अवङ् substitute अव् for the final ओ of the word गो; cf. अवङ् स्फोटायनस्य, P. VI.1.123,124. अवचन something which need not be specifically prescribed or stated, being already available or valid; cf तृतीयासमासे अर्थग्रहणमनर्थकं अर्थगतिर्हि अवचनात् P. II.1.30 V.1. अवचूरि a short gloss or commentary on a standard work. अवच्छेद exact limitation: cf. उपदेशत्वा- वच्छेदेने एकाजित्यर्थाच्च, Par.Śek. 120.3. अवधारण restriction; limitation; cf. अवधारणमियत्तापरिच्छेदः । यावदमत्रं ब्राह्मणाना- मन्त्रयतस्व Kāś. on P.II.1.8. अवधि limit,which is either exclusive or inclusive of the particular rule or word which characterizes it: cf. सर्वश्च हल् तं तमवधिं प्रति अन्त्यो भवति M. Bh. on I.3.3. अवधिमत् object of limit; cf. दूरे चेदव- धिमान् अवधेर्भवति Kāś. on P.V.3.37. अवयव member or portion, as oppo- sed to the total or collection (समुदाय) which is called अवयविन्; cf. अवयवप्रसिद्धेः समुदायप्रसिद्धिर्बलीयसी Par.Śek. Pari. 98. The conventional sense is more powerful than the deriva- tive sense. अवयवषष्ठी the genitive case signify- ing or showing a part: cf. वक्ष्यत्यादे- शप्रत्यययोरित्यवयवषष्ठी M.Bh. on I. 1.21. अवर्ण the letter अ; the first letter of the Sanskrit alphabet, comprising all its varieties caused by grades, ( ह्रस्व, दीर्घ, प्लुत) or accents of nasa- lization. The word वर्ण is used in the neuter gender in the Mahā- bhāṣya; cf. सर्वमुखस्थानमवर्णम् M. Bh. I.1.9, मा कदाचिदवर्णं भूत् M.Bh. I.1.48 Vārt. 1; cf also M. Bh. on I.1.50 Vārt. 18 and I.1.51 Vārt. 2: cf. also ह्रस्वमवर्णं प्रयोगे संवृतम् Sīradeva Pari. 17. 6 |
अवशंगम name of a Samdhi when a class consonant, followed by any consonant is not changed, but retained as it is; cf. स्पर्शाः पूर्वे व्यञ्जनान्युत्त- राणि अास्थापितानां अवशंगमं तत् R.Pr.IV. l; eg. अारैक् पन्थाम् R.V. I.113.16, वषट् ते (R.V.VII.99.7) अजानन् पुत्रः (R. V. X.85.14). अवशिष्टलिङ्ग (v.1. अविशिष्टलिङ्ग) a term occurring in the liṅgānuśāsana meaning 'possessed of such genders as have not been mentioned already either singly or by combination' i.e. possessed of all genders.Under अवशिष्टलिङ्ग are mentioned indeclin- ables, numerals ending in ष् or न् , adjectives, words ending with kṛtya affixes i.e. potential passive participles, pronouns, words ending with the affix अन in the sense of an instrument or a location and the words कति and युष्मद् (See पाणिनीय-लिङ्गानुशासन Sūtras 182-188). अवश्यम् necessarily; the expression अवश्यं चैतदेवं विज्ञेयम् is very frequently used in the Mahābhāṣya when the same statement is to be empha- sized. अवसान pause, cessation, termination; cf. विरामोऽवसानम् । वर्णानामभावः अवसान- संज्ञः स्यात् S. K. on P.1.4.110. अवस्था stage, condition; stage in the formation of a word; e. g. उप- देशावस्था, लावस्था, etc. अवस्थित of a uniform nature; cf. सिद्धं त्ववस्थिता वर्णाः, वक्तुश्चिराचिरवचनाद् वृत्तयो विशिष्यन्ते, M. Bh. I.1.70 V. 5. अवाक्षर deficient in one or more syllables. The word is mostly used in connection with a Vedic Mantra. अवाग्योगविद् one who is not conver- sant with the proper use of lang- uage: cf. अथ योऽवाग्योगविद् विज्ञानं तस्य शरणम्; M. Bh. 1.1.1. अविघातार्थ meant for not preventing the application (of a particular |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/५७
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अवङ्
अविघातार्थ
41
