- 3. A B C DE बिवादिनौ for शरीरिणौ-
- 7. F ' विलोक्य
- 8. F.reads the first pada thus:
- ‘न च परिचितो न चापरम्य:
|
- 10. F ' जलनिधि° corrected from
- सलिलनिधि°
- 17. A B उपसर्पेताम् as an after-
- correction in both.
- उभौ । परिजनोपनीतयोरासनयोरुपविष्टौ ।
- राजा । किमिदं शिष्योपदेशकाले युगपदाचार्ययोरुपस्थानम् ।
- गण० । देव श्रूयताम् । मया तीर्थादभिनयविद्या शिक्षिता। दत्तप्रयोगोस्मि। देवेन देव्या च परिगृहीतः।
- राजा । दृढं जाने ।
- गण० । सोहममुना हरदत्तेन प्रधानपुरुषसमक्षमयं मे पादरजसा न तुल्य इत्यधिक्षिप्तः।
- हर० ।देव अयमेव मयि प्रथमं परिवादरतः । अत्रभवतः किल मम च समुद्रपल्वलयोरिवान्तरम् । तदत्रभवानिमं मां च शास्त्रे प्रयोगे च विमृशतु । देव एव नौ विशेषज्ञः प्राश्निकश्च ।
- विदूषकः । 1समथ्यं पडिण्णादं ।
- गण० । प्रथमः कल्पः । अवहितो देवः श्रोतुमर्हति ।
- राजा । तिष्ठतु तावत् । पक्षपातमत्र देवी मन्यते । तत्तस्याः पण्डितकौशिक्या सहितायाः समक्षमेव न्याय्यो व्यवहारः।
- विदूषकः । 2सुठ्ठु भवं भणादि ।
- उभौ । यद्देवाय रोचते ।
- राजा । मौद्गल्य अमुं प्रस्तावं निवेद्य पण्डितकौशिक्या सार्धमाहूयतां देवी ।
- 6. A B C D E मम for अयं मे.
- 10. B विमृश्यतु , F विमर्शयतु.
|
- 19. A C D E पउिणदं, B पउिण्णदं.
- 16. D भणादी, F भणदि.
|
- कञ्चुकी ।यदाज्ञापयति देवः। इति निष्क्रम्य सहपरिव्राजिकया देव्या सह पुनः प्रविश्य । इत इतो देवी धारिणी ।
- देवी । परिव्राजिकां विलोक्य । 1’भअवदि हरदत्तस्स गणदासस्स अ संरम्भे कहं पेख्खसि।
- परिव्राजिका । अलं स्वपक्षावसादशङ्कया । न च पराजीयते । केनचिद्गणदासः।
- देवी ।2जइवि एव्वं तहवि राअपरिग्गहो से पहाणत्तणं उवहरइ।
- परिव्राजिका । अयि राज्ञीशब्दभाजनमात्मानमपि तावच्चिन्तयतु भवती। पश्य ।
- अतिमात्रभास्वरत्वं पुष्यति भानोः परिग्रहादनलः ।
- अधिगच्छति महिमानं चन्द्रोपि निशापरिगृहीतः॥१३॥
- विदूषकः। 3अवि हा अवि हा । उवठ्ठिआ पीठमादिअं पण्डिअकोसिई पुराकदुअ देवी ।
- राजा । पश्याम्येनाम् । यैषा
- मङ्गलालंकृता भाति कौशिक्या यतिवेषया ।
- त्रयी विग्रहवत्येव सममध्यामविद्यया ॥ १४ ॥
- परिव्राजिका । उपेत्य । विजयतां देवः ।
- १. भगवति हरदत्तस्य गणदासस्य च संरम्भे कथं प्रेक्षसे ।
- २. यद्यप्येवं तदापि राजपरिग्रहोस्य प्रभुत्वमुपहरति ।
- ३. अपि हा अपि हा । उपस्थिता पीठमर्दिकां पण्डितकौशिकीं पुरस्कृत्य देवी।
- 2. F इतो देवी । इतो धारिणी देवी.
- 7. A c जई for जइ.
- 8. A अपि for अयि.
- 12. B D E उबठ्ठिया-BD पीठमंदियं;
- 3 corrects its original पीठम-
|
- दियं into पीठमदीयं; F' पठमहिअं
- -F' पण्डिद°.
- 13. B कोसिआं-D E कोसिई.-
- -F' पुरोकदुअ.
|
- राजा। भगवत्यभिवादये।
- परिव्राजिका।
- महासारप्रसवयोः सदृसशक्षमयोर्द्वयोः।
- धारिणीभूतधारिण्योर्भव भर्ता शरच्छतम्॥१६॥
- देवी । 1जेदु अज्जउत्तो।
- राजा । स्वागतं देव्यै। परिव्राजिकां विलोक्य। भगवति क्रियतामासनपरिग्रहः।
- राजा । भगवत्यत्रभवतोर्हरदत्तगणदासयोः परस्परेण ज्ञानसंघर्षो जातः। तदत्रभवत्या प्राश्निकपदमध्यासितव्यम्। परिव्राजिका। सस्मितम्। अलमलमुपालम्भेन। पत्तने विद्यमानेपि ग्रामै रत्नपरीक्षा।
- राजा । मामेवम्। पण्डितकौशिकी खलु भवती। पक्षपातिनावनयोर्हरदत्तगणदासयोरहं देवी च।
- उभौ। सम्यगाह देवः। मध्यस्था भवती नौ गुणदोषतः परिच्छेत्तुमर्हति।
- राजा । तेन हि प्रस्तूयतां विवादवस्तु।
- परिव्राजिका। देव प्रयोगप्रधानं हि नाट्यशास्त्रम्। किमत्र वाग्व्यवहारेण।
- राजा। कथं देवी मन्यते।
- 5. D E अ-अं.
- 12. E रत्नपरीक्षणम्.
|
20. B omits "देवी मन्यते."
|
- देवी । 1जइ मं पुछ्छसि एदाणं विवादो एव्व ण मे रुच्चइ ।
- गण° । न मां देवी समानविद्यतः परिभवनीयमनुमन्तुमर्हति ।
- विदूषकः ।2देवि देख्खामो उरभ्भसंवादं । किं मुहा वेअणदाणेण ।
- देवी ।3 णं कलहप्पिओसि ।
- विदूषकः ।4 मा चण्डि । अण्णोण्णकलहिदाणं मत्तहथ्थीणं
- एकतरस्सिं अणिज्जिदे कुदो उवसमो ।
- राजा । ननु स्वाङ्गसौष्ठवाभिनयमुभयोर्दृष्टवती भवती ।
- परि० । अथ किम् ।
- राजा । तदिदानीमतः किमाभ्यां प्रत्याययितव्यम् ।
- परि० । एतदेव वक्तुकामास्मि ।
- शिष्टा क्रिया कस्यचिदात्मसंस्था
- संक्रान्तिरन्यस्य विशेषयुक्ता ।
- यस्योभयं साधु स शिक्षकाणां
- धुरि प्रतिष्ठापयितव्य एव ॥ १६ ॥
- १. यदि मां पृच्छसि एतयोर्विवाद एव न मे रोचते ।
- २. देवि पश्याम उरभ्रसंवादम् । किं मुधा वेतनदानेन ।
- ३. ननु कलह प्रियोसि ।
- ४. मा चण्डि । अन्योन्यकलहितयोर्मत्तहस्तिनोरेकतरस्मिन्ननिर्जिते कुत उपशमः।
- 1. B येव्व.
- 2. B विद्यातः -F' परिहीनम् for परि -
- भवनीयम्.
|
- 3. F दख्खामो.
- 6. A °कलिहदाणं.
|
- विदूषकः। 1सुदं अज्जेहिं भअवदीए वअणं । एस पिण्डिदथ्थो
- उवदेसदंसणेण णिण्णओत्ति ।
- हर° । परमुचितं नः ।
- गण० । देव एवं स्थितमेव ।
- देवी ।2 जदा उण अमेहाविणी सिस्सा उवदेसं मलिणएइ तदा
- आअरिअस्स दोसो णं ।
- राजा ! देवि एवमुपपद्यते ।
- गण° । विनेतुरद्रव्यपरिग्रह एव बुद्धिलाघवं प्रकाशयति ।
- देवी । 3कहं दाणिं। गणदासं विलोक्य । जनान्तिकम् । अलं एअस्स अज्जउत्तस्स उछ्छाहकालणं मणोरहं पूरिअ। विरम णिरथ्थआदो आरम्भादो ।
- १. श्रुतमार्याभ्यां भगवत्या वचनम् । एष पिण्ठितार्थ उपदेशदर्शनेन निर्णय इति ।
- २. यदा पुनरमेधाविनी शिष्योपदेशं मलिनयति तदाचार्यस्य दोषो ननु ।
- ३. कथमिदानीम् । अलमेतस्यार्यपुत्रस्योत्साहकारणं मनोरथं पूरयित्वा । विरम निरर्थकादारम्भात् ।
- 1. D अय्येहैिं.
- 2. A B C D E उवदेसदंसणे अ णि-
- ण्णओत्ति.
- 3. D परममुचितं for परमुचितं.
- 5. A B C D अम्मेहाविणी.
- 7. F एवमापतति.
- 8. F' अद्रव्यपात्रपरिग्रहः, with the fol-
- lowing explanation in the mar-
|
.
- gin‘द्रव्यं गुणानामाधारे भेषजे योग
- वित्तयोरिति यादवः। अयोग्यपात्रस्वी
- कार:।
- 9. The MS all read thus: गणदासं
- विलोक्य | जनान्तिकम् । कहं [F जह]
- दाणिं |&c. The reading given in
- our edition is that of Tulberg'.
- 10. D E F' भ-भ°.
|
- विदूषकः ।1 सुठ्ठु होदी भणादि । भो गणदास संगीतओवदेसं
- आरहिअ किं सरस्सइउवाअणमोदआइं खादअमाणस्स
- सुलहणिग्गहेण विवादेण ।
- गण°। सत्यमयमेवार्थौ देवीवचनस्य । श्रूयतामवसरप्राप्तम्।
- लब्धास्पदोस्मीति विवादभीरोस्
- तितिक्षमाणस्य परेण निन्दाम् ।
- यस्यागमः केवलजीविकैव
- तं ज्ञानपण्यं वणिजं वदन्ति ॥ १७ ॥
- विदूषकः ।2 'अइरोवणीदा वो सिस्सा । ता अवारिणिठ्ठिदस्स
- उवदेसस्स अण्णअं पआसणम् ।
- गण° । अत एव निर्बन्धः ।
- देवी । 3तेण हि दुवेवि भअवदीए उवदेसं दंसह । ।
- परि० । नैतन्न्याय्यम् । सर्वज्ञस्याप्येकाकिनो निर्णयाभ्युपगमो दोषाय ।
- १. सुष्ठु भवती भणति । भो गणदास संगीतकोपदेशमारभ्य किं सरस्वत्युपायनमोदकान्खादतः सुलभनिग्रहेण विवादेन ।
- २. अचिरोपनीता वः शिष्या । तदपरिनिष्ठितस्योपदेशस्यान्याय्यं प्रकाशनम् ।
- ३. तेन हि द्वावपि भगवत्या उपदेशं दर्शयतम् ।
- 1. B D E संगीतयोव°.
- 2. A C D सरस्सहि” (सरस्सदि?).
- -A B C D उवाअणं मोद,° E -
- उवाअणं मोदअं.
|
- 4. A सत्यमेवायमेवार्थः- F' प्राप्त-
- मिदम्
- 9. A B C E अचिर°, D अपरि.
- 10. A c E> आणअं; D अणअं
- देवी । जनान्तिकम् ।1 मूढे परिव्वाजिए कि जागतिंवि मं सुत्तं
- विअ करोसि । इति सासूयं परावर्तते ।
- राजा । देव परिव्राजिकायै दर्शयति ।
- परि० । विलोक्य ।
- अनिमित्तमिन्दुवदने किमत्रभवतः पराङ्मुखी भवसि ।।
- प्रभवन्त्योपि हि भर्तृषु कारणकोपाः कुटुम्बिन्यः ॥१८॥
- विदूषकः।2 णं सकारणं एव्व । अप्पणो पख्खो रख्खिदव्वोत्ति ।
- गणदासं विलोक्य । दिठ्ठिआ कोवव्वाएण देवीए परित्तादो भवं ।
- सुसिख्खिओवि सव्वो उवदेसेण णिवुणो होइ ।
- गण. । देवि श्रूयताम् । एवं जनो गृह्णाति। तदिदानीं-
- विवादे दर्शयिष्यन्तं क्रियासंक्रान्तिमात्मनः।
- यदि मां नानुजानासि परित्यक्तोस्म्यहं त्वया ॥ १९ ॥
- आसनादुतिष्ठति ।
- देवी । स्वगतम् । 3का गई । प्रकाशम् । पहवदि अज्जो सिस्सजणस्स।
- १. मूढे परिव्राजिके किं जाग्रतीमपि मां सुप्तमिव करोषि ।
२. ननु सकारणमेव । आत्मनः पक्षो रक्षितव्य इति । दिष्ट्या कोपव्याजेन देव्या परित्रातो भवान् । सुशिक्षितोपि सर्व उपदेशेन निपुणो भवति ।
- ३. का गतिः। प्रभवत्यार्यः शिष्यजनस्य ।
- 1. F' omits मं.
- 7. C एव्वं:-B आप्पणो.
- 8 c. कोषेवरण, A B D'E. कोवो-
- बाएण.
|
- 9. A सुसुखिओ, B D E सुसुख्खियो.
- 14. D F अ-भो for अज्जो.
|
- गण. ।चिरमपदे शङ्कितोस्मि । राजानं विलोक्य । अनुज्ञातं देव्या।
- तदाज्ञापयतु देवः। कस्मिन्नभिनयवस्तुन्युपदेशं दर्शयिष्यामि ।
- राजा । यदादिशति भगवती ।
- परि० । किमपि देव्या मनसि वर्तते । तच्छङ्कितास्मि ।
- देवी ।1 भण विस्सध्धं । णं प्पहविस्सं अत्तणो परिअणस्स ।
- राजा। मम चेति ब्रूहि ।
- देवी ।2 भअवदि भण दाणिं ।
- परि० । देव चतुष्पदोद्भवं चलितमुदाहरन्ति । तत्रैकार्थसंश्रयमुभयोः प्रयोगं पश्यामः । तावता ज्ञायत एव तत्रभवतोरुपदेशान्तरम् ।
- उभौ। यदाज्ञापयति भगवती ।
- विदूषकः ।3 तेण हि दुव्वे वि गदुअ पेख्खाघरए संगीदरअणं
करिअ अत्तभवदो दूदं विसज्जेह ।
- १. भण विश्रब्धम् । ननु प्रभविष्याम्यात्मनः परिजनस्य ।
- २. भगवति भणेदानीम् ।
- ३. तेन हि द्वावपि गत्वा प्रेक्षागृहे संगीतरचनां कृत्वात्रभवते दूतं विसर्जयतम् ।
- 2. A B C D E अभिनेय.
- 9. The MSS. प्पहविस्ससि, ex-
- cept F.
|
- 18. F वग्गा ( . e. वर्गौ) for गडुश्र-
- 14 F' अत्तभवन्दो (=अत्रभवन्तौ.)
- A B C D E विसज्जेहि
|
- अह वा मिअङ्गसद्दो एव्व णो उठ्ठावइसदि ।
- हरि० । तथा । इत्युत्तिष्ठति ।
- गण० । देवीमवलोकयति ।
- देवी ।2ण हि विअअपच्चथ्थिणी अहं अज्जस्स ण होमि ।
- उभौ । प्रस्थितौ ।
- परि० । इतस्तावदाचार्यौ।
- उभौ । परिवृत्य । इमौ स्वः ।
- परि० । निर्णयाधिकारे ब्रवीमि । ‘सर्वाङ्गसौष्ठवाभिव्यक्तये
विगतनेपथ्ययोः पात्रयोः प्रवेशोस्तु ।
- उभौ । नेदमप्यावयोरुपदेश्यम् ।
- निष्क्रान्तौ ।
- देवी । राजानं विलोक्य ।3 जइ इदरेसु राजकज्जेसुवि एव्वं उवाअणिउणदा अज्जउत्तस्स णं सोहणं भवे ।
- राजा । देवि
- अलमन्यथागृहीत्वा न खलु मनस्विनि मया प्रयुक्तमिदम्।
- प्रायः समानविद्याः परस्परयशःपुरोभागाः ॥ १० ॥
सर्वे । कर्णं ददति ।
- १. अथ वा मृदङ्गशब्द एव न उत्थापयिष्यति ।।
- २. न हि विजयप्रत्यार्थिन्यहमार्यस्य न भवामि ।
- ३. यदीतरेषु राजकार्येष्वप्येवमुपायनिपुणतार्यपुत्रस्य ननु शोभनं भवेत् ।
- 4. E F ' अ-अस्स- A B C D E
- read thus : ण हि विअअपिच्चख्खि-
- णी अहं अज्जस्स । विजई होहिः
|
- 9. F विरलनैपथ्ययोः
- 12. B जई.-A एवं.
- 18. D E Fभ-भ- सोभणं.
|
- परिं । हन्त प्रवृन्तं संगीतकम् । तथा ह्येषा
- जीमूतस्तनितविशङ्किभिर्मयूरैर्
- उद्ग्रीवरैनुरसितस्य पुष्करस्य ।
- निर्ह्रादिन्युपहितमध्यमस्वरोत्था
- मायूरि मदयति मार्जना मनांसि॥
- राजा । देवि सामयिका भवामः।
- देवि । आत्मगतम्।1 'अहो अविणओ अज्जउत्तस्स।
- सर्वे।उत्तिष्ठन्ति।
- विदूषकः। अपवार्य। 2भो धीरं गच्छ । मा ख्खु अत्तहोदी धारि-
- णी विसंवादईस्सदि।
- राजा।
- धैर्यावलम्बिनमणि त्वरयति मां मुरजवाद्यनादोयम्।
- अवतरतः सिहिपधं शब्दः स्वमनोरथस्येव॥११॥
- [इति निष्क्रान्ताः सर्वे ]
- १. अहो अविनय आर्यपुत्रस्य ।
- २. भो धीरं गच्छ। मा खल्वत्रभवती धरिणी विसंवादयिष्याति।
- 1. E संगीतम्
- 4. A D E निह्रादिन्युप्
- 6.A B C D E F सामवायिकाः
|
- 7. D E F अ=अं
- 12. A B D E तुमं for मा
|
। ततः प्रविशति संगोतरचनायां कृतायामासनस्थः समयस्य
राजा परिव्राजिका धारिणी बिभवतश्च परिवारः ।
राजा । भगवति अत्रभवतोराचार्ययोः कतरस्य प्रथममुप
देशं द्रक्ष्यामः।
5 परि° । ननु समानेपि ज्ञानवृद्धभावे वयोधिकत्वाङ्गणदासः
पुरस्कारमर्हति ।
राजा । तेन हि मौद्गल्य एवमेवात्रभवतोरावेद्य स्वनियोग.
मशून्यं कुरु ।
कञ्चुकी । यदाज्ञापयति देवः । [इति निष्कान्तः ।
गण° ।प्रविश्य । देव शर्मिष्ठायाः कृतिर्लयमध्या चतुष्पदा । ?
तस्याश्चतुर्थवस्तुकप्रयोगमेकमनाः श्रोतुमर्हति देवः।
राजा । आचार्य बहुमानादवहितोस्मि । [निष्यन्तो गणदासः ।
15 राजा । जनान्तिकम् । वयस्य
नेपथ्यपरिगतायाश्चक्षुर्दर्शनसमुत्सुकं तस्याः ।
संहर्तुमधीरतया व्यवसितमिव मे तिरस्करिणीम् ॥१॥
विदूषकः । अपवार्य 1हो उवष्ठिअं णअणमहु। संणिहिदं
मख्खिअं च । ता अप्पमत्तो दाणिं पेख्ख ।
। ततः प्रविशत्याचार्यप्रत्यवेक्ष्यमाणाङ्गसौष्टवा मालविका
20
१ भो उपस्थितं नयनमधु । संनिहिता मक्षिका च । तदप्रमत्त इदानीं पश्य ।
. D परीवार: 18A c होउ and B D छ झ for
16. P परिणतायाः : : , "हो".-B णव्रशमं E F नयणम् 20 ̟---
20 A BGi
ciभूभाग
- विदूषकः । जनान्तिकम्-। 1पेख्खदु भवं। ण हु से डिछ्छन्दादो
- परिहीअदिं मंडुरंदा ।
- राजा । जनान्तिकम् । वयस्य
- चित्रगतायामस्यां कान्तिविसंवादशङ्कि मे हृदयम् ।
- संप्रति शिथिलसमाधिं मन्ये येनेयमालिखिता। ॥ २ ॥
- गण° । वत्से मुक्तसाध्वसा सत्त्वस्था भव ।
- राजा । आत्मगतम् । अहो सर्वास्ववस्थास्वनवद्यता रूपस्य ।
- दीर्घाक्षं शरदिन्दुकान्तिवदनं बाहू नतावंसयोः
- संक्षिप्तं निबिडोन्नतस्तनमुरः पाश्र्वे प्रमृष्टे इव ।
- मध्यः पाणिमितो नितम्बि जघनं मदावरालाङ्गुली 10
- छन्दो नर्तयितुर्यथैव मनसः श्लिष्टं तथास्या वपुः ॥ ३ ॥
- मालविका । उपवहनं कृत्वा चतुष्पदं वस्तु गायति ।
- 1दुल्लहो पिओ तस्सिं भव हिअअ णिरासं ।
- अम्हो अपङ्गओ मे पफ़्फ़ुरइ किंपि वामो ॥ ४ ॥
- १. पश्यतु भवान् । न खल्वस्याः प्रातिच्छन्दात्परिहीयते मधुरता ।
- २. दुर्लभः प्रियस्तस्मिन्भव हदय निराशम्। अम्ब हे अपाङ्गको मे प्रस्फुरति किमपि वामः ।
- 2. A B C DE पडिहीअदि.
- 6. B C D E मुग्धसाध्वसा.
- 7. A B C D E सर्वावस्थासु.
- 11. A C D मनसश्चष्टें (मनसैः शिष्टं?);
- B मनसः शिष्ट, corrected from
- मनसद्धि ; B मनसां शिष्टं also
|
- corrected from मनसश्लिष्टं
- 12. F कपोतकं कृत्वा
- 18. D E पियो.-B D E हियय
- 14. B DE अपङ्गयो.-क्विविं.
- वामओ.
|
- 1एसो सो चिरदिठ्ठो कहं उवणइदव्वो
- णाह मं पराहीणं तुइ गण अ सतिण्हं ॥ ५ ॥
इति यथारसमभिनयति ।
- विदूषक: । जनान्तिकम् । 2भो चऊप्पदंवथ्थुअं दुवारं कदुअ तुइ
- उवख्खित्तो विअ अप्पा तत्तहोदीए ।
- राजा । सखे एवमावयोर्ह्रदयम् । अनया खलु
- जनमिममनुरक्तं विद्धि नाथेति गेये
- वचनमभिनयन्त्या स्वाङ्गनिर्देशपूर्वम ।
- प्रणयगतिमदष्ट्वा धारिणीसंनिकर्षाद
- अहमिव सुकुमारप्रार्थनाव्याजमुक्त: ॥ ६ ॥
- मालविका । गातान्ते गन्तुमिच्छति ।
- विदूषक:। ३होदि चिठ्ठ । किंवि विसुमारिदं कमभेदेण । तं पुच्छिस्सं दाव ।
- गणं । वत्से स्थीयताम् । उपदेशाविशुद्धौ यास्यसि ।
- मालविका । निवृत्य स्थिता ।
- १. एषोसौ चिरदुष्ट: कथमुपनेतव्यः । नाथ मां पराधीनां त्वयि गणय सत्रुष्णाम्।
- २. भो चतुष्पदं वस्तुकं द्वारं क्रुत्वा त्वय्युपक्षिप्त इवात्मा तत्रभवत्या ।
- ३. भवति तिष्ठस्व। किमपि विस्मृतं क्रमभेदेन तत्प्रक्ष्यामि तावत् ।
- 3. A omits the whole of "इति
- यथारसमभिनयति."
- 5. D E उवख्खित्तो.
- 6. A om. "सखे"
- 12. B D किमपि. A C E किंपि.-
|
- C D भेदेन.-A omits "तं"
- before "पुछ्छिस्सं".-B D E कम-
- भेदेण (=क्रमभेदेन.)
- 14. A विशुद्धा,F शुद्धौ.
- 15. B निर्वृत्य.
|
- राजा । आत्मगतम् । अहो सर्वास्ववस्थासु चारुता शोभां पुष्यति ।
- तथा हि
- वामं संधिस्तिमितवलयं न्यस्य हस्तं नितम्बे
- कृत्वा श्यामाविटपसदृशं लस्तमुक्तं द्वितीयम् ।
- पादाङ्गुष्ठालुलितकुसुमे कुट्टिमे पातिताक्षं
- नृतादस्याः स्थितमतितरां कान्तमृज्वायतार्धम् ॥७॥
- देवी । 1'णं गोदमवअणंपि अज्जो हिअए करेदि ।
- गण० । देवि मैवम् । देवप्रत्ययात्संभाव्यते सूक्ष्मदर्शिता गौतमस्य । पश्य ।
- मन्दोप्यमन्दतामेति संसर्गेण विपश्चितः।
- पङ्कच्छिदः फलस्येव निकषेणाविलं पयः ॥ ८ ॥
- विदूषकं विलोक्य । शृणुमो विवक्षितमार्यस्य ।
- विदूषकः। गणदासं विलोक्य । 2सख्खिणीं दाव पुछु ।पछ्छा जो मये कमभेदो लख्खिदो तं भणिस्सं ।
- गण° । भगवति यथादृष्टमभिधीयतां दोषो वा गुणो वा ।
- १. ननु गौतमवचनमप्यार्यो हदये करोति ।
- २. साक्षिणीं तावत्पृच्छ । पश्चाद्यो मया क्रमभेदो लक्षितस्तं भणिष्यामि ।
- 1. A B C D E सर्वावस्थासु. - F
- शोभान्तरम्.
- 11. A B C D E निकर्षेण.
- 13. A B C D E भिख्खुणीं for “ स-
|
- ख्खिणीं
- 14. D E तं.
- 16. A B C D E यथादर्शनम् for
- यथादृष्टम्"
|
- परि० । यथाशास्त्रं सर्वमनवद्यम् । कुतः ।
- अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः
- पादन्यासो लयमनुगतस्तन्मयत्वं रसेषु ।
- शाखायोनिर्मृदुराभिनयस्तद्विकल्पानुवृत्तौ
- भावो भावं नुदति विषयाद्रागबन्धः स एव ॥ ९ ॥
- गण । देवः कथं मन्यते ।
- राजा। गणदास वयं स्वपक्षशिथिलाभिमानाः संवृत्ताः ।
- गण । अथ नर्तयितास्मि ।
- उपदेशं विदुः शुद्धं सन्तस्तमुपदेशिनः ।
- श्यामायते न युष्मासु यः काञ्चनमिवाग्निषु ।। १० ॥
- देवी । १दिठ्ठिआ परीखकाराहणेण अज्जो वढ्ढइ ।
- गण ० । देवीपरिग्रहश्च मे वृद्धिहेतुः । विदूषकं विलोक्य । गौतम वदेदानीं यत्ते मनसि वर्तते ।
- विदूषकः । २पुढमोवदेसदंसणे पुढमं बम्हणस्स पूआ इछ्छिदव्वा । सा उण वो विसुमरिदा ।
- १. दिष्ट्या परीक्षकाराधनेनार्यो वर्धते ।
- २. प्रथमोपदेशादर्शने प्रथमं ब्राह्मणस्य पूजेष्टव्या । तस्याः पुनर्यूयं विस्मृतवन्तः ।
- 8. F' अद्य for +अथ."
- 11. A B परिख्खराहणेण - D E F
- अ-आ-A B C D E परि-
- ख्ख०.
|
- 14. A पदमो°-B D E पूया.
- 15. Our MSS. सा ण वोपलख्खिदा
- ( = सा न व उपलक्षिता). We
- according to G.
|
- परि० । अहो प्रयोगाभ्यन्तरः प्राश्निकः।
- सर्वे । प्रहसिताः ।
। मालविका च स्मितं करोति ।
- राजा । आत्मगतम् । आत्तसारश्चक्षुषा स्वविषयः । यदनेन
- स्मयमानमायताक्ष्याः किंचिदभिव्यक्तदशनशोभि मुखम् । 5
- असमग्रलक्ष्यकेसरमुच्छसदिव पङ्कजं दृष्टम् ॥ ११ ॥
- गण० । महाब्राह्मण न खलु नेपथ्यसंगीतकमिदम् । अन्यथा कथं त्वामर्चनीयं नार्चयिष्यामः ।
- विदूषक । १मए णाम मुध्धचादएण विअ सुख्खघणगज्जिदे अन्तरिख्खे जलपाणं इछ्छिदं ।
- परि० । एवमेव ।
- विदूषकः । २तेण हि पण्डिदपरिदोसपच्चआ मूढ़ाजादी । जइ
- तत्तहोदीए सोभणं गण्हिदं तदो इमं पारितोसिअं
- पअछ्छामि । इति राज्ञो हस्तात्कटकमाकर्षति ।
- १. मया नाम मुग्धचातकेनेव शुष्कघनगर्जितेन्तरिक्षे जलपानमिष्टम्।
- २. तेन हि पण्डितपरितोषप्रत्यया मूढजातिः । यद्यत्रभवत्या शोभनं गृहीतं तदिदं पारि-
- तोषिकं प्रयच्छामि ।
- 1. F' प्रयोगाभ्यन्तरप्रा°.
- 7. B F' नैपथ्य°.
- 8. F दक्षणीयं for अर्चनीयंः
- 9. B°चादयेण--E सुक्कघण.
- 12. F' पण्डिअ.- E परितोस.
|
- 13. F' भणिदं→ for ‘गण्हिदं:”-–E F'
- अत्तदोदीए-B तदा for "तदो".
- 14. B F om. इति,’ C E om. the
- whole stage-direction be-
- ginning from “ इति .”
|
- देवा । १चिठ्ठ । गुणन्तरं अआणन्तो किंति तुमं आहरणं देसि ।
- विदूषकः । २परकीअंति करिअ ।
- वेदी । आचार्यं विलोक्य । ३अज्ज गणदास णं दंसिदोवदेसा वो सिस्सा ।
- गण० । वत्से प्रतिष्ठस्वेदानीम् ।
- मालविंका सहाचार्येण निष्कान्ता ।
- विदूषकः । जनान्तिकम् । राजानं विलोक्य । ४एत्तिओ मे विहवो भवन्तं सेविदुं ।
- राजा । जनान्तिकम् । अलमलं परिच्छेदेन । अद्य हि
- भाग्यास्तमयमिवाक्ष्णोर्हृदयस्य महोत्सवावसानमिव ।
- द्वारपिधानमिव धृतेर्मन्ये तस्यास्तिरस्करिणीम् ॥११॥
- विदूषकः । ५साहु तुमं दरिद्दादुरो विअ वेज्जेण उवणीअमाणं ।
- ओसहं इछ्छसि ।
- हरदत्तः । प्रविश्य । देव मदीयमिदानीमवलोकयितुं प्रयोगं ।
क्रियतां प्रसादः ।
- १. तिष्ठ । गुणान्तरमजानान्किमिति त्वमाभरणं ददासि ।
- २. परकीयमिति कृत्वा
- ३. आर्य गणदास ननु दर्शितोपदेशा व: शिष्या ।
- ४. एतावान्मे विभवो भवन्तं सेवितम् ।
- ५. साधु त्वं दारिद्रातुर इव वैद्येनोपनीयमानमौषधमिच्छसि ।
- 1. C अअणन्तो–A B C D E अ-
- हिणन्देसि for ‘‘आहरणं देसि.”
- 2. A परकरयंति; B परे केरयंति; E
- corrects its परकेरयंति into
- पख्खोयंति; C D परकेरयंति
|
- 3 . D E F अ-अ -A B C D E
- om. णं.
- 7. cअत्तिओ; D यत्तिओ, B येत्तिओ.
- ll. F तिरस्करणम्
- 15. F add इति after “"क्रियताम्"
|
- राजा । आत्मगतम् । अवसितो दर्शनार्थः। प्रकाशम् । दाक्षिण्यमवलम्य
- हरदत्त पर्युत्सुका एव वयम् ।
- हर० । अनुगृहीतोस्मि ।
- वैतालिकः। जयतु देवः । उपारूढो मध्यमह्न: सविता ।
- तथा हि ।
- पत्रच्छायासु हंसा मुकुलितनयना दीर्घिकापद्मिनीनां
- सौधान्यत्यर्थतापाद्वलभिपरिचयद्वेषिपारावतानि ।
- बिन्दूत्क्षेपात्पिपासुः परिपतति शिखी भ्रान्तिमद्वारियन्त्रं
- सर्वैरुलैः समग्रैस्त्वमिव नृपगुणैर्दीप्यते सप्तसप्तिः ॥१३॥ 10
- विदूषकः।१अवि हा अविहा । ण्हाणभोअणवेला संवुत्ता अत्तहोदो । उइदवेलादिक्कमे चिइस्सआ दोसं उदाहरन्ति ।
- राजा । हरदत्त किं भणसि ।
- हर० । नास्त्यवकाशो मद्वचनस्य ।
- राजा । हरदत्तं विलोक्य । तेन हि त्वदीयमुपदेशं श्वो वयं द्रक्ष्यामः। 15
- विश्राम्यतु भवान् ।
- हर० । यदाज्ञापयति देवः ।
- [इति निष्कान्तः ।]
- १. अपि हा अपि हा । स्नानभोजनवेला संवृत्तात्रभवतः । उचितवेलातिक्रमे चिकित्सकादोषमुदाहरन्ति ।
- 5. C उपारूढो मध्यः सविता
- 11. A C do not repeat "अवि हा ."
- -E अत्तहोदे
|
- 12. B C D E चिइस्सया.
