बृहत्संहिता/अध्यायः १६
| ← अध्यायः १५ | बृहत्संहिता अध्यायः १६ वराहमिहिरः |
अध्यायः १७ → |
१६ ग्रहभक्तियोगाध्यायः ।।
प्राङ्नर्मदार्धशोणौड्रवङ्गसुह्माः कलिङ्गबाह्लीकाः ।
शकयवनमगधशबरप्राग्ज्योतिषचीनकाम्बोजाः ।। १६.०१ ।।
मेकलकिरातविटका बहिरन्तःशैलजाः पुलिन्दाश्च ।
द्रविडानां प्रागर्धं दक्षिणकूलं च यमुनायाः ।। १६.०२ ।।
चम्पौदुम्बरकौशाम्बिचेदिविन्ध्याटवीकलिङ्गाश्च ।
पुण्ड्रा गोलाङ्गूलश्रीपर्वत*वर्धमानानि[क्.वर्धमानाश्च] ।। १६.०३ ।।
इक्षुमतीइत्यथ तस्करपारतकान्तारगोपबीजानाम् ।
तुषधान्यकटुकतरुकनकदहनविषसमरशूराणाम् ।। १६.०४ ।।
भेषजभिषक्चतुष्पदकृषिकरनृपहिंस्रयायिचौराणाम् ।
व्यालारण्ययशोयुततीक्ष्णाणां भास्करः स्वामी ।। १६.०५ ।।
गिरिसलिलदुर्गकोशलभरुकच्छसमुद्ररोमक*तुषाराः[क्.तुखाराः] ।
वनवासितङ्गणहलस्त्रीराज्यमहार्णवद्वीपाः ।। १६.०६ ।।
मधुररसकुसुमफलसलिललवणमणिशङ्खमौक्तिकाब्जानाम् ।
शालियवाउषधिगोधूमसोमपऽक्रन्दविप्राणाम् ।। १६.०७ ।।
सितसुभगतुरगरतिकरयुवतिचमूनाथभोज्यवस्त्राणाम् ।
शृङ्गिनिशाचरकार्षकयज्ञविदां चाधिपश्चन्द्रः ।। १६.०८ ।।
शोणस्य नर्मदाया भीमरथायाश्च पश्चिमार्धस्थाः ।
निर्विन्ध्या वेत्रवती सिप्रा गोदावरी वेणा ।। १६.०९ ।।
मन्दाकिनी पयोष्णी महानदी सिन्धुमालतीपाराः ।
उत्तरपाण्ड्यमहेन्द्राद्रिविन्ध्यमलयौपगाश्चोलाः ।। १६.१० ।।
द्रविडविदेहान्ध्राश्मक*भासापर[क्.भासापुर]कौङ्कणाः समन्त्रिषिकाः ।
कुन्तलकेरलदण्डककान्तिपुरम्लेच्छ*सङ्करिणः[क्.सङ्करजाः] ।। १६.११ ।।
नासिक्यभोगवर्धनविराटविन्ध्याद्रिपार्श्वगा देशाः । [क्.१६.१२अब् ।।
ये च पिबन्ति सुतोयां तापीं ये च अपि गोमतीसलिलं ।।] क्.१६.१२च्द् ।।
नागरकृषिकरपारतहुताशनाजीवि*शस्त्रवार्तानाम्[क्.शस्त्रवार्त्तानाम्] ।
आटविकदुर्गकर्वट*वधिक[क्.वधक]नृशंसावलिप्तानाम् ।। १६.१२ ।।
नरपतिकुमारकुञ्जरदाम्भिकडिम्भाभिघातपशुपानाम् ।
रक्तफलकुसुमविद्रुमचमूपगुडमद्यतीक्ष्णानाम् ।। १६.१३ ।।
कोशभवनऽग्निहोत्रिकधात्वाकरशाक्यभिक्षुचौराणाम् ।
शठदीर्घवैरबह्वाशिनां च वसुधासुतो +अधिपतिः ।। १६.१४ ।।
लोहित्यः सिन्धुनदः सरयूर्गाम्भीरिका रथाख्या च ।
गङ्गाकौशिक्याद्याः सरितो वैदेहकाम्बोजाः ।। १६.१५ ।।
मथुरायाः पूर्वार्धं हिमवद्गोमन्तचित्रकूटस्थाः ।
सौराष्ट्रसेतुजलमार्गपण्यबिलपर्वतऽश्रयिणः ।। १६.१६ ।।
उदपानयन्त्रगान्धर्वलेख्यमणिरागगन्धयुक्तिविदः ।
आलेख्यशब्दगणितप्रसाधकऽयुष्यशिल्पज्ञाः ।। १६.१७ ।।
चरपुरुषकुहकजीवकशिशुकविशठसूचकाभिचाररताः ।
दूतनपुंसकहास्यज्ञभूततन्त्रैन्द्रजालज्ञाः ।। १६.१८ ।।
आरक्षकनटनर्तकघृततैलस्नेहबीजतिक्तानि ।
व्रतचारिरसायनकुशलवेसराश्चन्द्रपुत्रस्य ।। १६.१९ ।।
सिन्धुनदपूर्वभागो मथुरापश्चार्धभरतसौवीराः ।
