Sutra work); cf. द्वयमपि चैतत् प्रमाणम् । उभयथा सूत्रप्रणयनात् Kas.on P. IV.2. 117: cf. also Kas. on P.V.1.94 and V.4.21 . प्रण्यस्त silent: cf. अनादेशे प्रण्यस्ता जिह्वा T. Pr. II.20 explained by Uvvata as अनादेशे अनुपदेशे जिह्वा प्रण्यस्ता तूष्णींभूता भवति। प्रतिकण्ठम् (1) vocally, pronouncedly, expressly without any attention to the derivation or the formation of the word; ( 2 ) irregular forma- tion; c.. सर्वशास्त्रार्थं प्रतिकण्ठमुक्तम् where प्रतिकण्ठ is explained as निपातन by Uvvata; cf. प्रतिकण्ठं निपातनम् : उत्सर्गवि- धिभिः साधयितुमशक्या अपि प्रयोगविशेषा निपात्यन्ते शास्त्रसंपूर्तये. Uvvata on R. Pr. I.23. प्रतिक्रम recital in the reverse order as in some of the artificial recitations of the Samhita text such as जटा, घन etc. प्रतिजनादि a class of words headed by the word प्रतिजन to which the tad. affix ईन ( खञ् ) is added in the sense of 'good at’ ( तत्र साधुः ); cf. प्रतिजने साधुः प्रातिजनीनः, जने जने साधुरित्यर्थः Kas. on P. IV.4.99. प्रतिज्ञा प्रतिज्ञान also; hypothesis, express tenet in a Sastra or convention: cf. अाडः स्थः प्रतिज्ञान इति वक्तव्यम् । अस्ति सकारमातिष्ठते । आगमौ गुणवृद्धी अतिष्ठते । विकारौ गुणवृद्धीं आतिष्ठते Mf.Bh. on P.I.3. 22; cf also प्रतिज्ञानुनासिक्याः पाणिनीयाः Kas. on P.I.3.2,VII.1.1, प्रतिज्ञास्वरिताः पाणिनीयाः Kas.on P.I.3.11. प्रतिद्वन्द्वभावेिन् opponent, opposing: अन्तरङ्गं बहिरङ्गमिति प्रतिद्वन्द्वाभाविंनौ एतौ पक्षौ। M.Bh. on P. VIII.3.15. प्रतिनिर्दिश्यमान predicate, as opposed to the subject; cf. उद्देश्यप्रतिनिर्दिश्यमान- घौरेक्यमापादयत्सर्वनाम पर्यायेण तत्तैल्लिङ्गभाक् M. Bh.Pradipa. प्रतिपत्ति knowledge, understanding; cf. तस्मादनभ्युपायः शब्दानां प्रतिपत्तौ प्रतिपद- प्राठः। M.Bh. on Ahn. 1 ; also cf. MBh. on P. I. 1. 20. Vart.5 I.1 |
44,46 etc. प्रतिपत्तिगरीयस्त्व difficulty in under- standing; requiring an effort to understand the sense; cf. योगविभागे तु प्रतियोगं भिन्नबुद्ध्युदयाद् व्यक्तं प्रतिपतिगरीय- स्त्वम् Puru. Pari. 98. प्रतिपत्तिगौरव difficulty in understand- ing; requiring a longer time in un- derstanding the sense: cf. एवं हि प्रति- पत्तिगौरवंं स्यात् Sira. Pari. 50. See प्रतिपत्तिगरीयस्त्व. प्रतिपत्तिलाघव facility of understand- ing: cf. प्रतिपत्तिलाघवार्थं ज्ञाजनोर्जा इति दीर्घान्तादेशविधानम् Sira. Pari. 91. प्रतिपदपाठ (1)recital ofeach and every word; (2) enumeration of every word; cf. किं शब्दानां प्रतिपत्तौ प्रतिपदपाठः कर्तव्यः, M. Bh. on Ahn. 1. प्रतिपदविधान express statement by a definite wording; cf. एवं तर्हि उभयमनेन क्रियते अपवादविषये चानिवृत्तिः उत्सर्गविषये च प्रतिपदविधानम् । M. Bh. on III 3. 12. Vart.l: cf. also प्रतिपदविधाना च षष्ठी न समस्येत । का पुनः षष्ठी प्रतिपदविधाना का कृद्योगा । सर्वा षष्ठी प्रतिपदविधाना शेषलक्षणां वर्जयित्वा । क्रतृकर्मणोः कृति इति या षष्ठी सा कृद्योगा; M. Bh. on P. II. 2.8 and II.2.10. प्रतिपदविधि an injunction or opera- tion stating expressly the word or words for which it is meant; cf. यं विधिं प्रति उपदेशोनर्थकः स विधिर्बाध्यते । दत्वं प्रति नुमः प्रतिपदविधिरनर्थकः, रोः पुनर्नि- मित्तमेव. M.Bh. on P. VIII. 2.72. प्रतिपदोक्त expressly stated as opposed to implied or suggested; cf. लक्षण- प्रतिपदोक्तयोः प्रतिपदोक्तस्यैव ग्रहणम्,. Par. Sek.Pari.105: cf. also विशेषेण प्रतिपादितं प्रतिपदोक्तं Puru. Pari. 3. प्रतिप्रसव lit. bringing into life again; the term is used in the sense of a counter-exception; cf. याजकादिभिश्चेति पुनः कारकषष्ठीसमासप्रतिप्रसवाद् ब्राह्मणयाजकादि- षु उत्तरपदप्रकृतिस्वर एव । Bhasavrtti on II.2.16. |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/२६०
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
प्रण्यस्त
प्रतिप्रसव
244