16. B D विश्रम्यतु .
|
- देवी । १णिवृत्तेदु अज्जउत्तो मङ्झणविहिं ।
- विदूषकः । २होदि विसेसेण पाणभोअणं तुवरेदु ।
- परि० । उत्थाय । स्वस्ति भवते ।
- [ सपरिजनया देव्या सह निष्क्रान्ता ।
- विदूषकः । ३भो ण केवलं रूवे सिप्पेवि अद्दुदीआ माल-
- विआ ।
- राजा।
- अव्याजसुन्दरीं तां विज्ञानेन ललितेन योजयता ।
- परिकल्पितो विधात्रा बाणः कामस्य विषदिग्धः॥१४॥
- किं बहुना । चिन्तयितव्योस्मि ।
- विदूषकः ।४भवदावि अहं । दिढं विपणिकन्दू विअ मे उदरम्भन्तरं ढज्जइ ।
- राजा । एवमेव । भवान्सुहृदर्थे त्वरताम् ।
- १. निर्वर्तयत्वार्यपुत्रो मध्याह्नविधिम् ।
- २. भवति विशेषेण पानभोजनं त्वर्यताम् ।
- ३. भो न केवलं रूपे शिल्पेप्यद्वितीया मालविका ।
- ४. भवताप्यहम् । दृढं विपणिकन्दुरिव म उदराभ्यन्तरं दह्यते ।
- 1. A C ण्वुित्तोदु; B D णिवत्तेदु, F
- णिव्वदेदु-D E F अ-अ°
- 6. A C D E F सिप्पे अ for ‘‘सिप्पेवि."
|
- 12. B ढढज्जई.
- 18. A B C D E त्वरते.
|
- विदूषकः । गेहीदख्खणोम्हि । किं दु मेहोवरुध्धजोण्हा विअ पराहीणदंसणा तत्तभोदी । भवंवि सूणोपरिचरो विहंगमो विअ आमिसलोलुवो भीरुओ अ अच्चादुरो भविअ कज्जसिध्धिं पथ्थयन्तो मे रुच्चइ ॥
- राजा । सखे कथं नातुरो भविष्यामि । यदा
- सर्वान्तपुरवनिताव्यापारप्रतिनिवृत्तहृदयस्य ।
- सा वामलोचना मे स्नेहस्यैकायनीभूता ॥ १८ ॥
- १.गृहीतक्षणोस्मि । किं तु मेघोपरुद्धज्योत्स्नेव पराधीनदर्शना तत्रभवती । भवानपि शूनोपरिचरो विहंगम इवाभिषलोलुपो भीरूकश्चात्यातुरो भूत्वा कार्यासिद्धिं
- प्रार्थयन्मे रोचते ।
- 1. A B C D E गहिदख्खिणो.-
- B°जोन्हा-A B C D Eमेहाव-
- रू. .
|
- 6. B C व्यापारं
- 8. B इति निष्कान्ताः सर्वे ; E निष्का-
- न्ताः सर्वे.
|
।तत: प्रविशति परिव्राजिकाया: परिचारिका ।
- परिचारिका । आणत्तम्हि भअवदीए । जहा समाधिमदिए
- देवस्स सभाअणथ्थं बीजपूरअं गेण्हिअ आ अछ्छेत्ति ।
- ता जाव प्पमदवणपालिअं महुअरिअं अण्णेस्सामि ।
- परिक्रम्यावलोक्य च । एसा तवणीआसोअं ओलोअन्ति महुअरिआ चिठ्ठइ । जाव णं संभावेमि ।
। ततः प्रविशत्युद्यानपालिका ।
- प्रथमा । उपसृत्य। 2महुअरिए अवि सुहो देउज्जाणव्वणव्वावारो ।
- द्वितीया । 3अम्हो समाहिमदिआ । सहि साअदं दे ।
10
- समाधिमतिका । 4हला भअवदि आणवेदि । अरित्तपाणिणा
- अम्हारिसजणेण अथ्थपइ दख्खिदव्वो । ता बीजपूरएण
- सुस्सूसिदुं इछ्छामित्ति ।
- १. आज्ञप्तास्ति भगवत्या । यथा समाधिमतिके देवस्य सभाजनार्थं बीजपूरकं गृहीत्वागच्छेति । तत्तावत्प्रमदवनपालिकां मधुकरिकामन्वेष्यामि । एषा तपनीयाशोकमालोकयन्ती मधुकरिका तिष्ठति । तावदिमां संभावयामि ।
- २. मधुकरिके अपि सुखस्त उद्यानवनव्यापारः ।
- ३. अहो समाधिमतिका । सखि स्वागतं ते ।
- ४ हला भगवत्याज्ञापयति । अरिक्तपाणिनास्मादृशजनेनार्थपतिर्द्रष्टव्यः । तद्बीजपूरकेण ::शुश्रूषितुमिच्छमीति ।
- 2.B अणत्तंम्हि, A C D E वणत्तम्हि-
- F om.'जहा समाधिमदिए'
- 4. महुआरिआ A B C D E अण्णे-
- सामि
- 5. A मधुवरिआ; B महुआरिआ
- 6.A चिट्ठई B संभवेमि
- 8.F सुविहिदो(=सुविहित:) for"सुहो."
|
- -B व्वणवाव्वारो - F om ०व्वण०
- 9.F समाहुदिआ(समाभृतिका)
- here and everywhere else
- throughout the work.
- 10. A वाणव्वेदि
- 11.B वम्मोरिस०- B अथ्थपई- E
- दख्खि०
|
- मधुकरिका । णं[२] संणिहिदं बीजपूरअं । कहेहि दुवेणं
- संगीदओवदेसणिमित्तं अण्णोण्णसंघरिसिदाणं णट्ठाअ-
- रिआणं उवदेसं देख्खिअ कदरो भअवदीए पसंसिदोत्ति ।
- समाधि० । दु[३]वेवि किल आअमिणा पओअणिउणा अ ।
- किं दु सिस्सागुणविसेसेण गणदासो उण्णमिदोवदेसो । 5
- मधु° ।अ[४]ह मालविआगअं कोलीणं किंति सुणीअदि ।
- समाधि० ।ब[५]लियं खु साहिलासो तस्सिं भट्टा । केवलं देवीए
- धारिणीए चित्तं रख्खिदुं अहिलासदंसणे पहुत्तणं ण दंसेदि ।
- 1. B C मधुकारिका.
- 2 A संपरिसिन्दाणं
- 3. F णट्टाचारिआणं—D Eदेख्खिय.-
- A वसंसिदोत्ति
- 4. F पओग.
- 5. F गणदासे उण्णमिदो सवदेसो.
- 6 A B C D E किंपि.- for “किंति”
- A B C D E read thus:-
- "मधु० । अह मालविभागअं कोलीणं
|
- किंपि सुणीअदि । मालविआए
- किल साहिलासो भट्टा केवलं
- देवीए धारिणीए चित्तं रख्खि-
- दुं अहिलासदंसणे पहुनणं ण
- दंसेदि ।"
समाधि० । बलियं ख्खु साहिलासो त-
- स्सिं भट्टा । ……… मं ।
7. A C देविए.
8. B धारणीए-F अहिलासं ण दंसेदि.
|
- मालविआवि इमेसु दिअहेसु अणुभूदमुत्ता विअ मालदीमाला मिलायमाणा लख्खीअदि। अदो वरं ण आणे ।
- विसज्जेहि मं ।
- मधु° । 1एअं साहावलम्बिणं बीजपूरुषं गेण्ह ।
- समाधि० । नाट्येन गृहीत्वा । 2हला तुमंवि इदो विपुलदरं साहु
- जणसुस्सूसाए फलं लहेहि ।
- मधु° । प्रस्थिता । 3'सहि समं जेव्व गछ्छामो । अहंवि इमस्स
- चिराअमाणकुसुमुग्गमस्स तवणीआसोअस्स दोहलणिमित्तं देवीए विण्णवेमि ।
- समाघि० । 4'जुज्जइ । अहिआरो ख्खु तुह ।
- [ इति निष्क्रान्ते ।
- मालविकाप्येतेषु दिवसेष्वनुभूतमुक्तेव मालतीमाला म्लायमाना लक्ष्यते । अतः परं::
- न जाने । विसर्जय माम् ।
- १. एतच्छाखावलम्बि गोजपूरकं गृहाण ।
- २. हला स्वमपीतो विपुलतरं साधुजनशुश्रूषायाः फलं लभस्व ।
- ३. सखि सममेव गच्छावः । अहमप्येतस्य चिरायमाणकुसुमोद्गमस्य तपनीयाशोकस्य
- दोहदनिमित्तं देव्यै विज्ञापयामि ।
- ४. युज्यते । अधिकारः खलु तव ।
- 2. A B C D E जाणे for “ आणे. ”
- 3. B मां.
- 4. A E साहावलम्बिदं.
- 5. F om. इदो, and reads पेसलतरं
- for “ विपुलदरं."
- 6, A C सुस्सुसार.
|
- 7. A B C ज्जेव, F' एव्व
- 8. D तवणो आहोअस्स.
- 9. A c देविए विणवेमि. E also reads
विणवेमि.
- 10. B तुइ for “ तुह.”- - om ख्खु.
|
। ततः प्रविशति कामयमानावस्थो राजा विदूषकश्च ।
- राजा । आत्मानं विलोक्य ।
- शरीरं क्षामं स्यादसति दयितालिङ्गनसुखे
- भवेत्सालं चक्षुः क्षणमपि न सा दृश्यत इति ।
- तया सारङ्गाक्ष्या त्वमसि न कदाचिद्विरहितं
- प्रसक्ते निर्वाणे हृदय परितापं वहसि किम् ॥ १ ॥
- विदूषकः । 1अलं भवदो धीरदं उज्झिअ परिदेविएण ।
- दिठ्ठा ख्खु मए तत्तहोदीए मालविआए प्पिअसही बउलावलिआ । सुणाविदा अ तं अथ्थं भवदा जो संदिठ्ठो ।
- राजा । ततः किमुक्तवती ।
- विदूषक। 2विण्णवेहि भठ्ठारं । अणुगहीदाम्हि इमिणा णिओएण । किं दु सा तवास्सिणी देवीए अहिअदरं रख्खिअमाणा णाअरख्खिदो मणी विअ ण सुहं
- समासादइदव्वा । तहवि घडइस्संति ।
- १. अलं भवतो भरतामुज्झाित्वा परिदेवितेन । दृष्टा खलु मया तत्रभवत्या मालविकायाः
- प्रियसखी बकुलाबलिका । श्राविता च तमर्थं भवता यः संदिष्टः ।
- २. विज्ञापय भर्तारम् । अनुगृहीतास्म्यनेन नियोगेन । किं तु सा तपस्विनी देव्याधिकतरं रक्ष्यमाणा नागरक्षितो मणिरिव न सुखं समासादयितव्य । तथापि
- घटिष्य इति ।
- 7. B उझ्झीअ.
- 8. AC D पिअ.
- 11. A विणवेहि.-A B C D E अणुगे
- ण्हिदम्हि
12: F' सादर for "अहिअदरं."
|
- 13. A C D णाअरखिओ.-A B C D
- वीअ।--A B C D E read
- वीअ मणो, and add अहं ण्णिहं
- रण्णा (=अहर्निशम्,राज्ञा)
- 14. D समासदयिदव्वा.--B घटईस्सं
|
- राजा । भगवन्संकल्पयोने प्रतिबन्धवत्स्वापि विषयेष्वभिनिवेश्य तथा प्रहरसि यथा जनोयं कालान्तरक्षमो
- न भवति । सविस्मयम् ।
- क्व रुजा हृदयप्रमाथिनी क्व च ते विश्वसनीयमायुधम्।
- मृदुतीक्ष्णतरं यदुच्यते तदिदं मन्मथ दृश्यते त्वयि॥2॥
- विदूषकः । 1णं भणामि तस्सिं साहणिज्जे कज्जे किदो उवाओवख्खेवोति । ता पज्जव्वथ्थावेदु अत्ताणं तत्रभवं ।
- राजा । अथेमं दिवसशेषमुचितव्यापारपराङ्मुखेन चेतसा
- क्व नु खलु यापयामि ।
- विदूषकः ।2 णं भवं अज्ज एव्व वसन्दपुढमावदारसूअआणि
- रत्तकुरबआणि उवाअणं पेसिअ णववसन्तावदारावदेसेण इरावदीए णिअणिआमुहेण पथ्थिदो । इछ्छामि
- अज्जउत्तेण सह डोलाहिरोहणं अणुहोदुंति । भवदावि से पडिण्णादं । ता पमदवणं जेव्व गछ्छेम्ह ।
- १. ननु भणाभि तस्मिन्साधनीये कार्ये कृत उपायोपक्षेप इति । तत्पर्यवस्थापयत्वात्मानं
- तत्रभवान् ।
- २. ननु भवानद्यैव वसन्तप्रथमावतारसूचकानि रक्तकुरबकाण्युपायनं प्रेष्य नववसन्तावतारापदेशेनेराबत्या निपुणिकामुखेन प्रार्थितः । इच्छाम्यार्यपुत्रेण सह दोलाधिरोहणमनुभवितुमिति । भवताप्यस्यै प्रतिज्ञातम् । तत्प्रमदवनमेव गच्छावः ।
- 1. A B C D E प्रतिबन्धबस्तुष्वपि.
- 6. D उवाआवख्खेबो corrected from
- उवाचोवख्खेदो.
- 9. F om नु.
- 10. B D° सअआणि.
- 11. A B C D°कुरवयाणि.-B पेसोअ.
|
- 12. A CD णिउणोआ ’—Our MSS
- इछ्छेअं. We with G.
- 13. D E F अ-अ°–-A B C D
- भवदापि.
- 14. A पडिणादं–A B C ज्येव----
- B D E F गछुम्ह.
|
- राजा । न क्षमामिदं ।
- विदूषका । 1कहं विअ ।
- राजा । वयस्य निसर्गनिपुणाः स्त्रियः। कथं मामन्यसंक्रान्तहृदयमुपलायन्तमापि ते सखी न लक्षयिष्यति । अतः पश्यामि
- उचितः प्रणयो वरं विहन्तुं बहवः खण्डनहेतवो हि दृष्टाः।
- उपचारविधिर्मनस्विनीनां न तु पूर्वाभ्यधिकोपि भावशून्यः ॥
- ॥३॥
- विदूषकः । 2णारुहदि भवं अन्तेउरपडिठ्ठिदं दख्खिण्णं एक्कपदे पिठ्ठदो कादुं ।
- राजा । विचिन्त्य । तेन हि प्रमदवनमार्गमादेशय ।
- विदूषकः । 3इदो इदो भवं ।
- विदूषकः। 4वसन्दो किल एदाहिं पवणचलिदाहिं पल्लवङ्गुलीहिं
- तुवरेदि विअ भवन्तं एदं पमदवणं पविसेत्ति
- १. कथमिव।
- २. नार्हति भवानन्तःपुरप्रतिष्ठतं दाक्षिण्यमेकपदे पृष्ठतः कर्तुम् ।
- ३.इत इतो भवान् ।
- ४.वसन्तः किलैताभिः पवनचलिताभिः पल्लवाङ्गुलीभिस्त्वरयतीव भवन्तमेतत्प्रमदवनं
- प्रविशेति ।
- 7. A B C E ननु for नतु.
- 9. A D नारुहदि -E० प्पडिठ्ठिदं.--
- A B C D E add जणं after
|
- दख्खिणं which they read for
- दख्खिण्णं.
- 15. A B C D E तुवरावेदि -B प्प-
- विसेति.
|
- राजा । स्पर्शं निरूप्य ।अभिजातः किल वसन्तः ।
- सखे पश्य
- आमत्तानां श्रवणसुभगैः कूजितैः कोकिलानां
- सानुक्रोशं मनसिजरूजः सह्यतां पृच्छतेव ।
- अङ्गे चूतप्रसवसुरभिर्दक्षिणो मारूतो मे
- सान्द्रस्पर्शः करतल इव व्यापृतो माधवेन ॥४॥
- विदूषकः । 1पविस णिवुदिलाहाअ ।
- ।उभौ प्रविशतः।
- विदूषकः ।2भो वअस्स अवधाणेण दाव दिठ्ठिं देहि ।एदं स्वु भवन्तं विलोहइदुकामाए पमदवणलछ्छीए जुवईवेसलज्जाइत्त्तअं वसन्तकुसुमणेवथ्थअं गहिअं ।
- राजा । ननु विस्मयादवलोकयामि ।
- रक्ताशोकरुचा विशेषितगुणो बिम्बाधरालक्तकः
- प्रत्याख्यातविशेषकं कुरबकं श्यामावदातारुणम् ।
- आक्रान्ता तिलकक्रियापि तिलकैर्लीनद्विरेफाञ्जनैः
- सावज्ञेव मुखप्रसाधनविधौ श्रीर्माधवी योषिताम् ॥५॥
- १. प्रविश निर्वृतिलाभाय ।
- २. भो वयस्य अवधानेन तावद्दृष्टिं देहि । एतत्खलु भवन्तं विलोभयितुकामया प्रमदवनलक्ष्म्या युवतिवेषलज्जयितृकं वसन्तकुसुमनेपथ्यं गृहीतम् ।
- 1. F reads रूपयित्वा, and never
- puts नि before रूपम् used in
- stage-directions occurring
- subsequently.
- 4. B सह्यते.
- 7. AC णिउ०.
|
- 9. A E वयस्य. —B.अवहाणेण.
- 10. A B C D E भवन्ते विअ लोह-
- इदुकामाए.
- 11. A B C D E °लज्जावइत्तअं.---
- A B C D E गाहिअं.
|
। उभावुद्यानशोभां निर्वर्णयतः ।
। ततः प्रविशति पर्युत्सुका मालविका ।
- मालविका । 1अणभिण्णादहिअअं भट्टारं अभिलसन्दी अप्पणोवि दाव लज्जेमि । कुदो विहवो सिणिध्धअणस्स
- वुत्तन्तं आचख्खिदुं । ण आणे अप्पडिआरगुरुअं - 5
- वेअणं केत्तिअं कालं मअणो मं णइस्सदित्ति ।कतिचित्पदानि गत्वा । कहिं णु पथ्थिदम्हि । विचिन्त्य । आम संदिठ्ठम्हि देवीए । गोदमचावलादो डोलापरिभट्टा ण सक्कुणोमि अहं चलणे चालइदुं । तुमं दाव तवणीआसोअस्स
- दोहलं णिव्वत्तेहि । जादि स पञ्चरत्नभ्भन्तरे कुसुमं 10
- दंसेइ तदोहं- । अन्तरा निःश्वस्य । आहिलासपूरइत्तअं पसादं
- दाइस्संति । दाव णिओअभूमिं पुढमं गदा होमि ।
- जाव अणुपदं मह चलणालंकारहथ्थाए बउलावलिआए
- आअन्तव्वं परिदेविस्सं दाव विस्सध्धं मुहुत्तअं ।
- १. अनभिज्ञानहृदयं भर्तारमभिलषन्त्यात्मनोपि तावल्लज्जे । कुतो विभवः स्निग्धजनस्य वृत्तान्तमाख्यातुम् । न जानेपरिहारगुर्वी वेदनां कियन्तं काले मदनो
- मां नेष्यतीति । क्व नु प्रस्थितास्मि । आम् संदिष्टास्मि देव्या । गौतमचापलाद्दोलापरिभ्रष्टा न शक्नोम्यहं चरणौ चालयितुम् । त्वं तावत्तपनीयाशोकस्य दोहदं
- निर्वर्तय । यदि स पञ्चरात्राभ्यन्तरे कुसुमं दर्शयति तदाहम्-अभिलाषपूरकं
- प्रसादं दास्यामीति । तावन्नियोगभूमिं प्रथमं गता भवामि । यावदनुपदं मम
- चरणालंकारहस्तया बकुलावलिकयागन्तव्यं परिदेविष्ये तावद्विश्रब्धं मुहर्तकम् ।
- 1. A C वर्णयतः
- 3. F अणहिण्णादं०.-B भट्टारअं.--
- A B °लसन्ति
- 4. A B C D E add सह between
- सिणिध्ध” and "अणस्स."
- 5. B D E आआख्खिदुं.—-D अपडि-
|
- यार°; E अपडिहार.°
- 10. A C D णिवतेहि ; B णिवट्टेहि.
- 11. F' पदं पसादे for पसादं.
- 14. B इयन्तव्वं ; C D इअन्तव्वै-
- A B C परिदेव्विसं. – A B C
- D वोसध्धं.
|
- परिक्रामति ।
- विदूषक।1 ही ही इअं सीधुपाणुव्वेजिअस्स मछ्छण्डिआ
- उवणदा ।
- राजा। अयि किमेतत् ।
- विदूषकः । एसा ख्खु णादिपज्जत्तवेसा उस्सुअवण्णा विअ
- एआइणी मालविआ अदूरे वट्टइ ।
- राजा । सहर्षम् । कथं मालविका ।
- विदूषकः । 2अह इं ।
- राजा । शक्यमिदानीं जीवितमवलम्बितुम् ।
- त्वदुपलभ्य समीपगतां प्रियां
- हृदयमुच्छ्वसितं मम विक्लवम् ।
- तरुवृतां पथिकस्य जलार्थिनः
- सरितमारासितादिव सारसात् ॥ ६ ॥
- अथ क्व तत्रभवती ।
- विदूषकः ।3 एसा णं तरुराइमझ्झदो णिक्कन्दा इदो ज्जेव्व
- आअछ्छदि ।
- राजा। वयस्य पश्याम्येनाम् ।
- १. ही ही इयं सोधुपानोद्वेजितस्य मत्स्यण्डिकोपनता ।
- २. एषा खलु नातिपर्याप्तवेषोत्सुकवर्णेवैकाकिनी मालविकादूरे तिष्ठति ।
- ३. अथ किम् ।
- ४. एषा ननु तरुराजिमध्यान्निष्कान्तेत एवागच्छति ।
- 2. A C D मत्सण्डिआ.
- 15. F' णिग्गदा– D जेव्व.
|
- 16. D E F आअछ्छइ-
- 1. A om. "वयस्य."
|
- विपुलं नितम्बबिम्बे मध्ये क्षामं समुन्नतं कुचयोः ।
- अत्यायतं नयनयोर्मम जीवितमेतदायाति ॥ ७ ॥
- सखे पूर्वस्मादवस्थान्तरमारूढा तत्रभवती । तथा हि ।
- शरकाण्डपाण्डुगण्डस्थलेयमाभाति परिमिताभरणा ।
- माधवपरिणतपला कतिपयकुसुमेव कुन्दलता ॥ ८ ॥
- विदूषकः । [६]एसावि भवं विअ मअणवाहिणा परिमिठ्ठा भविस्सदि ।
- राजा । सौहार्दमेवं पश्यति ।
- मालविका । [७]अअं सो ललिअदोहलापेख्खी अगहीदकुसुमणेवथ्थो
- उक्कण्ठिदं मं अणुकरेइ असोओ । जाव से
- पछ्छाअसीअले सिलापट्टे णिसण्णा भविअ अत्ताणं
- विणोदेमि ।
- विदूषकः । [८]सुदं भवदा उक्कण्ठिदम्हित्ति तत्तहोदीए मन्तिदं,
- राजा । नैतावता भवन्तं प्रसन्नतर्कं मन्ये । कुतः
- वोढा कुरबकरजसां किसलयपुटभेदसीकरानुगतः ।
- अनिमित्तोत्कण्ठामपि जनयति मनसो मलयवातः ॥ ९ ॥
- मालविका । उपविष्टा ।
- 9. A C D दोहलापेखो.-B अग्गहीद-
- - A C D E णेवछ्छो.
- 10. B करेदि.
|
- 11. F पछ्छाय
- 13. A. तत्तहोदिए.[मन्ये.
- 14. F नैतावता [ भवतः ? ] प्रसन्नतर्कतां
|
- राजा । वयस्य इतस्तावदावां लतान्तरितौ भवावः।
- विदुषकः। १इरावदीं विअ दूरे समथ्थेमि।
- राजा। न हि कमलिनीं दृष्ट्वा ग्राहमवेक्षते मतंगजः । विलोकयन्स्थितः।
- मालविका । २हिअअ णिफ़्फ़लादो मणोरहादो विरम। किं मं
- आआसअसि ।
- विदूषकः। राजानमवेक्षते।
- राजा । प्रिये पश्य वामतां स्नेहस्य।
- औत्सुक्यहेतुं विवृणोषि न त्वं
- तत्त्वावबोधैकरसो न तर्कः।
- तथापि रम्भोरु करोमि लक्ष्यम्
- आत्मानंमेषां परिदेवितानाम्॥१०॥
- विदूषक्ः। ३संपदं भअदो णिस्संसओ भविस्सदि। एसा
- अप्पिअमअणसंदेसा विवित्ते णं बउलावलिआ उवठ्ठिदा।
- राजा। अपि स्मरेदस्मदभ्यर्थनाम्।
- १.इरावतीमिव दूरे समर्थयामि।
- २.हृदय निष्फलान्मनोरथाद्विरय। किं मामायासयसिः।
- ३.सांप्रतं भवतो निःसंशवो भविष्यति। एषामिंतमदनसंदेशा विविक्तें ननु
- बकुलावलिकोपस्थिता।
- 2. B समथ्थेम्हि ।
- 5. F णिरवलम्बादो for "णिफ्फलादो"--
- A C अआसअसि
- 8. A B C D E read आत्ममतम् be-
- fore "प्रिये पश्य" &c.
|
- 13. E F भवदो-E णिःसंसयो; F
- णिःसंसअं- A C add त्ति
- after "भविस्सदि" [उपठ्ठिआ
- 14. F एआ(=एका)for"णं"-E
- 16. A C अयि for"अपि"
|
- विदूषक । १कं दाणिं एसा दासीए सुदा दाव तुह गुरुअं
- संदेसं विसुमरेदि । अहंवि दाणिं एदं ण विसुमरेमि ।
- । प्रविश्य चरणालंकारहस्ता बकुलावलिका ।
- बकुलावलिका। २अवि सुहे सहीए ।
- मालविका। 3अम्हो बउलावालिआ उवठ्ठिआ । सहि सागदं :
- दे । उवविस ।
- बकुलावलिका । ४हला तुमं दाणिं दोहलकरणंजोग्गदाए
- णिउत्ता । ता एक्कं दे चलणं उवणेहि जाव णं सालत्तअं
- सणेउरं करोमि ।
- मालविका । आत्मगतम् । ५हिअअ अलं सुहिददाए अअं विहवो
- उवठ्ठिदोत्ति । कहं दाणिं अत्ताणं मोएअं । अह वा एदं
- एव्व मह मिच्चुमण्डणं भविस्सदि ।
- १. किमिदानीमेषा दास्याः सुना सावन्नव गुरुं सदेशं विस्मरति । अहमपोद्रानीमेतं
- न विस्मरामि ।
- २. अपि सुखं सख्याः ।
- ३. अहो बकुलावलिकोपस्थिता । सखि स्वागतं ते । उपविश ।
- ४. हला त्वमिदानीं दोहदकरणयोग्यतया नियुक्ता । तदेकं ते चरणमुपनय । तावदेत
- सालक्तकं सनूपुरं करोमि ।
- ५. हृदय अलं सुखिततयायं विभव उपस्थित इति । कथमिदानीमात्मानं मोचयेयम् ।
- अथ वैतदेव मम मृत्युमण्डनं भविष्यति ।
- 1. A c दाणीं–F om. “ तुह."
- 2. F om. एदं.
- 4. A C D सहिए.
- 5. AC B उपठ्ठिआ; B उवठ्ठिदा--
|
- B स्सागदं
- 6. A C D E उपविस.
- 7. B दाणीं–F दोहलकरणे जोग्गदाए.
- 8. F' सालत्तभणेउरं.
|
- बकुलावलिका। १किं विआरेसि । उस्सुआ ख्खु इमस्स तवणीआसोअस्स
- कुसुमसमुग्गमे देवी ।
- राजा । कथमशोकदोहदनिमित्तोयमारम्भः ।
- विदूषकः। २किं खु ण जाणासि अकालणादो देवी इमं ।
- अन्तेउरणेवथ्थेण ण संजोअइसदित्ति ।
- मालविका । पादमुपहरति । ३हला मरिसेहि दाणिं ।
- बकुलावलिका । ४अयि सरीरंसि मे । नाट्येन चरणसंस्कारमारभते ।
- राजा ।
- चरणान्तनिवेशितां प्रियायाः
- सरसां पश्य वयस्य रागरेखाम् ।
- प्रथमामिव पल्लवप्रसूतिं
- हरदग्धस्य मनोभवद्रुमस्य ॥ ११ ॥
- विदूषकः । ६चलणाणुरूवो ख्खु तत्तहोदीए अहिआरो
- उवख्खित्तो ।
- राजा । सम्यगभिहितं भवता ।
- १. किं विचारयसि । उत्सुका खल्वस्य तपनीयाशोकस्य कुसुमसमुद्रमे देवी ।
- २. किं खलु न जानास्यकारणादेवीमामन्तःपुरनेपथ्येन न संयोजयिष्यतीति ।
- ३. हला मर्षयेदानीम् ।
- ४. अयि शरीरमसि मे ।
- ५. चरणानुरूप: खलु तत्रभवत्यां अधिकांर उपक्षिप्रः ।
- 1. D E विचिआरेसि.-DF अस्सिआ.
- 2. A c कुसुमग्गमे.
- 4. A B C D E insert णु after" किं "
- and before & ख्खु."
- 5. B D E संजोअइसिदिति.
|
- 6. A B C D E दाणीं .
- 7. Our MSS चरणमलंकरोति. We
- according to G.
|
- 8. A चलणाणुरूपो--A Cअधिहारो.
- नवकिसलयरागेणाग्रपादेन बाला
- स्फुरितनखरुचा द्वौ हन्तुमर्हत्यनेन ।
- अकुसुमितमशोकं दोहलपेक्षया वा
- प्रणिहितशिरसं वा कान्तमार्द्रापराधम् ॥१२॥
- विदूषकः । १पारइस्ससि अत्तहोदीए अवरध्धुम् ।
- राजा । परिगृहीतं वचः सिद्विदर्शिनो ब्राह्मणस्य ।
- । ततः प्रविशत्युन्मत्तवेषेरावती चेटी च ।
- इरावतो । २हज्जे णिउणिए सुणामि बहुसो मदो किल
- इथ्थिआजण्स्स विसेसमण्डणंति । अवि सच्चो लोअवादो ।
- निपुणिका । पुढमं लोअवादो एव्व । अज्ज सच्चो संवुत्तो ।
- इरावती । ४अलं सिणेहभणिदेण । कुदो दाणिं अवगदं
- डोलाघरअं पुढमं गदो भट्टेत्ति ।
- निपुणिका । ५भट्टिणीए अखण्डिदादो पणआदो ।
- इरावती । ६अलं सेवाए । मझ्झथ्थदं गेण्हिअ भणाहि ।
- १. पारथिष्यस्यत्रभवत्या अपराद्धुम् ।
- २. हञ्जे निपुणिके शृणोमि बहुशो मदः किल स्त्रीजनस्यविशेषमण्डनमिति । अपि सत्यो
- लोकवादः ।
- ३. प्रथमं लोकवाद एव । अद्य सत्यः संवृत्तः ।
- ४. अलं स्नेहभणितेन । कुत इदानीमवगतं दोलागृहं प्रथमं गतो भर्तेति ।
- ५. भट्टिन्या अखण्डितात्प्रणयात् ।
- ६. अलं सेवया । मध्यस्थतां गृहीत्वा मण ।
- 8. A हञ्ज.
- 9.F अअं for " अवि."
- 11. D संउत्तो.
|
- 12. B दाणीं.-- A B C D E
- वुत्तन्तो आगमिदो for " अवगदं ".
- 14. B पणयादो ; E पणभदो .
|
- निपुणिका । १वसन्दोवाअणलोलुवेण अज्जगोदमेण कहिदं ।
- तुवरदु भट्टिणी ।
- इरावती । अवस्थासदृशं परिक्रम्य । २हला मदेण मिलाअमाणं
- अत्त्ताणं अज्जउत्तदंसणे हिअअं तुवरेदि । चलणा उण
- ण मग्गे पसरन्दि ।
- निपुणिका । ३णं पत्तम्ह डोलाघरअं ।
- इरावती । ४णिउणिए ण उण एथ्थ अज्जउत्तो दीसइ ।
- निपुणिका । ५ओलोएदु । भट्टिणीए परिहासणिमित्तं कहिंवि
- गुम्मे गूढेण भट्टिणा' होदव्वं । अम्हेवि इमं पिअङ्गुलदापरिख्खिन्तं
- असोअसिलापट्ठअं पविस्सम्ह ।
- १. वसन्तोपायनलोलुपेनार्यगौतमेन कथितम् । वरती भट्टिनी ।
- २. हला मदेन म्लायन्तमात्मानमार्यपुत्रदर्शने हृदयं त्वरते । चरणौ पुनर्न मार्गे
- प्रसरतः ।
- ३. ननु प्राप्ते स्वो दोलागृहकम् ।
- ४. निपुणिके न पुनरत्रार्यपुत्रो दृश्यते ।
- ५. अवलोक्यताम् । भट्टिन्याः परिहासनिमित्तं कुत्रापि गुव्मे गूढेन भर्त्रा भवितव्यम् ।
- आवामपीमं प्रियंगुलतापरिक्षिप्तमशोकशिलापट्टकं प्रविशावः ।
- 1. D E F' अ-अं.
- 2. A तुवराइदु; तुवरइदु corrected
- from an original तुवराइ्ह.
- 4. A आत्ताणं-D LPअ=अं
- 5. A E have each their original
- ओसज्जन्ति corrected into
- ओसप्पन्ति; B C Dओसज्जन्ति
- (= अवसज्जन्ति).
|
- 6. B पतम्ह”
- 7. A c एभ्यं. -D E F अ-अं
- F दिसइ.
- 8. A c आलोयदु.
- 9. B गूढे for "गूढेण. ”
- 10. A B C परिख्खित्ते. – B प .
