महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-029
| ← उद्योगपर्व-028 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-029 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-030 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
श्रीकृष्णेन स्वस्य कुरुपाण्डेषु तुल्यवृत्तित्वकथनपूर्वकं कर्मणामवश्यानुष्ठेयत्वसमर्थनम् ।। 1 ।।
तथा सञ्जयंप्रति दुर्योधनादिकृत्यनयस्मारणपूर्वकं स्वस्य सन्ध्यर्थं तत्रागमनकथनम् ।। 2 ।।
तथा पाण्डवानां शमाशमान्यतरपक्षानुसारित्वकथनपूर्वकं धृतराष्ट्रंप्रति यथाभिलषितकरणकथनचोदनम्
वासुदेव उवाच। | 5-29-1x |
अविनाशं सञ्जय पाण्डवाना- | 5-29-1a 5-29-1b 5-29-1c 5-29-1d |
कामो हि मे सञ्जय नित्यमेव | 5-29-2a 5-29-2b 5-29-2c 5-29-2d |
सुदुष्करस्तत्र शमो हि नूनं | 5-29-3a 5-29-3b 5-29-3c 5-29-3d |
न त्वं धर्मं विचरं सञ्जयेह | 5-29-4a 5-29-4b 5-29-4c 5-29-4d |
यथाख्यातमावमतः कुटुम्बे | 5-29-5a 5-29-5b 5-29-5c 5-29-5d |
कर्मणाऽऽहुः सिद्धिमेके परत्र | 5-29-6a 5-29-6b 5-29-6c 5-29-6d |
या वै विद्याः साधयन्तीह कर्म | 5-29-7a 5-29-7b 5-29-7c 5-29-7d |
सोऽयं विधिर्विहितः कर्मणैव | 5-29-8a 5-29-8b 5-29-8c 5-29-8d |
कर्मणाऽमी भान्ति देवाः परत्र | 5-29-9a 5-29-9b 5-29-9c 5-29-9d |
मासार्धमासानथ नक्षत्रयोगा- | 5-29-10a 5-29-10b 5-29-10c 5-29-10d |
अतन्द्रिता भारमिमं महान्तं | 5-29-11a 5-29-11b 5-29-11c 5-29-11d |
अतन्द्रितो वर्षति भूरितेजाः | 5-29-12a 5-29-12b 5-29-12c 5-29-12d |
हित्वा सुखं मनसश्च प्रियाणि | 5-29-13a 5-29-13b 5-29-13c 5-29-13d |
एतानि सर्वाण्युपसेवमानो | 5-29-14a 5-29-14b 5-29-14c 5-29-14d |
हित्वा सुख प्रतिरुध्येन्द्रियाणि | 5-29-15a 5-29-15b 5-29-15c 5-29-15d |
यमो राजा वैश्रवणः कुबेरो | 5-29-16a 5-29-16b 5-29-16c 5-29-16d |
जानन्निमं सर्वलोकस्य धर्मं | 5-29-17a 5-29-17b 5-29-17c 5-29-17d |
आम्नायेषु नित्यसंयोगमस्य | 5-29-18a 5-29-18b 5-29-18c 5-29-18d |
ते चेदिमे कौरवाणाम्रुपाय- | 5-29-19a 5-29-19b 5-29-19c 5-29-19d |
ते चेत्पित्र्ये कर्मणि वर्तमाना | 5-29-20a 5-29-20b 5-29-20c 5-29-20d |
उताहो त्वं मन्यसे शाम्यमेव | 5-29-21a 5-29-21b 5-29-21c 5-29-21d |
चातुर्वर्ण्यस्य प्रथमं संविभाग- | 5-29-22a 5-29-22b 5-29-22c 5-29-22d |
अधीयीत ब्राह्मणो वै यजेत | 5-29-23a 5-29-23b 5-29-23c 5-29-23d |
` अधीयीत क्षत्रियोऽथो यजेत | 5-29-24a 5-29-24b 5-29-24c 5-29-24d |
तथा राजन्यो रक्षणं वै प्रजानां | 5-29-25a 5-29-25b 5-29-25c 5-29-25d |
स धर्मात्मा धर्ममधीत्य पुण्यं | 5-29-26a 5-29-26b 5-29-26c 5-29-26d |
देवं स्मृतः शूद्रधर्मः पुराणः ।। | 5-29-27f |