स्रुघ्न*औदीच्य[क्.उदीच्य]विपाशासरित्शतद्रू रमठ*शाल्वाः[क्.साल्वाः] ।। १६.२० ।।
त्रैगर्त*पौरव[क्.पौरब]अम्बष्ठपारता वाटधानयौधेयाः ।
सारस्वतार्जुनायनमत्स्यार्धग्रामराष्ट्राणि ।। १६.२१ ।।
हस्त्यश्वपुरोहितभूपमन्त्रिमाङ्गल्यपौष्टिकऽसक्ताः ।
कारुण्यसत्यशौचव्रतविद्यादानधर्मयुताः ।। १६.२२ ।।
पौरमहाधनशब्दार्थवेदविदुषो +अभिचारनीतिज्ञाः ।
मनुजेश्वरौपकरणं छत्रध्वजचामरऽद्यं च ।। १६.२३ ।।
शैलेयकुष्ठ[क्.कष्ठ]मांसीतगररससैन्धवानि वल्लीजम् ।
मधुररसमधूच्छिष्टानि चोरकश्चैति जीवस्य ।। १६.२४ ।।
तक्षशिल*मर्तिकावत[क्.ऊ.मार्तिकावत]बहुगिरिगान्धारपुष्कलावतकाः ।
प्रस्थलमालवकैकयदाशार्णौशीनराः शिबयः ।। १६.२५ ।।
ये च पिबन्ति वितस्तां इरावतीं चन्द्रभागसरितं च ।
रथरजतऽकरकुञ्जरतुरगमहामात्रधनयुक्ताः ।। १६.२६ ।।
सुरभिकुसुमानुलेपनमणिवज्रविभूषणाम्बुरुहशय्याः ।
वरतरुणयुवतिकामौपकरणमृष्टान्नमधुरभुजः ।। १६.२७ ।।
उद्यानसलिलकामुकयशःसुखाउदार्यरूपसम्पन्नाः ।
विद्वदमात्यवणिग्जनघटकृच्चित्राण्डजास्त्रिफलाः ।। १६.२८ ।।
कौशेयपट्टकम्बलपत्रौर्णिकरोध्रपत्रचोचानि ।
जातीफलागुरुवचापिप्पल्यश्चन्दनं च भृगोः ।। १६.२९ ।।
आनर्तऽर्बुदपुष्करसौराष्ट्रऽभीरशूद्ररैवतकाः ।
नष्टा यस्मिन्देशे सरस्वती पश्चिमो देशः । १६.३० ।।
कुरुभूमिजाः प्रभासं विदिशा वेदस्मृती महीतटजाः ।
खलमलिननीचतैलिकविहीनसत्त्वौपहतपुंस्त्वाः ।। १६.३१ ।।
*बान्धन[क्.बन्धन]शाकुनिकाशुचिकैवर्तविरूपवृद्धसौकरिकाः ।
गणपूज्यस्खलितव्रतशबरपुलिन्दार्थपरिहीनाः । १६.३२ ।।
कटुतिक्तरसायनविधवयोषितो भुजगतस्करमहिष्यः ।
खरकरभचणक*वातल[क्.वातुल]निष्पावाश्चार्कपुत्रस्य ।। १६.३३ ।।
गिरिशिखरकन्दरदरीविनिविष्टा म्लेच्छजातयः शूद्राः ।
गोमायुभक्षशूलिकवोक्काणाश्वमुखविकलाङ्गाः । १६.३४ ।।
कुलपांसनहिंस्रकृतघ्नचौरनिःसत्यशौचदानाश्च ।
खरचरनियुद्धवित्तीव्ररोष*गर्त्ताश्रया[क्.गर्भाशया] नीचाः ।। १६.३५ ।।
उपहतदाम्भिकराक्षसनिद्राबहुलाश्च जन्तवः सर्वे ।
धर्मेण च संत्यक्ता माषतिलाश्चार्कशशिशत्रोः ।। १६.३६ ।।
गिरिदुर्गपह्लवश्वेतहूणचोलऽवगाणमरुचीनाः ।
प्रत्यन्तधनिमहेच्छव्यवसायपराक्रमोपेताः ।। १६.३७ ।।
परदारविवादरताः पररन्ध्रकुतूहला मदौत्सिक्ताः ।
मूर्खाअधार्मिकविजिगीषवश्च केतोः समाख्याताः ।। १६.३८ ।।
उदयसमये यः स्निग्धांशुर्महान्प्रकृतिस्थितो
यदि च न हतो निर्घातौल्कारजोग्रहमर्दनैः ।
स्वभवनगतः स्वोच्चप्राप्तः शुभग्रहवीक्षितः
स भवति शिवस्तेषां येषां प्रभुः परिकीर्तितः ।। १६.३९ ।।
अभिहितविपरीत*लक्षणे[क्.लक्षनैः] क्षयं उपगच्छति तत्परिग्रहः ।
डमरभयगदऽतुरा जना नरपतयश्च भवन्ति दुःखिताः ।। १६.४० ।।
यदि न रिपुकृतं भयं नृपाणां स्वसुतकृतं नियमादमात्यजं वा ।
भवति जनपदस्य चाप्यवृष्ट्या गमनं अपूर्वपुराद्रिनिम्नगासु ।। १६.४१ ।।