महाभारतम्-04-विराटपर्व-045

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-045
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

अर्जुनेन युद्धप्रस्थानसमये उत्तररथात्सिंहध्वजस्यावरोपणपूर्वकं स्वध्यानसंनिहितस्य हनुमद्ध्वजस्य रथे स्थापनम् ।। 1 ।। तथा स्वशङ्खादिशब्दश्रवणवित्रस्तस्योत्तरस्य समाश्वासनपूर्वकं रणायाभियानम् ।। 2 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-45-1x
उत्तरं सांरथिं कृत्वा शमीं कृत्वा प्रदक्षिणम्। आयुधं सर्वमादाय ततः प्रायाद्धनञ्जयः ।।	4-45-1a 4-45-1b
ध्वजं च सिंहं मात्स्यस्य भ्रातॄणामायुधानि च। प्रणिधाय शमीमध्ये प्रयातुमुपचक्रमे ।।	4-45-2a 4-45-2b
ततः काञ्चनलाङ्गूलं ध्वजं वानरलक्षणम् । दिव्यं मायामयं युक्तं विहितं विश्वकर्मणा । मनसा चिन्तयामास प्रसादं पावकस्य च ।।	4-45-3a 4-45-3b 4-45-3c
स च तच्चिन्तितं ज्ञात्वा ध्वजे भूतान्ययोजयत्। रथे वानरमुच्छ्रित्य गाण्डीवं व्याक्षिपद्धनुः ।।	4-45-4a 4-45-4b
सपताकं विचित्राङ्गं सोपासङ्गं महाबलम्। खात्पपात रथे तूर्णं दिव्यरूपं मनोरमम् ।।	4-45-5a 4-45-5b
रथमास्थाय बीभत्सुः कौन्तेयः श्वेतवाहनः। बद्धासिः सतलत्राणः प्रगृहीतशरासनः । ततः प्रायादुदीचीं स कपिप्रवरकेतनः ।।	4-45-6a 4-45-6b 4-45-6c
सैन्याभ्याशं स संप्राप्य गृहीत्वा शङ्खमुत्तमम् । स्वनवन्तं महाशब्दं देवदत्तं धनञ्जयः । शशाङ्करूपं बीभत्सुः प्राध्मापयदरिंदमः ।।	4-45-7a 4-45-7b 4-45-7c
[ शशाङ्ककुन्दधवलं मुखे निक्षिप्य वासविः । उच्छ्वसद्गण्डयुगलं सिराल्याचितफालकम् ।।	4-45-8a 4-45-8b
आरक्तनिम्ननयनं ह्रस्वस्थूलशिरोधरम्। अतिश्लिष्टोदरोरस्कं तिर्यगाननशोभितम् ।।	4-45-9a 4-45-9b
यावत्स्वशक्तिसामग्र्यं त्रैलोक्यं क्षोभयन्निव । मरुद्भिर्दशभिश्चैव प्राध्मापयदरिंदमः ]।।	4-45-10a 4-45-10b
शङ्खशब्दोस्य सोत्यर्थं श्रूयते कालमेघवत् ।।	4-45-11a
तस्य शङ्खस्य शब्देन धनुपो निस्वनेन च। वानरस्य निनादेन रथनेमिस्वनेन च। जङ्गमस्य भयं घोरमकरोत्पाकशासनिः ।।	4-45-12a 4-45-12b 4-45-12c
शङ्खशब्देन पार्थस्य मुखेनाश्वाः पतन्क्षितौ । उत्तरश्चापि संत्रस्थो रथोपस्थ उपाविशत् ।।	4-45-13a 4-45-13b
अथाश्वान्रश्मिभिः पार्थः समुद्यम्य परंतपः । अभ्राजत रथोपस्थे भानुर्मेराविवोत्तरे ।।	4-45-14a 4-45-14b
शङ्खघोषेण वित्रस्तं ज्याघातेन च मूर्छितम् । उत्तरं संपरिष्वज्य समाश्वासयदर्जुनः ।।	4-45-15a 4-45-15b
मा भैस्त्वं राजपुत्राग्र्य क्षत्रियोसि परन्तप । कथं पुरुषशार्दूल शत्रुमध्ये विषीदसि ।।	4-45-16a 4-45-16b
श्रुतास्ते शङ्खशब्दाश्च भेरीशब्दाश्च सर्वशः । कुञ्जराणां च निनदा व्यूढानीकेषु नित्यशः ।।	4-45-17a 4-45-17b
स त्वं कथमिवानेन शङ्खशब्देन भीषितः । विपण्णरूपो वित्रस्तः पुरुषः प्राकृतो यथा ।।	4-45-18a 4-45-18b
उत्तर उवाच।	4-45-19x
श्रुता मे शङ्खशब्दाश्च भेरीशब्दाश्च नित्यशः। कुञ्जराणां च निनदा व्यूढानीकेषु तिष्ठतः ।।	4-45-19a 4-45-19b
नैवंविधाः शङ्खशब्दाः पुरा जातु मया श्रुताः। ध्वजस्य चापि रूपं मे दृष्टपूर्वं नहीदृशम् । धनुषश्चापि घोषश्च श्रुतपूर्वो न मे क्वचित् ।।	4-45-20a 4-45-20b 4-45-20c
अस्य शङ्खस्य शब्देन धनुषो निस्वनेन च। अमानुषाणां शब्देन भूतानां निस्वसेन च। रथनेमिप्रणादेन मनो कमे मुह्यते भृशम् ।।	4-45-21a 4-45-21b 4-45-21c
व्याकुलाश्च दिशः सर्वा हृदयं व्यथतीव च। ध्वजेन पिहिताः सर्वा दिशो न प्रतिभान्ति मे। गाण्डीवस्य च शब्देन कर्णौ मे बधिरीकृतौ ।।	4-45-22a 4-45-22b 4-45-22c
वैशंपायन उवाच।	4-45-23x
पुनर्ध्वजं पुनः शङ्खं धनुश्चैव पुनः पुनः । स मूढचेता वैराटिरर्जुनं समुदैक्षत ।।	4-45-23a 4-45-23b
स मुहूर्तं प्रयातं तु पार्थो वैराटिमब्रवीत् ।।	4-45-24a
स्थिरो भव महाबाहो संज्ञां चात्मानमानय। एकान्ते रथमास्थाय पद्भ्यां त्वमवपीड्य च। दृढं च रश्मीन्संयच्छ शङ्खं ध्मास्याम्यहं पुनः ।।	4-45-25a 4-45-25b 4-45-25c
एवमुक्त्वा महाबाहुः सव्यसाची परन्तपः। ततः शङ्खमुपाध्मासीद्दारयन्निव पर्वतान्। गुहा गिरीणां च तदा दिशः शैलांस्तथैव च ।।	4-45-26a 4-45-26b 4-45-26c
ज्याघोषं तलघोषं च कृत्वा भूतान्यमोहयत्। उत्तरश्चापि संलीनो रथोपस्थ उपाविशत्। तं समाश्वासयामास पुनरेव धनञ्जयः ।	4-45-27a 4-45-27b 4-45-27c
तस्य शङ्खस्य शब्देन रथनेमिस्वनेन च। गाण्डीवस्य च शब्देन पृथिवी समकम्पत ।।	4-45-28a 4-45-28b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि गोग्रहणपर्वणि पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः ।। 45 ।।

विराटपर्व-044

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-046