एतान्राजा पालयन्नप्रमत्तो | 5-29-28a 5-29-28b 5-29-28c 5-29-28d |
श्रेयांस्तस्माद्यदि विद्येत कश्चि- | 5-29-29a 5-29-29b 5-29-29c 5-29-29d |
उत्पादितं वर्म शस्त्रं धनुश्च ।। | 5-29-30f |
तत्र पुण्यं दस्युवधेन लभ्यते | 5-29-31a 5-29-31b 5-29-31c 5-29-31d |
तत्र राजा धृतराष्ट्रः सपुत्रो | 5-29-32a 5-29-32b 5-29-32c 5-29-32d |
स्तेनो हरेद्यत्र धनं ह्यदृष्टः | 5-29-33a 5-29-33b 5-29-33c 5-29-33d |
सोऽयं लोभान्मन्यते धर्ममेतं | 5-29-34a 5-29-34b 5-29-34c 5-29-34d |
अस्मिन्पदे युध्यतां नो वधोऽपि | 5-29-35a 5-29-35b 5-29-35c 5-29-35d |
एते मदान्मृत्युवशाभिपन्नाः | 5-29-36a 5-29-36b 5-29-36c 5-29-36d |
प्रियं भार्यां द्रौपदीं पाण्डवानां | 5-29-37a 5-29-37b 5-29-37c 5-29-37d |
तां चेत्तदा ते सकुमारवृद्धा | 5-29-38a 5-29-38b 5-29-38c 5-29-38d |
दुःशासनः प्रतिलोम्यान्निनाय | 5-29-39a 5-29-39b 5-29-39c 5-29-39d |
कार्पण्यादेव सहितास्तत्र भूपा | 5-29-40a 5-29-40b 5-29-40c 5-29-40d |
अबुद्ध्वा त्वं धर्ममेतं सभाया- | 5-29-41a 5-29-41b 5-29-41c 5-29-41d |
येन कृच्छ्रात्पाण्डवानुज्जहार | 5-29-42a 5-29-42b 5-29-42c 5-29-42d |
न ते गतिर्विद्यते याज्ञसेनि | 5-29-43a 5-29-43b 5-29-43c 5-29-43d |
यो बीभत्सोर्हृदये प्रोत आसी- | 5-29-44a 5-29-44b 5-29-44c 5-29-44b |
कृष्णाजिनानि परिधित्समानान् | 5-29-45a 5-29-45b 5-29-45c 5-29-45d |
द्यूते वाक्यं गर्ह्यमेवं यथोक्तम् ।। | 5-29-46f |
स्वयं त्वहं प्रार्थये तत्र गन्तुं | 5-29-47a 5-29-47b 5-29-47c 5-29-47d |
अहापयित्वा यदि पाण्डवार्थं | 5-29-48a 5-29-48b 5-29-48c 5-29-48d |
अपि मे वाचं भाषमाणस्य काव्यां | 5-29-49a 5-29-49b 5-29-49c 5-29-49d |
अतोऽन्यथा रथिना फाल्गुनेन | 5-29-50a 5-29-50b 5-29-50c 5-29-50d |
पराजितान्पाण्डवेयांस्तु वाचो | 5-29-51a 5-29-51b 5-29-51c 5-29-51d |
सुयोधनो मन्युमयो महाद्रुमः | 5-29-52a 5-29-52b 5-29-52c 5-29-52d |
युधिष्ठिरो धर्ममयो महाद्रुमः | 5-29-53a 5-29-53b 5-29-53c 5-29-53d |
` वनं राजा धृतराष्ट्रः सपुत्रः | 5-29-54a 5-29-54b 5-29-54c 5-29-54d |
निर्वनो वध्यते सिंहो निःसिंहं वध्यते वनम्। | 5-29-55a 5-29-55b |
वनं राजा धृतराष्ट्रः वने व्याघ्राश्च पाण्डवाः। | 5-29-56a 5-29-56b |
निर्वनो वध्यते व्याघ्रो निर्व्याघ्रं छिद्यते वनम्। | 5-29-57a 5-29-57b |
लताधर्मा धार्तराष्ट्राः सालाः सञ्जय पाण्डवाः। | 5-29-58a 5-29-58b |
स्थिताः शुश्रूषितुं पार्थाः स्थिता योद्धुमरिन्दमाः। | 5-29-59a 5-29-59b |
स्थिताः शमे महात्मानः पाण्डवा धर्मचारिणः। | 5-29-60a 5-29-60b |
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि |
सम्पाद्यताम्
