अस्पष्ट less in contact with the vocal organ than the semi-vowels; the term occurs in Hemacandra's Grammar (Hem. I.3.25) and is explained by the commentator as 'ईषत्स्पृष्टतरौ प्रत्यासत्तेर्यकारवकारौ. अस्पष्ट stands for the letters य and व which are substituted for the vowels ए ऐ and ओ औ when followed by a vowel; cf, also Śāk I.I.154. अस्पृष्ट not in contact with any vocal organ; the term is used in connec- tion with the effort required for the utterance of vowels, अनुस्वार and sibilants when no specific contact with a vocal organ is necessary: cf. स्वरानुस्वारेाष्मणामस्पृष्टं करणं स्थितम् R. Pr. XIII. 3. अस्मद् first person; the term is used in the sense of the first person in the grammars of Hemacandra and Śākaṭāyana. cf. त्रीणि त्रीण्यन्ययुष्मदस्मदि (Hem. III.3.17); अस्वपदविग्रह a term used for those compounds, the dissolution of which cannot be shown by the members of the compound: e. g. सुमुखी; cf. भवति वै कश्चिदस्वपदविग्रहोपि बहु- व्रीहिः । तद्यथा । शोभनं मुखमस्याः सुमुखीति । M.Bh. on V.4.5. अस्वयंदृष्ट A term used for the per- fect tense; cf. कृ चकारमस्वयंदृष्टे (R.T. 19l). अस्व not homogeneous: asavarṇa. cf. इवर्णादेः अस्वे स्वरे यवरलम् Hem. I.2.21, also अस्वे Śāk.I.1.73. अस्वरक untoned; a word without an accent, as different from a word which has an accent,but whi- ch is not uttered with that accent: cf अक्रियमाणे ह्युपदेशिवद्भावे...अान्तर्यत अांदेशा अस्वरकाणामस्वरकाः स्युः M.Bh. on VII. 1.2, VII. 1. 89. |
आ आ (1) the long form of the vowel अ called दीर्घ,consisting of two mātrās, in contrast with (l) the short अ which consists of one mātrā and the protracted आ३ which consists of three mātrās; (2) substitute अा of two mātrās when prescribed by the word दीर्घ or वृद्धि for the short vowel अ; (3) upasarga अा (अाङ्) in the sense of limit e.g. अा कडारादेका संज्ञा (P.I.4.1.) आकुमारं यशः पाणिनेः K. on II.1.13. आ उदकान्तात् (M. Bh. on I.1.14.) (4) indeclin- able आ in the sense of remem- brance e. g. आ एवं नु मन्यसे; cf. ईषदर्थे क्रियायोगे मर्यादाभिविधौ च यः । एतमातं ङितं विद्याद्वाक्यस्मरणयोरङित् M. Bh. on I.1.14; (5) augment अा ( अाक् ) as seen in चराचर, वदावद etc. cf. M. Bh. VI.1.12 Vārt. 6; (6) augment अा(आट्) prefixed to roots in the tenses लुङ्, लङ् and लृङ् (7) substi- tute अा prescribed for the last letter of pronouns before the tad. affixes दृक्,दृश, दृक्ष and वत्, as in तादृक्दृ, तादृश etc.; (8) feminine affix आ (टाप्, डाप् or चाप् ) added to nouns end- ing in अा; (9) substitute आ ( आ or अात्, or डा or आल् ) for case affixes in Vedic literature उभा यन्तारौ, नाभा पृथिव्याः etc. आँ indeclinable आ pronounccd nasa- lized, e. g. अभ्र आँ अपः M. Bh. I.3.2. आक् see above the word आ sense(5). आकम् the substitute आकम् for साम् of the gen. pl. after the words युष्मद् and अस्मद् e. g. युष्माकं, अस्माकम् cf. P.VII.1.33. आकर्षक ( a word ) attracting ano- ther word stated previously in the context e. g. the word च in the rules of Pāṇini. |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/६४
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अस्पष्ट
आकर्षक
48
