many senses, cf. अनेकार्था अपि धातवो भवन्ति M. Bh, on P.III.2.48; also cf. यान्यनेकार्थानि एकशब्दानि तान्यतोनु- क्रमिष्यामः Nir. IV.1. अनेकाल् possessed of many ietters; lit. possessed of not one letter, cf अनेकाल् शित् सर्वस्य P. I.1.55. अनेजन्त not ending in a diphthong: cf नानुबन्धकृतमनेजन्तत्व म् Par. Śek. Par.7 अनैकान्तिक undetermined, indefinite एतद्प्यनैकान्तिकं यदल्पप्राणस्य सर्वोच्चैस्तन्महा- प्राणस्य सर्वनीचै: M. Bh.on I.2.30, also M. Bh. on VI. 1.37; not invari- able, cf. अनैकान्तिकं ज्ञापकम् M. Bh. on VII.2.102, VIII.3.34 अनैमित्तिक not possessed of any defi- nite cause; अनैमित्तिको ह्यनुबन्धलेाप: M. Bh. on I. 1.20 also on I. 1.59 and I. 2.64. अन्त final, phonetically last element remaining, of course, after the mute significatory letters have been dropped. cf. अनुत्तरलक्षणोन्तः M. Bh. on I. 1.21 Vārt, 6. अन्तकरण lit. bringing about as the final; an affix (which is generally put at the end); ancient term for an affix: cf.एतेः कारितं च यकारादिं चान्त- करणम्। अस्तेः शुद्धं च सकारादिं च । Nir. I.13 अन्तःकार्य lit. interior operation; an operation inside a word in its formation-stage which naturally becomes antaraṅga as contrasted with an operation depending on two complete words after their formation which is looked upon as bahiraṅga. अन्तःपादम् inside a word; explained as पदस्य मध्ये by उव्वटः cf. नुश्रान्तः पदेऽरेफे V.Pr.IV.2 cf. also अन्तःपदं विवृत्तयः R. Pr.II.13. अन्तःपात insertion of a letter or pho- netic element such as the letter क् |
between ङ् and a sibilant, or the letter ट् between ण् and a sibilant; cf. प्रत्यङ्क् स विश्वा, वज्रिञ् च् ， छ्र्थिहि; cf. Pān. VIII.3.28, 29, 30, 31: cf. तेऽन्तःपाताः अकृतसंहितानाम् R. Pr.IV.20 अन्तःपादम् inside the foot of a verse explained as पादस्य मध्ये by Uvvaṭa; cf. प्रकृत्याऽन्तः पादमव्यपरे. P.VI.I.113. अन्तःस्थ, अन्तःस्था f., also writen as अन्तस्थ, अन्तस्था f., semivowel; cf. अथान्तस्थाः । यिति रेिन लेिति वितिः; V. Pr. VIII.14-15: cf. चतस्रोन्तस्थाः ex- plained by उव्वट as स्पर्शोषमणामन्तः मध्ये तिष्ठन्तीति अन्तस्थाः R.Pr.I.9, also पराश्चतन्नान्तस्थाः T. Pr. I. 8. The ancient term appears to be अन्तस्थाः f. used in the Prātiśākhya works. The word अन्तःस्थानाम् occurs twice in the Mahābhāṣya from which it cannot be said whether the word there is अन्तःस्थ m. or अन्तःस्था f. The term अन्तस्थ or अन्तस्था is ex- plained by the commentators on Kātantra as स्वस्य स्वस्य स्थानस्य अन्ते तिष्ठन्तीति । अन्तर interval between two phonetic elements when they are uttered one after another; hiatus, pause; वर्णान्तरं परमाणु, R.T. 34; also विरामो वर्णयोर्मध्येप्यणुकालोप्यसंयुते Vyāsaśikṣā; (2) space between two phonetic ele- ments, e. g. स्वरान्तरे explained as स्वरयोरन्तरे (between two vowels) by Uvvaṭa cf. अन्तस्थान्तरोपलिङ्गी विभा- षितगुणः Nir X.17. अन्तरङ्ग a highly technical term in Pāṇini's grammar applied in a variety of ways to rules which thereby can supersede other rules. The term is not used by Pāṇini himself. The Vārti- kakāra has used the term thrice ( Sec I. 4. 2 Vārt. 8, VI.1.106 Vart.10 and VIII.2.6 Vārt. I) evidently in the sense of imme- |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/४२
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अनेकाल्
अन्तरङ्ग
26
