महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-026
| ← उद्योगपर्व-025 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-026 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-027 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
युधिष्ठिरेण स्वपरयोः शुभाशुभाभिसन्धिकथनपूर्वकं स्वस्याजय्यत्वमभिधाय इन्द्रप्रस्थे राज्यदाने शान्तिकथनम् ।। 1 ।।
युधिष्ठिर उवाच। | 5-26-1x |
कां नु वाचं सञ्जय मे शृणोषि। | 5-26-1a 5-26-1b 5-26-1c 5-26-1d |
अकुर्वतश्चेत्पुरुषस्य सञ्जय | 5-26-2a 5-26-2b 5-26-2c 5-26-2d |
कुतो युद्धं जातु नरोऽवगच्छे- | 5-26-3a 5-26-3b 5-26-3c 5-26-3d |
धर्मोदयं सुखमाशंसमानाः | 5-26-4a 5-26-4b 5-26-4c 5-26-4d |
क इन्द्रियाणां प्रीतिवशानुरानां | 5-26-5a 5-26-5b 5-26-5c 5-26-5d |
सहास्माभिर्धृतराष्ट्रस्य राज्ञः ।। | 5-26-6f |
कथं त्वस्मान्संप्रणुदेत्कुरुभ्यः ।। | 5-26-7f |
अत्रैव स्यादवुधस्यैव कामः। | 5-26-8a 5-26-8b |
स्वयं राजा विषमस्थः परेषु | 5-26-9a 5-26-9b 5-26-9c 5-26-9d |
आसन्नमग्निं तु निदाघकाले | 5-26-10a 5-26-10b 5-26-10c 5-26-10d |
प्राप्तैश्वर्यो धृतराष्ट्रोऽद्य राजा | 5-26-11a 5-26-11b 5-26-11c 5-26-11d |
अनाप्तवच्चाप्ततमस्य वाचः | 5-26-12a 5-26-12b 5-26-12c 5-26-12d |
मेधाविनं ह्यर्थकामं कुरूणां | 5-26-13a 5-26-13b 5-26-13c 5-26-13d |
मानघ्नस्यासौ मानकामस्य चेर्षोः | 5-26-14a 5-26-14b 5-26-14c 5-26-14d |
अनेयस्याश्रेयसो दीर्घमन्यो- | 5-26-15a 5-26-15b 5-26-15c 5-26-15d |
तदैव मे सञ्जय दीव्यतोऽभू- | 5-26-16a 5-26-16b 5-26-16c 5-26-16d |
क्षत्तुर्यदा नान्ववर्तन्त बुद्धिं | 5-26-17a 5-26-17b 5-26-17c 5-26-17d |
तदर्थलुब्धस्य निबोध मेऽद्य | 5-26-18a 5-26-18b 5-26-18c 5-26-18d |
सोऽहं न पश्यामि परीक्षमाणः | 5-26-19a 5-26-19b 5-26-19c 5-26-19d |
आशंसते वै धृतराष्ट्रः सपुत्रो | 5-26-20a 5-26-20b 5-26-20c 5-26-20d |
यत्तत्कर्णो मन्यते पारणीयं | 5-26-21a 5-26-21b 5-26-21c 5-26-21d |
कर्णश्च जानाति सुयोधनश्च | 5-26-22a 5-26-22b 5-26-22c 5-26-22d |
जानन्त्येतन्कुरवः सर्व एव | 5-26-23a 5-26-23b 5-26-23c 5-26-23d |
तेनानुबन्धं मन्यते धार्तराष्ट्रः | 5-26-24a 5-26-24b 5-26-24c 5-26-24d |
गाण्डीवविष्फारितशब्दमात्रं | 5-26-25a 5-26-25b 5-26-25c 5-26-25d |
इन्द्रोऽप्येतन्नोत्सहेत्तात हर्तु- | 5-26-26a 5-26-26b 5-26-26c 5-26-26d |
सचेदेतां प्रतिपद्येत बुद्धिं | 5-26-27a 5-26-27b 5-26-27c 5-26-27d |
जानामि त्वं क्लेशमस्मासु वृत्तं | 5-26-28a 5-26-28b 5-26-28c 5-26-28d |
अद्यापि सा तत्र तथैव वर्ततां | 5-26-29a 5-26-29b 5-26-29c 5-26-29d |
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि |
5-26-3 अहीनं अनपगतम् ।। 3 ।।