- विसम्ह
|
- इरावती | तथा करोति |
- निपुणिका | परिक्रम्य विलोक्य | १ओलोअदु भट्टिणी | चुदङ्कुरं
- विचिण्णन्दीणं अम्हाणं पिपीलिआदंसणं |
- इरावती | २किं विअ एदं |
- निपुणिका | ३ऐसा असोअपाअवछ्छाआअं मालविआए
- बउलावलिआ चलणालंकारं णिव्वट्टेइ |
- इरावती | शङ्कां रूपयित्वा | ४अभूमि इअं मालविआए | किं
- तक्केसि |
- निपुणिका | ५तक्केमि डोलापरिभ्भट्टचलणाए देवीए
- असोअदोहलाहिआरे मालविआ णिउत्तेत्ति | अण्णहा कहं देवी
- सअं धारिदं एदं णेउरजुअलं परिअणस्स
- अभ्भणुजाणिस्सदि |
- इरावती | ६महदी ख्खु से संभावणा |
- १. अवलोकयतु भट्टिनी | चूताङ्कुरं विचिन्वत्योरावयोः पिपीलिकादंशनम् |
- २. किमिवैतत् |
- ३. एषाशोकपादच्छायायां मालविकायाः बकुलाकलिका चरणालंकारं निर्वर्तयति |
- ४.अभूमिरियं मालविकायाः | किं तर्कयसि |
- ५. तर्कयामि दोलापरिभ्रष्टचरणया देव्याशोकदोहदाधिकारे मालविका नियुक्तेति |
- अन्यथा कथं देवी स्वयं धारितमेतन्नूपुरयुगुलं परिजनस्याभ्यनुज्ञास्यति |
- ६. महती खल्वस्याः संभावना |
- 2. B आलोअदु़.
- 3. A C D विचिण्णन्दाणं ; B
- विचिणन्दीणं;F विउण्णन्तीणं - A
- पिपीलाआं ; B पिप्पलिआं ; C
- पिपालआं ( पिपीलआं ?); F
- पिपोलीआं
- 6. A C णिवट्टइ ; D णिवट्टोइ; E णिवठ्ठेइ ;
|
- 8. C तक्कसि.
- 10. E णिव्वुत्तेति.
- 11. B D E धारीदं-A अरोअण्णस्स
- ; B अरीअणस्स -B D अ-
- भ्भण्णुं.
- 13. A C मे for "से."
|
- निपुणिका । १किं ण अण्णेसीअदि भठ्ठा ।
- इरावती । २हञ्जे मे चलणा अग्गदो ण पवट्टन्ति । मणो
- मह विआरेदि । आसङ्किदस्स दाव अन्तं गमिस्सं ।
- मालविकां निर्वर्ण्य । आत्मगतम् । ठाणे ख्खु कादरं मे हिअअं ।
- बकुलावलिका । चरणं दर्शयन्ती । ३अवि रोअदि दे अअं
- चलणराअरेहाविण्णासो ।
- मालविका । ४हला अत्तणो चलणंगदंति लज्जेमि पसंसिदुं ।
- कहेहि केण सिप्पसाहणकलाअं अहिविणीदासि ।
- बकुलावलिका । ५एथ्थ ख्खु भट्टिणो सिस्सम्हि ।
- विदूषकः । ६तुवरेहि दाणिं गुरुदख्खिणाए ।
- मालविका । ७दिठ्ठिआ ण गव्विदासि ।
- १.किं नान्विष्यते भर्ता ।
- २. हञ्जे मे चरणावग्रतो न प्रवर्तेते । मनो मम विक्रियते । आशङ्किनस्य तावदन्तं
- गमिष्यामि । स्थाने खलु कातरं मे हृदयम् ।
- ३. अपि रोचते तेयं चरणरागरेखाविन्यासः।
- ४. हला आत्मनश्चरणगतमिति लञ्जे प्रशंसिनुम् । कथय केन
- शिल्पसाधनकलायामभिविनीतासि ।
- ५. अत्र खलु भर्तुः शिष्यास्मि ।
- ६. त्वरखेदानीं गुरुदक्षणायै ।
- ७. दिष्टया न गर्वितासि ।
- 1. B अण्णेसिअदिः
- 3. A C D E F' मम for "मह."
- 5. A अपि for "अवि.P. —c अअं दे
- instead of "दे अअं. ”-A adds
- another दे after ‘‘अअं. "
- 6. A C रहेविणासो.
|
- 7. A चलणगदं.
- e. A B C D E ०कलां.
- 9. B एथ्थं-A com. ख्खु.”
- 10. F' inserts दाव before “दाणिं."
|
- 11. A C D गव्विदासी ; B गविदासो
- बकुलावलिका। १उवदेसाणुरूवे चलणे लम्भिअ दाणिं
- गव्विदा भविस्सं । रागं विलोक्य । आत्मगतम् । सिध्धं मे दौञ्चं । प्रकाशम् ।
- सहि एकस्स दे चलणस्स अवसिदो राअणिख्खेवो ।
- केवलं मुहमारुदो लम्भइदव्वो । अह वा पवादो एव्व
- अअं पएसो।
- राजा । सखे पश्य पश्य ।
- आर्द्रालक्तकमस्याश्चरणं मुखमारुतेन वीजयितुम् ।
- प्रतिपन्नः प्रथमतरः संप्रति सेवावकाशो मे ॥ १३ ॥
- विदूषकः । २कुदो दे अणुसओ । चिरं भवदा एदं
- अणुहोदव्वं अचिरेण ।
- बकुलावलिका ।३अरुणसदपन्तं विअ सोहदि दे चलणो।
- सव्वहा भाट्टिणो अङ्कपरिवट्टिणी होहि ।
- इरावती । निपुणिकामुखमवेक्षते ।
- राजा । ममेयमाशीः।
- मालविका । ४हला अवचणीअं’ मन्तेसि ।
- बकुलावलिका । ५मन्तिदव्वं एव्व मए मन्तिदं ।
- १. उपदेशानुरूपौ चरणौ लब्ध्वेदानीं गर्विता भविष्यामि। सिध्दं मे दौत्यम् । सखि
- एकस्य ते चरणस्यावसितो रागनिक्षेपः । केवलं मुखमारुतो लम्भयितव्यः । अथ
- वा प्रवात एवाथं प्रदेशः ।
- २. कुतस्तेनुशयः । चिरं भवतैतदनुभवितव्यमचिरेण ।
- ३. अरुणशतपन्त्रमिव शोभते ते चरणः । सर्वथा भर्तुरङ्कपरिवर्तिनी भव ।
- ४. हला अवचनीयं मन्त्रयसि ।
- ५. मन्त्रयितव्यमेव मया मन्त्रितम् ।
- 3. A B C एक्कस्स.
- 5. B पवेसो (पदेसो ?).
- 7. F वीजयतः
|
- 10. Our MSS. कमेण (=क्रमेण) for
- अचिरेण.” We according
- to G.
|
"- मालविका १पिआ ख्खु अहं तुह ।
बकुलावलिका । २ण. केवलं मह ।
मालविका । 3कस्स वा अण्णस्स ।
बकुलावलिका । ४गुणेसु अहिणिवेसिणो भट्टिणोवि ।
मालविका । ५अलीअं मन्तेसि । एदं एव्व मइ णथ्थि ।
बकुलावलिका । ६सच्चं तुइ णथ्थि । भट्टिणो किसेसु
ईसिपरिपण्डरेसु अङ्गेसु दीसइ ।
निपुणिका । ७पुढमं भणिदं विअ हदासाए उत्तरं ।
बकुलावलिका । ८अणुराओ अणुराएण पडिख्खिदव्वोत्ति
10 सुजणचरिदं पमाणीकरेहि ।
१. प्रिया खल्वहं तव ।
२. न केवलं मम ।
३. कस्य वान्यस्य ।
४. गुणेष्वभिनिवेशिनो भर्तुरपि ।
५. अलीकं मन्त्रयसि । एतदेव मयि नास्ति ।
६. सत्यं त्वयि नास्ति । भर्तुः कृशेश्वीषत्यरिपाण्डुरेष्वङ्गेषु दृश्यते ।
७. प्रथमं भणितमिव हताशाया उत्तरम् ।
८. अनुरागोनुरागेण परीक्षितव्य इति सुजनचरितं प्रमाणीकुरु ।
1. A नुव for *नुह ”
2. A C D E मम for * मह.”
5. E has एदे एवं (एव्व ?) मइ ण होन्दि
for “एदं &C.; A B C also एदे for "एदं" -A C मई.
6. E ण होन्दि for "णथ्थि.”-B इसिं.-E दीसन्दि.
8. B C D. put the speech “पुढमं”
&c. in the mouth of Nipunika;
A and. B also originally assigned it to the
same character, but they afterwards correct
themselves so as to give it to
Malavika.- F पुडमभणिदं विअ.
9. F पडिछ्छिदव्वो (= परिच्छेत्तव्यः)
10. A पमाणिं
- मालविका । [९]किं अप्पणो छन्देण मन्तेसि ।
- बकुलावलिका । ण[१०] हि । भट्टिणो एदाइं पण अमआइं अख्खराइं बिम्बन्तरिदाइं ।
- मालविका । [११]हला देविं विचिन्तिअ ण मे हिअअस्स पहविस्सं ।
- बकुलावलिका। [१२]मुध्धे भमरसंबध्धोत्ति वसन्दावदारसंव्वस्सो 5
- ण चूदपल्लवो किं ओदंसइदव्वो ।
- मालविका । [१३]तुमं दाव दुज्जादे मे अच्चन्तसाहाइणी होहि ।
- बकुलावलिका । [१४]विमद्दसुरही बउलावलिआ ख्खु अहं ।
- राजा। साधु बकुलावलिके साधु ।
- भावज्ञानानन्तरं प्रस्तुतेन
- प्रत्याख्याने दत्तयुक्तोत्तरेण ।
- वाक्येनेयं स्थापिता स्वे निदेशे
- स्थाने प्राणाः कामिनां दूत्यधीनाः ॥ १४ ॥
- 1. D छन्देन.
- 2. A B C D एदाई.
- 4. B विचिन्तीभ; c विचिन्दिभ.
- 6. Our MSS. भमरसेंपादोत्ति. We
|
- with G.-A C D E सव्वस्सं.
- 7. A B C D साहाहिणी.
- 8. A B C D E "सुरहि."
|
- इरावती । १हञ्जे पेख्ख । कारिदं एव्व बउलावलिआए
- मालविआए पदं ।
- निपुणिका । २भट्टिणी णिव्विआरस्सविं उस्सुअत्तणज्जणओ उवदेसो ।
- इरावती । ३ठाणे ख्खु सङ्किदं मे हिअअं । गहीदथ्था अणन्तरं
- चिन्तइस्सं ।
- बकुलावलिका । ४एसो दे दुदीओवि समत्तपडिकम्मो चलणो।
- जाव दुवेवि सणेउरा करेमि । नाट्येन नूपुरयुगुलमामुच्य ।
- इला उठ्ठेहि । अणुचितठ्ठ देवीए दाणिं असोअविआसइतअं णिओअं ।
- । उभे उत्तिष्ठतः ।
- इरावती । सुदो देवीए णिओओत्ति । होदु दाणिं ।
- बकुलवालिका । एसो उवारूढराओ उवभोअख्खमो दे पुरदो
- वट्टइ ।
- १. हञ्जे प्रेक्षस्व । कारितमेव बकुलावलिकया मालविकया पदम् ।
- २. भट्टिनि निर्विकारस्याप्यौत्सुक्यजनक उपदेशः ।
- ३. स्थाने खलु शङ्कितं मे हृदयम् । गृहीतार्थानन्तरं चिन्तयिष्यामि ।
- ४. एष ते द्वितीयोपि समाप्तप्रतिकर्मा चरणः । तावद्द्वावपि सनूपुरौ करोमि । हला
- उत्तिष्ठ । अनुतिष्ठ देव्या इदानीमशोकविकाशयितृकं नियोगम् ।
- ५. श्रुतो देव्या नियोग इति । भवत्विदानीम् ।
- ६. एष उपारूढराग उपभोगक्षमस्ते पुरतो वर्तते ।
- 1. A B C D देख्ख for yपेख्ख.”
- 4. F भट्टिणि.-A निब्बि°-A B
- C D E omit °त्तण°.
- 5. B ठ्ठाणे.-A C E गहिद°.
- 7. D E दुदीयो ।
|
- 8. E युगल.
- 9. A C दाणीं; F omit it alto-
- gether.
- 11. B तिष्ठतः
|
- मालविका । सहर्षम् । १किं भट्टा ।
- बकुलावलिका । सस्मितम् । २ण दाव भट्टा । एसो असोअसाहावलम्बी पल्लवगुच्छो । ओदंसेहि णं ।
- विदूषकः। ३अवि सुदं भवदा ।
- राजा । पर्याप्तमेतावता कामिनाम् ।
- अनादरोत्कण्ठितयोः प्रसिध्यता
- समागमेनापि रतिर्न मां प्रति ।
- परस्परप्राप्तिनिराशयोर्वरं
- शरीरनाशोपि समानुरागयोः ॥ १८ ॥
- मालविका । रचितपल्लवावतंसा सलोलमशोकताडनाय पादं प्रहिणोति ।
- राजा । वयस्य पश्य ।
- आदाय कर्णकिसलयमस्मादियमत्र चरणमर्पयति ।
- उभयोः सदृशविनिमयादात्मानं वञ्चितं मन्ये ॥ । १६॥
- बकुलावलिका । ४हला णथ्थि दे दोसो अगुणो अअं असोओ
- जइ कुसुमसमुभ्भेदमन्थरो भवे । जो ईरिसं चलणसक्कारं लहेइ ।
- १. किं भर्ता ।
- २. न तावद्भर्ता । एषोशोकशाखावलम्बी पल्लवगुच्छः। अवतंसयैनम् ।
- ३. अपि श्रुतं भवता ।
- ४. हला नास्ति ते दोषः अगुणोयमशोको यदि कुसुमसमुद्भेदमन्थरो भवेत् । य
- ईदृशं चरणसत्कारं लभते ।
- 4. E omits भवि."
- 9. A F समानरागयोः
- 10. Our MSS अशोकाय we ac-
- cording to G.
|
- 11. F omits पश्य.
- 15. A c जई.-F मन्धरो.
- 16. A B C D E लहेयि.
|
- राजा ।
- अनेन तनुमध्यया मुखरनूपुराराविणा
- नवाम्बुरुहकोमलेन चरणेन संभावितः ।
- अशोक यदि सद्य एव कुसुमैर्न संपत्स्यसे
- वृथा वहसि दोहलं ललितकामिसाधारणम् ॥ १६॥ ।
- सखे वचनावसरपूर्वकं प्रवेष्टुमिच्छामि ।
- विदूषकः । १एहि णं परिहासइस्सं ।
- । उभौ प्रवेशं कुरुतः ।
- निपुणिका । २भट्टिणी भट्ठा एथ्थ पविस्सदि ।
- इरावती । ३एद मम पुढमं चिन्तिदं हिअएण ।
- विदूषकः । उपसृत्य । ४होदि ण जुत्तं णाम अत्तहोदो पिअवअस्सो असोओ वामपादेण ताडेदुं ।
- उभेससंभ्रमम् । ५अम्हो भट्टा ।
- विदूषकः । ६बउलावलिए तुए गहीदथ्थाए अहोदी ईरिसं
- अविणअं करन्ती किस ण वारिदा ।
- मालविका । भयं निरूपयति ।
- १. एह्येनां परिहासयिष्यामि ।
- २. भट्टिनि भर्तात्र प्रविशति ।
- ३. इदं मम प्रथमं चिन्तितं हृदयेन ।
- ४. भवति न युक्तं नामात्रभवतः प्रियवयस्योशोको वामपादेन ताडयितुम् ।
- ५. अहो भर्ता ।
- ६.बकुलावलिके त्वया गृहीतार्थयात्रभवतीदृशमविनयं कुर्वन्ती कथं न वारिता ।
- 7. B परिहासईस्सं.
- 9. F भद्विणि-P अथ for "एथ्थ."
- 10. Our MSS. इदं मालविभाए for
- “ एदं मम" We according
- to G, – F पुडमं.
|
- 1l. A B C D E insert एदं before
- ण जुत्तं.
- 14. A B C D E गहिद°–-A C इ
- रिसं.
- 16. F किं साfor‘‘ किस
|
- निपुणिका । १भट्टिणी देख्ख किं पवुत्तं अज्जगोदमेण ।
- इरावती । २कहं स बम्हबन्धू अण्णहा जीविस्सदि ।
- बकुलावलिका । ३अज्ज देवीए एसा णिओअं अणुचिठ्ठइ ।
- एदस्सिं अदिक्कमे परवदी इअं । पसीददु भट्टा । आत्मना
- सममेनां प्रणिपातयति ।
- राजा । यद्येवमनपराधः । भद्रे उत्तिष्ठ । हस्तेन ग्रृहीत्वोत्थापयति ।
- विदूषकः । ४जुज्जइ । देवी एथ्थ माणइदव्वा ।
- राजा ।
- किसलयमृदोर्विलासिनि कठिने निहितस्य पादपस्कन्धे ।
- चरणस्य न ते बाधा संप्रति वामस्य वामोरु ॥ १७ ॥
- मालविका । लज्जते ।
- इरावती । सासूयम् । ५अम्हो णवणीदकप्पहिअओ अज्जउत्तो ।
- १.भट्टिनि पश्य किं प्रवत्तमार्यगौतमेन ।
- २.कथं स ब्रह्मबन्धुरन्यथा जीविष्यति ।
- ३.आर्य देव्या एषा नियोगमनुतिष्ठति । एतस्मिन्नतिक्रमे परवतीयम् । प्रसीदतु भर्ता ।
- ४. युज्यते । देव्यत्र मानयितव्या ।
- ५.अहो नवनीतकल्पहृदय आर्यपुत्रः ।
- 1. E F भट्टिणि-F दख्ख.-D E
- अ-अ.-B पउत्तं-F पजुत्तं,
- translated by प्रयुक्तम्.
- 2. B जीविसदि ; DE जविस्सिदि.
- 3. D E F अ-अ-B अणुचिठ्ठई.
|
- 7. F अभ्य for "एभ्य".
- 10. F वामोरु वामस्य.
- 11. C लज्जति.
- 12. Our MSS. omit सासूयम्.We
- according to G.-F omits
- कप्प.
- मालविका । १बउलावलिए एहि । अणुठ्ठिदं अत्तणो णिओअं
- देवीए णिवेदेम्ह ।
- बकुलावलिका । २तेण विण्ण्वेहि भट्टारं विसज्जेहित्ति ।
- राजा । भद्रे यास्यसि । मम तावदुत्पन्नावसरमर्थित्वं श्रूयताम् ।
- बकुलावालिका । ३अवहिदा सुणाहि । आणवेदु भट्टा ।
- राजा ।
- धृतिपुष्पमयमपि जनो बघ्नाति न तादृशं चिरात्प्रभृति ।
- स्पर्शामृतेन पूरय दोहलमस्याप्यनन्यरुचेः ॥ १७ ॥
- इरावती। सहसोपसृत्य । ४पुरेहि पुरेहि । णं असोओ कुसुमं
- दंसेदि । अअं उण ण केवलं पुफ्फइ फलइ अ ।
- । सर्व इरावतीं दृष्ट्वा संभ्रान्ताः ।
- राजा । जनान्तिकम् । वयस्य का प्रतिपत्तिरत्र ।
- विदूषकः । ६किं अण्णं । जङ्घाबलं एव्व ।
- १. बकुलावलिके एहि । अनुष्ठितमात्मनो नियोगं देव्यै निवेदयावः ।
- २. तेन विज्ञापय भर्तारं विसृजेति ।
- ३. अवहिता शृणु । नन्वशोकः कुसुमं दर्शयति ।अयं पुनर्न केवलं पुष्प्यति फलति च ।
- ५. किमन्यत् । जङ्घाबलमेव ।
- 2. B C D णिवेदेभ
- 3. A विणवेहि - E विसब्जहिचि
- 4. B has भद्रे यास्यसि मा तावत्
- 9. B ण्णं for "णं"- A B C E do
- not repeat "पुरेहि" F पुरेहि
- परेहि - F translates णं by
|
- एनम् in it's छाया
- 10. F दसेइ
- 12. F omits अत्र
- 13. A अणं- our MSS जङ्घावल
- उवणं we according to G
|
- इरावती । १बेउलावालिए साहु तुए उपक्कन्तं । मालविए
- तुमं दाव अज्जउत्तं सफलपथ्थणं करेहि ।
- उभे । २पसीददु भट्टिणी । का अम्हे भट्टिणो प्पणअप्पसङ्गस्स।
- [ निष्कान्ते ।
- ईरावती । ३अहो अविस्ससणीआ पुरुसा । मए ख्खु अत्तणो 5
- वञ्चणाव अणं पमाणीकरिअ वाहजणगीदरत्ताए हरिणीए विअ असङ्किताए एदं ण विण्णादं ।
- विदूषकः । जनान्तिकम् ४पडिओजेहि किंपि । कम्मगहीदेण कुम्भिलएण संधिच्छेआस्सख्खकोम्हिनत्ति एथ्थ वतव्वं होदि ।
- राजा । सुन्दरि मालविकायां न मे कश्चिदर्थः। मया त्वं
- चिरायसीति कथंचिदात्मा विनोदितः।
- १. बकुलावलिके साधु वयोपक्रान्तम् । मालविके त्वं तावदार्यपुत्रं सफलप्रार्थनं कुरु ।
- २. प्रसीदतु भट्टिनी । के आवां भर्तुः प्रणयप्रसङ्गस्य ।
- ३. अहो अविश्वसनीयाः पुरुषाः। मया खल्वात्मनो वञ्चनावचन प्रमाणीकृत्य व्याधजनगीतरक्तया हरिण्येवाशङ्कितयेदं न विज्ञातम् ।
- ४. प्रतियोजय किमपि । कर्मगृहीतेन कुम्भिलकेन संधिच्छेदशिक्षकोस्मीत्यत्र वक्तव्यं
- भवति।
- 1. B तए for “ तुए.
- 2. D E F' अ-अ°.
- 3. A D E पण अ°- ' पणभपडिगहस्स
- 5. E परिसा.
- 6. A E पमाणी?.--B ०करीभ
- 7. F omits “असङकिताए."
- 8. F पडियोजेहि किंबि.-A B C D
|
- E गहिदेण.-f .takes कम्म
- with पडियोजेहि किंवि, and
- explains its translation कर्म
- by “मृषोद्यमित्यर्थः”. But this
- is hardly possible. कम्मग
- हीदेण = by (a thief) caught
- in the act.
- 12. B कथं कथंचित्.
|
- इरावती । १विस्ससणीओसि । मए ण विण्णादं एतारिसं विणोदवथ्थु अज्जउत्तेण उवलध्धंति । अण्णहा दुख्खतरं एव्वं ण करोमि ।
- विदूषकः । २मा दाव अत्तहोदी अत्तहोदी दखिखण्णस्स उवरोहं भणादु । समापत्तिदिठ्ठेण देवीए परिजणेण संकहावि जइ अवराही ठावीअदि एथ्थ तुमं एव्वं प्पमाणं ।
- इरावती । ३णं संकहा णाम होदु । केत्तिअं कालं अत्ताण आआसइस्सं । रूष्टा प्रस्थिता ।
- राजा । अनुसरन् । प्रसीदतु भवती ।
- इरावती । रशनासंदिततचरणा व्रजत्येव ।
- राजा । सुन्दरि न शोभते प्रणयिजननिरपेक्षता ।
- इरावती । ४सठ अविस्ससणीअहिअओसि ।
- १. विश्वसनीयोसि । मया न विज्ञातमेतादृशं विनोदवस्त्वार्यपुत्रेणोपलब्धमिति । अन्यथा दुःखतरमेवं न करोमि ।
- २. मा तावदत्रभवत्यत्रभवतो दाक्षिण्यस्योपराधं भणतु । समापत्तिदॄष्टेन देव्याः परिजनेन संकथापि यद्यपराधी स्थाप्यतेत्र त्वमेव प्रमाणम्।
- ३. ननु संकथा नाम भवतु । कियन्तं कालमात्मानमायासष्यामि ।
- ४. शठ अविश्वसनीयहृदयोसि ।
- 1. A विणादं.
- 2. D E F अ-अं.
- 3. A B C D E एव्व for "एव्वं".
- 4. F अवराहं (= अपराधं ) for
- "उवरोहं".
- 5. A B C जई.
|
- 6. F अवराहे. -- D E पमाणं.
- 7. A संकह णाम.
- 10. F संदानितचरणा.
- 12. A सट.---- A C अविस्ससणीज्ज;
- B has विस्ससणीज्ज correct-
- ed from भविस्ससणीज्ज.
|
- राजा ।
- शठ इति मयि तावदस्तु ते
- परिचयवत्यवधीरणा प्रिये।
- चरणपतितया न चण्डतां
- विसृजसि मेखलयापि याचिता ॥ १९ ॥
- इरावती । १इअंपि हदासा तुमं एव्व अणुसरदि । रशनामादाय
- राजानं ताडयितुमिच्छति ।
- राजा । एषा
- बाष्पासारा हेमकाञ्चीगुणेन
- श्रोणीबिम्बादव्यपेक्षाच्युतेन।
- चण्डी चण्डं हन्तुमभ्युद्यता मां
- विद्युद्दाम्रा मेघराजीव विन्ध्यम् ॥ २० ॥
- इरावती । २किं मं भूओवि अवरध्धं करेसि । इति सरशनहस्तमालम्बते ।
- राजा ।
- अपराधिनि मयि दण्डं संहरसि किमुद्यतं कुटिलकेशि।
- वर्धयसि विलसितं त्वं दासजनायात्र कुप्यसि च ॥ २१ ॥
- आत्मगतम् । नूनमिदानीमनुज्ञातम् । पादयोः पतति ।
- १. इयमपि हताशा त्वामेवनुसरति ।
- २. किं मां भूयोप्यपराद्धां करोषि ।
- 6. F इभवि.
- 10. A B C D E अभ्युपेक्षा०.
- 11. E अभ्युद्युत.
|
- 13. A मां for "मं"- A B C D E
- भूयोवि.-F अवरुद्धं, translated in its छाया by अवरोधं.
|
- इरावती । १ण हु इमे मालविआए चलणा जे दे परिसदोहलं पूरइस्सन्दि ।
- [ ससखी निष्क्रान्ता ।
- विदूषकः । २भो उठ्ठेहि उट्ठेहि । किदप्पसादोसि ।
- राजा । उत्थायेरावतीमपश्यन् । कथं गतैव प्रिया ।
- विदूषकः । ३दिठ्ठिआ इमस्स अविणअस्स अप्पसादिदा गदा।
- ता वअं सिघ्घं अवक्कमाम जाव अङ्गारओ रासिं विअ
- सा अणुवक्कं ण करेइ ।
- राजा । अहो मनसिजवैषम्यम् ।
- मन्ये प्रियाहृतमनास्तस्याः प्रणिपातलङ्घनं सेवाम् ।
- एवं हि प्रणयवती सा शक्यमुपेक्षितुं कुपिता ॥॥
- ॥ इति परिक्रम्य निष्क्रान्ताः सर्वे ॥
- ॥ इति तृतीयोङ्क ।
- १. न खल्वमौ मालविकायाश्चरणौ यौ ते स्पर्शदोहदं पूरयिष्यतः।
- २. भो उत्तिष्ठोत्तिष्ठ ।कृतप्रसादोसि ।
- ३. दिष्टयैतस्याविनयस्याप्रसादिता गता । तदावां शीघ्रमपक्रमावो यावदङ्गारको राशिमिव सानुवक्रं न करोति ।
- 1. F हरिसदोहलं.
- 2. A C E पूरइस्सदि.
- 4. F omits भो.
|
- 6. D E अविणयस्स”–A B C D अपसादिदान.
- 7. F दाव सिघ्घं for ‘ता वअं सिघ्घं”.
|
- । ततः प्रविशति पर्युत्सुको राजा प्रतीहारी च ।
- राजा । आत्मगतम् ।
- तामाश्रित्य श्रुतिपथगतामास्थया लब्धमूलः
- संप्राप्तायां नयनविषयं रूढरागप्रवालः ।
- हस्तस्पर्शे मुकुलित इव व्यक्तरोमोद्गतत्वात्
- कुर्यात्क्लान्तं मनसिजतरुर्मां रसज्ञं फलस्य ॥ १ ॥
- प्रकाशम् । सखे गौतम ।
- प्रतीहारी । [१५]जेदु भट्टा । असंणिहिदो गोदमो ।
- राजा । आत्मगतम् । अये मालविकावृतान्तज्ञानाय प्रेषितः ।
- विदूषकः । प्रविश्य । [१६]जेदु भवं ।
- राजा । जयसेने जानीहि क्व देवी धारिणी कथं वा सरुजचरणत्वाद्विनोद्यत इति ।
- प्रतीहारी । [१७]जं देवो आणवेदि ।
- [ इति निष्क्रान्ता ।
- राजा । सखे को वृत्तान्तस्ते सख्यास्तत्रभवत्याः ।
- विदूषकः । [१८]जो बिडालगहीदाए परहुदिआए ।
- राजा । सविषादम् । कथमिव ।
- 6. B D F रोमोद्गमत्वात्.
- 8. B भट्टो.
|
|
- विदूषकः । १सा ख्खु तवस्सिणी ताए पिङ्गलछ्छीए सारभण्ड
- भूमिघरए मिच्चुमुहे विअ णिक्खित्ता ।
- राजा । ननु मत्सम्पर्कमुपलभ्य ।
- विदूषकः। २अह इं ।
- राजा । गौतम क एवं विमुखोस्माकं येन चण्डी कृत्वा देवी ।
- विदूषकः । ३सुणादु भवं । परिव्वाजिआ मे कहेइ । हिओ
- किल तत्तहोदी इरावदी रुजाविहथ्थचलणं देविं सुहं
- पुछ्छिदुं आअदा । तदो सा देवीए पुछ्छिदा । किं ण लख्खि
- दो जणो वल्लहोत्ति । ताए उत्तं । मन्दो वो उवआरो ।
- जं दे परिअणस्स वल्लहत्तणं तं ण जाणासित्ति ।
- राजा। भो निर्भेदादृतेपि मालविकायामयमुपन्यासः शङ्क-
- यति ।
- विदूषकः। ४तदो ताए अणुणिब्बन्धिज्जमाणाए भवदो अविणअं अन्तरेण परिगहीदथ्था किदा देवी ।
- १. सा खलु तपस्विना तया पिङ्गलक्ष्म्या सारभाण्डभूमिगृहे मृत्युमुख इव निक्षिप्ता ।
- २. अथ किम्।
- ३. शृणोतु भवान् । परिव्राजिका मे कथयति । ह्यः किल तत्रभवतोराती रूजाविहस्तचरणां देवीं सुखं प्रष्टुमागता । ततः सा देव्या पृष्टा । किं न लक्षितो जनो वल्लभ
- इति । तथोक्तम् । मन्दो व उपचारः । यत्ते परिजनस्य वल्लभत्वं तन्न जानासीति ।
५. ततस्तयानुनिर्बध्यमानया भवतोविनयमन्तरेण परिगृहीतार्था कृता देवी ।
- 3. F उपलभ्यते.
- 4. A C ई for ‘इं.”
- 6. F पडिंव्वाजिभा. [सहं
- 7. A ततहोदी--A देवीसुहं; C देविं-
|
- 9. F omits वौ"
- 10. A णं for ण."
- 13.A B C D E अणुबन्धिज्ज.
- 14. A B C D E परिगहिद .
|
- राजा । अहो दीर्घरोषता तत्रभवत्याः । अतः परं कथय ।
- विदूषकः । १अदो वरं किं । मालविआ बउलावलिआ अ
- णिअलवदीओ अदिठ्ठसूज्जपादं पादालवासं णाअकण्णआ विअ अणुहोन्ति ।
- राजा । कष्टम् ।
- मधुररवा परभृतिका भ्रमरी च विबुद्धचूतसङ्गिन्यौ ।
- कोटरमकालवृष्ट्या प्रबलपुरोवातया गमिते ॥ 2॥
- वयस्य अप्यत्रोपक्रमस्य कस्याचिद्गतिः स्यात् ।
- विदूषकः। २कहं भविस्सदि । जं सारभण्डवाउदा माहविआ
- देवीए संदिठ्ठा मह अङ्गुलीअमुद्दं अदेख्खिअ ण मोत्तव्वा 10
- तुए हदासा मालविएत्ति ।
- राजा । निःश्वस्य । सखे किमत्र प्रतिकर्तव्यम् ।
- विदूषकः । विचिन्त्य । ३अथ्थि अथ्थ उवाओ ।
- राजा । क इव ।
- १. अतः परं किम् । मालविका बकुलावलिका च निगडवत्यावदृष्टसूर्यपादं पातालवासं
- नागकन्यके इवानुभवत:।
- २. कथं भविष्यति । यत्सारभाण्डव्यापृता माधविका देव्या संदिष्टा ममाङ्गुलीयमुद्रामदृष्ट्वा
- न मोक्तव्या त्वया हताशा मालविकेति ।
- ३. अस्त्यत्रोपायः।
- 1. B अत्रभवत्यां for « तत्रभवत्याः"
- 3. A B C D E सुज्ज
- 6.F मधुरस्वरापरभृतिः as the first
- pada.
- 8. F वयस्य अप्यस्य कस्यचिदुपक्रमस्य
- &c.
|
- 10. A CD E F' मम for — मह.”–
- F अदख्खिभ.