5-29-2 शाम्यतेति वचनादन्यत्तान्प्रति न ब्रूयाम् । पाण्डवानां समक्षं राज्ञो युधिष्ठिराच्च एतदेव शृणोमि। अहं च एतन्मन्ये मानयामि ।। 2 ।।
5-29-3 तत्र राज्ये निमित्ते। गृद्धः लिप्सावान् । एवं सति एषां कौरवाणां कस्माद्धेतोः कलहः नावमूर्च्छेत् ।। 3 ।।
5-29-4 विचरं विचलितम्। पूरयतः पालयतः ।। 4 ।।
5-29-5 यथाख्यातं प्रसिद्धिमनतिक्रम्य आवसतः अधितिष्टतः साधुविलोपं धर्मलोपं युधिष्ठिरे कस्माद्धेतोः आत्थ उक्तवान् त्वम्। अस्मिन्विधौ ।। 5 ।।
5-29-17 व्यायच्छसे निग्रहं करोषि ।। 17 ।।
5-29-18 विद्या धर्मः शौर्यं च युधिष्ठिरे पुष्कलमस्तीति नायमन्येन शिक्षणीयो जेतुं वा शक्य इत्यर्थः ।। 18 ।।
5-29-19 कौरवाणां अवधेन उपायम्। राज्यप्राप्ताविति शेषः। एषां एतैः। भीमसेनं आर्ये वृत्ते अहिंसायां निगृह्य पुण्यमेव कृतं स्यात् ।। 19 ।।
5-29-21 शाम्यमेव शमः कार्यएवेति मन्यसे तर्हि धर्ममन्त्रं धर्मानुष्ठानं युद्धपक्षेऽस्ति उत अयुद्धपक्षे । तयोर्मध्ये यदेव वक्ष्यसि तथैव ते वाचं श्रृणोमि करिष्यामीत्यर्थः ।। 21 ।।
5-29-26 सः क्षत्रियः अधीत्य प्राप्य ।। 26 ।।
5-29-29 तस्मात् राज्ञः श्रेयान् प्रशस्ततरः अभिज्ञातः ज्ञानतः धर्मतश्च यदि कश्चिदस्ति स तं युधिष्ठिरं प्रजानां कर्मणि षष्ठी। प्रजाः द्रष्टुं राज्यं प्राप्तुमित्यर्थः। अनुशिष्यन् अनुशासितुमिच्छत् एतन्मदुक्तं धर्मजातं युधिष्ठिरेऽस्तीति बुध्येत्। नच तस्मिन्नसाधुः युधिष्ठिरेऽसाधुरधर्मो न चास्तीत्यपि बुध्येत् ।। 29 ।।
5-29-30 परभूतौ परैश्वर्ये नूशंसश्चोरकल्पो राजा विधिप्रकोषात् दैवप्रातकूल्यात् गृद्ध्येत्। ततो हेतोः राज्ञां परस्परं युद्धं समभवत् । कर्म युद्धम्। वर्म कवचम्। शस्त्रं खङ्गादि धनुश्चेति।। 30 ।।
5-29-31 कुरुभिर्निमित्तभूतैरयं दोषः वञ्जनारूपः प्रादुर्भूतः ।। 31 ।।
5-29-32 धर्म्यं धर्मादागतं पित्र्यं राज्यम्। तदन्वयास्तदनुसारिणः ।। 32 ।।
5-29-33 पृथत्क्वं स्तेनादन्यत्वम् ।। 33 ।।
5-29-34 एतं छलेन राज्यापहारम्। निविष्टः वनवासादूर्ध्वं राज्यं ग्राह्यमिति कौरवेषु न्यासरूपेण स्थितः तं भागं नः अस्माकं परे कस्मात् आददीरन् गृहीतवन्तः ।। 34 ।।
5-29-35 पदे पदनीये अवश्यग्राह्ये भागे निमित्ते ।। 35 ।।
5-29-37 कामानुगेन रजसा। उपरुद्धां गृहकर्मतो निरुद्धाम् ।। 37 ।।
5-29-39 प्रातिलोम्यात् अक्रमेण ।। 39 ।।
5-29-40 कार्पण्यात् दैन्यात् ।। 40 ।।
5-29-41 पाण्डवस्य धर्मं उपदेष्टुं इच्छसे ।। 41 ।।
5-29-47 विपन्नं नष्टं समाधातं समीकर्तुम् ।। 47 ।।
5-29-48 शकेयं शक्तश्चेत्स्याम् ।। 48 ।।
5-29-49 काव्यां शोक्रीम् ।। 49 ।।
5-29-51 रौद्राः मर्मच्छिदः। रूक्षाः निःस्नेहाः। भाषते द्यूतावसानेऽभाषत ।। 51 ।।
5-29-53 ब्रह्म वेदः ।। 53 ।।
| उद्योगपर्व-028 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-030 |