5-26-6 उक्तमर्थं प्रकृते योजयति संपश्येति। अस्माभिरित्यत्र धार्तराष्ट्रान् अन्तर्भाव्याह । पञ्चाधिकेन पुत्रशतेन सह धृतराष्ट्रस्य भोगं महान्तं पश्य। अथापि कृत्स्नं स्वस्यैव भवत्विति बुद्ध्याऽस्मान् राज्याद्दूरीकृत्य ततो भोगात् तृप्तिं न लभत इति भावः ।। 6 ।।
5-26-7 पितृव्यनिन्दादोषाद्भीतः पुनराह नाश्रेयानिति। यः पुण्यवत्तरः स विग्रहाणामीश्वरो भवति परैः सह विरोधं कृत्वा स्वोत्कर्षं करोति। अन्यस्तु तेनैव नश्यति। अतः स पुण्यवत्तर एव। अस्मद्दोषात्तु वयं वने दुःखमनुभवामो नतु परापराधेनेति भावः । प्रावारान् दिव्यवासांसि संविवस्ते परिधत्ते। अन्यधा अश्रेयांश्चेद्राजा तर्हि अस्मान् कुरुभ्यः कथं संप्रणुदेत् दूरीकुर्यात्। शत्रूणां राज्याद्भ्रंशनं हि पुण्यवतामेव कर्म नाश्रेयसामिति भावः ।। 7 ।।
5-26-8 अत्रेति यद्यप्येवं तथापि अन्तर्दाहकरोऽयं कामः अबुधस्य दुर्योधनादेरेव उचितो न बुधस्यास्मदादेरित्यर्थः। शरीरे शरीरमध्ये स्थितं हृदयं दुनोति खेदयति ।। 8 ।।
5-26-9 अबुधत्वमेवाह स्वयमिति। विषमस्थः संकटस्थः सन् परेषु कर्णादिषु आत्मनो वृत्तं अशक्तत्वं तथा परेषां कर्णादीनामपि स दुर्योधनोऽभ्युपैति ।। 9 ।।
5-26-10 गम्भीरकक्षे बहुतृणे गहने वने। क्षेमं शोचेत् मम सुखं नास्तीति शोकं कुर्यात्। मुमुक्षुः तस्माद्दाहादात्मानं मोचयितुमिच्छुः । शिशिरव्यापाये वसन्ते। तत्रापि निदाघकाले दाहकाले मध्याह्ने ।। 10 ।।
5-26-11 लालप्यते दीनवद्भाषते। मन्दं अभाग्यम् ।।
5-26-12 विदुरस्य वाचोऽवमत्य सुतस्य प्रियैषी अधर्ममेव संविशते आश्रयते ।।
5-26-13 कुरुभ्यः कुरूणां हितार्थम्। न सस्मार नादृतवान्। पुत्रकाम्यात् पुत्रलोभात् ।।13 ।।
5-26-14 असौ राजा सुतस्य प्रियैषी धर्मकामौ प्राजहात् त्यक्तवानिति द्वयोः संबन्धः । ईर्षोः परोत्कर्षासहिष्णोः । संरम्भिणः क्रोधिनः मन्युवशानुगस्य दैन्यभाजां कर्णादीनामनुगस्य। दौर्हृदैः पापैः भावितस्य पूजितस्य ।। 14 ।।
5-26-15 अनेयस्य अशिक्षणीयस्य। अश्रेय सः अभाग्यस्य प्रपश्यमानः पश्यन्नपि ।। 15 ।।
5-26-20 तस्मिन् लुब्धे शमः न उपलभ्यः यः मद्गते मम वनंप्रति गमने सति सर्वं स्वकमेवार्थं मन्यते इति योज्यम् ।। 20 ।।
5-26-21 पारणीयं जेतुं शक्यम्। युद्धानि गोग्रहृदौ आसन्। द्वीपो द्वीपवत् युद्धप्रवाहेण उह्यमानस्याश्रयः ।। 21 ।।
5-26-24 अनुबन्धं बध्नातीति बन्धो राज्यादिः तमनुमूल्य वर्तमानं पाण्डवानां ममत्वं धार्तराष्ट्रो हर्तुं शक्यमन्यते। किंकृत्वा । तेन किरीटिना सह तत्र राज्ये निमित्ते सति संयुगं संग्रामं गत्वा प्राप्य । तालो हस्तचतुष्टयं तद्वेदिना धनुर्विद्यावेदिना ।। 24 ।।
5-26-27 एतां बुद्धिं राज्यस्य अप्रदाने नाशोऽस्तीत्येवंरूपाम् ।। 27 ।।
5-26-28 भूतपूर्वं भीमबन्धनजतुगृहदाहादि ।। 28 ।। 5-26- 5-26- 5-26- 5-26- 5-26-
| उद्योगपर्व-025 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-027 |