । अनयोः कोऽस्ति 'प्रयैर्म रचित इत्यस्य भौमांसाय नास्ति किमपि साधन मंत्स्थस्तां तावत् ।