- 13. B एथ्थ. But it seems to have
- originally read अथ्थ. -F
- अथ्थि एव उवाओ (= अस्त्ये-
- वोपायः).
|
- विदूषकः । सकृष्टिक्षेपम् । १कोवि अदिट्टो सुणादि । ता कण्णे
- दे कहेमि । उपश्लिश्य कर्णे । एव्वं विअ ।
- राजा । सष्टु चिन्तितं प्रयुज्यतां सिद्धये ।
- प्रतीहारी । प्रविश्य । २देव पवादसअणे देवी णिसण्णा रत्त
- चन्दणधारिणा परिअणहथ्थगहीदेण चलणेण भअवदीए
- परिव्वाजिआए कहाहिं विणोदिअमाणा चिठ्ठ्इ ।
- राजा । अस्मत्प्रवेशयोग्योयमवसरः ।
- विदूषकः । ३ता गछ्छ्छदु भवं । अहंवि देविं देख्खिदुं अरित्तपाणि
- भविस्सं ।
- राजा । जयसेनायास्तावत्संवेद्य गच्छ ।
- विदूषकः। कर्णे । ४होदि एव्वं विअ ।
- [ इति निष्क्रान्तः ।
- राजा । जयसेने प्रवातशयनमार्गमादेशय ।
- प्रतीहारी । ५इदो इदो ।
। ततः प्रविष्टा शयनस्था देवी परिव्राजिका विभवतश्च परिवारः ।
- १. कोप्यदृष्टः शृणोति । तत्कर्णे ते कथयामि । एवमिव ।
- २. देव प्रवातशयने देवी निषण्णा रक्तचन्दनधारिणापरिजनहस्तगृहीतेन चरणेन भगवत्या परिव्राजिकया कथाभिर्विनोद्यमाना तिष्ठति ।
- ३. तद्गछ्छतु भवान् । अहमपि देवीं प्रेक्षितुमरिक्तपाणिर्भवामि ।
- ४. भवति एवमिव ।
- ५. इत इतः ।
- 4. B पादसभणे-A c णिस्सण्णा.
- 6. A B C D E °गहिदेण.
- 8. B शद – देवीं दख्खिदुं.-D
- F पाणो.
|
- 10. F' संपाद्य for ‘सेवेद्य "
- 11. B omits« होदि"-AC E F एवं.
- 14. D does not repeat “इदो."
- 15. B परीवारः
|
- देवी । १भअवदि अदिरमणिज्जं कहावथ्थु । तदो तदो ।
- परिव्राजिका । सदृष्टिक्षेपम् । अतः परं पुनः कथयिष्यामि । अत्र
- भवानीश्वरः संप्राप्तः।
- देवी । २अम्हो अज्जउत्तो । इत्युत्थातुमिच्छति ।
- राजा । अलमलमुपचारयन्त्रणया ।
- अनुचितनूपुरविरहं नार्हसि तपनीयपीठकालम्बि।
- चरणं रुजापरीतं कलभाषिणि मां च पीडयितुम्। ॥३॥
- परिव्राजिका । विजयतां देवः ।
- देवी । ३जेदु अज्जउत्तो ।
- राजा । परिव्राजिकां प्रणम्योपविश्य । देवि अपि सह्या वेदना ।
- देवि । ४अथ्थि मे दाणिं विसेसो ।
। ततः प्रवीशति यज्ञोपवीतबद्धाड्गुष्ठ:
- विदूषकः । ५अवि हा अवि हा । सप्पेण संदठ्ठोम्हि ।
- राजा । कष्टम् । क्व भवान्परिभ्रान्तः ।
- १.भगवति अतिरमणीयं कथावस्तु । ततस्ततः ।
- २.अहो भार्यपुत्रः ।
- ३.जयत्वार्यपुत्रः ।
- ४.अस्ति म इदानीं विशेषः ।
- ५.अपि हा अपि हा । सर्पेण संदष्टोस्मि ।
- 1. C रमाण्णज्जं; F रमणीज्जं.
- 4. D E F अ-अं .
- 6. A B C E नार्हति.
|
- 9. E अ-अं.
- 11. F omits दाणिं. altogether.
- 14. E omits the repeated अवि हा.
|
- विदूषकः । १देविं देख्खिस्संति आ आरपुफ्फग्गहणकालणादो
- प्पमदवणं गदोम्हि । परित्ता अदु परित्ता अदु ।
- देवी । २हध्धि हध्धि । अहं एव्व बम्हणस्स जीविदसंसए णिभित्तं जादा ।
- विदूषकः । ३तहिं असो अथ्थव अस्स कालणादो मए प्पसारिदे
- अग्गहथ्थे कोडरणिग्गदेण कालेण सप्परूविणा दठ्ठो ।
- णं एदाइं दुव्वे दन्तपदाइं ।इति दंशं दर्शर्यति ।
- परिव्राजिका । तेन हि दंशच्छेदः पूर्वकर्मेति श्रूयते । स
- तावदस्य क्रियताम् ।
- छेदो दंशस्य दाहो वा क्षतेर्वा रक्तमोक्षणम् ।
- एतानि दष्टमात्राणामायुषः प्रतिपत्तयः ॥४॥
- राजा । संप्रति विषवैद्यानां कर्म । जयसेने क्षिप्रमानीयतां
- ध्रुवसिद्धिः ।
- प्रतीहारी । ४जं देवो आणवेदि ।
- [इति निष्क्रान्ता ]
- विदूषकः । ५अहो पावेण मिच्चुणा गहीदोम्हि ।
- १. देवीं द्रक्ष्यामोत्याचारपुष्पग्रहणकारणात् [i.e. ग्रहणाय ] प्रमदवनं गतोस्मि । परित्रायतां परित्रायताम् ।
- २. हा धिक् हा धिक् । अहमेव ब्राह्मणस्य जीवितसंशये निमित्तं जाता ।
- ३. तत्राशोकस्तबकस्य कारणात् [i.e अशोकस्तबकाय] मया प्रसारितेग्रहस्ते कोटरनिर्गतेन कालेन सर्परूपिणा दष्टः । नन्वते द्वे दन्तपदे ।
- ४. यहेव आज्ञापयति ।
- ५. अहो पापेन मृत्युना गृहीतोस्मि ।
- 1. F देवीं दख्खिदुंत
- 2. A C D E पमद
- 3. F जीविदसंस अणिमित्तं
- 5. B आसो अथ्थवयस्स ; D असोअ
- 6. F हथ्थे for अग्गहथ्थे F
- सव्वरूविणा
- 10. Our MSS., and even G,make
|
- the couplet छेदो &c.
- a part of the following
- speech of the king. We
- with tullberg.
- 14. A C अण्णवेदि
- 16. A C म्मिच्चुणा : F मिथ्थुणा
- A B C D E गहिदो make
|
- राजा। मा कातरो भूः। अविषः कदाचिदंशो भवेत् ।
- विदूषकः। १कहं ण भाइस्सं । सिमिसिमाअन्ति मे अङ्गाइं ।
- विषवेगं निरूपयति ।
- देवी । उपसृत्य । २ही ही असुंह दंसिदं विआरेण । हला
- अवलम्बह णं ।
- परिजनः । ससंभ्रममवलम्बते ।
- विदूषकः । राजानमवलोक्य । ३भो भवदो बालत्तणादोवि पिअव
- अस्सोम्हि । तं विआरिअ मुध्धाए मे जणणीए ओअख्खेमं वहेहि ।
- राजा । मा भैषीः। अचिरात्त्वां वैद्यश्चिकित्सते । स्थिरो भव। 10
- प्रतिहारी । ४देव धुवसिध्धी विण्णवेदि । इह ज्जेव आणीअदु
- गोदमोत्ति ।
- राजा । तेन हि वर्षवरपरिगृहीतमेनं तत्रभवतः सकाशं
- प्रापय ।
- प्रतीहारी । ५तह ।
- १. कथं न भेष्यामि । सिमिसिमायन्ति मेङ्गानि ।
- २. हा हा । असुखं दष्टं विषारेण । हला अवलम्बध्वमेनम् ।
- ३- भो भवतो बाल्यादपि प्रियवयस्योस्मि । तद्विचार्यं मुग्धाया मे जनन्या ::योगक्षेमं वहस्व।
- ४. देव ध्रुवसिद्धिर्विज्ञापयति । ईहैवानयतां गौतम इति ।
- ५. तथा ।
- 1. F अविषोपि.
- 2. A C भाईस्सं
- 3. D रूपयति
- 4. Our MSS. अहिअं दंसिदं विअ
- विआरेण for “ असुहं&c. we
|
- according to G.
- 8. 5 बुध्धाए
- 12. A विणवेदि.- इह एव्व.-A B c
- आणीयदु
- 14. E वर्षधर
|
- विदूषकः । देवीं विलोक्य । १भोदी जीवेअं वा ण वा जं मए अत्त-
- भवन्तं सेवमाणेण दे अवरध्धं तं सव्वं अवराहं मरि
- सेहि ।
- देवी । २दीहाऊ होहि । [ निष्क्रान्तो विदूषकः प्रतीहारी च ।
- राजा । प्रकृतिभीरुस्तपस्वी । ध्रुवसिद्देरपि यथार्थनाम्नः
- सिद्धिं न मन्यते ।
- प्रतीहारी । प्रविश्य । ३जेदु भट्टा । धुवसिध्धी विण्णवेदि उदकुम्भ- |
- विहाणे सप्पमुद्दिअं कंपि अण्णोसीअदुत्ति ।
- देवी । ४इदं सप्पमुद्दिअं अङ्गुलीअअं । पछ्छा मह हथ्थे देहि ।
- णं। इति प्रयच्छति ।
- राजा । जयसेने कर्मसिद्धावाशु प्रतिपत्तिमानय ।
- प्रतीहारी । ५जं देवो आणवेदि ।
- [ इति निष्क्रान्ता ।
- परिव्राजिका । यथा मे हृदयमाचष्टे तथा निर्विषो गौतमः।
- राजा । भूयादेवम् ।
- १. भवति जीवेयं वा न वा यन्मयात्रभवन्तं सेवमानेन तेपराद्धं तं सर्वमपराधं मर्षय ।
- २. दीर्घायुर्भव ।
- ३. जयतु भर्ता । ध्रुवसिद्धिर्विज्ञापयति । उदकुम्भपिधाने सर्पमुद्रिकां कामप्यन्विष्यतामिति।
- ४. इदं सर्पमुद्रीयमङ्गलीयकम् । पश्चान्मम इस्ते देह्येतत् ।
- ५. यद्देव आज्ञापयति ।
- 1. A cभोदि-F reads thus: जं
- मए अन्तभवन्तं सेवमाणेण दे
- अवरध्धं तं सव्व अवराहं मारि
- सेहि । होदि जीवेअं वा ण वा.
- 2. A तस्सव्वं ; B त्तं सव्वं.-B मरि-
- स्सेहि.
|
- 7. Our MSS. सिद्धिं मन्ये. We
- with Tullberg.
- 8. A C ध्रुवसिध्धि ; B ध्धुवसिध्धी ;
- D ध्रुवसिद्धी.-A विणवेदि.
- 10. B सप्पमुद्दीअं; C मुद्दीअं- EF
- मम for मह."
- 11. B D E omit “ इति."
|
- प्रतीहारी । प्रविश्य । १जेदु भट्टा । णिवुत्तविसवेओ गोदमो
- पकिदिथ्थो एव्व संवुत्तो ।
- देवी। २दिट्ठिआ वअणीआदो मुत्तम्हि ।
- प्रतीहारी । ३एस्सो अमच्चो वाहदवो विण्णवेदि. । राअकज्जं
- बहु मन्तिदव्वं । तां दंसणेण अणुग्गहीदुं इछ्छामित्ति । 5
- देवी । ४गछ्छदु अज्जउत्तो कज्जसिध्धीए ।
- राजा । देवि आतपाक्रान्तोयमुद्देशः । शीतक्रिया चास्य
- प्रशस्ता । तदन्यत्र नीयतां शयनीयम् ।
- देवी । बालिआ अज्जउत्तवअणं अणुचिठ्ठह ।
- परिजनः । ६तह ।
- [ इति निष्क्रान्ता देवी परिव्राजिका परिजनश्च ।
- राजा । जयसेने गूढपथेन प्रमदवनं प्रापय ।
- प्रतीहारी। ७इदो इदो देवो ।
- राजा । जयसेने ननु समाप्तकृत्यो गौतमः ।
- १. जयतु भर्ता । निवृत्तविषवेगो गौतमः प्रकृतिस्थ एव संवृत्तः ।
- २. दिष्ट्या वचनयान्मुक्तास्मि ।
- ३. एषोमात्यो वाहतवो विज्ञापयति । राजकार्ये बहु मन्त्रितव्यम् । ::तद्दर्शनेनानुग्रहितुम्
- [i.e. दर्शनानुग्रहम्] इच्छामीति ।
- ४. गच्छत्वार्यपुत्रः कार्यसिद्ध्यै ।
- ५. वालिका आर्यपुत्रवचनमनुतिष्ठत ।
- ६. तथा ।
- ७. इत इतो देवः।
- 1. F ' निव्वुत्तविंस°.
- 4. B C D वाहदव्वो.-B राजकज्जं.
- 5. A C अणुगहिदुं
|
- 6. D E F अ-अ°
- 9. B वालिअ F वालिसा (= वालि
- शाः):-D E F अ-अ.
|
- प्रतीहारी । १अह इं ।
- राजा ।
- इष्टाधिगमनिमित्तं प्रयोगमेकान्तसाधुनापि मत्वा ।
- संदिग्धमेव सिद्धौ कातरमाशङ्कते चेतः ॥ ४ ॥
- विदूषकः । २जेदु जेदु भवं । सिध्धाइं मे मङ्गलकज्जाइं ।
- राजा । जयसेने त्वमपि नियोगमशून्यं कुरु ।
- प्रतीहारी । ३जं देवो आणवेदि ।
- [ इति निष्कान्ता ।
- राजा । वयस्य शुद्धा माधविका । न किंचिद्विचारितमनया ।
- विदूषक । ४देवीएं अङ्गलीअमुदं देख्खिअ कहं विआरीआदि ।
- राजा । न खलु मुद्रमधिकृत्य ब्रवीमि । तयोर्बद्वयोः किंनिमित्तोयं मोक्षः। किं देव्याः परिजनमतिक्रम्य भवान्संदिष्ट
- इत्येवमनया प्रष्टव्यम् ।
- १. अथ किम् ।
- २. जयतु जयतु भवान् । सिद्धानि मे मङ्गलकार्याणि ।
- ३. यद्देव आज्ञापयति ।
- ४. देव्या अङ्गुलीयमुद्रां दृष्ट्वा कथं विचार्यते ।
- 6. A D E F do not repeat" बेदु”
- -A C D E कम्माइ.
- 10. F reads thus : वयस्य क्षुद्रमाधवि-
|
- कया न किंचिद्विचारितमनया ।
- 11. B अञ्जलि°.-B देख्खीअ; F' द-
- ख्खिभ.
|
- विदुषक: | १णं पुछ्छिदोम्हि | पच्चुप्पण्णध्धिणा मए कहिदं |
- देव्वचिन्तएहिं राआ भणिओ | सोवसग्गम् वो णख्खन्तं |
- ता सव्वबन्धणमोख्खो करिअदुत्ति | तम् सुणिअ देवीए
- धारिणीए इरावदीचित्तम् रख्खन्तीए राआ किल मोएदित्ति
- तुमं एव्व मोएहित्ति अहं सम्दिठ्ठोम्हि | तदो जुज्जइत्ति ५
- ताए संपादिओ अथ्थो |
- राजा | विदुषकम् परिष्वज्य | सखे प्रियोहं तव |
- न हि बुद्धिगुणेनैव सुह्रुदामर्थदर्शनम् |
- कार्यसिद्धिपथ: सूक्ष्म: स्नेहेनाप्युपलभ्यते ||६||
- विदूषक: | २तुवरदु भवं | समुद्दघरए ससहिं मालविअं ठावि- ६
- अ भवन्तं पच्चुग्गदोम्हि |
- राजा | अहमेनाम् सम्भावयामि | गच्छाग्रत: |
- विदूषक: | ३एदु भवं | एदं समुइघरअं |
- १. ननु पृष्टोस्मि | प्रत्युत्पन्नबुद्धिना मया कथितम् | दैवचिन्तकै राजा भणित: | सोपसर्गं वो नक्षत्रम् | तन्सर्वबन्धनमोक्ष: क्रियतामति | तच्छ्रुत्वा देव्या धारिण्यै-
- रावतोचितम् रक्षन्त्या राजा किल मोचयतीति त्वमेव मोचयेत्यहं संदिष्टोस्मि |
- ततो युज्यत इति तया संपादितोर्थ: |
- २. त्वरतां भवान् | समुद्रगृहे ससखीम् मालविकां स्थापयित्वा भवन्तं प्रत्युद्गन्तोस्मि |
- ३. एतु भवान् | एतत्समुद्रगृहम् |
1. B प्पच्चुपण्ण०; F पच्चुत्तरपच्चुप्पण्णबु-
- च्धिणा (=प्रत्युत्त्तरप्रत्युत्पन्नबुद्धिना.)
- 3. A B C सुणीअ.
- 4. A राभो.
|
- 5. A B C D E omit "एव्व" after
- "तुमं"
- 9. B F उपलक्ष्यते।
- 10. E तुवरेदु.
|
- राजा । साशङ्कम् । एषा कुसुमावचयव्यग्रहस्ता सख्यास्त इरावत्याः परिचारिका चन्द्रिका समागच्छति । इतस्तावदावां भित्तिगूढौ भवावः ।
- विदूषकः । १कुम्भिलएहिं कामुएहिं अ पलिहलणीआ चन्दिआ ।
- राजा । गौतम कथं नु ते सखी मां प्रतिपालयति । एह्येनां
- गवाक्षमाश्रित्य विलोकयावः ।
। इति विलोकयन्तौ स्थितौ ।
। ततः प्रविशति मालविका बकुलावलिका च ।
- बकुलावलिका । २हला पणम भट्टा रं जो पस्सदो पिठ्ठदो देख्खीअदि ।
- राजा । मन्ये प्रतिकृतिं मे दर्शयति ।
- मालविका । सहर्षम् । ३णमो दे । द्वारमवलोक्य सविषादम् | कहिं ।
भट्टा । हला विप्पलम्भेसि मं ।
- १. कुम्भीलकैः कामुकैश्च परिहरणीया चान्द्रका ।
- २. हला प्रणम भर्तारं यः पार्श्वतः पृष्ठतो दृश्यते ।
- ३. नमस्ते । क्व भर्ता । हला विप्रलभसे माम् ।
- 1. Our MSS, and even G, कुसुमा-
- पचय.० We with Tulberg.
- 3. B गूढं.
- 4. F पडिहलणोभा.
- 7. F omits «नु."
- 8. F reads प्रतिपालयावः अवलोक-
- याव: (the latter most
|
- likely intended to be an
- explanation of the former)
- in place of our‘विलोकयाव:
- 9. B D E omit ‘इति.
- ll. A C D E पणम -A C देखी ;
- F दख्खभदि
- 14. B आलोक्य-
|
- राजा । सखे हर्षविषादाभ्यामत्रभवत्याः प्रीतोस्मि ।
- सूर्योदये भवति या सूर्यास्तमये च पुण्डरीकस्य ।
- वदनेन सुवदनायास्ते समवस्थे क्षणादूढे ॥ ७ ॥
- बकुलावलिका । १णं एसो चित्तगओ भट्टा ।
- उभे । प्रणिपत्य । २जेदु भट्टा ।
- मालविका । ३हला तदा संमुहट्टिदा अहं भट्टिणो रुवदंसणेण
- तह ण वितिण्हम्हि जह अज्ज । विभाविदो चित्तगददंसणो एव्व भट्टा ।
- विदुषकः । ४सुदं भवदा । अत्तहोदीए दिट्टो चित्ते ण तह
- दिट्टो भवंति मन्तिदं । मुधा दणिं मञ्जूसा विअ रअणभण्डं जोव्वणगव्वं वहेसि ।
- १. नन्वेष चित्रगतो भर्ता ।
- २. जयतु भर्ता ।
- ३. हला तदा संमुखस्थिताहं भर्तू रुपदर्शनेन तथा न वितृष्णास्मि यथाद्य । विभावितश्चित्रगतदर्शन एव भर्ता ।
- ४. श्रुंत भवता । अत्रभवत्या दृष्टो यथा चित्रे न दृष्टो भवानिति मन्त्रितम् । मुधेदानीं मञ्जूषेव रत्नभाण्डयौवनगर्वं वहसि ।
- 3. F reads the fourth pada thus:
- ते समवस्थे क्षणादुपारुढे , thus
- turning the arya into a
- giti.
- 6. Our MSS. ससंभर्मं उक्कण्ठिभा
- for "सं मुहठ्ठिदा" we with
- G.--A B C D E omit
- "तदा".
|
- 7. A B C D E omit "ण" --B C
- संभाविदो.
- 8. F omits " एव्व."
- 9.our MSS. भत्तहोदीए [F भत्त-
- होदी] चित्ते जह दिठ्ठो भवं तह
- अदिठ्ठोत्ति मन्तेदि . we ac-
- cording to G.
- 11. E जोब्बण .
|
- राजा। सखे कुतूहलवानपि निसर्गशालीनः स्त्रीजनः । पश्य ।
- कार्येन निर्वर्णयितुं च रूपम्
- इच्छन्ति तत्पूर्वसमागतानाम् ।
- न च प्रियेष्वायतलोचनानां
- समग्रपातीनि विलोचनानि ॥ ८ ॥
- मालविका । १का एसा ईसिपरिउत्तवअणा भट्टिणा सिणि
- ध्धाए दिट्टीए णिझ्झाइअदि ।
- बकुलावलिका । २णं इअं पस्सगदा इरावदी ।
- मालविका । ३सहि अदख्खिणो विअ मे पडिभाइ । जो सव्वं
- देवीजणं उझ्झिअ एदाए मुहे बध्धलख्खो ।
- बकुलावलिका । आत्मगतम् । ४चित्तगदं भट्टारं परमथ्थं गेण्हिअ
- असूएदि । होदु । कीलिस्सं दाव एदाए । प्रकाशम् । भट्टिणो
- वल्लहा एसा ।
- मालविका । तदो किं दाणिं अत्ताणं आआसेमि । सामूयं परा
- वर्तते ।
- १. कैषेषपरिवृत्तवदना भर्त्रा स्निग्धया दृष्ट्या निध्यायते ।
- २. नन्वियं पार्श्वगतेरावती ।
- ३. सखि अदक्षिण इव मे प्रतिभाति । यः सर्वे वेवीजनमुज्झित्वैतस्या मुखे ::बद्धलक्षः।
- ४. चित्रगतं भर्तारं परमार्थं गृहीत्वासूयति । भवतु । क्रीडिष्यामि तावदेतया । ::भर्तृवल्लभैषा ।
- ५. ततः किमिदानीमात्मानमायासयामि ।
- 2. A B C D E हि for y« च."
- 4. A B D E प्रियेप्या'.
- 6. D ईसीपरि°-B D दिठ्ठीए.
- 8. A C पस्संगदा--D E इरावई
- 9 A B C अदखिणो–E पइभाइ.
|
- 10. B उझ्झीभ
- 11. F ' परणठथ्थदो. —A C गिण्हिअ.
- 12. A C असूभदि-B C कीलिसं.
- 14. B दाणीं.
|
- राजा | पश्य सखे ते सख्या मुखम् |
- भ्रूभङ्गभिन्नतिलकं स्फुरिताधरोष्ठं
- सासूयमाननमितः परिवर्तयन्त्या |
- कान्तापराधकुपितेष्वनया विनेतुः
- संदर्शितेव ललिताभिनयस्य शिक्षा || १ ||
- विदूषकः | १अणुणअसज्जो दाणिं होहि |
- मालविका | २अज्जगोदमोवि एथ्थ एव्व सेवेदि णं | पुनः स्थानान्तराभिमुखी भवितुमिच्छति |
- बकुलावलिका | मालविकां रुद्ध्वा | ३ण हु कुविदा दाणिं तुमं |
- मालविका | ४जइ चिरं कुविदं मण्णेसि एसो पच्चाणीअदि
- कोवो |
- राजा | उपेत्य |
- कुप्यसि कुवलयनयने चित्रार्पितचेष्टया किमेवमयि |
- ननु तव साक्षादयमहमनन्यसाधारणो दासः ||१० ||
- बकुलावलिका | ५जेदु भट्टा |
- मालविका | आत्मगतम् | ६कहं चित्तगदो भट्टा मए असूइदो |
- सव्रीडवदनाञ्जलिं करेति |
- १. अनुनयसज्ज इदानीं भव |
- २. आर्यगौतमोप्यत्रैव सेवत एनम् |
- ३. न खलु कुपितेदानीं त्वम् |
- ४. यदि चिरं कुपितां मन्यसे एष प्रत्यानीयते कोपः |
- ५. जयतु भर्ता |
- ६. कथं चित्रगतो भर्ता मयासूयितः |
- 3. B C बर्तयन्त्स्मः.
- 7. D E अ-अ० .-Our MSS. अज्ज-
- गोदमो एथ्थ ण सेवेदि. We
- with G.
|
- 9. E णं हि;A B C D हि for "हु."
- 10. A F कुविदां.
- 12. A omits "उपेत्य."
|
- राजा। मदनकातर्यं निरूपयति।
- विदूषकः। १किं भवं उदासीणो विअ।
- राजा। अविश्वसनीयत्वात्सख्यास्ते।
- विदूषकः। २मा दाव अत्तहोदीअं तुह अविस्सासो।
- राजा। श्रूयताम्।
- पथि नयनयोः स्थित्वा स्वप्ने तिरोभवति क्षणात्
- सरति सहसा बाह्वोर्मध्यं गताप्यबला सती।
- मनसिजरुजा क्लिष्टस्यैवं समागममायया
- कथमिव सखे विश्रब्धं स्यादिमां प्रति मे मनः॥११॥
- बकुलावलिका। ३सहि बहुसो किल भट्टा विप्पलध्धो। दाव
- एथ्थ विस्ससणिज्जो अप्पा करीअदु।
- मालविका। ४सहि मम उण मन्दभाआए सिविणसमाअमोवि भट्टिणो दुल्लहो आसी।
- बकुलावलिका। ५भट्टा देहि से उत्तरं।
- १. किं भवानुदासीन इव।
- २. मा तावदत्रभवत्यां तवाविश्वासः।
- ३. सखि वहुशः किल भर्ता विप्रलब्धः। तावदत्र विश्वसनीय आत्मा क्रियताम्।
- ४. सखि मम पुनर्मन्दभाग्यायाः स्वप्नसमागमोपि भर्तुर्दुर्लभ आसीत्।
- ५. भर्तर्देह्यस्या उत्तरम्।
- 2. A उदासिणो.
- 4. F' अत्तहोदिभ्रं.
- 6. G स्थित्वा स्थित्वा for स्थित्वा
- स्वप्ने."
- 9. E F विस्रब्धं.
|
- 11. F' अथ्थ. —•DE आप्पा ; F' अत्ता.
- 12. B मन्दहाभाए- F' सिविणसमा
- गमो.
- 13. AC D E F आसि.
- 14. B C D भट्टा अ देहि &c.
|
- राजा ।
- उत्तरेण किमात्मैव पञ्चबाणाग्निसाक्षिकम् ।
- तव सख्यै मया दत्तो न सेव्यः सेविता रहः ॥ १2॥
- बकुलावलिका ।१अणुग्गहीदम्हि ।
- विदूषकः । परिक्रम्य ससंभ्रमम् । २बउलावलिए एसो बालासोअरु-
- ख्खस्स पल्लवाणि हरिणो लङ्घिदुं आअछ्छइ । ता एहि णिवारेम णं ।
- बकुलावलिका । ३तह । प्रस्थिता । ।
- राजा । एवमस्मद्रक्षणेवहितेन भवितव्यम् ।
- विदूषकः । ४एंदवि गोदमो णं संदिस्सीअदि ।
- बकुलावलिका । ५अज्जगोदम अहं अप्पआसे चिठ्ठामि । तुमं
- दुवाररख्खओ होहि ।
- विदूषकः । ६जुज्जइ ।
- १. अनुगृहीतास्मि ।
- २. बकुलावलिके एष बालाशोकवृक्षस्य पल्लवान्हरिणो लङ्घितुमागच्छति । तदेहि निवारयाम एनम् ।
- ३. तथा ।
- ४. एतदपि गौतमो ननु संदिश्यते ।
- ५. आर्यगौतम अहमप्रकाशे तिष्ठामि । त्वं द्वाररक्षको भव ।
- ६. युज्यते।
- 4. A C D E अणुगाहि°; B अणुग्गहि.
- 5. A B C D E एस for “ एसो.”
- 6. Our MSS, पल्लवा. We with G.
|
- 10. F' एवंवि.–A B C D E omit
- णं
- 11. E F अ-भ°.
- 13. D जूज्जइ; B जुज्जई.
|
॥ चतुर्थोङ्कः ॥
[ निष्कान्ता बकुलावलिका ।
विदूषकः ।१इमं दाव फलिअथ्थलं आस्सिदो होमि । तथा कृत्वा ।
अहो सुहप्परिसदा सिलाविसेसस स । निद्रायते ।
मालविका । ससाध्वसं तिष्ठति ।
5 राजा। विसृज सुन्दरि संगमसाध्वसं
ननु चिरात्प्रभृति प्रणयोन्मुखे ।
परिगृहाण गते सहकारतां
त्वमतिमुक्तलताचरितं मयि ॥ १३॥
10 मालविका । २देवीए भएण अत्तणोवि प्पिअं कादुं ण पारेमि ।
राजा । अयि न भेतव्यं न भेतव्यम् ।
मालविका । ३जो ण भाएदि सो मए भट्टिणीदंसणे दिठ्ठसम
वथ्थो भट्टा ।
राजा ।
13 दाक्षिण्यं नाम बिम्बोष्टि बैम्बिकानां कुलव्रतम् ।
तन्मे दीर्घाक्षि ये प्राणास्ते त्वदाशानिबन्धनाः ॥ १४ ॥
१. इदं तावत्स्फटिकस्थलमाश्रितो भवामि । अहो सुखस्पर्शता शिलाविशेषस्य ।
२. देव्या भयेनात्मनोपि प्रियं कर्तुं न पारयामि ।
३. यो न बिभेति स मया भट्टिनदर्शने दृष्टसमवस्थो भर्ता ।
1: E inserts इति before‘निष्क्रान्ता” | 10. A D E पिअं
& c. 11. A B C D अपि for & अयि."
३ A c सुहेपरिस °; E has °प्फंसदा | 12. B दंसणो; F' दस्सणे.-Fदिठ्ठो समवस्थो भट्टा.
as a marginal gloss on परि-
सदा.
- तदयमनुगृह्यतां चिरानुरक्तो जनः। इति संश्लेषमभिनयति ।
- मालविका । नाट्येन परिहरति ।
- राजा । आत्मगतम् । रमणीयः खलु नवाङ्गनानां मदनविषयव्या
- पारः। एषा हि
- हस्तं कम्पवती रुणद्धि रशनाव्यापारलोलाङ्गुलिं
- हस्तौ स्वौ नयति स्तनावरणतामालिङ्ग्यमाना बलात् ।
- पातुं पक्ष्मलचक्षुरुन्नमयतः साचीकरोत्याननं
- व्याजेनाप्यभिलाषपूरणसुखं निर्वर्तयत्येव मे ॥ १४ ॥
- इरावती । १हञ्जे णिअणिए सच्चं तुह चन्दिआए संदिठ्ठं-
- समुद्दधरालिन्दए अज्जगोदमो एआई दिठ्ठोत्ति ।
- निपुणिका । २किं अण्णहा भट्टिणीए विण्णविदं ।
- इरावती । ३तेण हि तहिं एव्व गछ्छामो संसआदो णिम्मुत्तं अज्जउत्तस्स पिअवअस्सं पिअं पुछ्छिदुं । च
- १. हञ्जे निपुणिके सत्यं तव चन्द्रिकया संदिष्टं समुद्रगृहालिन्द आर्यगौतम एकाकी
- दृष्ट इति ।
- २. किमन्यथा भट्टिन्यै विज्ञापितम् ।
३. तेन हि तत्रैव गच्छावः संशयान्निर्मुक्तमार्यपुत्रस्य प्रियवयस्यं प्रियं प्रष्टुम् । च-
- 1. A B C DB omit भयम्."
- 3. F मदनविषयावतारः
- 5. A B C D F कम्पयती (कम्पयते ?)
- -A BC D E ‘लोलांशुकम्.
- 7. F' नेत्रमुन्नमयतः
|
- 12. Our MSS. ०परए. We with G.
- D E F अ=अ०॰
- 13. F अलीअं for अण्णहा.”
- 15. A B C D E अ for ‘‘ च."—
- None of our MSS. read
|
- निपुणिका । १सावसेसं विअ भट्टिणीए वअणं ।
- इरावती । २अण्णं च चित्तगदं अज्जउत्तं पसादेदुं ।
- निपुणिका । ३अह दाणिं भट्टा एव्व किं ण पच्चणुणीअदि ।
- इरावती । ४मुध्धे जारिसो चित्तगदो तारिसो एव्व अण्णसंकन्तहिअओ अज्जउत्तो । केवलं उवआरादिक्कमं पमज्जिदुं अम्हाणं आरम्भो ।
- निपुणिका । ५इदो भाट्टिणी । इति परिकामतः ।
- चेटी । ६जेदु भट्टिणी । देवीभणादि । एसो ण मे मछ्छरस्स कालो।
- १. सावशेषमिव भट्टिन्या वचनम् ।
- २. अन्यत्र चित्रगतमार्यपुत्रं प्रसादयितुम् ।
- ३. अथेदानीं भर्तैव किं न प्रत्यनुनीयते ।
- ४. मुग्धे यादृशश्चित्रगतस्तादृश एवान्यसंक्रान्तहृदय आर्यपुत्रः । केवलमुपचारातिक्रमे
- प्रमार्ष्टुमस्माकमारम्भः ।
- ५. इतो भट्टिनी ।
- ६. जयतु भट्टिनी । देवो भणति । एष न मे मत्सरस्य कालः ।
- in this passage णिम्मुत्तुं or
- मुत्तुं, the latter of which is
- read by DrTullberg Sup
- posing it were possible
- for मुत्तुं to be the Prakrit
- form of the infinitive, the
- omission of a word like
- भत्ताणं as its object would
- speak much against that
- reading. G has altogether
- a different version. It reads
- संसभादो मुत्तंसं । दंसवुत्तन्तं
- अ-अउत्तस्स पिअवअस्सं पुछ्छिदुं
|
- अ ।" But मुत्तंसं for मोक्ष्ये
- or मुक्ता भविष्यामि is at least
- very suspicious. See our
- Notes.
