बृहस्पतिस्मृतिः/उत्तरम्
पीठिका
सम्पाद्यताम्
यदा त्वेवंविधः पक्षः कल्पितः पूर्ववादिना । |
विनिश्चिते पूर्वपक्षे ग्राह्याग्राह्यविशेषिते । |
प्रार्थयमानाय कालो देयः
सम्पाद्यताम्
शालीनत्वाद्भयात्तद्वत्प्रत्यर्थी स्मृतिविभ्रमात् । |
एकाहत्र्यहपञ्चाह सप्ताहं पक्षं एव वा । |
पक्षस्य व्यापकं सारं असंदिग्धं अनाकुलं [पृष्ठ ३७] । |
उत्तरं चतुर्विधं संप्रति [षत्मु?]रं, । |
पूर्वपक्षे यथार्थं तु न दद्यादुत्तरं तु यः । |
प्रियपूर्वं वचः साम भेदस्तु भयदर्शनम् । |
साहसस्तेयपारुष्य गोऽभिशापे तथात्यये । |
अन्यवादी क्रियाद्वेषी नोपस्थायी निरुत्तरः । |
कन्याया दूषणे स्तेये कलहे साहसेषु च । |
धेनावनडुहि क्षेत्रे स्त्रीषु प्रजनने तथा । |
प्राङ्न्याये कारणोक्तौ च प्रत्यर्थी निर्दिशेत्क्रियाम् । |
अनुक्त्वा कारणं यत्र पक्षं वादी प्रपद्यते । |
सर्वालापं तु यः कृत्वा मिथोऽल्पं अपि संवदेत् । |
वाक्पारुष्ये च भूम्यौ च दिव्यं तु परिवर्जयेत् । |
चतुर्विधं उत्तरम्
सम्पाद्यताम्
अभियुक्तोऽभियोगस्य यदि कुर्यात्तु निह्नवम् । |
श्रुत्वाभियोगं प्रत्यर्थी यदि तत्प्रतिपद्यते । |
अर्थिनाभिहितो योऽर्थः प्रत्यर्थी यदि तं तथा । |
योऽर्थिनार्थः प्रभाष्येत प्रत्यर्थी यदि तं तथा । |
आचारेणावसन्नोऽपि पुनर्लेखयते यदि । |
तथ्ये तथ्यं प्रयुञ्जीत मिथ्यायां चापि लेखयेत् । |
भयदृष्टोद्भवा मिथ्या गर्हिता शास्त्रवेदिभिः । |
प्राङ्न्यायकरणे तथ्यं श्लाघ्यं सद्भिरुदाहृतम् । |
अहंपूउर्विकया यातावर्थिप्रत्यर्थिनौ यदा । |
एककाले समानीते प्रत्यर्थी सभ्यसंनिधौ । |
प्रत्यर्थविधिराख्यातः संगतार्थप्रपादने । |
प्रस्तुतादन्यन्मध्यस्थं न्यूनाधिकं असंगतम् । |
भयं करोति भेदं वा भीषणं वा निरोधनम् । |
ऋत्विगादिर्नियुक्तस्तु समौ संपरिकीर्तितौ । |
पूर्वोत्तरेऽभिलिखिते यत्र वादी प्रमीयते । |
अनिर्णीते विवादे तु विप्रलब्धो भवेन्नृपः [पृष्ठ ४१] । |
साक्षिणस्तु समुद्दिश्य यस्तु तान्न विवादयेत् । |
आहूतप्रपलायी च मौनी साक्षिपराजितः । |
प्रपलायी त्रिपक्षेण मौनी वा सप्तभिर्दिनैः । |
निवेदितस्य अकथनं अनुपस्थानं एव च । |
महापापोपपापाभ्यां पातकेनाथ संसदि । |
तस्माद्यत्नेन कर्तव्यं बुधेनात्मविशोधनम् । |
महापापाभिशस्तो यः पातकात्तर्तुं इच्छति । |
आचारकरणे दिव्ये कृत्वोपस्थाननिश्चयम् । |
दैवराजकृतो दोषस्तत्काले तु यदा भवेत् । |
पुर्वोत्तरे संनिविष्टे विचारे संप्रवर्तिते । |
पूर्वोत्तरार्थे लिखिते प्रक्रान्ते कार्यनिर्णये । |
सन्धिविचारः
सम्पाद्यताम्
साक्षिसभ्यविकल्पस्तु भवेत्तत्रोभयोरपि [पृष्ठ ४३] । |
प्रमाणसमता यत्र भेदः शास्त्रचरित्रयोः । |
यत्र सांशायिको धर्मो व्यवहारश्च पार्थिवे । |
समः सन्धिस्तदा कार्यो विषमस्तु निवर्तते । |
न क्लिश्यन्ते साक्षिसभ्या ऐरं च विनिवर्तते ।। १,३.४७ ।। |
विग्रहाज्जायते नृणां पुनर्दोषस्तथैव च ।। १,३.४८ ।। |
अद्वेषलोभा यद्ब्रूयुस्तत्कर्तव्यं विजानता ।। १,३.४९ ।। |