अभयचन्द्र a Jain grammarian ， who wrote प्रक्रियासंग्रह, based on the Śabdā- nuśāsana Vyākaraṇa of the Jain Śākatāyana.His possible date is the twelfth century A. D. अभ्यतिलक a Jain writer of the thirteenth century who wrote a commentary on the Śabdāśā- sana Grammar of Hemacandra. अभयनन्दिन् a reputed jain Gramma- rian of the eighth century who wrote an extensive gloss on the जैनेन्द्रव्याकरण. The gloss is known as जैनेन्द्रव्याकरणमहावृत्ति of which वृहज्जैने- न्द्रव्याकरण appears to be another name. अभाव absence; absence of any following letter which is technically called avasāna. cf. विरामोऽवसानम् । वर्णानामभावोऽवसानसंज्ञः स्यात् S. K. on P. I.4.110. अभाषितपुंस्क that which does not convey a masculine sense; a word which is not declined in the masculine gender; a word possess- ing only the feminine gender e.g- खट्वा, लता etc.cf. अभाषितपुंस्काच्च P. VII. 3.48. अभिकृति a variety of long metres called अतिच्छन्दस्; it consists of 100 syllables. cf. अभिकृतिः -देवा अग्निः स्विष्टकृत् R. Pr. XVI.60. अभिक्रम the first of the two utter- ances of a word which chara- cterise the krama method of recital; e. g in the krama recital of प्रण इन्दो etc. प्र णः । न इन्दो । the first recial प्र णः is called अभिक्रम, or प्रथम- वचन while न इन्दो is called द्वितीयवचनः cf. अभिक्रमे पूर्वविधानमाचरेत् पुनर्ध्रुवंस्तूत्तरकारितं क्रमे R. Pr. XI.21. अभिघात depression or sinking of the voice as required for the utterance of a circumflex vowel. |
अभिधान designation, denotation, ex- pression of sense by a word which is looked upon as the very nature of a word. The expression अभिधानं पुनः स्वाभाविकम् ( denotation of sense is only a natural characteristic of a word ) frequently occurs in the Mahābhāṣya; cf. M. Bh. on 1.2.64 Vārt 93, II.1.1, cf. नपुसकं यदूष्मान्तं तस्य बह्वभिधानजः ( R. Pr. XIII.7 ) where the word बह्वभिधान means बहुवचन. अभिधेय object or thing denoted by a word; sense of a word; cf. अभि- धेयवल्लिङ्गवचनानि भवन्ति M. Bh. on II.2.29. अभिनिधान lit. that which is placed near or before; the first of the doubled class consonants; a mute or sparṣa conso- nant arising from doubling and inserted before a mute; cf. अघो- षादूष्मणः परः प्रथमः अभिनिधानः स्पर्शपरात्तस्य सस्थानः ( T. Pr. XIV. 9. ) explain- ed by त्रिभाष्यरत्न as स्पर्शपरादघोषादूष्मणः परः प्रथम आगमस्तस्य स्पर्शस्य समानस्थानः अभिनिधानो भवति । अभिनिधीयते इत्यभि- निधानः आरोपणीयः इत्यर्थः । यथा यः क्कामयेत अश्मन्नूर्जम् । यः प्पाप्मना । The Ṛk. prātiśākhya explains the term अभिनिधान somewhat differently; cf. अभिनिधानं कृतसंहितानां स्पर्शन्ति:स्थानामपवाद्य रेफम् । संघारणं संवरणं श्रुतेश्च स्पर्शोदयानामपि चावसाने R. Pr. VI. 5, explained by उव्वट as स्पर्शपराणां स्पर्शानां रेफं वर्जयित्वा अन्तःस्थानां च वर्णानां कृतसंहितानां च सतां संधारणं वर्णश्रुतेश्च संवरणं भवति । तदेतद् अभि- निधानं नाम । यथा उष मा षड् द्वा द्वा । ऋ. सं ८।६८।१४ इह षड् इत्यत्र अभिनिधानम् ॥ अभिनिघान possibly according to उव्वट here means the first of the doubled letter which, although the second letter is attached to it, is separately uttered with a slight pause after it. अभिनिधान means, in short, something like 'suppression.' |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/४९
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अभयचन्द्र
अभिनिधान
33