- 2. D E F अ-अ°-G reads चि-
- त्तगदं भट्टारं पसादेदुं अ for
- अण्णं च ” &c.
- 8. G reads कहं for « किं” and
- puts it before भट्टा.”
- 4 F' जादिसो for जारिसे."
- 5. D E F भ-भ°–A B C पम-
- जिदुं; F पमजिअदुं
- 7. B D E omit “ इति.’
- तुहू बहुमाणं वढ्ढिदुं वअस्तिआए सह णिअलबन्धणे
- किदा मालविआ । जइ अणुमण्णेसि अज्जउत्तस्स
- पिअं कादुं तह करेमि । जं तुह इछ्छिदं तं भणाहित्ति ।
- इरावती । १णाअरिए विण्णवेहि भट्टिणीं । का वअं भट्टिणीं
- णिओजेदुं । परिअणणिग्गहेण मइ दंसिदो अणुग्गहो ।
- कस्स वा अण्णस्स प्पसादेण अअं जणो वढ्ढदित्ति भणाहि। चेटी । २तह ।
- [ इति निष्कान्ता ]
- निपुणिका । परिकम्यावलोक्य च । ३भट्टिणी एस दुवारुछ्छङ्गे समुद्द-
- तव बहुमानं वर्धयितुं वयस्यया सह निगडबन्धने कृता मालविका । यद्यनुमन्यसे आर्यपुत्रस्य प्रियं कर्तुं तथा करोमि । यत्तवेष्टं तद्भणेति ।
- १. नागरिके विज्ञापय भट्टिनीम् । का वयं भट्टिनीं नियोजयितुम् । परिजननिग्रहेण
- मयि दर्शितोनुग्रहः । कस्य वान्यस्य प्रसादेनायं जनो वर्धत इति भण ।
- २. तथा ।
- ३. भट्टिनि एष द्रागेत्सङ्गे समुद्रगृहस्य विपणिगतो वृषभ इव विश्रब्ध आर्यगौतम आसीन
- एव निद्रायते ।
- 1. A B C बट्टिदुं; 3 बठ्टिदुं,
- 2. A B C D E मण्णेसि for ॐ अणु-
- मण्णेसि -D E अ=अ-
- F' reads as follows, after
- मालविका। जइ अणुमण्णेसि
- अ-औत्तंवितुह किदे षिण्णा
- वइस्सं ।। एवं कल्लं । तह करेमि ॥
|
- जं तुह इछ्छिदं तं मे भणाहित्ति ॥
- 6. F णिओएदुं.-Our MSS. in-
- sert वि (= अपि ) after °ग्गहे.
- ण. We with G-F' दस्सिदो.
- 7. A B C प्रसादेण. - B C वट्टदित्ति;
- D वठ्ठदित्ति.
|
- घरस्स विपणिगओ वुसहो विअ विस्सध्धो अज्जगोदमो
- आसीणो एव्व णिdदाअदि ।
- इरावती । १अच्चाहिदं । ण ख्खु सावसेसो विसवेओ भवे ।
- निपुणिका । २पसण्णमुहो दीसइ । अवि अ धुवसिध्धिणा
- चिइस्सिदो । ता से असङ्कणीअं पांवं ।
- विदूषकः । उत्स्वप्नायते । ३होदि मालविए-।
- निपुणिका। ४सुदं भाट्टिणीए । कस्स एसो अत्तणीणो । अभ्भवहारसंवादापेख्खी हदासो ओदरिओ इदो ससक्कारं सोथ्थिवाअणमोदएहिं कुख्खिं भरिअ संपदं मालविअं
- उस्सिविणावेदि ।
- १.अत्याहितम् । न खलु सावशेषो विषवेगो भवेत् ।
- २. प्रसन्न मुखो दृश्यते । अपि च ध्रुवसिद्धिना चिकित्सित: । तदस्याशङ्कनीयं पापम् ।
- ३. भवति मालविके -|
- ४. श्रुतं भट्टिन्या । कस्यैष आत्मनीनः । अभ्यवहारसंवादापेक्षो हताश औदरिक इत:
- ससत्कारं स्वस्तिवायनमोदकैः कुक्षिं पूरयित्वा सांप्रतं मालविकामुत्स्वप्नायते ।
- 1. 9 विपणिठाओ, F विपणिणिलयो,
- for « निपणिगओ–A B C
- D E om. वुसहो .” after
- विपणिगओ.»:- F omits
- विस्सध्धो”-D E Fअ-अ० .
- 2. B D णिहायदि ; E णिदायदि.
- 3. F सावसेसविसो भवे.—B D णं खु.
- - F अच्चहिदं.
|
- 5 . A B C D असक्कणीअं; B असक्क-
- णीअं
- 6. A C D E होदी.
- 7. A C अभवहार
- 8. B ओदरीओ.–A B C D ससका-
- रं; F ' सव्वकालं for‘‘ ससक्कारं
- 10. A B C उस्सिविणं आइवेदि; E उ
- स्सिविणभाइवेदि.
|
- विदुषकः । १इरावदिं अदिक्कमन्दी होहि ।
- निपुणिका । २सुदं अच्चाहिदं । भुअंगभीरुअं बम्हबन्धुं इमिणा
- भुअंगमकुडिलेण अत्त्तणो दण्डकट्टेण तम्भन्तरिदा भाअआमि ।
- इरावती । ३अरुहदि किल किदवो उवद्दवस्स ।
- निपुणिका । विदूषकस्योपरि दण्डकाष्ठं पातयति ।
- विदूषकः । सहसा प्रतिबुध्य । ४अवि हा अवि हा । णं दव्वीकरो मे
- उवरि पडिदो ।
- राजा । सहसोपसृत्य ।सखे न् भेतव्यं न् भेतव्यम्।
मालविका । अनुसृत्य । ५भट्टा मा दाव सहसा णिक्कम । सप्पोत्ति
- भणादि ।
- इरावती । ६हध्धि हध्धि । भट्टा इदो एव्व धावइ ।
- १. इरावतीमतिक्रामन्ती भव ।
- २. श्रुतमत्याहितम् । भुजंगभीरुकं ब्रह्मबन्धुमनेन भुजंगकुटिलेनात्मनो दण्डकाष्ठेन स्तम्भान्तरिता भीषयामि ।
- ३. अर्हति किल कितव उपद्रवम् ।
- ४. अपि हा अपि हा । ननु दर्वीकरो ममोपरि पतितः ।
- ५. भर्तर्मा तावत्सहसा निष्क्रम । सर्व इति भणति ।
- ६. हा धिक् हा धिक् । भर्तेत एव धावति ।
- 1. A C D E इरावदीं.
- 3. E कुठिलेण-F om. "अत्त-
- णो."-A काट्टेण.-E तम्भ-
- न्तरिअ; F थ्थम्भन्तरिआ.-
- A C भआअमि.
|
- 5. A उवहव्वस्स.
- 7. A B C D E omit "णं."
- 8. A C वडिदो.
- 10. E निक्कम.
- 12. A C धावई.
|
- विदुषकः । सप्रहासम् । १कहं दण्डकठ्ठं इदं । अहं उण जाणे जं
- मए केअइकण्डएहिं सप्पस्स विअ दंसो किदो तं फलिदंति ।
। प्रविश्य पटाक्षेपेण बकुलावलिका ।
- बकुलावलिका । ससंभ्रमम् । २कहिं सप्पो । मा ख्खु भट्टा पविस । इह कुडिलगइ सप्पो विअ दीसइ ।
- इरावती । राजानमुपसृत्य । ३अवि सिध्धा मणोरहा दिवासंकेदमिहुणस्स ।
- सर्वे । इरवतीं दृष्ट्वा संभ्रान्ताः ।
- राजा । अपूर्वोयमुपचारः।
- इरावती । ४बउलावलिए दिठ्ठिआ दोच्चहिआरविसआ संपु-
- ण्णा दे पडिण्णा ।
- बकुलावलिका । ६पसीददु भट्टिणी । किं दद्दुरा वाहरन्तित्ति देव्वो पुडविं विसुमरदि ।
- १. कथं दण्डकाष्ठमिदम् । अहं पुनर्जाने यन्मया केतकीकण्टकैः सर्पस्येव दंशः कृतस्तल्फलितमिति ।
- २. क्व सर्पः । मा खलु भर्तः प्रविश । इह कुटिलगविः सर्प इष दृश्यते ।
- ३. अपि सिद्धा मनोरथा दिवासंकेतमिथुनस्य ।
- ४. बकुलावलिके दिष्ट्या दौत्याधिकारविषया संपूर्णा से प्रतिज्ञा ।
- ५. प्रसीदतु भट्टिनी । किं दर्दुरा व्याहरन्तीति देवः पृथिवीं विस्मरति ।
- 1. A C D कथं.
- 2. A B C D वि for "विअ०"-
- F तं एदं मे फलिदंति.
- 5. F सवो for "सप्पो"
- 6. D कुटिलगई - D E दोसई.
- 11. A C D E दिठ्ठिया.
|
- 12. A C पडिणा
- 13. A B C D E पसोद - our MSS
- किं मए किदं । देवो पुछ्छिदवो
- for "किं ददुरा" &c. We
- with G.
|
- विदूषकः । १मा दाव। अत्तहोदीए दंसणमेत्तएण अत्तभवं
- पणिपादलङ्घणं विसुमरिदो । तुमं उण अज्जवि पसादं
- ण गेण्हेसि ।
- इरावती । २कुविदावि दाणिं अहं किं करिस्सं।
- राजा । अस्थाने कोप इत्यनुपपन्नं त्वयि । तथा हि ।
- कदा मुखं वरतनु कारणादृते
- तवागतं क्षणमपि कोपपात्रताम् ।
- अपर्वणि ग्रहकलुषेन्दुमण्डला
- विभावरी कथय कथं भविष्यति ॥ १८ ॥
- इरावती । ३अठ्ठाणेत्ति सुठ्ठु भणिदं अज्जउनत्तेण । अण्णसं- 10
- क्कन्तेसु अम्हाणं भाअहेएसु जइ उण कुप्पिस्सं तदो हस्सा
- भविस्सं ।
- राजा । त्वमन्यथा कल्पयसि । अहं पुनः सत्यमेव कोपस्थानं न पश्यामि । कुतः ।
- नार्हति कृतापराधोप्युत्सवदिवसेषु परिजनो बन्धम् । 15
- इति मोचिते मयैते प्रणिपतितुं मामुपगते च ॥१६॥
- १. मा तावत् । अत्रभवत्या दर्शनमात्रेणात्रभवान्प्रणिपातलङ्घनं विस्तृतः । त्वं पुनरद्यापि
- प्रसादं न गृह्णासि ।
- २. कुपितापीदानीमहं किं करिष्ये ।
- ३. अस्थान इति सुष्टु भणितमार्यपुत्रेण । अन्यसंक्रान्तेष्वस्माकं भागधेयेषु यदि पुनः कु-
- प्ये तनो हास्या भविष्यामि ।
- 2. A B C D E omit भन्ज़बि. "
- 3. A गण्हसि; c गेण्हसि
- 4. A B C D E omit « °वि दाणैि."
- 10. D E F अ-अ°
- 11. A B C F भाअहेयेसु.-C जई
|
- 13. B कलयसि for “ कल्पयसि .”
- 14. E omits«न" altogether.-our
- MSS. गृह्णामि for “पश्यामि.”
- We with G.
- 15. Our MSS. दण्डम्. we with G.
|
- इरावती । १णिपुणिए देवीं विण्णवेहि । दिठ्ठं भवदीए पख्खवादित्तणंति ।
- निपुणिका । २तह ।
- [इति निष्क्रान्ता]
- विदूषक: । आत्मगतम् । ३अहो अणथ्थो संपडिदो । बन्धणभ्भट्टो ::गिहकपोदो चिल्लाए मुहे पडिदो ।
- निपुणिका । ४भट्टिणी जदिछ्छादिठ्ठाए माहविआए आचख्खिदं ।
- एव्वं खु एदं णिव्वुत्तं । इति कर्णे कथयति ।
- इरावती । आत्मगतम् । ५उववण्णं । सअं एव्व बम्हबन्धुणा उभ्भिण्णो दुग्गप्पओओ । विदूषकं विमोक्य । प्रकाशम् । इअं इमस्स कामतन्तसइवस्स णीई ।
- विदूषक: । ६होदी जदि णीइए एक्कंपि अख्खरं पढेअं तदो गाअत्तिंपि विसुमरेइं ।
- १. निपुणिके देवीं विज्ञापय । दृष्टं भवत्या: पक्षपातित्वमिति ।
- २. तथा ।
- ३.अहो अनर्थ: संपतित: वन्धनभ्रष्टो गृहकपोतश्चिल्लाया मुखे पतित: ।
- ४.भट्टिनि यदृच्छादृष्टया माधविकयाख्यातम् । एवं खव्वेतन्निर्वृत्तमिति ।
- ५.उपपन्नम् । स्वयमेव ब्रह्मबन्धुनोद्भिन्नो दुर्गप्रयोग: । इयमेतस्य :कामतन्त्रसचिवस्य नीति:
- ६.भवति यदि नीत्या एकमप्यक्षरं पठेयं ततो गायत्रीमपि विस्मरेयम् ।
- 1. A देवीए.-F विणवेहि.-F
- पख्खवादित्तणं अज्जेत्ति.
- 5. Our MSS मन्दारलदालग्गो विअ
- for "वन्धणभ्भट्टो," which we
- read with Tullberg.
|
- 11. B C D दुग्गपआओ (=दुर्गप्रकाश:).
- 12. E णिइ;A B C D णिई.
- 13. D E होदि.-A C D पढअं;E
- पठअं.
|
- राजा । आत्मगतम् । कथं नु संकटादस्मादात्मानं मोक्ष्यामि ।
। प्रविश्य सावेगं जयसेना ।
- जयसेना। १देव्वं कुमारी वसूलछ्छी कन्दुअं अणुधावन्ती पिङ्गलवाणरेण बलिअं उत्नासिदा अङ्कणिसण्णा देवीए पवादे किसलअं विअ वेवमाणा दाणिपि पकिदिं ण पडिवज्जइ ।
- राजा । कथं कातरो बालभावः ।
- इरावती । सावेगम् । २तुवरेदु अज्जउलो णं समरसासइदुं । मा
- से संदावजणिओ विआरो वढ्दु ।
- राजा । अहमेनां संज्ञापयामि । सत्वरं परिक्रामति ।
- विदूषकः । आत्मगतम्। ३साहु रे पिङ्गलवाणर साहु । परित्तादो तु-
ए सपख्खो ।
- [ निष्कान्तो वयस्येन राजा इरावतो प्रतीहारो च ।
- १. देव कुमारो बसुलक्ष्मीः कन्दुकमनुधावन्ती पिङ्गलवानरेण बलदुन्त्रासित्वाङ्कनिषण्णा
- देव्याः प्रवाते किसलय इव वेपमानेदानमपि प्रकृतिं न प्रतिपद्यते ।
- २. त्वरतामार्यपुत्र एनां समाश्वासयितुम् । मास्याः संतापजनितो विकारो वर्धताम् ।
३. साधु रे पिङ्गलबानर साधु । परित्रातस्त्वया सपक्षः।
- 2. 8 सवेगं.
- 3. B धावदो ; C D E धावती; F
- धाबन्दी
- 4. A C °णिसण्णा; F अङ्के णिसण्णा.
- 5. A c दाणी°.-A पडिवज्जई.
|
- 7. F कष्टं for कथं."
- 8. B D E तुवरदु.-D E अ-अ.
- 9. A वदुः = E वट्ठदु.
- 10. C D E एतां.
- 11. We read आत्मगतम्" with G.
|
- मालविका । १हला देवं चिन्तअन्तीए वेवइ मे हिअअं । ण
- जाणे अदोवरं कि अणुहोदव्वंति ।
- २अच्चरिअं अच्चरिअं । अपुण्णे एव पञ्चरत्ते दोहलस्स मुउलेहिं संणध्धो तवणीआसोओ । जाव देबीए
- णिवेदेमि ।
- उभे । श्रुत्वा प्रदष्टे ।
- बकुलावलिका। ३अस्ससदु पिअसही । सच्चप्पडिंण्णा देवी।
- मालविका । ४तेण हि पमदवणपालिआए पिठ्ठदो होम्म ।
- बकुलावलिका । ६तह ।
- [ इति निष्क्रान्ताः सर्वे ।
- १. हला देवीं चिन्तयन्त्या वेपते मे हृदयम् । न जानेतः परं किमनुभवितव्यमिति ।
- २. आश्चर्यमाश्चर्यम् । अपूर्ण एव पञ्चरात्रे दोहदस्य मुकुलैः संनद्धस्सपनीयशोकः।
- यावदेव्यै निवेदयामि ।
- ३. आश्वसितु प्रियसखी । सत्यप्रतिज्ञा देवी ।
- ४. तेन हि प्रमदवनपालिकायाः पृष्ठतो भवावः।
- ५. तथा ।
- 1. P' देवीं चिन्दयन्दीए.
- 2. F ' inserts सत्वरं परिक्रामति
|
- after ‘‘ अणुहोदव्वंति."
- 9. C पिट्टदो.
|
। ततः प्रविशत्युद्यानपालिका ।
- उद्यानपालिका । उवख्खित्तो मए किदसक्कारविहिणो तवणीआसोअस्स भित्तिबन्धो । जाव अणुठ्ठिअणिओअं
- अप्पाणं देवीए णिवेदेमि । परिक्रम्य । अहो देव्वस्स अणुकम्पणिज्जा मालविआ । तस्सिं . तह चण्डिआ देवी ३
- इमिणा असोअकुसुमउत्तन्तेण पसादाहिमुही भविस्सदि।
- कहिं णु ख्खु भवे देवी । विलोक्य । एसो देवीपरिअणभ्भन्तरो किवि जदुमुद्दालच्छिअं चीरमञ्जूसं करे गेण्हिअ
- कुज्जो. सारसओ चउस्सालादो णिक्कमेदि । पुछ्छिस्सं
- दाव णं ।
। ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टः कुब्जः ।
- उद्यान° । उपसृत्य । २सारसअ कई पथ्थिदोसि ।
- १. उपक्षिप्तो मया कृतसंस्कारविधेस्तपनीयाशोकस्य भित्तिबन्धः । यावदनुष्ठितंनियोगमात्मानं देव्यै निवेदयामि । अहो दैवस्यानुकम्पनीया मालविका । तस्यां तथा चण्डिका देव्यनेनाशोककुसुमवृत्तान्तेन प्रसादाभिमुखी भविष्यति । क्व नु खलु भवेद्देवी ।
- एष देवीपरिजनाभ्यन्तरः कामपि जतुमुद्रालाञ्छितां चीरमञ्जूषां करे गृहीत्वा कुब्जः
- सारसकश्चतुःशालाया निष्क्रमति । प्रक्ष्यामि तावदेनम् ।
- २. सारसक कुत्र प्रस्थितोसि ।
- 2. B D E तवणीया.
- 6. F omits “ इमिणा."—F °कुसुम-
- थ्थवएण.
- 7. F देवीए परि°. [बन्धनं.
- 8. A BC जव;F" जउ- F' चीर
|
- 9. F सारओ (= सारकः), and re-
- tains the same form of the
- proper name in the suc-
- ceeding speeches. ---A B C
- पुछ्छिसं.
|
- सारसकः। १मधुअरिए विज्जापारआणं अणुचिठ्ठन्ताणं बम्हणाणं इमा णिच्चदख्खिणा मासिआ दादव्वा।तं अज्जपुरोहिदस्स हथ्थं पाविदुं।
- मधुकरिका। २किंणिमित्तं।
- सारसकः। ३जदप्पहुदि सुदं सेणावइणा जण्णतुरअरख्खणे
- णिउत्तो भट्टिदारओ वसुमित्तओत्ति तदप्पहुदि तस्स
- आउसो णिमित्तं अठ्ठादससुवण्णपरिमाणं दख्खिणं
- देवी दख्खिण्णेहिं पडिग्गाहेइ।
- मधुकरिका। ४जुज्जइ । अह कहिं देवी ।
- सारसकः। ५मङ्गलघरए आसण्णथा विदभ्भविसआदो भादुणा
- वीरसेणेण पेसिदं लिविकरेहिं वाचिअमाणं लेहपत्तं
- सुणादि।
- १. मधुकरिके विद्यापारगणामनुतिष्ठतां ब्राह्मणानामियं नित्यदक्षिणा मासिका दातव्या।
- तामार्यपुरोहितस्य हस्तं प्रापयितुम्।
- २. किंनिमित्तम्।
- ३. यत्तःप्रभृति श्रुतं सेनापतिना यज्ञतुरगरक्षणे नियुक्त्तो भर्तृदारको वसुमित्र इति ततः-
- प्रभृति तस्यायुषो निमित्तमष्टादशसुवर्णपरिमाणां दक्षिणां देवी दक्षिण्यैः परिग्राहयति।
- ४. युज्यते।अथ क्व देवी।
- ५. मङ्गलगृह आसनस्था विदर्भविषयाद्द्रात्रा वीरसेनेन प्रेषितं लिपिकारैर्वाच्यमानं लेखप-
- -त्रं शृणोति।
- 1. F महुआरिए.-A.°पारअणां, C
- °पारआणां;F विज्जापाराणं.
- 2. F इअं for "इमा"-D E F
- अ=अ°.
|
- 6. A C णिवुत्तो.
- 8. B D E दाख्खिणेहिं;C दख्खिणेहिं.
- -F पडिग्गाहिअइ.
- 11. A E लिविंकरेहिं.
|
- मधुकरिका । १को उण बिदम्भराअवुत्तन्तो।
- सारसकः। २वसीकिदो किल वीरसेणप्पमुहोहिं भट्ठिणो विअअदण्डेहिं विदम्भणाहो । मोइदो से दाआदो माहवसेणो । तेण हि महासाराणि रअणवाहणाणि सिप्पिदारिआभूइट्ठ परिअणं अ उवाअणीकरिअ दूदो भट्टिणो
- सआसं पोसिदो। सुवो किल भट्टारं देख्खिस्सदित्ति ।
- मधुकरिका । ३गछ्छ अणुचिट्ठ अत्तणो णिओअं । अहंवि देवीं
- पेख्खिस्सं ।
- [निष्कान्तौ ।
। ततः प्रविंशति प्रतीहारी ।
- प्रतीहारी । ४आणत्तम्हि देवीए । विण्णवेहि अज्जउत्तं ।
- इछ्छामि अज्जउत्तेण सह असोअरुख्खपसूणलछीं पञ्चख्खीकरेदुंति । जाव धम्मासणगदं देवं पडिवालेमि ।
- ।इति परिक्रामति ।
- १. कः पुनर्विदर्भराजवृत्तान्त:।
- २. वशीकृतः किल वीरसेनप्रमुखैर्भर्तुर्विजयदण्डैर्विदर्भमाथ: । मोचितोस्य दायादो माधवसेनः । तेन हि महासाराणि रत्नवाहनानि शित्रिपदारिकाभूयिष्ठं परिजनं चोपायनीकृत्य दूतो भर्तुः सकाशं प्रेषितः । श्व: किल भर्तारं द्रक्ष्यतीति ।
- ३. गच्छानुतिष्ठात्मनो नियोगम् । अहमपि देवीं प्रेक्षिष्ये ।
- ४. आज्ञत्पास्मि देव्या । विज्ञापयार्यपुत्रम् । इच्छाम्यार्यपुत्रेण सहाशोकवृक्षप्रसूनलक्ष्मीं
- प्रत्यक्षीकर्तुमिति । यावद्धर्मासनगतं देवं प्रतिपालयामि ।
- 2. A C D E °पमुहेहिं
- 5. Our MSS. परिअणं उवाअणीक-
- रिअ दूदो अ• We with G.-
- B E करीअ
- 6. B सुव्वो-' दख्खि°.
|
- 8. B पेख्ख्वीस्सं; F' पख्खिस्सं.
- 12. E F' अ-अं.
- 13. D E F अ-अं-F °लछ्छिं पञ्चख्खी-
- करिदुंत्ति.
|
- दिष्ट्या दण्डेनैवारिशिरःसु वर्तते देवः ।
- प्रथमः ।
- परभृतकलव्याहारेषु वमात्तरतिर्मधुं
- नयसि विदिशातीरोद्यानेष्वनङ्ग इवाङ्गवान् ।
- विजयकरिणामालानाङ्कैरुपोडढबलस्य ते
- वरद वरदारोधोवृक्षै: सहावनतो रिपुः ॥ १ ॥
- द्वितीयः ।
- विरचितपदं वीरप्रीत्या सुरोपमसूरिभिश्
- चरितमुभयोर्मध्येकृत्य स्थितं कथकैशिकान् ।
- तव हृतवतो दण्डानीकैर्विदर्भपतेः श्रियं
- परिघगुरुभिर्दोर्भि: शौरेः प्रसह्य च रुक्मिणीम् ।। 2 ।।
- प्रती° । १एसो जअसद्दसूहअपथ्धाणो इदो एव्व आअ-
- छ्ुछदि देवो । अहंवि दाव इमस्स पमुहादो किंवि ओसरिअ एदं मुहालिन्दतोरणं समस्सिदा होमि । एकान्ते
- स्थिता ।
। ततः प्रविशति सवयस्यो राजा ।
- राजा ।
- कान्तां विचिन्त्य सुलभेतरसंप्रयोगां
- श्रुत्वा विदर्भपतिमानमितं बलैश्व ।
- धाराभिरातप इवाभिहतं सरोजं
- दुःखायते च हृदयं सुखमश्नुते च ॥ ३ ॥
१. एष जयशब्दसूचितप्रस्थान इत एवागच्छति देव: । अहमपि तावदस्य प्रमुखतः किं-
- चिदपसृत्यैतन्मुखालिन्दतोरणं समाश्रिता भवामि ।
- विदूषकः । [१९]जह देख्खामि तह सव्वहा एक्कन्तसुहिदो भवं
- भविस्सदि ।
- राजा । सखे कथमिव ।
- विदूषकः । [२०]अज्ज किल देवीए धारिणीए पण्डिदकोसिई भणिदा । भअवदि जइ तुमं पसाहणगव्वं वहेसि तं दंसेहि
- मालविआए सरीरे वेदभ्भअं विवाहणेवथ्थंति । ता
- सविसेसालंकिदा मालविआ । तत्तहोदी कदाविभ्भवदो
- मणोरहं पूरेइ ।
- राजा। सखे मदपेक्षानुवृत्त्या निवृत्तेर्ष्याया धारिण्याः पूर्वचरितैः
- संभाव्यत एतत् ।
- प्रती° । उपगम्य । [२१]जेदु भट्टा । देवी विण्णवेदि तवणीआसोअस्स
- कुसुमसोहादंसणेण मह आरम्भो सफलो करीअदुत्ति ।
- 1. F दख्खामि.--Our MSS. do
- not give "तह." We ac-
- cording to G.--B सुहितो.
- 2. A B C D E read त्ति after
- "भविस्सदि."
- 4. B E कोसिइ.
- 5. A C D E F वहसि.
|
- 6. A D E णेवछ्छं; F णेपछ्छं.
- 7. D कदाचि for "कदाविभ्."
- 8. A B C D E पुराएइ.
- 11. A विणवेदि.
- 12. F सोहादस्सणेण--A B C D E
- महारम्भो for "मह आरम्भो."
- --A B C D सफलं.
|
- राजा । ननु तत्रैव देवी ।
- प्रतीहारी । १अह इं । जहारुहसंमाणसुहिदं अन्तेउरजणं विसज्जिअ मालविअपुरोगेण अत्तणो परिअणेण सह देवं
- पडिवालेदि ।
- राजा। सहर्षम् । विदूषकं विलोक्य । जयसेने गच्छाग्रत: ।
- प्रतीहारी । २इदो इदो देवो ।
- विदूषक:। विलोक्य । ३भो वअस्स किंवि परिवुत्तजोव्वणो विअ
- वसन्दो पमदवणे लख्स्वीअदि।
- राजा । यथावृत्तं भवानाह।
- अग्रे विकीर्णकुरबकफलजालविभुज्यमानसहकारम् ।
- परिणामाभिमुखमृतोरुत्सुकयति यौवनं चेत: ॥४॥
- विदूषक: । ४भो अअं सो दिण्णणेवथ्थो विअ कुसुमथ्थबएहिं तवणीआसोओ । ओलोअदु भवं।
- १. अथ किम् । यथार्हसंमानसुखितमन्त:पुरजनं विसख्य्र मालविकापुरोगेणात्मन: परिजनेन सह देवं प्रतिपालयति ।
- २. इत इतो देव: ।
- ३. भो वयस्य किमपि परिवृत्तयौवन इव वसन्त: प्रमदवने लक्ष्यते ।
- ४. भो भयं स दत्तनेपथ्य इव कुसुमस्तबकैस्तपनीयाशोक: । आलोकयतु भवान् ।
- 2. F°सुहं for‘सुहिदं"-B विसज्जीअ
- 3. B C D F' मालविआ°
- 8. B वयस्य-A C किंवि ; D E किं-
|
- चि; F' किंचिप्परिवुत्त –-A C
- E 'जोवणो.
- 13. A D E णेवछ्छो.
|
- राजा । स्थाने खल्वयं प्रसवमन्थरोभूत् । यदयमिदानीमनन्यसाधारणां शोभामुद्वहति । पश्य ।
- सर्वाशोकतरूणां प्रथमं सूचितवसन्तविभवानाम् ।
- निर्वृत्तदोहदेस्मिन्संक्रान्तानीव कुसुमानि ॥ ८ ॥
- विदूषकः । १भो विस्सध्धो होहि । अम्हेसु उवगदेसु धारिणी 3
- पस्सपरिवट्टिणीं मालविअं अणुणेइ ।
- राजा । सहर्षम्। पश्य सखे ।
- मामियमभ्युत्तिष्ठति देवी विनयादुपस्थिता प्रियया ।
- विस्मृतहस्तकमलया नरेन्द्रलक्ष्म्या वसुमतीव ॥६॥
। ततः प्रविश्यति परिव्राजिका देवी
मालविका विभवतश्च परिवारः।
- मालविका । आत्मगतम्। २जाणामि णिमित्तं कोदुआलंकारस्स ।
- तहवि मम हिअअं विसिणीपत्तगअं सालिलं विअ वेवदि । दख्खिणेदरंवि णअणं पफ्फुरइ ।
- विदूषकः ।२भो असंदेहं वेवाहिअणेवथ्थेण सविसेसं सोहइ अत्तहोदी मालविआ ।
- १. भो विश्रब्धो भव । आवयोरुपगतयोर्धारिणीं पार्श्वपरिवर्तिनीं मालविकामनुनयति ।
- २. जानामि निमित्तं कौतुकालंकारस्य । तथापि मम हृदयं बिसिनीपन्तगतं सलिलमिव वेपते । दक्षिणेतरमपि नयनं प्रस्फुरति ।
- ३. भो असंदेहं वैवाहिकनेपथ्येन सविशेषं शोभतेत्रभवती । मालविका ।
- 1. Our MSS. Omit अयं after
- खलु." We with G.
- 4. B C D F °दौहृदे (दोर्हृदे?)-
- 6. Our MSS. अम्हेसु उवगदेसु &c.
- as given above. G reads| .
- otherwise. See Notes.
|
- 8. F विनयादनु[नु]-त्थिता प्रियया ।
- 11. B D E परीवार:
- 13. B पत्तगदं; P विसिणीपत्तगदं.
- 14. A C दखिणेदरं.
- 15. A D E णेवछ्छेण
|
- राजा । पश्याम्याभरणलंकृतामेनाम् ।
- अनतिलम्बिदुकूलनिवासिनी
- लघुभिराभरणैः प्रतिभाति मे।
- उडुगणैरुदयोन्मुखचन्द्रिका
- गतहिमैरिव चैत्रविभावरी ॥ ७ ॥
- दैवी । उपेत्य । १जेदु अज्जउत्तो ।
- विदूषकः । २वढ्ढदु होदी ।
- परिव्राजिका । विजयतां देवः ।
- राजा । भगवत्यभिवादये ।
- परिव्राजिका । अभिप्रेतसिद्धिरस्तु ।
- देवी । सस्मितम् । ३अज्जउत्त एस दे तरुणीजणसहाअस्स असंकेदघरओ अम्हेहिं विसज्जिदो ।
- विदूषकः। ४भो तुमं आराहिदोसि ।
- राजा । सव्रीडमशोकमभित: परिक्रामन् ।
- नायं देव्या भाजनत्वं न नये:
- सत्काराणामीदृशानामशोकः ।
- यः सावज्ञो माधवश्रीनियोगे
- पुष्पैः शंसत्यादरं त्वत्प्रयत्ने ॥ ८ ॥
- १. जयत्वार्य पुत्रः ।
- २. वर्धतां भवती ।
- ३. आर्यपुत्र एष ते तरुणोजनसहायस्या-
|
- शोकः संकेतगृहकोस्माभिर्विसर्जित: ।
- ४. भो त्वमाराधितोसि
|
- 6. B उपसृत्य, -B E' अ-अं'.
- 11. D E F अ-अ°.
- 12. E संकेतघरए corrected from
- an original संकेतघरओ.--F
- सज्जिदो (= सज्जितः ).
|
- 13. A c अराहिदो°.
