एकान्त part, portion. Augments or Āgamas in the Vyākaraṇa Śāstra are looked upon as forming a part of the word to which they are attached; cf. अथ यस्यानुबन्ध आसज्यते, किं स तस्य एकान्तो भवति आहोस्विदनेकान्तः । एकान्तस्तत्रेापलब्धेः । M. Bh. on I.3.9, Vārt.9; cf. also एकान्ताः Par. Śek. Pari, 5. एकान्तर separated or intervened by one single thing, a letter or a word; e. g. अां पचसि देवदत्त, where देवदत्त follows अाम् with one word पचसि intervening; cf. आम एकान्तरमाम- न्त्रितमनन्तिके P.VIII.1.55. एकार the letter ए; looked upon as a diphthong ( संध्यक्षर ) made up of the letters अ and इ. The combina- tion of the two constituent parts is so complete as cannot allow any of the two parts to be indepen- dently working for saṁdhi or any other operation with its adjoining letter; cf नाव्यपवृत्तस्य अवयवे तद्विधिर्यथा द्रव्येषु M. Bh. Śivasūtra 3 Vārt. 9. एकार्थ (1) possessed of one sense as contrasted with बह्वर्थ, द्व्यर्थ etc: (2) synonym, cf. बहवो हि शब्दा एकार्था भवन्ति । तद्यथा इन्द्रः शक्रः पुरुहूतः पुरंदरः । M. Bh. on I.2.45 Vārt. 9; (3) Possessed of a composite sense; cf. समासे पुनरेकार्थानि M. Bh. on II. 1.1 Vārt I. The words एकार्थ्य and एकार्थत्व derived from the word एकार्थ are often found used in the sense of 'possession of a compo- site sense' एकार्थस्य भाव: एकार्थता,ऐकार्थ्ये एकार्थत्वं वा; cf. समासस्यैकार्थत्वंत्संज्ञाया अप्रसिद्धिः M. Bh. on P.I.2.42 Vārt 1; cf. also the word एकार्थी- भावः (4) potent to be connected; |
समर्थ; cf. सुप्सुपा एकार्थम् ( समस्यते ) C. Vy. II.2.1; (5) analogous समाना- धिकरण cf. एकार्थं चानेकं च । एकः समानः अर्थः अधिकरणं यस्य तदेकार्थं समानाधिकरणम् Hem. Vy. III. 1.22: cf. also एकार्थे च । Śāk. II.1.4. एकार्थीमाव union of meanings; one of the two ways in which the word सामर्थ्य is explained; cf. एकार्थी- भावो वा सामर्थ्यं स्याद् व्यपेक्षा वा । M. Bh. on II.1.1. एकाल् possessed of one single pho- netic element or letter cf. अपृक्त एकाल् प्रत्ययः P. I.2.41. एकीभाव fusion, mixture, union, com- bination (of 2 or more letters); cf. उदात्तवति एकीभावे उदात्तं सन्ध्यमक्षरम्, R. Pr.III.6.एकीभाव is said to be result- ing from the coalescence called अभिनिहितसन्धि, cf. R. Pr. II.16, 17. एगेलिंग् ( Eggeling ) a well-known German scholar of Sanskrit Grammar who flourished in the l9th century and who edited the Kātantra Vyākaraṇa with the commentary of Durgasiṁha and many appendices in 1876. एङ् a brief term ( प्रत्याहार ) for the two diphthong letters ए and ओ; cf. एङ्ह्रस्वात्संबुद्धेः P.VI.1.69, एङः पदान्तादति VI.1.109. etc. एच् a short term (प्रत्याहार) in Pāṇini's grammar standing for diphthongs or letters ए,ऐ,ओ, औ, e.g. एचोयवायावः P.VI.1.78, एच इग् ह्रस्वादेशे P.I.1.48. एजर्टन् [Edgerton, Dr. Franklin] an American Sanskrit scholar and author of ’Buddhist Hybrid Sans- krit Grammar and Dictionary.' एणीकृत A fault in pronunciation when the voice is indistinct, and the word pronounced is not dis- tinctly heard; cf. एणीकृतः अविशिष्टः । किमयमोकारः अथौकार इति यत्र संदेहः Pradīpa on M.Bh.I.1.1,explained as अवशिष्ट: संश्लिष्टः संदिग्ध इति यावत् by Nāgeśa in |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/१०८
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
एकादेशस्वर
एणीकृत
92
