पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/३५१

पुटमेतत् सुपुष्टितम्

विवृतकण्ठ

विशेषविहित

335

nal effort named विवार) when the tip, middle, or root of the tongue which is instrumental in produc- ing a sound, is kept apart from the place or sthāna of the Pro duction of the sound; cf. तत्रोत्पत्तेः प्राग्यदा जिह्वाग्रोपाग्रमध्यमूलानि तत्तद्वर्णोत्पत्ति- स्थानानां ताल्वादीनां दूरतः वर्तन्ते तदा विवृतता Tattvabodhini on S. K. on P.I.1.9.

विवृतकण्ठ produced by fully extend- ing the chords of the throat. The first and the second class- consonants are described as विवृतकण्ठ; cf. तत्र वर्गाणां प्रथमद्वितीया विवृतकण्ठाः श्वासानुप्रदाना अघोषाः M. Bh. on P.I.1.9. Vārt. 2.

विवृततर possessed of the internal effort viz. विवृत which is specially strengthened. The diphthongs have got at the time of their produc- tion the internal effort विवृत spe- cially strengthened; cf. यदत्रवर्णे, विवृततरं तदन्यस्मादवर्णात् M. Bh. on Śiva Sūtra 3,4 Vārt. 10.

विवृत्त separated, disjoined; the word is used in connection with the separated elements of a euphonic combination; the words विक्लिष्ट, अनेकीभूत and पृथग्भूत are used in the- same sense.

विवृत्ति (1) separation of the two vowels which were euphonically combined into one; the hiatus or position of two vowels near each other; cf. विवृत्तिः स्वरयोरसंधिः; (2) the interval between two vowels placed near each other; cf. स्वरयो- रनन्तरयोरन्तरं विवृत्तिः V. Pr. I.119; cf. also संहितायां यत्स्वरयोरन्तरं तद्विवृत्तिसंज्ञं स्यात् Uvvaṭa on R. Pr. II.1. This interval is one mātrā according to the Taittirīya Prātiśākhya, while it is only half-a-mātrā according to the Ṛktantra and the Ṛk-Prātiśākhya; cf. T. Pr. XXII. 13; R. T. 3५. See विराम.

विशयवत् doubtful;possessed of a doubt about itself; cf.विशयवत्यो हि वृत्तयो भवन्ति । यथार्थं विभक्तीः संनमयेत् । प्रत्तम् । अवत्तम् । Nir.II.1.

विशिष्ट् (1) lit. specific; qualified by, characterized by; cf. क्तेन नञ्विशिष्टे- नानञ् ; P.II.1.60: cf. also प्रातिपदि- कग्रहणे लिङ्गविशिष्टस्यापि ग्रहणम् Par. Śek. Pari.71; (2) different: cf. विशिष्ट- लिङ्गानां भिन्नलिङ्गानां शब्दानां Kāś. on P.II. 4.7.

विशेष specific nature causing a differ- ence; difference; specific feature; cf. सामान्यग्रहणे विशेषानतिदेशः (Paribhāṣā) cf. also यस्तु प्रयुङ्क्ते कुशलो विशेषे etc. M. Bh. in Āhnika 1; cf. also क्रियावाचकमाख्यातमुपसर्गो विशेषकृत् Uvvaṭa on V.Pr.VIII.50.

विशेषक determining: determinant; cf. अस्त्यत्र विशेषः । राजा विशेषकः प्रयुज्यते तेन विशिष्टस्यानयनं भवति; M. Bh. on P.II. 2.6; cf. अवयवे कृतं लिङ्गं समुदायस्य विशेषकं भवति; M.Bh.on P.I.3.62 Vārt.5.

विशेषण attribute; adjective; any word which qualifies another; hence, subordinate; cf. विशेषणानां चाजातेः । जातिर्यद्विशेषणम्, आहोस्वित् जातेर्यानि विशेषणानि । M.Bh. on P.I.2.52.

विशेषणसमास (1) a tatpuruṣa compo und of the type of Mayūravyarti- sakādi where both the words which are compounded together are adjectival; (2) a karmadhāra- ya compound where the second member is an adjective; a deter- minative compound cf. गमनं च यच्चिरं च गमनचिरमिति विशेषणसमासोयम् Kāś. on P.VI.2.6.

विशेषप्रतिपत्ति a clear understanding, or a determined sense in a place of doubt; cf. व्याख्यानतो विशेषप्रतिपत्तिर्नहि संदेहादलक्षणम् Par. Śek. Pari. 1; also M.Bh. in Āhnika 1.

विशेषविहित specifically prescribed, as contrasted with prescribed in gen- eral which is set aside; cf. सामान्य-