- 17. B C D सावेक्षो; A E too' so
- originally, but they after-
- wards correct it into सापेक्षो
|
- विदूषक:| १भो विस्सध्धो भविअ इमं जोव्वणवदिं पेरव्ख |
- देवी | २कं |
- विदूषक: | ३तवणीआसोअकुसुमसोहं |
- सर्वे | उपविशन्ति |
- राजा | मालविका विलोक्यात्मगतम् | कष्टं खलु संनिधिवियोगो म- 5
- माद्य |
- अहं रथाङ्गंनामेव प्रिया सहचरीव मे |
- अननुज्ञातसंपर्का धारिणी रजनीव नौ ||९||
- कञ्चुकी | जयतु जयतु देव: | अमात्यो विज्ञापयति | तस्मिन्विदर्भविषयोपायने द्वे शिल्पिदारिके मार्गरपरिश्रमादलसशरीरे इति कृत्वा न प्रवेशिते | संप्रति देवोपस्थानयोग्येतदाज्ञां देवो दातुमर्हतीति|
- राजा | प्रवेशय ते |
- कञ्जुकी | यदाज्ञापयति देव: | इति निष्कभ्य ताभ्याम् सह पुन: प्रविश्य | 15
- इत इतो भवत्यौ |
- १. भो विक्षब्धो भूत्वोमा यौवनवतो प्रेक्षस्व |
- २. काम् ।
- ३. तपनीयाशोककसमशोभाम् ।
- 1. B विस्सधो भवीअ- Our MSS.
- तुमं for "इमं". We with G.
- 3. D कुसुमसोहं ; F तवणीआसोअस्स
- कुसुम.
|
- 10. A C F do not repeat "जयतु"
- 11. A B C D E शिम्प - B C D
- E F परिक्रमात्.
- 12. A देवोपस्थाने योगये.
|
- प्रथमा । जनान्तिकम् । १हला रअणिए अपुव्वं इमं राअउलं पविसन्तीए पसीदइ मे अभ्भन्दरगदो अप्पा ।
- द्वितीया । २हञ्जे जोसणीए महवि एव्वं एव्व । अथ्थि ख्खु
- एसो लोअवादो आआमि सुहं वा दुख्खं वा हिअअसमवथ्था कहेदित्ति ।
- प्रथमा । ३सो सच्चो दाणिं णो होदु ।
- कञ्चुकी । एष देव्या सह देवस्तिष्ठति । तावदुपसर्पेतां भवत्यौ ।
10 । मालविका परिव्राजिका च चेव्यौ दृष्ठ्वा परस्परमवलोकयतः ।
- उभे । प्रणिपत्य । ४जेदु भट्टा जेदु भट्टा । जेदु भट्टिणी जेदु भट्टिणी ।
- राजा । स्वागतम् । इतो निषीदतम् ।
- उभे । उपविष्टे ।
- १. हला रर्जानके अपूर्वमिदं राजकुलं प्रविशन्त्याः प्रसीदति मेभ्यन्तरगत आत्मा ।
- २. हञ्जे ज्योत्सिनके ममाप्येवमेव । अस्ति स्वत्वेष लोकवाद आगामि सुखं वा दुःखं वा
- हृदयसमवस्था कथयतीति ।
- ३. स सत्य इदानोमावयोर्भवतु ।
- ४. जयतु भर्ता जयतु भर्ता । जयतु भट्टिनी जयतु भट्टिनी ।
- 2. A B D E F अभ्भन्तरं
- 3. A B C D E महवि अ एव्व
- 7. F उपसर्पताम्
|
- 11. A C D E F जेदु भट्टा । जेदु
- भट्टिणी.
|
- राजा । कस्यां कलायामभियोगो भवत्योः ।
- उभे। २संगीदए अभ्भन्तरम्ह ।
- राजा । देवि ग्रुह्यतामनयोरन्यतरा ।
- देवो । २मालविए इदो देख्ख कदरा संगीदसहाइणी रुच्चइ ।
- उभे । मालविकां दृष्ट्वा । ३अम्हो भट्टिदारिआ । प्रणिपत्य सह तया वाष्पं विसृजतः ।
। सर्वे सविस्मयमालोकयन्ति ।
- राजा । के भवत्यौ का चेयम् ।
- प्रथमा । देव इअं अम्हाणं भट्टिदारिआ ।
- राजा । कथमिव ।
- उभे । ५सुणादु भट्टा । जो सो भट्टिणा विअअदण्डेहिं विदभ्भणाहं वसीकरिअ बन्धणादो मोइदो कुमारो माहवसेणो णाम तस्स इअं कणीअसी भइणी मालविआणाम ।
- १. संगीतकेभ्यन्तरे स्वः ।
- २. मालविके इतः प्रेक्षस्व कतरा संगीतसखी रोचते ।
- ३. अहो भर्तृदारिका ।
- ४. देव इयमावयोर्भर्तृदारिका ।
- ५. शृणॊतु भर्ता । योसौ भर्त्रा विजयदण्डैर्विदर्भनाथं वशीकृत्य बन्धनान्मोचितः कुमारो ::माधवसेनो नाम तस्येयं कनीयसी भगिनी मालविका नाम ।
- 2. D E संगीतए.
- 4. F' दख्ख -B संगीत '.— A C
- सहायिणी.
- 5. A B C D E भट्टदारिआ.
|
- 9. A ईअं; D इयं.–A c भट्टार;
- B D E भट्ट°.
- 12. B करोअ
|
- देवी । १अम्हो राअदारिआ इअं । चन्द्रणं ख्खु मए पादुआ-
- परिभोएण दूसिदं ।
- राजा । अथात्रभवती कथमिवेत्थंभूता ।
- मालविका। निःश्वस्यात्मगतम् । २विहिणो णिओएण ।
05 द्वितीया । ३भट्टा सुणादु । दाआदवसंगदे अम्हाणं भट्टदारए
- माहवसेणे तस्स अमच्चेण अज्जसुमइणा अम्हारिसं परिअणं उझ्झिअ गूढं अवणीदा एसा ।
- राजा । श्रुतपूर्वं मयैतत् । ततस्ततः ।
- उभे । ४एत्तिअं एव्व । अदो वरं ण आणीमो ।
10 परिव्राजिका । अतः परमहं मन्दभागिनी कथयिष्यामि ।
- उभे । ५भट्टिदारिए अज्जाए कोसिईए विअ सरओओ सुणीअदि ।
- मालविका । ६णं सा एव्व ।
- १. अहो राजदारिकेयम् । चन्दनं खलु मया पादुकापरिभोगेण दूषितम् ।
- २. विधेर्नियोगेन ।
- ३. भर्ता शृणोतु । दायादवशं गत आवयोर्भर्तृदारकै माधवसेने तस्यामात्येनार्यसुमतिनास्मादृशं परिजनमुज्झित्वा गूढमपनीतैषा ।
- ४. एतावदेव । अतः परं न जानीव: ।
- ५. भर्तृदारिके आर्यायाः कौशिक्या इव स्वरयोगः श्रूयते ।
- ६. ननु सैव ।
- 1. A B C D E अहो for अम्हो."
- 3. B अथ तत्र°.
- 4. D णीओएण.
- 6. B अमाच्चेण- D E F अ-अ.
- 7. B C D उझ्झिआ.
- 8. B omits ततस्ततः”
|
- 9. D E एत्तयं.
- ll. A B Cभट्टार;DE भट्ट°-D E
- F अ-आए.-A c कोसीइए;
- B कोसिइए; D कोसीईए.
- A सूरओओ BC D सरिओओ.
- --F omits सुणीअदि .
|
- उभे । १जइवेसधारिणी अज्जकोसिई दुख्खेण विभाविअदि।
- दुवेवि अम्हे भअवदिं वन्दामहे ।
- परिव्राजिका । स्वस्ति भवतीभ्याम् ।
- राजा । कथमाप्रवर्गीयं भवत्याः ।
- परिव्राजिका । एवमेतत् ।
- विदूषकः । २तेण हि कहेहि दाणिं अन्नहोदीए उन्नन्तावसेसं ।
- परिव्राजिका । सवैक्रव्यम् । श्रूयतां तावत् । माधवसेनसचिवं
- सुमतिं ममाग्रजमवगच्छ ।
- राजा । उपलब्धम् । ततस्ततः ।
- परिव्राजिका । स इमां तथागतभ्रातृकां मया सार्धमपवाह्य
- भवत्संबन्धापेक्षया पथिकसार्थं वैदिशगामिनमनुप्रविष्टः।
- राजा । ततस्ततः ।
- परिव्राजिका । स चाटव्यन्ते निविष्टो गताध्वा
- वाणिग्जनध्वश्रमार्तो विश्रामितुम् ।
- १.यतिवेषधारिष्यार्यकीशिकी दुःखेन विभाव्यते । द्वे अप्यावां भगवतीं वन्दावहे।
- २. तेन हि कथयेदानीमत्रभवत्या वृत्तान्तावशेषम् ।
- 1. D E F अ-अ. -A c कोसिइ
- 2. A दूवे.-F भअवदीं.
- 4. E भगवत्याः,
- 6. F कहेहि २, i. e. कहेहि कहेहि-
- A C D E अन्तहोदिए.
|
- 8. F उपगच्छ for "अवगन्छ."
- 11. A, as an after-correction,
- विदिश'; F' विदेश.
- 14. B C D E F विश्रमिनुम्.
|
- राजा । ततस्ततः ।
- परिव्राजिका । ततश्च
- तूणीरबन्धपरिणध्दभुजान्तरालम्
- आकर्णलम्बिशिखिपिच्छकलापधारि ।
कोदण्डपाणि निनदप्रतिरोधकानाम्
- आपातदुष्प्रसहमाविरभूदनीकम् ॥ १० ॥
- मालविका । भयं निरूपयति ।
- विदूषकः । १मा भआहि । अदिक्कन्तं ख्खु भअवदी कहेदि ।
- राजा । ततस्ततः ।
परिव्राजिका । ततो मुहूर्तं बध्दयुध्दास्ते पराङ्मुखोकृतास्तस्करैः
- सार्थवाहयोद्धारः।
- राजा । भगवति अतः परमिदानीं कष्टं श्रोतव्यम ।
- परिव्राजिका । ततः स मत्सोदर्यः
- इमां परीप्सुर्दुर्जातेः पराभिभवकातराम् ।
भर्तृप्रियः प्रियैर्भर्तुरानृण्यमसुभिर्गतः ॥ ११ ॥
- प्रथमा । २हंहो गर्दो तादो मरणं ।
- १. मा भीः । अतिक्रान्तं खलु भगवती कथयति ।
- २. हंहो गतस्तातो मरणम् ।
- 3. B C D तूणीरवद्ध°; F तणोरपट्ट°.
- 4. F आपाष्णि.-F 'शिखिवर्ह .
- 8. B D E भयाहि . – B कहेइ;
|
- A C F कहेहि.
- 15. F भर्तुः प्रियः
- 16. F तदो for “तादो.”
|
- द्वितीया । १अदो ख्खु भट्टिदारिआए इअं समवथ्था संवुत्ता ।
- परिव्राजिका । बाष्पं विकिरति ।
- राजा । तनुभृतामीदृशी लोकयात्रा । न
- शोचितव्यस्तत्रभवान्सफलीकृतभर्तृपिण्डः ।
- परिव्राजिका । ततोहं मोहमुपागता यावत्संज्ञामुपलभे तावदियं
- दुर्लभदर्शना संवृत्ता ।
- राजा । महत्खलु कष्टमनुभूतं भगवत्या ।
- परिव्राजिका । ततो भ्रातृशरीरमग्निसात्कृत्वा
- पुनर्नवीकृतवैधव्यदुःखया मया त्वदीयं देशमवतीर्येमे काषाये गृहीते ।
- राजा । युक्तः सज्जनस्यैष पन्थाः । ततस्ततः ।
- परिव्राजिका । तत इयमप्याटविकेभ्यो वीरसेनं वीरसेनाद्देवीं
- गता देवीगृहे लब्धप्रवेशया मया पुनर्दृष्टा ।
- इत्येतदवसानं कथायाः ।
- मालविका । आत्मगतम् । २किं णु ख्खु संपदं भट्टा भणादि ।
- राजा । अहो परिभवोपहारिणो विनिपाताः । कुतः ।
- १. अतः खलु भर्तृदारिकाया इयं समवस्था संवृत्ता ।
- २. किं नु खलु सांप्रतं भर्ती भणति ।
- 1. A B C D E भट्ट.
- 3. Our MSS. तनुत्यजाम्. We
- according to G
- 5. Our MSS. add अस्मि after
- “ उपागता" We with G .
- 7. F कृच्छ्रम् for “कष्टम्."
|
- 9. A B C D E omit & मया.”-F
- कषाये
- 11. F omits "वैरसेनम् ”.
- 12. B गृहलब्ध .
- 14. A B C D E omit ‘ख्खु”.
- 15. E परिभवप्रहारिणः, F
- परिभावोपनिपातिनो.
|
- प्रेष्यभावेन नामेयं देवीशब्दक्षमा सती ।
- स्नानीयवस्त्रक्रियया पलोर्णं वोपयुज्यते ॥ १2 ॥ ।
- धारिणी । १भअवदि तुए अभिजणवादिं मालविअं
- अणाचख्खन्तीए असंपदं किदं ।
- परिव्राजिका । शान्तं पापं शान्तं पापम् । कारणेन खलु
- मया नैभृत्यमवलम्बितम् ।
- धारिणी । २किं विअ अत्त कारणं।
- राजा । यदि वक्तव्यं कथ्यताम् ।
- परिव्राजिका । इयं पितरि जीवति केनापि लोकयात्रगतेन
- सिध्दादेशेन साधुना मत्समक्षमादिष्टा संवत्सरमात्रं
- प्रेष्यभावमनुभूय ततः सदृशभर्तृगामिनी भविष्यतीति ।
- तमवश्यं भाविनमादेशमस्यास्त्वत्पादशुश्रूषया
- परिणमन्तमवेक्ष्य कालप्रतीक्षया मया तत्साधु कृतमिति पश्यामि ।
- राजा । युक्तोपेक्षा ।
- कञ्चुकी । देव कथान्तरेणान्तरितमिदममात्यो विज्ञापयति ।
- १. भगवति त्वयाभिजनवतीं मालविकामनाचक्षाणयासांप्रतं कृतम् ।
- २. किमिवात्र कारणम् ।
- 2. Our MSS.पन्त्रोणेंवोपयुज्यते. We
- with Tullberg.
- 4. E omits « किदं."
- 6. A B C D E नैर्भृत्यम्-
|
- 10. A B C आदिष्टम्.
- 12. F omits « अवश्यम."
- 16. B विज्ञापयामि for निवेदयामि.”
|
- विदर्भगतमनुष्ठेयमवधारितमस्माभिः। देवस्य
- तावदभिमतं श्रोतुमिच्छामीति ।
- राजा । मौद्गल्य तत्रभवतोर्भ्रात्रोर्यज्ञसेनमाधवसेनयोर्द्वैराज्यमवस्थापयितुकामोस्मि ।
-
- तौ पृथग्वरदाकूले शिष्टामुत्तरदक्षिणे ।
- नक्तं दिवं विभज्योभौ. शीतोष्णकिरणाविव ॥ १३॥
- कञ्चुकी । एवममात्यपरिषदे निवेदयामि ।
- राजा । अङ्गुल्यानुमन्यते ।
- प्रथमा । जनान्तिकम् । १भाट्टिदारिए दिठ्ठिआ भट्टिदारओ
- अध्धरज्जे पइठ्ठं गमिस्सदि ।
- मालविका । २एदं दाव बहु मन्तव्वं जं जीविदसंसआदो मुत्तो।
- कंचुकी । विजयतां देवः । अमात्यो विज्ञापयति । कल्याणी
- देवस्य बुद्धिः । मन्त्रिपरिषदोप्येतदेव दर्शनम् ।
- द्विधा विभक्तां श्रियमुद्वहन्तौ
- धुरं रथाश्वाविव संग्रहीतुः ।
- तौ स्थास्यतस्ते नृपतो निदेशे
- परस्परावग्रपओनिर्विकारौ ॥ १४ ॥
- १. भर्तृदारिके दिष्ट्या भर्तृदारकोर्धराज्ये प्रतिष्ठां गमिष्यति ।
- २. एतत्तावद्वहु मन्तव्यं यज्जोवितसंशयान्मुक्तः।
- 1. G's reading, अभिप्रेतं, for f«
- अभिमतं” deserves attention.
- 9. A c insert इति before "निष्कान्तः"-
- 10. A B C D E भट्टदारए. -D Eदि-
14
|
- ट्टिया–A B C D E भट्टदारओ.
- 12. A B C D E एवं for एदं .”–E
- omits जं
- 17. Our MSS. “ यथाश्राविव.” We
- with G.
|
- राजा । तेन हि मन्त्रिपरिषदं ब्रूहि सेनापतये वीरसेनाय
- लिख्यतामेवं क्रियतामिति ।
- कञ्चुकी । तथा । इति निष्क्राम्य सप्राभृतकं लेखं गृहीत्वा पुनः प्रविश्य ।
- अनुष्ठिता प्रभोराज्ञा । अयं पुनरिदानीं देवस्य सेनापतेः
- पुष्पमित्रस्य सकाशात्सप्राभृतको लेखः प्राप्तः ।
- प्रत्यक्षीकरोत्वेनं देवः ।
- राजा । सहसोपसृत्य प्राभृतकं सोपचारकं शिरसि कृत्वा परिजनायार्पयति । लेखं
- न नाट्येनोद्वेष्टयतेि ।
- देवी। १अम्हहे । तदोमुहं एव्व णो हिअअं । सुणिस्सं दाव
- गुरुअणकुसलाणन्तरं वसमित्तस्स वृत्तन्तं । अहिआरे
- ख्खु मे पुतओ सेणावइणा णिउत्तो ।
- राजा । उपविश्य वाचयति । स्वस्ति । यज्ञशरणात्सेनापतिः
- पुष्पमित्रो वैदिशस्थं पुत्रमायुष्मन्तमग्निमित्रं
- स्नेहात्परिष्वज्यानुदर्शयति । विदितमस्तु । योसौ राजसूययज्ञे दीक्षितेन
- १. अम्महे ततोमुखमेव नो इदम् । श्रोष्यामि तावद्रुरूजनकुशलानन्तरं वसुमित्रस्य
- वृत्तान्तम् । अधिकरे खलु मे पुत्रकः सेनापतिना नियुक्तः।
- 2. E omits “इति” after “क्रियताम्.”
- 3. A B C D E सप्राभृतिकम्.
- 4. B inserts भो before "प्रभोः.”
- 5. Our MSS. सोत्तरीयप्राभृतिक:
- [F 'प्राभृतम]. We with G.
- 6. B °करोत्वेतद् .
- 7. A C प्राभृतिकम्.
|
- 9. B तदोहमुहं (?) for “ तदोमुहं”
- 10. B D उत्तन्तं--G's reading is worth noticing, viz,
- अधिआरे खु सेणावइणो णिवुत्तो.
- 11. B C णिवुत्तो.
- 13. B वैदेशस्थम्; Eवैदिश्यम्.
|
- मया राजपुत्रशतपरिवृतं वसुमित्रं गोप्तारमादिश्य
- संवत्सरोपावर्तनीयो निरर्गलस्तुरगो विसृष्टः स सिन्धोर्दक्षिणरोधसि
- चरन्नश्वानीकेन यवनानां प्रार्थितः । तत उभयोः
- सेनयोर्महानासीत्संमर्दः।
- देवो । विषादं निरूपयति ।
- राजा । कथमीदृशं संवृत्तम् । शेषं पुनर्वाचयति ।
- ततः परान्पराजित्य वसुमित्रेण धन्विना ।
- प्रसह्य ह्रियमाणो मे वाजिराजो निवर्तितः ॥ १८ ॥
- देवी । १दाणिं अस्ससइ मे हिअअं ।
- राजा । लेखशेषं वाचयति । सोहमिदानीमंशुमतेव । सगरः पौत्रेण
- प्रत्याहृताश्वो यक्ष्ये । तदिदानीं कालहीनं
- विगतरोषचेतसा भवता वधूजनेन सह यज्ञसंदर्शनायागन्तव्यमिति ।
- राजा । अनुगृहीतोस्मि ।
- परिव्राजिका । दिष्ट्या पुत्रविजयेन दंपती वर्धेते । देवीं विलोक्य ।
- भर्त्रासि वीरपत्नीनां श्लाघ्यायां स्थापिता धुरि ।
- वीरसूरिति शब्दोयं तनयात्त्वामुपस्थितः ॥ १६ ॥
१. इदानीमाश्वसिति मे हृदयम् ।
- 2. F तुरंगः
- 4. F विमर्दः for "संमर्दः”
- 5. B रूपयति
|
- 9. B आस्ससइ.
- 11. G reads अकालहोनम्.
- 12. We read “« इति” here from G.
|
- विदूषकः । १होदि परितुठ्ठोम्हि जं पिदरं अणुगदो वछ्छो ।
- राजा । मौट्गल्य कलभेन खलु यूथपतिरनुकृतः ।
- कञ्चुकी ।
- नैतावता वीरविजृम्भितेन
- चित्तस्य नो विस्मयमादधाति ।
- यस्याप्रधृष्यः प्रभवस्वमुच्चैर्
- वह्नेरपां दग्धुरिवोरुजन्मा ॥ १७ ॥
- राजा । मौट्गल्य यज्ञसेनश्यालमुररीकृत्य मुच्यन्तां सर्वे
- बन्धनस्थाः ।
- कञ्चुकी । तथा ।
- देवः। २जअसेणे गछ्छ । इरावदीप्पमुहाणं अन्तेउराणं पुत्तस्स
- विअअवुत्तन्तं णिवेदेहि ।
- प्रतीहारी । ३तह । इति प्रस्थिता ।
- देवी । ४एहि दाव ।
- प्रतीहारी । प्रतिनिवृत्य । ५इआंम्हि ।
- १. भवति परितुष्टोस्मि यत्पितरमनुगतो वत्सः।
- २. जयसेने गच्छ । इरावतीप्रमुखाणामन्तःपुराणां पुत्रविजयवृत्तान्तं निवेदय ।
- ३. तथा ।
- ४. एहि तावत् ।
- ५. इयमस्मि ।
- 1. A होदी.
- 12. B इरावदिप्प°; C D इरावदिप.
- 13. B D E विअयउ°
|
- 16. Our MSS. उपसृत्य. We with
- G-B इयम्हि.
|
- देवी । जनान्तिकम् । १जं मए असोअदोहलणिओए पडिण्णादं
- मालविआए तं च से अभिअणं च णिवोदिअ मह
- वअणेण इरावदिं अणुणोहि । तुएहं सच्चादो ण
- परिभ्भंसइदव्वेत्ति ।
- प्रतीहारी । २तह । इति निष्क्रम्य पुनः प्रविश्य । भट्टिणी पुत्तविअएण
- दिण्णपारितोसिआणं अन्तेउराणं आभलणाणं
- रअणमञ्जूसिआ संवुत्तम्हि ।
- देवी । ३किं अथ्थ अच्चरिअं । णं साहारणो ताणं मम अ अअं
- अभ्भूदओ ।
- प्रतीहारी । जनान्तिकम् । ४इरावदी उण विण्णवेदि। सरिसं ख्खु
- देवी णिवेदेदि। पुढमं संकप्पिदं अण्णहा कादुं ण
- जुज्जइत्ति ।
- १. यन्मयाशोकदोहदनियोगे प्रतिज्ञातं मालविकायै तच्चास्या अभिजनं च निवेद्य मम
- वचनेनेरावतीमनुनय । त्वयाहं सत्यान्न परिभ्रंशयितव्येति ।
- २. तथा । भट्टिनि पुत्रविजयेन दत्तपारितोषिकाणामन्तःपुराणामाभरणानां
- रत्नमञ्जूषिका संवृत्तास्मि ।
- ३. किमत्राश्चर्यम् । ननु साधारणस्तासां मम चायमभ्युदयः ।
- ४. इरावती पुनर्विज्ञापयति । सदृशं खलु देवी निवेदयति । प्रथमं संकल्पितमन्यथा कर्तुं
- न युज्यत इति ।
- 2. A B तन्तं for "तं च. "—-A C
- D E F मम for y "मह."
- 3. D पारिभंस°
- 6. c पारितोसिअणं-B अवलाजणाणं-
- for आभलणाणं”;
- F आभलणरअण
|
- 8. F ' एथ्थ for "अथ्थ’’-A B
- C D E omit « णं."- F' अन्ते
- उराणं for f« ताणं'.
- 10. A C सरोसं , E सरिस्सं.-A B
- C D E omit « ख्खु.”
- ll. B D देवि.--A संकत्न्पिदं.
|
- देवी । १भअवदि तुए अणुमदं इछ्छामि अज्जसुमदिणा
- पुढमदो संकप्पिदं अज्जउत्तस्स मालविअं पडिवादेदुं ।
- परिव्राजिका । इदानीमपि त्वमेवास्याः प्रभवसि ।
- देवी । मालविकां हस्ते गृहीत्वा । २अज्जउत्तो इमं {
- पिअणिवेदणाणुरुवं पारितोसिअं मालविअं पडिछ्छदु ।
- राजा। सव्रीडं जोषमास्ते ।
- देवी । सस्मितम् । ३तं किं अवधीरोदि मं अज्जउत्तो ।
- विदूषकः । ४होदि एवं लोअप्पवादो सव्वोवि णववरो
- लज्जालुओ होदि ।
- राजा । विदूषकमवेक्षते ।
- विदूषकः ।५अह वा इमं देवीए दिण्णदेवीसहृं मालविअं
- अत्तभवं पडिग्गहीदुं इछ्छदि ।
- १. भगवति । तवानुमतमिच्छाम्यार्यसुमतिना प्रथमतः संकत्न्पितामार्य पुत्रस्य मालविकं
- प्रतिपादयितुम् ।
- २. आर्यपुत्र इमां प्रियनिवेदनानुरूपं पारितोषिकं मालविकां प्रतीच्छतु ।
- ३. तत्किमवधीरयति मामार्य पुत्रः ।
- ४. भवति एवं लोकप्रवादः सर्वोपि नववरो लज्जालुर्भवति ।
- ५. अथ वेमां देव्या दत्तदेवीशब्दां मालविकामत्रभवान्प्रतिग्रहीतुमिच्छति ।
- 1. D E F अ-अ°.
- 2. D E F ' अ-अ°.
- 4. D E F' अ=अ°
- 7. F अवधीरेहि = (अवधीरयीस).
- E अवधीरेदि–D E F अ-अ.
- 8. B लज्जलुओ.
|
- ll. Our MSS. do not give अह
- वा; and they read अरूहदिं
- for इछ्छदि in l, 12. We with
- G-B इदं for ‘‘ इमं.”-B
- देवीसज्जं—A B C D Eतत्तभवं.
- 12. A B C D E पडिग्गहिदुं.
|
- देवी । १जदा राअदारिआ इअं अभिअणेण एव्व तदा दिण्णो
- एव्व से देवीसद्दो । ता किं पुणरुत्तेण ।
- परिव्राजिका । मा मैवम् ।
- अप्याकरसमुत्पन्ना मणिजातिरसंस्कृता ।
- जातरूपेण कल्याणि न हि संयोगमर्हति ॥ १८॥ ३
- देवी । २मरिसेदु भअवदी अभ्भुदअकहाए मए लङ्घिदेत्ति । जअसेणे गछ्छ तुमं दाव कोसेअपत्तोण्णं से सिध्यं उवणे
- हि ।
- प्रतीहारी । ३तह । इति निष्क्रम्य पन्नोषं गृहीत्वा प्रविश्य । देवि इदं तं ।
- देवी । मालविकामवगुण्ठनवतीं कृत्वा । ४दाणिं अज्जउत्तो पाडिछ्छदु । 10
- राजा । देवि त्वच्छासनादप्रत्युत्तरा वयम् ।
- परिव्राजिका । हन्त प्रतिगृहीता ।
- १. यदा राजदारिकेयमभिजनेनैव तदा दत्त एवास्या देवीशब्दः । तारकं पुनरुक्तेन ।
- २. मर्षयतु भगवती अभ्युदयकथया मया लङ्गिनेति । जयसेने गच्छ तं तावत्कोपपन्त्रोर्णमस्याः शीघ्रमुपनय ।
- ३. तथा । इदं तत् ।
- ४. इदानमार्य पुत्रः प्रतीच्छतु ।
- 2. B उणरूत्तेण .
- 6. A C अभूदभ°.-F लछिंदं for
- « लङिदेति .”
- 7. B D E F कसेधं पत्तोण्णं”
- 9. E omits " इति.”. -Our MSS.
|
- पन्तोर्णकौशेयम. We with G.
- –A C D देवो इयं अम्हि, B E
- F' इमंभ्हि, for « इदं ते. ” We
- with G.
- ll. D E F' अ-अं.
|
- विदूषकः । १अहो देवींए अनहोंदो अणुऊलदा ।
- देवी । परिजनमवलोकयति ।
- परिजनः । मालविकामुपेत्य । जेदु भट्टिणी ।
- देवी । परिव्राजिकामवेक्षते ।
- परिव्राजिका । नैतच्चित्रं त्वयि । तथा हि ।
- प्रतिपक्षेणापि पतिं सेवन्ते भर्तृवत्सलाः साध्व्यः ।
- अन्यसरितां शतानि हि समुद्रगाः प्रापयन्त्यब्धिम्।।१८॥
- निपुणिका । ३जेदु भट्टा । इरावदी विण्णवेदि । उवआरादिक्कमेण तदा अहं अवरध्धा । संपदं पुण्णमणोरहो भट्टा ।
- अहंवि भट्टिणा पसादमेत्तेण संभावइदव्वेत्ति ।
- देवी । ४णिउणिए अवस्सं ताए संदेसं अणुजाणिस्सदि
- अज्जउत्तो ।
- निपुणिका । ५जं देवी आणवेदि ।
- १. अहो देव्या अत्रभवतोनुकूलता ।
- २. जयतु भट्टिनी ।
- ३. जयतु भर्ता । इरावती विज्ञापयति । उपचारातिक्रमेण तदाहमपराद्धा । सांप्रतं पूर्णमनोरथो भर्ता । अहमपि भर्त्रा प्रसादमात्रेण संभावयितव्येति ।
- ४. निपुणिके अवश्यं तव ः संदेशमनुज्ञास्ययार्यपुत्रः ।
- ५. यहेव्याज्ञापयाति ।
- 1. A C Dदेविए.-A B C अणुजलदा.
- 2. F omits this and the follow -
- ing speech.
- 5. F omits त्वयि."
- 7. F शतान्यपि for « शतानि हि”.-
- F उदधिम् for « अब्धिम्.”
- 9. A B C D F उभभारदि.
|
- 11. पसादमेत्तेण”taken from G.
- 12. F ताए सेविदुं जाणिस्सिदि भ-अउ-
- त्तो, for ‘‘ताए संदेसं भषुजाणि
- स्सदि अज्जउत्ते.”
- 18. D E अ-अ°.
- 14. D E अणवेदि.
|
- परिव्राजिका। देव अहममुना भवत्संबन्धेन चारितार्थं माध
- वसेनं सभाजयितुमिच्छामि यदि मयि तव प्रसादः ।
- देवी । १अवसिदकज्जाए भअवदीए अम्हे परिच्चइदुं ण जुत्तं ।
- राजा । भगवति मदीयेषु लेखेषु तत्रभवते त्वामुद्दिश्य सभाजनाक्षराणि पातयिष्यामि ।
- परिव्राजिका । युवयोः स्नेहेन परवानयं जनः ।
- देवो । आणवेदु अज्जउत्तो भूओवि किं पिअं अणुचिठ्ठामि ।
- राजा । किमतः परम् । तथापि भवत्वेवं तावत् ।
- त्वं मे प्रसादसुमुखी भव चण्डि नित्यम्
- एतावदेव मृगये प्रतिपक्षहेतोः ।
- आशास्यमीतिविगमप्रभृति प्रजानां
- संपत्स्यते न खलु गोप्तरि नाग्निमित्रे ॥ १० ॥
[ इति निष्कान्ताः सर्वे ।
॥ इति कालिदासविरचितं मालविकाग्निमित्रं
- १. अवसितकार्यया भगवत्या वयं परित्यक्तुं न युक्तम् ।
- २. आज्ञापयत्वार्यपुत्रो भूयोपि किं प्रियमनुतिष्ठामि ।
- 1. B चरितार्थमा°
- 2. F' मे for ' मयि.”
- 3. B भवसोदक°
- 7. D E F' अ-अ°-B भूयोवि.
- 15
|
- 11. Our MSS. आशास्यमित्यधिगम;
- G आशास्यमभ्यधिगमWe with
- Tullberg
|
- P. 1, 1. 1.-एकैश्वर्यस्थितोपि. The opposition shown by अपि between this
- epithet and प्रणतबहुफलः is merely verbal, the figure being an
- instance of what is called शब्दविरोध. एक, opposed to बहु in
- the other epithet, is used in a double sense, viz, that of f supreme' and 'one.'
- P. 1, 1. 3–अष्टाभिः Cf. the introductory stanza of the Ś'akuntala.
- P. 1, 1. 4. -सन्मार्गालोकनाय ‘ to see the good paths'(of morality, religion
- &c.), i.e., that we may see &c.
- P. 1, 1. 7.-मारिषः. By this name the Sûtradhâra usually addresses
- his assistant (पारिपार्श्विकः, who in his turn uses भाव as a term of
- respect in addressing his master.
- P. 1, l, 10.—वसन्तोत्सवे. The Vasanta Festival comes annually on
- the first day of the dark or second half of the month of Phaguna, i..on the first day of Spring, to welcome the advent of
- which was the original object of the festival. This holiday, now
- so much abused by the vulgar classes in the form of the holi
- enormities, appears to have been more soberly enjoyed in olden
- times. The observances enjoined for the Vasantotsava day are:
- l, That a man shall touch a Mahâr, and shall then bathe, to
- secure freedom from all sin, from sorrows and diseases. 2, That
- he shall worship the hot spot, to secure the destruction of all
- pain, with this mantra : वन्दितासि सुरेन्द्रेण ब्रह्मणा शंकरेण च ।
- अतस्त्वं पाहि नो देवि भूते भूतिप्रदा भव । 8, That he shall eat the
- blossom of the mango-tree mixed with sandal-wood, to secure
- the highest happiness, with this mantra : चूतमग्रयं वसन्तस्य माकन्द
- कुसुमं तव । सचन्दनं पिबाम्यद्य सर्वकामार्थसिद्धये. See Nirņayasindhu,
- under — Vasantotsava. During the holi festival dramatic representations of all sorts are still very common. See also the opening
- of the first Act of Ratnâvalî.
- P. 1, 1. 12.भास &c. Bhasa and Saumilla were two dramatic writers,
- but nothing is known about them or the works they composed.
- None of our MSS. read धावक in place of भास. MS. G reads
- भाससौमिल्लकविपुत्रादीनां. See Preface.
- P. 2, 1. 14,-MS. G inserts the word उवदेसग्गहणे after 'अन्दरेण'
- P. 2, 1. 18.-धीरदा 'Whence this seriousness ?' + 'What are you
- contemplating so deeply ?’ The word signifies a pensive and
- contemplating mood of the mind when the person is so serious,
- and engaged so much in reflection, that he fails to mark what
- passes around or beside him.
- P. 3, 1. 3.—उवालम्भे, viz. ‘समवेदे भदिक्कमन्दो इदो दाट्ठिं ण देसि. "
- P. 3, 1. 7.-कहिं. C£ note ifra on p» 72, 1. 14 .
- P. 3, 1, 10–ईदिस, referring to her studies in music and dancing:
- P. 3, 1, 12—सो जणो, referring to Mâlavikâ.
- P. 5, 1. 2. –णिब्बन्धिदुं ‘to press, • to importune Cf. Raghuvaḿśa
- v.2l–वसुलछ्छोए. Vasulakshmî was the younger sister of Dhâŗiņî .
- MS. G's reading after पवुत्तो is worthy of note : जाव ण कहेदि देवी
- दाव कुमारिए &c.
- P. 5, 1 11-MS. G reads, very desirably, से afer “ जाच.”
- P. 5, 1. I2.-गणदासः । प्रविश्य । 'IThe MSS. read प्रविश्य गणदास: in this
- place and similarly in almost every other place subsequently
- throughout the play, where the stage-direction, प्रविश्य So-and-So
- occurs. But I have in all cases inverted the order, and given
- the name of the character first for the sake of uniformity.
- P. 5, 1. 13.--न पुनरस्माकं तु With the use here of the two adversative
- particles, cf. S'âkuntala, Act VII.“किंतु अछ्छरासंबन्धेण उण इमस्स
- बालभस्स जणणो इधज्जेव देवगुरुणो तपो वणे पसूदा" p. 176, 114, Calc.
- Ed. 1860.
- P. 6, 1. 2.-रुद्रेणेदमुमाकृतव्यातिकरे &c. The duality in unity of Śiva
- and his wife Pârvatî is represented as having but two sides
- between them the left side of Śiva being the same as the
- person of Pârvatì, and vice versa, that is, Śiva and Pârvatî are one
- individual, the left portion of whose body is female (representing
- the goddess), and the right one male (representing the god).
- And as Siva is fond of music and dancing, he is represented as
- dancing and singing with his consort thus united with him
- P. 6, 1. 4-बहुधा. construe with भिन्नरूचैः
- P. 6, 1. 9.-विभाव्यताम् ‘Let (the Queen) be made to understand,
- i.e. let her be informed, &c
- P. 7, 1, 2. -मन्दायणीदोरे. Mandâkinî is a name that usually signifies 'the river of the air or heaven' (the Ganges or a feeder of
- it before it reaches the plains?); but it is also the name of an
- actual river flowing, according to the Vâyu Purâņa, from the
- Riksha mountain. (See Vishņu Purâņa, p. 184. n. 70.) There
- is no doubt that the Mandâkinî of the present passage is a river
- of the Deccan, And further, it is probable that it may here
- stand for the Narmadâ, in conformity with a practice, still very
- common all over India, of designating any sacred river by the
- most sacred river-name, as Gangâ, &c. The apparent difficulty,
- however, would disappear by our reading with G, ण्म्मदा-कूले]
- for “ मन्दायणी"[दोरे].
- P. 7, 1. 7-जलमिव समुद्रशुक्तौ. Referring to the notion that drops of
- rain fallen under the auspices of the asterism or star Arclurus
- into the sea-shells produce pearls.
- P. 7, 1 . 14–लब्धक्षण: , who have obtained recess. In क्षण the Marâțhî
- reader will doubtless recognise his own word सण, a festival.
- For one of the secondary senses of क्षण is < leisure, ‘ vacation .'
- See note infra on p. 31, 1. 1.
- P. 8, 1. 2–किं प्रपद्यते वैदर्भः, “What is the king of the Vidarbha about ?"
- d, e ‘what does he mean१ प्रतिपद्यते, as read by G and also by
- Tullberg, would mean f what does the Vidarbha say in reply ?
- P. 8, 1, 4–MS. G reads लिखितम् in place of निदेशम्
- P. 8, 1, 5-पूज्येनः A term of respect applied to the person addressed,
- who is king Agnimitra in the present passage,
- P. 8, 1. 6.-प्रतिश्रुतसंबन्धः , ‘ who had promised to become my relation'
- P. 8, 1. 8.—मदपेक्षया, ‘ having regard to me , i. e. ‘if you do not
- wish to incur my displeasure.'-सकलत्रसोदर्यः together with his
- wife and sister.
- P. 8, 1. 14.-मौर्यसचिवं मम श्यालम्. 'The name of this brother-in-law
- of the king of the Vidarbhas is not known. As however, he
- was the minister of the Maurya king of Pâțaliputra, it seems
- probable that he was imprisoned by Agnimitra to prevent him
- from exciting the people to rebel against his (Agnimitra's) father,
- Pushpamitra, who had murdered the last of the Mauryas, Brihadratha , and usurped his throne in his son's favour. The
- imprisonment of Mâdhavasena, the intended brother-in-law of
- Agnimitra, by his cousin the king of the Vidarbhas, was only a
- retaliation for his brother-in-laws imprisonment by Agnimitra.
- P. 9, 1. 1.-अनात्मज्ञः, 'foolish', ’silly” Cf. Śakuntala Act VI, ‘ प्रविश्य
- सक्रोधम् । मा तावदनात्मने !देवेन प्रतिषिद्धेपि मधूत्सवे चूतकलिकाभङ्गमारभसेः
- P. 9, 3. यातव्यपक्षे &c. The following is the natural order of the
- sentence: तत् यातव्यपक्षे स्थितस्य (वैदर्भस्य ) उन्मूलनाय पूर्वसंकल्पितं
- वोरसेनप्रमखं दण्डचक्रमाज्ञापय यातव्यपक्षे स्थितः means "standing under
- the category of those that make themselves liable to be attacked,'
- by provocation &c.
- P. 9, 1. 10. –तन्त्रकारवचनम्, viz. that quoted; or supposed to be quoted,
- by the minister in stanza 8. 'The Tantras do not usually teach
- politics, but they enjoin practices and ceremonies connected
- with the worship of Śakti. See Wilson's Essays on the Religion
- of the Hindus, Vol. I., pp. 247-250. It is perhaps possible,
- though by no means quite necessary, to understand तन्त्रकार in
- the present passage generally in the sense of शास्त्रकार.
- P. 10, 1. 10–-प्रभुः, predicated of सहायवानेव.
- P. 10, 1. 14–व्यक्तिः. Cf. Raghuvaḿśa, I. 10
- P. 10, 1. 15.त्वन्नीतिपादपस्य. 'The Nîti or intrigue here referred to
- is the creating of a feud between the two teachers of music as
- to their comparative merits, resulting in an actual exhibition of
- their powers of teaching by a dramatic representation, which
- gave the king an opportunity of seeing Mâlavikâ. Vidûshaka had
- also given the Parivrâjikâ her cue
- P. 11, 1. 12.–पुरुषाधिकारमिदं ज्योतिः, equivalent to एतंत्तुपुरुषाधिकारं ज्योतिः
- = एष परुषः अधिकारः अधिकरणं स्थानं यस्य तत्. None of our MSS.
- gives the apparently easier reading ‘पुरूषाकारं ज्योति: as found in
- Tulberg's edition. On the contrary, cf the following, as read
- by MS. G–‘महत् खलु पुरूषाधिकरणमिदं ज्योतिः’
- P. 12, 1. 2–शिष्योपदेशकाले, ‘at this time of the day, when you ought
- to be teaching your respective pupils.'
- P. I2, 1. 3-तीर्थात् , ‘गुरोः‘from my preceptor:' तीर्थ is another name
- for “guru,' because he is 'one to whom honour is due'. It is
- not, I think, a proper name here, as Prof. Weber supposes.
- P. 12, 1, 4–दत्तप्रयोगोस्मि ,' I have given lessons in the art of theatrical
- representation,' i.e. I am an experienced teacher of the art .
- प्रयोग has here the same sense as क्रिया in Act I., stanza I2.
- P. 12, 1. 6.-सोहम्, ‘That I' i.e, and yet I, & c.
- P. 12, 1. 8.—अत्रभवतः किल . This is said ironically of Gaņadâsa, who,
- we must suppose, used the simile at first to disparage his
- rival.
- P. 12, 1. 12. –समभ्यं पडिण्णादं 'Well challenged, ' a good challenge
- that . समथ्यं is reasonably.
- P. 12, 1,13.- प्रथमः कल्पः 'That is the best course to follow. Cf.
- Śâkuntala पुढमो कल्पो Act.IV., p. 75, 1; 8; and प्रथमः कल्प: Act
- V., p. 114, 1. 2; and Act VII.p 169, 1, 11; Calc. Bd. 1860.
- P. 12 ,1. 4-तिष्ठतु तावत्. 'Let it be (lit. stand) a little while'
- i.e. wait for a momment. मन्यते for मन्येत, as very often
- P. 12, 1. 18.-अमुं प्रस्ताँवं निवेद्य, 'mentioning this subject' प्रस्ताव is उपस्थितं वस्तु. प्रस्तु is 'to put forth' . cf. infra, p. 51, 1. 10. Also
- Ratnâvalî, Act IV., भद्र प्रस्तूयतां बहुविधमिन्द्रजालम्" p. 55, 1. 10,
- Calc. Ed. Sam. 1921.
- P. 13, 1. 6.-Gs reading प्रतिद्वन्द्विनो for केनचित् is certainly worthy of
- attention.
- P. 13, 1. 8–राज्ञीशब्दभाजनम् / agreeing with आत्मानम् , which is always
- masculine singular, whatever the g€nder and number of the
- nouns it refers to.
- p. 13, 1. 10–भानोः परिग्रहादनल:. It is easy to see that this alludes
- to the supposed interest of the king in the cause of Haradatta,
- and the words चन्द्रोपि निशापरिगृहीत: to the queen's interest in
- the success of Ganadâsa.
- P.l3, 1, 12. –पीठमादिञम् . पीठमर्द means one who assists the Nâyaka,
- or lover, to obtain his mistress. And accordingly पीठमर्दिका
- means a woman who assists the Nâyikà, or the mistress, in
- her endeavours to gain her lover . The Pratâparudra says,
- तत्सहायाः (= नायकस्य सहायाः) पीठमर्दविटचेटविदूषकाः नायिकानुकूलने.
- And it defines पीठमर्द as being किंचिदूनः, ' somewhat short of
- stature:' See Pratapurudra, Nâyaka Prakarana, 40. In the
- present instance, also, the term पीठमर्दिका, as applied to the
- female ascetic, has the same sense that the Pratâparudra attaches
- to it. Having been previously taught by Vidûshaka what part
- she was to play in deciding the case of the two professors
- of music and dancing, the Parivrâjikâ is sent for by the King
- (p. 12, 1. 18). She tells the Queen Dhâriņì, when questioned by
- her, that Gaņadâsa may safely venture on a competition with
- his rival (अलं स्वपक्षावसदशङ्कया &c. p. 13, 1. 5). Further, she
- declares that it will be no sufficient criterion to examine the
- teachers orally, but that they must be judged by the performances
- of their respective pupils also (प्रयोगप्रधानं हि नाट्यशास्त्रम् किमत्र
- वाग्व्यवहारेण &c.p. 14, 1. 18, and शिष्टा क्रिया &c.p. 15,1. 12
- et seq). Again when the Queen says the teachers might make
- their pupils perform before the Parivrâjikâ alone, the latter replies
- that it would be unjust to make the decision of the case dependent
- upon a single individual’s judgment (नैतन्न्याय्यम् &c, p. 17, 1. 13)
- Having thus prevailed upon the Queen that she should allow
- Gaņadâsa to prove his abilities by making Mâlavikâ, his pupil,
- perform before an assembly where the King should be present,
- she orders, taking as good care to avoid suspicion as an interested
- party could, that the teachers should bring forward their pupils
- unencumbered by their stage-dresses (निर्णयाधिकारे ब्रवीमि &c., p.
- 20, II. 8,9), thus contriving that the King should see Mâlavikâ in
- a state that would impress him most favourably. Further the Pari.
- vrâjikâ, to avoid any mischance, decides doubtless somewhat
- partially, that so far as knowledge was concerned the teachers
- being equally old-though this was the very matter in dispute--
- Gaņadâsa deserved precedence on the ground of his seniority by
- years (ननु समानेपि ज्ञानवृद्धभावे &c.p. 22, 1, 5), and gives him the
- opportunity of presenting Mâlavikâ first. And lastly the ascetic,
- being questioned as to what she thought of the performance of
- Mâlavikâ, pronounces it to be a complete success
- (अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः &c., p. 26 II. 2-5).Having thus far contributed
- 16
- to the development of the Kings passion for Mâlavikâ, she
- subsequently comes to the assistance of the girl by informing
- vidûshaka of the consignment to a dark room of Mâlavikâ and
- her friend Bakulâvalikâ, and thus causing them to be liberated.
- It is on account of these her services to Mâlavikâ that the
- ascetic Kauśikì is called पोठमर्दिका.
- P. 13, 1 15. -मङ्गलालंकृता}, ‘ decorated with such dress and ormaments
- as she must wear as the wife of a living husband' Cf . Vikramorvaśî, Act III, “ सितांशुका मङ्गलमात्रभूषणा."-
- P. 13, 1. 16.-अध्यात्मविद्यया, e by the Upanishads, which abound in
- disquisitions on the nature &c. of the soul; i.e.”like stern Simplicity accompanied by Wisdom’
- P. 14, 1, 4.-धारिणोभूतधारिण्योः , ‘ of Dhâriņî the queen, and of the
- earth, the supporter of the creation'
- P. 14, 1. 15-परिच्छेत्तुम् ‘ to distinguish,' (lit. to measure)
- P. 14, 1. 19–वाग्व्यवहारेण- Cf. above, p. 12. 1. 15.
- P. 14, 1. 20–कथं वो देवो मन्यते. MS G makes these words a part
- of the preceding speech of the Parivrâjikâ, an arrangement
- which has certainly something to recommend it
- P. 15, 1. 2–अनुमन्तुमर्हति &c. 'I pray that you may not allow or cause
- me to be beaten by one who is only my equal.' Gaņadâsa means
- that, if the queen should not permit him to accept the challenge
- of Haradatta, he would be considered as inferior to his rival,
- whom he considers, at the most, his equal. मन्तुम् as read by
- MS G, gives an equally good sense. समानविद्यतः परिभवनीयं
- मन्तुं नार्हति, ‘ Your Majesty ought not to be afraid lest I should be
- defeated by my rival’.
- P. 15, 1. 8–उभयोः स्वाङ्गसौष्ठवाभिनयम् ; i.e.उभयकर्तृकम् &c, exhibited by
- the teachers themselves in their own persons.
- P. 15, 1. 12.-शिष्टा क्रिया कस्यचिदात्मसंस्था. ‘Of some the acting is
- excellent in their own persons,' i.e., some excel as actors
- when they act personally, but they cannot teach others how
- to act well.
- P. 16, 1. I-पिण्डिदथ्यो,i.e गर्भितार्थः ’her real sense”
- P. 16, 1. 5.-अमेहाविणो- ‘ मन्दमेधाविण,’ G’s reading, deserves attention.
- P. 16, 1 8.—भद्रव्यपरिग्रहः One of our MSS., E; has on ' its margin
- सूक्ष्मबुद्धिः शिष्यो द्रव्यम् । तद्बिन्नो जडबुद्धिरद्रव्यम् .
- P. 16, 1. 9.-This speech is made quite intelligible by our reading it
- as follows with G :-जनान्तिकम् । गणदासं विलोक्य । कहं दाणिं ।
- अलं अज्जउत्तस्सः उछ्छाहकालणं मणोरहं पूरिंअ । प्रकाशम् । विरम णिरथ्थआधो
- आरम्भादो. This is doubtless the true reading. The
- existence as well as the position of the direction प्रकाशम् is of
- vital importance to the proper understanding of the passage,
- and its connection with what follows. The absence of प्रकाशम्
- would make it impossible to explain how Vidûshaka comes to
- hear what the queen whispers to Gaņadâsa. Nor are the
- words " कहं दाणिं । अलं अज्जउन्तस्रस उछ्छाहकालणं मणोरहं पूरिअ,” embodying a suspicion of Dhâriņî as to the King's motives, intended
- to be heard by the latter. It is also evident that कहं दारिणि
- forms part of the whisper, and ought to follow the stage- .
- direction जनान्तिकम् । गणदासं विलोक्य ।
- P. 17, 1. 2.-सरस्सइउवाअणमोदआइं. The ’modak”, a dishful of which
- is offered as a present to the goddess Sarasvatî, and which
- is in reality given to the teacher, the minister of the goddess,
- is a round ball of a slightly conical shape at the top,made of rice
- or wheat flour stuffed with sugar, thin slices of the kernel of
- the coconut, together with spices, and then either boiled over
- steam, or fried in clarified butter. Such presents are not only
- made when the ceremony of giving the first lesson in an art
- is performed, but on many subsequent occasions when the
- goddess may be worshipped.
- P. 17,1 . 6-परेण. Supply कृताम्।
- P. 17, 1. 9.-अइरोवणीदा, but lately made over to the preceptor for instruction? उपनयनम् is lit. 'bringing up to' (the tutor), 'initiation',
- the beginning of a course of study-All our MSS. except F,
- corroborated as they are by MS. G, assign this speech to the
- Queen (देवी ). Attributed to Vidûshaka it must be taken to be
- ironical.
- P. 17, 1. 1.-अत एव, i.e. ‘ in order the more creditably to show my
- skill in teaching.' -On निर्बन्धः, cf. infra, p. 62, 1. 13. Also
- Śakuntala, Act III., “ सहि अदो ज्जेव णिब्बन्धो” &c.p. 52, 1. 1्3,
- Calc. Ed. 1880.
- P. 18, 1. 6–प्रभवन्त्योषि, 'even when governing, even when allowed to
- domineer over their husbands.' The Parivrâjikâ does not mean
- that Dhârinî is not such a प्रभवन्ती, but that she should not abuse
- her privilege to such an extent as to be offended without cause.
- P. 18, 1.11. क्रियासंक्रान्तिम्, “my ability to pass over to my pupil my
- skill in representation:"
- P. 18, 1.13.-आसनादुत्तिर्ष्ठतिः Quite characteristic of the irascibility of
- the Brahman character.
- P. 18, 1. 14– अज्जो, said of Gaņdâsa.
- P. 19, 1. 6–प्पहविस्सं &c. "I shall be still mistress of my attendant."
- That is, propose freely anything you like: if it be any way
- objectionable, I would still be able to check it, as Mâlavikâ is
- my servant.
- P. 19, 1. 7–मम चेति ब्रूहि. A fine stroke of gallantry.
- P. 19, 1. 11–उपदेशन्तरम. MS. G reads उपदेशतारतम्यम्.
- P. 20, 1, 4–ण हि &c. Translate :* No, I am not hostile to your success,
- Ganadâsa, i.e. 'Go, I wish you all success, Ganadâsa' MS G
- has a shorter and simpler reading: “देवी । विजअप्पथ्थिणी अहं आअरिअस्सः."
- P. 20, 1. 8–निर्णयाधिकारे ब्रवीमि. This is said to avoid being misunderstood by the suspicious Queen.--सर्वाङ्ग &c. ‘Let your pupils
- appear without their stage dresses, to enable us to discern more
- clearly the comparative excellences of their limbs' motions. The
- reading of Ms. G is perhaps an easier one, viz.‘‘सर्वाङ्गाभिनयसौष्ठवाभिव्यक्तये विरलनैपथ्ययोः पात्रयोः प्रवेशोस्तु "।
- P. 20, 1. 12-जइ इदरेसु &c. Though this reading is quite intelligible,
- that found in G is certainly preferable, viz, “ जइ ईरिसेसु विअराजकज्जेसुवि ईरसो उवाअणिउणदा अज्जउत्तस्स णं सांहणं हवे."
- P. 20, 1. 16.–परस्परयशःपुरोभागा : This is equivalent to परस्परस्य यशसि
- (= यशोविषये) पुरोभागे येषां तैः .ie, .परस्परस्य यशसि पुरोभागिन:
- not brooking the renown of each other, or jealous of each
- other's fame’
- P. Al, 1, 4–उपहितमध्यमस्वरोत्था. It is difficult to say what उपहित
- means in this compound. May i mean highly-pitched' (scil.
- मध्यम )?
- P. 21, 1. 9–भो &c. I say do not be impatient put on a grave mood
- and walk slowly; lest the Queen Dhâriņi should find (or let not
- the Queen find) you inconsistent with yourself; i.e. lest she
- should discover, by your impatience to go to the Sangîtaś'âlâ, that
- the indifference you showed as to the result of the contest of the
- two masters of dancing and music was merely assumed, and that
- an intrigue lay at the bottom of the affair.* But adopting this
- M. G readle ‘विसंवारइस्सदि," but that reading may have arisen from writing
- र for द, as the two letters are so similar to each other in ::::Telugo, especially
- in the Manuscripts: (d and ).
- interpretation, we must read, with MSS. A B D E, “ तुमx ” in the
- passage as object to विसंवादइस्सदि. Another interpretation, however,
- is possible, and supported by one or two parallel passages from
- Kâlidâsa himself. It is this "walk slowly, lest the Queen Dhâriņî
- should cause you to be disappointed; i.e. " having unwilingly
- given permission to Gaņadâsa to bring Mâlavikâ before the King,
- she may yet withdraw her permission, seeing that you are so impatient to go to the music saloon as if you were interested in
- the matter of the examination.' In this case we must supply
- गणदासेन as the direct agent of the disappointment (विसंवाद)
- विसंवादइस्सदि is the causal of विसंवद्, to fail in fulfilling ones promise : fidenm fallere, to promise 'and then not to do the thing promised. C: Śâkuntala, Act VI. ‘रमणोओ खखु अवहो विहिणा विसंवदिदो' scil. रण्णा (p. 14्३, 1. 11,Calc. Ed. 1860) Also Vikramorvaśî, Act II, “तदो किं दाणिं तथ्थभोदी सव्वसी भवदो मणोरहकुसुमं दंसिअ
- फले विसंवददिः” On the use of मा with the future, cf. Śâkuntala, p.
- 39,1, 14; p. 67, 1, 5, p. 92, 1. 10, Calc. Bd. 1860.
- P. 21, 1. 13–स्वमनोरथस्येव शब्दः, ‘ as the sound of my desire that is
- going to be fulfilled.' In मनोरथ lurks a little pun, as the word
- literally means 'the chariot of (ie. consisting of) the mind, and
- as thus only can मनोरथ have a sound.
- P. 22, 1. 1.MS. B has the following note in its margin on the opening
- of this Act :-
- एष उत्तराङ्कस्य पूर्वाङ्कानुसंगतस्वादङ्कावतारः प्रवेशकविष्कम्भकादिशून्यः । प्रथमाङ्के
- विदू । तेण हीत्याराभ्य अह वा मिअभङ्गस ज्जेव्व उट्ठावइस्सदोत्युपक्रमे मृदङ्गं
- शब्दश्रवणानन्तरं सर्वाण्येव पात्राणि प्रथमाङ्कप्रक्रान्तानि पात्रसंक्रान्तदर्शनं द्वितीयाङ्कादावारम्भः । अङ्कावतारलक्षणं प्रतापरुद्रे ।
यत्र स्यादुत्तरङ्कार्थः पूर्वाङ्कार्थानुसंगतः ।
असूचिताङ्कपात्रं तदङ्गावतरणं मतम् ॥
- P.22,1.7- तेन हि, ‘well then, if so? तेन हि corresponds here exactly
- with the Marâthî बरें तर मग.
- P. 22, 1, 7–अत्रभवतोः, scil. आचार्ययोः -एवमवेद्य स्वनियोगमशून्यं कुरु, ‘ tell
- them so, and go thou about thy business. Lit . 4
- execute the command given to thee' अशून्यं कुरू= अनुतिष्ठ. This means that he
- is to deliver the message to the teachers, and is not to return
- again to the king. No particular command (नियोग) is referred
- to. For similar instances of स्वनियोगमशून्यं करू, ccf. Śâkuntala,
- p. 36, 1. 19; p. 46, 1. 13; p. 136, 1.7, Calc. Ed. 1860.
- P. 22, 1. 12.-तस्याश्चतुर्थवस्तुकप्रयोगं श्रोतुम् , ‘to hear one-fourth of the
- whole piece performed with the gestures belonging to it. MS G
- reads चतर्थवस्तुकं प्रयोगम, which perhaps is a clearer reading
- than ours.
- P. 22, 1. 19.MS F, having given मक्षिकं as the Sanskrit ofमख्खिअं
- very properly remarks : “ मक्षिकाशब्देन धारिणो कथ्यते. ”–-अप्पमत्तो
- being cautious, i.e. cautiously.
- P. 28, 1. 6–सत्वस्था भव• • Be well composed, ’ do not be bashfu”.
- P. 28, 1, ९–प्रमृष्टे इव, as if they were planed of;like boards that
- are thinned off by the plane, ie. that were so smooth.
- P. 23, 1. 10-मध्यः पाणिभितः, • 'Her waist so narrow as that it may be
- measured (e. e. encompassed) by the fingers of the hand.-G
- reads दल्लहे पिए तरिसं.
- P. 24.1. 9.-प्रणयगतिमदृष्ट्वा , ‘not seeing how to tell me that she loves me.
- P. 24, 1. 10.-इव, it seems as if?
- P. 25, 1. 1.-अहो &c. Cf. Śâkuntala, Act VI. " अहो सर्वास्ववस्थासु रामणीयकमाकृतिविशेषाणाम्, ” p. 134, 1. 16, Calc. Ed. 1860.
- P. 25, 1. 3-संधिस्तिमितवलयम् , “ with the bangles collected round the
- wrist.'
- P. 25, 1, 4–श्यामाविटपसदृशम्, like a branch of the śyâmâ . 'The
- śyâmâ is commonly identified in this part of India with the
- वाघांटी On the simile cf Ritusaḿhâra, III.18:-
"श्यामा लताः कुसुमभारनतप्रवालाः
स्त्रीणां हरन्ति धृतभूषणबाहूकान्तिम् ।”
- Cf. also Śâkuntala, p. 68, 1, 8, Calc. Ed 1860.
- P. 25, 1. 6.ऋज्वायतार्धम्, = ऋजुः आयतार्धो यस्य तत् , in which the middle
- or the trunk is straight' For आयतार्ध seems here to be applied
- to the trunk of the body from the neck to the waist
- P. 25, 1. 7–अज्जो Referring to Gaņadâsa.
- P. 25, 1. 11–पङ्कच्छिद्, also called कतक, is what is known in Marâthî
- by the name of निवळी, whose dry fruit, reduced to powder,
- is still mixed with muddy water, when this is required to be freed
- from its impurities,
- P. 26,1. 1.-MS. G reads यथादर्शनम् in place of यथाशास्त्रम्.
- P. 26, 1. 10.-श्यामायते. Cf. Raghuvaḿśa, I. 8. Also Śâkuntala, Act I,
- आ परितोषाद्विदुषां न साधु मन्ये प्रयोगविज्ञानम्” &c, P. 2, 1. 6, Calc.
- Ed. 1860,
- P. 26, 1. 12–वृद्धिहेतुः ‘the cause of my success? Lit. of my prosperity
- P. 27, 1 : 1==MS. G. has अहो प्रयोगाभ्यान्तरप्रश्नःThe same MS has the
- following speech of Vidûshaka, in answer to the ridicule of the
- ascetic : *अयि पण्डितमण्णे किं अण्णं । मोदअखण्डणेवि ण समथ्थातुमं
- किं जाणासि । पसण्णचन्दपादसरिसेहिं केसपासेहि एदाणं भोसिआसि ।
- P. 28, 1. 2.-परकीअंति करिअ, why, because it belongs to another; because it is not mine. The other reading noticed in our critical
- footnotes — परकेरंति करिअ, ” is also what G reads. Adopting this
- later version, we must, I think, supply some such word as ‘करणिज्जं-
- Why, because I have to do another person's work,
- Vidishaka referring to the Parivrâjikâ, who should give the
- reward to Mâlavikâ. It is not improbable that a covert allusion
- to the King might lurk in पर, and to his love to Mâlavikâ in केरं.
- P. 28, 1. 7.-एत्तिओ मे विहवो भवन्तं सेविदुं, *thus far, and no more can
- my genius go to serve you,’ i. e. this is all I can do for you,
- for the rest you must shift for yourself. Cf. Vikramorvaśî Act
- II, ‘ भो णं भणामि चिन्तिदो मंए दुल्लइजणसमागमोवाओ...... सिविणअसमा-
- गमकारिणं णिहं सेवदु भवं...... एत्तिओ मे मादिविहवो.
- P. 28, 1. 9–अलमलं परिच्छेदेन. That is, away with the supposition
- that what you have done already is all that you can do'; your
- ingenuity is not to stop here but has to be exercised still further.
- P. 28, 1. 11.-द्वारपिधानामिव धृतेः, ‘ like a shutter of the entrance to
- pleasure. On धृति, cf. infra, p. 56, 1. न, ‘धृतिपुष्पमयम्’ &c.
- P. 29, 1. 8.-सौधानि अत्यर्थतापात् वलभिपरिचयद्वेषिपारावतानि. That is, अत्यर्थ
- तापात् वलभिपरिचये द्वेषशीलाः पारावताः येषां तादृशानि सैधानि (वर्तन्ते).
- This means, that the sun had so much heated the sloping roofs
- of the palaces that the pigeons had left them, the place where,
- when the sun is not hot, they gather (परिचय) in large numbers.
- वलभि is the sloping roof of a house (especially that part of
That is, अयि पण्डितमन्ये किमन्यत् ।
मोदकखण्डनेपि न समर्था त्वं किं जानासि ।
प्रसन्नचन्द्रपादसदृशैः केशपाशैरेतान्भीषयसि ।
17
- it which is near the eaves) on which, there is nothing more
- common than to see large flocks of the green pigeons collected
- in the cool hours of the morning and evening in this country.
- C. Vikramorvaśî, Act III, “ भूपैर्जालविनिःसृतैर्वडभयः संदिग्धपारावताः
- सौध in this passage is any large house, a palace. In valabhi the
- Marâthâ will recognise the origin of his word पडवी.
- P. 29, 1, 9.-बिन्दूत्क्षेपान्पिपासुः•desirous of drinking the small drops of
- water, thrown out by the wheel. For the भ्रान्तिमद् वारियन्त्रम्
- (= भ्राम्यत् or भ्रमणं कुर्वत् वारियन्त्रम् ) here referred to is doubtless
- the Persian wheel.
- P. 30, 1. 2.होदि &c. It is also possible to render this speech thus:
- भवतो विशेषेण पानभोजनं त्वरयतु, •May your Majesty be pleased to
- order that the dinner be quickly served’ . This, however, though
- favoured by the form तुवरदु would hardly be a suitable request
- to the Queen.
- P. 31, 1. 1–गहीदख्खणोम्हि ‘I have pledged my word, and will of
- course strive to redeem it at all hazards, and will not do any
- thing else till I have done so’. ’ The word क्षण originally means
- ’a moment” hence ’leisure,’ ‘ vacation,’ in which last sense our
- own Marâthî word सण, a festival, is derived from it. The phrase
- गहोदख्खणोम्हि has its origin in the following formula addressed
- to a Brahman, who, having been invited to a śrâddah, has come
- and is seated ceremoniously near the dish in which he is to dine
- at the end of the rite . The formula is:-
- गृहीत्वामुकसंज्ञस्यामुकगोत्रस्य चामुके ।
- श्राद्धे तु वैश्वदेवार्थं करणीयः क्षणस्त्वया ।
- इत्येवं श्राद्धकृद् ब्रूयात्तं प्राप्नोतु भवानिति ।
- स वदेत्प्राप्तवानोति इतरस्तं प्रति द्विजः ।
- पित्रादेरप्यनेनैव वृणोत विधिना द्विजान् ।
- ŚaunKasmriti, 96, 11.
- where the commentator observes : गृहीत्वेत्यत्र दक्षिणं जानु इति शेषः,
- दक्षिणं जानुमालिम्पेति स्मृत्यन्तरानुरोधात्, and where I think, we have to
- translate करणीयः क्षणस्त्वया by ’May it please you to be at leisure
- for the Śrâddha of’ &c. (.e. to be freed from every engagement*
- and attend to the sraddha &c).. The same formula is thus given
- by Gâlava, as quoted by Hemâdri :-
- ॐ तथेति द्विजा ब्रूयुस्ते प्राप्नोतु भवानिति ।
- कर्ता ब्रूयात्ततो विप्रः प्राप्तवानीति वै वदेत् । ।
- After the formula is addressed, the Brahman is not to leave his
- seat or attend to any thing else, but is to remain seated and at
- tentive to the Śrâddha ceremony until it is finished. The
- person who addresses in the words of the formula (the श्राद्धकृत्)
- is said to gibe the क्षण, and the Brahman to whom it is addressed
- to take the क्षण, in the language of ignorant priests. Hence, be-
- cause the word क्षण is so often used in the formula, so it has
- come, in the common parlance of Brâhmaņs, who subsist mostly
- upon such occasional dinners at śrâddhas, and to which class
- our Vidûshaka belonged, to signify an engagement at a śrâddha, which, when once begun, must be carried out, on pain of
- incurring a sin. It may be observed that Vidûshaka's way of
- expressing his obligation to accomplish what he has undertaken
- is perfectly in keeping with his character . क्षण घेणं, however, is
- still used in Marâthî in the sense of pledging ones self for the
- performance of a thing . As, त्या कामाविषयीं आह्मीं क्षण घेतला आहे
- I hope pledged myself to do the work and a bound to do at
- a hazards. Cf. also Śâkuntala, Act II, p. 33, Calc Ed. 1860.
- P. 31, 1. 2 .-सुणोपरिचरो विअ विहंगमो, like a bird hovering over the
- shop of a butcher’
- on this meaning of क्षण, cf. Dakshasmriti, v. 16, उदयास्तमयं यावन्न विप्रः
- क्षणिको भवेत्, on which passage Nâgoji Bhațța (Âhnikaśekhara, II. ad
- init) observes : “ क्षणो निर्व्यापारः स्थितिः तद्युक्तो न भवेत्" Cf . also supra,
- p. 7, 1. 14.
ACT III
- P. 32, 1. 6–संभावेमि‘ I will greet her, ask her how she is doing.
- संभावय् is what we mean by our समाचार घेणें . Cf p. 71, 1. 12.
- P. 33, 1. 5.-G reads "गणदासो उण्णमिदो उपदेसे"
- P. 33, 1. 6–“ किं” as read by G in place of our किंति is a good reading.
- P. 34, 1. 8.-तवणीआसोअस्स. This seems to mean an Aśoka tree
- bearing flowers of golden colour . It was this Aśoka only that
- had held of its blossom, as the red Aśoka had already burst into
- flowers. See p. 38, 1.8, “ रक्ताशोकरुचाविशेषित” &c. Cf. also
- Ratnâvalî, Act I, “ मअरन्दुज्जाणं गदुअ रत्तासोअषाअवतलसंहाविदस्स
- भभदो कुसुमाऊहस्स पूभा णिम्पत्तिदश्वा” &c.P. .1, 2, Calc. Ed.Saum.
- 1921. Also Act I., ‘‘ दाणिं सो रत्तसेअपादव” &c., p. 9, 1. 1, Id.
- Also p. 9, 1, 12, 16.
- P.35,1.6–प्रसक्ते निर्वाणे. The object of thy greatest desires being
- in thy embraces.'
- P.35,1.7–भलं भवदो धरदं उइझअ परिदेविएण. C. Vikramorvaśî,
- Act II. , “ अलं भवदो परिदेविएण । अइरेण” &c .
- P. 35, 1 12-तवस्सिणो. Used simply as a word of pity, applied to
- Mâlavikâ in the present instance. It corresponds to the English
- ‘poor ' and the Latin < miser: Cf. also below, p. 53, 1. 12.
- P. 35, 1. 13.—मणी &c. This refers to the notion that the cobra has a
- gem in his head. णिधो as read by G is a very good reading.
- P. 36 1. 2–कालान्तरक्षम , ’able to bear delay”
- P. 36, 1, 4–ते ।वश्वसनीयमायुधम्, thy weapon apparently so harmless,
- being made of flowers.' Lit. विश्वसनीयम्, deserving to be trusted,
- safe . As a parallel passage, of Śâkuntala, कुतस्ते कुसुमायुधस्य
- सतस्तैक्ष्ण्यम्” &c.p. 48, 1. 5, Calc. Ed. 1860.
- P. 36, 1. 7.ता प ज्जव्यथ्थोवेदु अत्ताणं तत्तभवं. - ’Be pleased, Sir, to have
- patienc”, ’Pray compose yourself’ Cf. Vikramorvaśî', Act I,
- हला उव्वसी पज्जुवथ्थावेहि अत्ताणञं" &c.
- P. 36, 1. 10.-वसन्पुढमावदारसूञ्ञाणि &c. ’indicative of the first manifestation (on earth) of spring' पुढम, ‘ first,’ in the year. Cf.
- Vikramorvaśî, Act II. “ वसन्तावदारसूइदस्स अहिरामतं पमदवणस्स ."
- P.37,1.6.-विहन्तुम्. Used passively-बहवः खण्डनहेतवो हि दृष्टाः, ‘Many
- are the pretexts under which I can disappoint her’—उपचारविधिर्मनस्विनोनां न तु पूर्वाभ्यधिकोपि भावशून्यः. On this passage, cf.
- Vikramorvaśî ', Act II," प्रियवचनकृतोपि योषितां दयितजनानुनयो रसादृते
- प्रविशति हृदयं न तद्विदाम्” &c.-मनस्विननाम् Objective genitive.
- P.37,1.7--न तु • ...भावशून्य : Supply वरं as predicate from the
- preceding line.
- P.37,1:9–G reads चित्तप्पडिट्ठिदं for our “ अन्तेउरपडिट्ठिदं”
- P.38,1.1.--अभिजातः, ‘ nobly sympathising. On the meaning of this
- word compare also the following from the Kuvalayananda :-
- प्रदानं प्रच्छन्नं गृहमुपगते संभ्रमविधिः
- निरुत्सेको लक्ष्म्यामनभिभवगन्धाः परकथाः ।
- प्रियं कृत्वा मौनं सदसि कथनं चाप्युपकृतेः
- श्रुतेत्यतासक्तिः पुरुषमभिजातं कथयति ।।
- P.38,1.5-दक्षिणो मारुतः, the south wind? Cf Vikramorvaśî', Act II,
- अणालविअ .... अगन्तुकेण दख्खिणमारु एण."
- P.38,1.13.-रक्ताशोकरुचाविशेषितगुणो बिम्बाधरालक्तकः = विम्बसदृशेधरो
- यस्याः सा विद्याधरा स्त्रो । बिम्बसदृशोधरो वा बिम्बाधरः । तस्यास्तस्य
- वा अलक्तकः बिम्बाधरालक्तकः । स रक्ताशोकस्य रुचा रक्तिम्ना अविशेषितगुणः
- अविशेषितः नीचोकृतः जितो वा गुणो रक्तवरूपो यस्य सः ।' By the beauty
- of the (flowers of the) red-flowered Aśoka the red dye of women's
- lips is defeated? अविशेषितगुणः is the predicate here, and विम्बाधरालक्तकः the subject It is also possible, though not so good,
- to read रक्ताशेकरूवा विशेषितगुणो बिम्बाधरालक्तकः The red colour
- of the bimba-lip of the Vernal Beauty is heightened in quality
- (विशेषितगुणः) by that of the red-flowered Aśoka:'In this case
- बिम्बाधरालक्तकः must be considered to mean बिम्बमेव बिम्बरूपो वा
- माधव्याः श्रियः योधरस्तस्य अलक्तकः रक्तिमा. But, as suggested above,
- this latter interpretation is not so good. बिम्बाधरालक्तकः must
- refer to the red lac, women apply to their lips, as do विशेषक and
- तिलकक्रिया in the following lines to the marks on the forehead
- and on the intervening space between the brows, respectively.
- P.38.1.14-Viśesahaka is the mark on the forehead.-कुरबकं &c. Cf.
- Vikramorvaśî, Act II. “ कुरबकं श्यामं द्वयोर्भागयोः' &c.
- P.38.1.15-Tilaka signifies the Tila-like mark between the brows.
- P.38.1.16.-श्रीर्माधवी. On this personification of the Vernal Beauty, cf:
- Vikramorvaśî, Act II, “निषिञ्चन्माधवीं लक्ष्मीं लतां कौन्दीम् च लासयन्:"
- Also many other passages passim in Raghuvaḿśa and Ritusam-
- hâra.
- P.40,1.2. –सोधुपाणुव्वेजिअस्स &c. Vidûshaka seems to mean that the
- King, who is already maddened by his passion for Mâlavikâ, will
- be still more so, when he seees her alone, just as a man that is
- already intoxicated by drink and is helpless under its iniuence
- is rendered still more helpless by drinking or eating anything
- that is sweet On vidûshaka's simile, see Śâkuntala, Act II,
- भो जधा पिण्डीखज्र्जूरेहिं" &&c, p. 38, Calc. Bd. 1860.
- P.41,1.1–नितम्बबिम्मे. Cf p. 49, 1. 10.
- P.41,1.4. –शरकाण्डपाण्डुगण्डस्थला, ‘with her cheeks turned pale white
- like the inner part of the Ś'ara grass:
- P.41,1.8.-एवम्, scil. ‘मअणवाहिणा परिभिठ्ठा' इति
- P.41,1.9.-लालिअदो हलापेख्खी. See p. 54, 1. 5.
- P.41,1.15.—किसलयपुटभेदसकरानुगतः, किसलयपुटभेदेभ्यो निर्गतैः सीकरैरन्वितः
- P.42.1.3-अवेक्षते, ‘cares for;• = gives heed to.' Lit. — sees, looks
- at.' On the fondness of the elephant for the lotus, cf: the fol-
- lowing from the Kuvalayânanda:-
- रात्रिर्गमिष्याति भविष्यति सुप्रभातं
- भास्वानुदेष्यति हसिष्यति पङ्कजश्रीः
- इत्थं विचिन्तयति कोशगते द्विरेफे
- हा हन्त हन्त नालिनीं गज उज्जहार ।
- Also-
- रविततो गजः पद्मंस्तद्गृह्यान्बाधितं ध्रुवम् ।
- सरो विशति न स्नातुं गजस्नानं हि निष्फलम् ।
- G's reading deserves notice: “न हि कमलिनीं सरितं दृष्ट्वा ग्राहं गणयति
- मतगज:"
- P.4,1.10.-तत्त्वावबोधैकरसो न तर्क, ‘ Nor does conjecture like to
- acquaint me with that only which is true ;' i.e. it is no use to try
- my skill in conjecture, as this may as probably lead me to what
- is not the truth.
- P.42,1,14-अप्पिअमाणसंदेसा, ‘अर्पितो मदनसंदेशो यस्यै सा. •Charged
- with your message of love.' She had not yet delivered the
- message to Mâlavikâ, and so we cannot say, अर्पितो मदनसंदेशो
- यया।
- P.43,1.2–अहंवि दाणिं एदं ण विसुमरेमि- even I have not forgotten it'
- It is easy to see the ludicrousness of the remark.
- P.43,1,7–G reada, not perhaps undesirably, simply ‘‘ जोग्गदाए,” and
- not दोहलकरणजोग्गदाए.
- P. 43, 1. 8.-सालत्तअं. It was not only the sole of the foot that was
- to be besmeared with the red dye, but the whole foot up to the
- ankle. See p. 49, 1 , 7, « आर्द्रलक्तकं चरणं." Cf also Ratnâvali ,
- Act III, आताम्रतामपनयामि विलक्ष एष लाक्षाकृत चरणयोस्तव देवि मूर्घ्ना"
p42, II, 9, 10.Calc. Ed. Sam/ 1921
- P. 43, 1 10-अलं सुहिददाए. Do not consider thyself happy that,’ &c.
- सुहिंददाए is the reading of all our MSS. corroborated by G. सुखितता would seem to be the same as सुखिता. On the latter, cf.
- Śâkuntala, Act VII‘अनेन करस्यापि कुलाङ्कुरेण स्पृष्टस्य गात्रे सुखिताममैवम्” &c. p.175, 1.11 , Calc. Ed. 1860.
- P. 43, i. 11–कहं दाणिं अत्ताणं मोएअं? * How shall I now free myself.
- Mâlavikâ means that she feels her life to be a burden, from which
- she would fain be free--अह वा &c. Or why should I devise a
- means of putting an end to this life ? Death is soon to follow of its
- own accord: and this decoration is only like that which a Satî or
- any other devoted woman undergoes as a preparation for death
- P.44,1.13.—G has अलंकारो” in place of our अहिआरो.
- P. 45, 1. 4-आर्द्रपराधम्. This can either mean, ‘ who has committed
- a gentle fault i.e. who has tripped in the matter of some
- delicate subject; or whose fault is fresh, i.e. not yet forgotten.
- I prefer the latter.
- P.45,1.5.—पारइस्ससि &c. That is, ‘ You will marry her, so as one day
- or other to be able to ask her forgiveness' for a fault; an
- opportunity so much coveted by lovers. G reads very differently;
- पसादस्ससि अत्तभोदोए अवरध्वं अत्तार्ण (= प्रसादयिष्यसि अत्रभवत्याः
- अपराद्धमात्मानम्). But प्रसादयिष्यसि आत्मानम् in the sense of ’ you
- will appease her ' is hardly satisfactory. पारय् in the sense of :
- being able, is a word of very frequent occurrence in Prâkrit
- cf Śâkuntala, p 62,1 .9; p. 81,1.14;p 140,1. 13; Calc. Ed. 1360.
- Also Ratnâvalî, p. 33, 1. ll; p. 46, 1. 24; p. 5l, 1. 3; Calc, Ed.
- Sam 1921
- P.45,1.6-परिगृहीतम् &c. This does not refer to any knowledge
- that Vidûshaka possessed of the art of foretelling, but simply to
- the notion that a blessing given by a Brahman is fulfilled by the
- gods. cf. Vikramorvaśî, Act II. , “ प्रतिगृहीतं ब्राह्मणवचनम्.”
- P.45,1.7–G reada युक्तमदा instead of उन्मत्तवेषा.
- P.46.1.1–वसन्दोवाआणलोलुवेण. See note on सोथ्थिवाअणमोदएहैिं, p.82,
- 1.11.
- P.47,1.13.-पिपोलिआढंसणं. It is doubtless the red ants living on trees
- that are meant here. They are known in Konkan by the name
- of हुमले. 'The mangotree is a very favourite abode of them.
- They configure its leaves into hollow globular nests for themselves.
- P.47,1.13–महदो ख्खु से संभावणा. ‘This is indeed a great honour
- conferred upon her by Dhârinî 'संभाव्य is to honour, ’ ‘ to pay
- regard to,‘to attend to, ‘to visit.' Cf. Sâkuntala, Act II. , « अम्हे
- संभावइदव्वत्ति,’ p. 45, 1. 5; Act VI.“अनुगृहीतास्मि अनया मघवतः
- संभावनया;" p. 163, 1. 13; Calc. Ed. 1860. Also Ratnivali, p.8,
- 1.22; p. 60, 1. 21; Calc. Ed. Sam. 1921. Raghuvaḿśa V. 11 .
- P.48,1.4.-ठाणे, because she is struck with Mâlavikâ's beauty.
- P.49,1.2.-सिध्धं मे दौच्चं, I have done my work, referring to her com-
- mission of painting Mâlavikâ's feet G reads णेवछ्छं for our दौच्चं.
- P.49,1.8. —प्रतिपन्नः &c. The king means that the present were
- a very fit opportunity for him to serve the lady Mâlavikâ, but that
- he regrets he cannot avail himself of it, as he does not yet know
- whether she loves him. G has किं नावकाश : for सेवावकाशः
- P.49,1.9.--कुदो दे अणुसओ &c. • Why do you regret that you could
- not use this occasion and show yourself ready to serve her? You
- will be able shortly to do all this, and will then continue to do so
- for a long time. Unless we suppose that Vidûshaka is not very
- classical in the use of his words, अनुशय does not seem here to be
- used in its usual sense. It properly means the regret felt at having
- done or having omitted to do something that a person might
- not or might have done. (See Śâkuntala, e.g. p. 137, 1. 1; p.
- 145, 1.1; p. 182, 1. 17: Calc. Ed. 1860.) In the present passage,
- however, the King might not, with any propriety, have presented
- himself before, and made himself serviceable to, Mâlavikâ.
- 18
- P. 49, 1. 15–अवचणोअं मन्तेसि, ‘You talk nonsense' मन्त्रय् is properly
- to mutter in a low voice,’ as a mantra, from which word the
- verb is derived. But in the present passage, as also very often
- in Prâkrit, मन्त्र य means simply “to speak ' When Bakulâivalikâ
- says, in answer to Mâlavikâ's remark, मन्तिदव्यं एव्व मए मन्तिदं, she
- plays upon the word मन्तिदव्वं, which means both ’ that which
- deserves to be said, and also ‘that which one has to say,’ i. e. is
- commissioned to say. As for Bakulâvalikâ's commission on the
- present occasion, see p. 35, 1. 8 et seqq
- P.50,1.8.-पुढमं भणिदं विअ हदासाए उत्तरं . * ’The wench has her
- answers, as it were, learned by rote.’ Nipunikâ means that
- Bakulâivalikâ's answers to the questions of Mâlavikâ are given in
- such a ready way, as if she had been taught by some one previously what answers to give if such and such questions should
- be asked, and such and such dificulties started, by Mâlavikâ.
- गुणिदं as read by MS. G, as well as by Tulberg in place of our
- भणिदं,” has the same meaning, ’repeated”, got or learned by
- rote, by repetition. -हदासा is a slang word corresponding to the
- Marâțthî मेलो, so often used by our illiterate women.
- P. 51, 1. 1.-अप्पणे छन्देण. Cf. Vikramorvaśî, Act III,“विज्ञाप्यतां देवीं यस्तव
- छन्द इति
- P. 5l,1. 7.–दुज्जादा. An abusive word of endearment (though not
- always), like हदासा-अच्चन्तसहाइणो. अच्चन्त, because the enterprise is so difficult
- P. 5l,l,8.-विमद्दसुरहो,‘ giving more and more fragrance the closer it
- comes in contact with us. Bakulâivalikâ puns upon her own name,
- which literally means a garland of Bakula flowers. And she
- means, that as such a garland gives more and more fragrance the
- longer it is worn in close contact with the body so her serviceableness will be known by degrees as Mâlavikâ comes more and more
- in contact with het, i. e., becomes better acquainted with her
- on विमर्द cf. Ś'âkuntala, p. 178, 1. 8, Calc. Ed. 1860.
- P.51,1,10.-प्रस्तुतेन (वाक्येन) ‘putting forth her errand'. Literally, ‘with
- her words put forth. ' Cf: note on p. 12, 1. 18, suprá
- P.51,1.11–प्रत्याख्याने, such as “ अवचणोअं मन्तेसि,” «.एदं एव्व मइ णथ्थि
- &c.
- P.51,1.12–स्थाषिता स्वे निदेशे, i.e. ‘वशीकृताः G. has नियोगे in place of
- our " निदेशे"
- P.52,1.1. –कारिदं एव्व &c. Bakulâvalikâ has already induced Mâlavikâ
- to enter upon the enterprise of trying to become the King's
- bride' पदं कृ is ’to set foot upon”, ’to enter. ' And so in the
- present passage कारिदं पदं means has induced her to go with her
- to do as she (Bakulâwalikâ) would direct' See Śâkuntala, p. 81
- 11.8,9, Calc Ed., for a similar though not quite parallel passage
- The Banglaore MS. G has quite a different reading in this place;
- हञ्जे पेख्ख असंपाख्खिअकारित्तणं बउलावलिआए एदं पदं मालविआए ।
- P.53,1.5. -एतावता, scil. सादरोत्कण्ठितायुक्तेन “ किं भट्टा" इति प्रश्नेन. On
- पर्याप्तम्, cf. Vikramorvaśî, Act II. "सदं ण उण पज्जत्तं हिअअस्स
- P.58,1.6.-अनादरोत्कण्ठितयो : &c. The King means, that now that
- he has learned that Mâlavikâ is as anxious and love-sick as he
- himself, and that he is himself the object of her passion, he would
- not care even if he and his mistress should die without ever
- being joined in actual wedlock. For he had rather that two
- persons loving each other equally should never be able to
- marry than that if they are not really passionate of each other,
- but one of them indifferent (अनादर), and the other panting
- with love, they should come in contact and be married , G reads
- अनातुरोकाण्ठितयोः for अनादरोस्कण्ठितयो
- P.53,1.10.–सलीलम्, ‘ playfully, gracefully.
- P.53.1,12. .-अत्र चरणमर्पयातिः ‘ Blesses him with her foot, i.e. touches
- or kicks him with her foot. Here अत्र = अस्मिन.
- P. 53, 1. 13.-सदृशविनिमयात्.सदृश, because both were red.-आत्मानं
- वञ्चितं मन्ये. • ’I consider myself as the only unfortunate one”
- The King neans, that both the Aśoka and the lady Mâlavikâ
- have honoured each the other, the Aśoka having been favoured
- by the latter with the graceful touch of her lovely foot, and
- the lady having received in return a bud or sprout of young
- leaves to make a pendant of for her ear; but that he (the King)
- himself has unfortunately exchanged nothing as yet with the
- object of his love. वञ्चित means 'passed over' or 'disregarded
- in distribution, ’void of”; 'wanting in”. C. Raghuvaḿs'a, VII. 8,
- तद्वञ्चितवामनेत्रा"Cf. also Ṡâkuntala, p. 17, stanza . 1,* चलापाङ्गां
- &c, Calc. Bd. 1860.
- P.54,1.3.—संभावितः *' honoured.' See note on p. 47, 1. 13.
- P.54,1.5.--दोहलं ललितकामिसाधारणम् < a desire common with persons
- fond of the graceful actions of young women', viz, the desire
- to be kicked by them. ललितकामो, ‘स्त्रीविलसितकामी’ ‘विलसनशीलः
- कामी' वा. Cf. also stanza 12, above.
- P.54,1.6.–प्रवेष्टुमिच्छामि- Cf . the very similar scene in Śâkuntala,
- Act III., 'अवसरः खल्वयमात्मानं दर्शयितुम.’” &c, p. 58, 1, 4, Calc.
- Ed. 1860.
- P.54,1.14–गहीदथ्थाए, ‘ who knewest the fact, namely, that the Aśoka
- belongs to His Majesty the King: गहोदथ्था means 'informed' ,
- 'made aware of' It is used absolutely, however, and does not
- always require to be joined, like the Latin 'certior factus', to its
- object. Lit. it signifies, 'one who has taken the sense': See
- above p. 52, 1. 15. Also Śâkuntala, p. 132, 1. 3, Calc. Do. 1860.
- Also Vikramorvaśî Act II. , ‘‘ णं गहीदथथा होहि. ”
- P.55,1.10.–संप्रति बाधा. Supply अस्ति किम्.
- P.56.1.7–धृतिपुष्पम्, ‘यादृशं [= पादताडनानुभवसुखानन्तरम्] पुष्पमशाको
- बद्धातादृशं धृति पुष्पं [पादताडनाद्यनुभवसुखरूपं पुष्पम् ]. The पुष्प as
- referred to the King is the gratification he will feel after Mâlavikâ
- should comply with his entreaty.
- P. 56, 1. 9–णं असेओ &c. We have here adopted the reading of G,
- as being probably more correct than that of our MSS., which
- read: "णं असोओ कुसुमं ण दंसेदि । अअं उण ण केवलं फुल्लइ फलइ एव."
- P.56,1.10—फलद अ. This refers to the children that Mâlavikâ
- would bear to the King. The coarseness of the allusion is
- in keeping with the character of Irâvatî.
- P.56,1.12–प्रतिपत्तिः Cf. Raghuvaḿśa , III. 45, ‘ विषादलृप्तप्रतिपत्ति" &c.
- P.56,1.13.- -जङ्गाबलं एव्वः ‘No other way of getting out of this scrape
- but by taking to our heels. '
- P.57,1.9-संधिछ्छेअस्सिख्खको, •’One that punishes or wants to punish
- a crime of house-breaking.’ with संधिच्छेद. cf. संधिचैौर, a housebreaker. शिक्षक, properly a teacher, is used here in its modern
- sense, a chastiser, orf punisher : G. reads "* संधिच्छेअसिख्खी होमि"
- &c. On the simile, cf. Vikramorvaśî', Act II.लोत्तेण सूहदअस्स
- कम्भीलअस्स णथ्थि वाआ पलिविधाणम्".
- P.57,1.11–मया 'This is to be construed with विनोदितः, and not
- with चिरायसि।
- P.58,1.2.-अण्णहा दुःखतरं एव्वं ण करेमि. * Otherwise (i.e. had I
- known that you have obtained such a thing to while away your
- time with), I would not have been the cause of so much annoyance to you' by intruding upon your privacy. दुख्खतरं एव्वं ण
- करेमि seems to be rather a dificult passage. This is, however,
- the reading of all our MSS.* If the reading is not corrupt the poet
- appears to have intended that Irâvatî's words should express the
- sense of the easier speech of Queen Auśînarî in Vikramorvaśî,
- Act II., “दुरागदं दाणिं मे संव्वुत्त्तः ’
- P.53,1.5.-समापत्तिदिठ्ठेण, ‘यदृच्छया दृष्टेन.
- P.58,1.6.-एथ्थ नुमं एव्व प्पमाणं ‘You only are an authority for such
- a doctrine.' Or ’ do as you like, we must obey'
- P.59,1.8.—परिचयवति मयि. ,Against me, who am so familiar with
- you.' He means that the entreaties of the zone in his favour,
- being not an ordinary intercession, should be minded by
- Irâvatî. The pun upon the word चरणपतित is apparent. To
- read परिचयवतो, and construe it with अवधोरणा,would be to suppose,
- that the King was always similarly upbraided by Irâivatî for his
- intrigues,
- P.59,1.10.-अव्यपेक्षाच्युतेन, fallen or dropped unexpectedly.
- P.59,1.14–आलम्बते, ’holds up as if to strike the King with it' G
- reads रशनां हस्तमालम्बते.
- P.60,1,4.-कदप्पसदोसि. Ironical.
- P.60,1.7.-जाव अङ्गारओ रासिं विभ सा अणुवक्कं ण करेइ, ’as long as she
- does not return with vengeance like the planet Mars”, which ,
- when it turns back retrogressively to any sign of the zodiac,
- exercises a malignant influence upon the fortunes of any one
- that may have been born under the auspices of that sign. It
- is not only Mars that performs such a retrogressive journey in
- the zodiac, but all the planets except the Sun and the Moon.
- But why Mars in particular is mentioned by the author is
- uncertain.
- P.60,1.10.-प्रियाहतमनाः . This alludes to the King’s passion for
- Mâlavikâ.-प्रणिपातलङ्घनं सेवाम्, because Irâvatî thereby affords
- him a pretext for neglecting her . Cf. Vikramorvaśî, Act II.
- ad. fin .“किं तु प्रणिपातलङ्घनादहमपि तस्यां धैर्यमवलम्बिष्ये "
- P.61,1.8-तामाश्रित्य &c. That is, श्रुतिपथगतायां तस्य विषये या आस्था तया
- करणेन लब्धं मूलं येन सः = श्रुतिपथगतमालविकासंबन्धिनो या आस्था तदेव
- मूलं यस्य सः The agent to आश्रित्य is आस्थया .
- P.61,1.4.-रूढरागप्रवालः i.e., रूढो रागः प्रीतिरेव प्रवालो येन सः .
- P.61,1.5.-हस्तस्पर्शे मुकुलित इव &c. C. Vikramoraśî, Act I, “स्पृष्टं
- सरोमकण्टकमङ्कुरितं मनसिजेनेव.” MS. G has « हस्तस्पशैर्मुकुलित इवः"
- P.61,1.16-बिडालगहीदाए परहुदिआए. This must probably refer to a
- tame cuckoo kept in a cage, as it is otherwise difficult to see
- how a cat can catch a wild one.
- P.62,1.1.–पिङ्गलछ्छीए (= पिङ्गलाक्ष्या). This refers to Queen Dhâriņî .
- P.62,1.1.–सारभण्डभूमिघरए. A भूमिघर is a cellar, or a compartment
- under ground. सारभण्डभूमिघर seems to mean a cellar which
- was used as a storehouse or as a room to keep provisions in.
- The cellars are of course dark.
- P.62,1.3.—मत्संपर्कम् & c. MS. G reads, “ मत्संबन्धमुपलक्ष्य."
- P.62,1.7.–देविं सुंह पुछ्छिदुं ‘ inquire after the Queen's health’, as she
- was suffering from the fall. MS G has " सहपुछ्छिआ. "
- P.62,1.8.—किं णलख्खिदो &c. This is a somewhat difficult passage, if
- not corrupt The meaning, however, is pretty clear. Translate :
- Why is it I have not seen lately our dear one ?’ referring to the
- King . The other said, 'Little is the regard he pays you now,
- since he is no longer your beloved, but of your maid-servant
- Do you not know that?’ मन्दो वो उवआरो literally means, 'scanty
- is his salutation to you', * e. he does not care to come and pay
- his respects to you. परिजणस्स वल्लहत्तणं does not mean परिजणो
- रण्णो वल्लहो जाओ, but is equivalent to ‘राआ परिजणस्स वल्लहो, ण उण
- नुह.' MSG's reading is worthy of attention, as throwing some
- light on our interpretation of the passage : « तदो देवीए [सा]
- पुछ्छिदा (किं आलख्खदो वल्लहोत्ति । ताए उत्तं जं देवि -[दे ?]- परिअणस्स वल्लह-
- त्तणं ण जणिअ पुछ्छसित्ति", where *" किं आलख्खद बल्लहो’ =Did you
- see the dear one ?’
- P.62,1.11. -शङ्कयति, scil.शृण्वन्तं जनं, राज्ञोसदृशम्-
- P.62,.13.—अविणअं अन्तरेण = « अविनयविषये,' ’ with reference to your
- fault or misconduct ' The अविनय here referred to is the conversation between the King and Mâlavikâ in the last preceding
- Act. See pp. 55, 56 suprâ On अन्तरेण cf. Śâkuntala, Act V.,
- "देवीं हंसवतीमन्तरेण’’ &c.p. 104, 1. 4, Calc. Ed. 1860.
- P.62,1.14–परिगहोदथा. See note on p. 54, 1. 14, suprâ.
- P.63,1.1.-तत्रभवत्याः, referring to Irâvat'
- P.63,1.3.—पादालवासं humourously applied to the cellar. —णाaअकण्णआ
- विअ, ’like the daughters of the Nâgas,’ a race of fabled beings,
- distinguished for their beauty, and supposed to live in the nether
- regions पातालं).
- P.63,1.7.-प्रगलपुरोवाता, ’ accompanied by a violent gale.' Cf :
- Vikramorvaśî, Act IV. , ‘ प्रबलपरीवातनर्तितशिखण्डः ”
- P.68.3,11. –G has, very desirably, ‘‘ मालविआ बउलावलिएत्ति ”
- P.64,1.1. -सुणादि (= शृणोति), for शृणुयात्
- P.64,1.4.-रत्तचन्दणधारिणा. The रक्तचन्दन or red sandal is devoid of
- any fragrance. Slight wounds and bruises are supposed to be
- healed when besmeared with it The principal effect said to
- be secured by the use of the red sandal, however, is the relief
- it gives to the inflamed part. See p. 69,1. 7, शतक्रिया चास्य प्रशस्ता
- P.64,1.8. - अरितपाणि &c. *Shall get some flowers to present the
- Queen with.'
- P.64,1.10.–-जयसेनायाः संवेद्य. Jayasenâ's assistance was to be used
- in putting into practice the dodge for bringing the Queen's ring,
- and thereby liberating Mâlavikâ and her friend Bakulâvalikâ.
- P,65,1.2.-अतः परं पुनः कथयिष्यामि. ’From this point I will resume it
- afterwards.'
- P.65,1.7–मां च पीडयितुम्. See note on p. 19, 1. 7.
- P.65,1.11–दाणिं विसेसो. ’It is a little better now. Literally विसेसो or
- विशेषः means difference, 'a change', viz. for the better. See
- an exactly similar passage in Śâkuntala, Act III, “ अम्मो अथ्थि विसेसो".
- p. 7l,1.6, Calc. Ed. 1860. MS. G omits दाणिं altogether.
- P.66,1.1.–आआर पुफ्फ° &c. With this compound compare आचार-
- लाजाः &c., so often occurring in Raghuvaḿśa and elsewhere.
- Raghuvaḿśa, II. 10, “ आचारपुष्पाणि, " flowers which it is required by the custom of the good (आचार = शिष्टाचार) to take
- with one’s self when on a visit to a god or great personage.'
- P.66,1,3.-जीविदसंसए, ‘to this danger to his life.जीविदसंसऒwould
- literally mean, doubt whether the life will be preserved or no.
- Cf. infrâ p. 79, 1, 14, and p. 105, 1. 12. See also Ratnâvalî,
- p.41,1.20; p. 60, 1. 16, Calc. Bd. Sam. 1921.
- P. 67, 1, 2.-सिमिसिमाअन्ति. This is an imitative verb, expressive of a
- tremulous and aching sensation, probably convulsive. Probably
- our Marâthî शिविशिंवणें may owe its origin to this word.
- P. 67, 1. 6. --प्रकृतिभीरुस्तपस्वी . * The poor Brahman is naturally timid .
- On ‘ तपस्वी; see note on p. 35, 1. 12 above .-ध्रुवसिद्धेरपि &c He
- has no confidence in the success of even Dhruvasiddhi, blessed
- as the latter always is with success. For Dhruvasiddhi literally
- means, one who is always successful (ध्रुवा सिद्धिर्यस्य सः).
- P. 67, 1. 8. --ओभख्खेमं वहेहि, 'take upon yourself the care of the welfare of my old mother. ' मुध्धा, ‘ simple, ’ ‘ silly,’ and therefore
- unable to support herself. MS. G reads थविराए for “ मुध्धाए
- P. 68, 1. 8.-उदकुम्भविहाणे सप्पमुहिअं कंपि अण्णेसो अदुत्ति 'This seems to
- mean, that Dhruvasiddhi was to take a ring having the image of
- a snake engraved on it, and put it upon the lid of a pitcher full
- 19
- of water, and then having encharmed the pitcher with his mantras, was to use the water as a specific to effect the cure of the
- snake-bite. The use of encharmed water for curing a snakebite is a well known recipe. But I have found the particular
- mode, here referred to as followed by Dhruvasiddhi, noticed nowhere else. MS. G reads the passage somewhat differently: धुव-
- सिध्धी विण्णेवदि उदकुम्भपिहाणे सप्पमुहिअं कप्पिइदव्वं [कप्पइदव्वं ?]। तं अण्णेसिअदुत्ति:” If our interpretation is correct this reading seems to
- be easier than our own. Prof. Weber, I do not know on what
- authority, considers उदकुम्भ as a proper noun.
- P.68,1.12.-कर्मसिद्धौ. • After the business is done. That is, as soon
- as Gautama is cured of the snake-bite.
- P.69,1.2–पकिदिथ्थो‘ प्रकृतिं प्रतिपन्नः That is, he is made as sound
- as he was before the accidentL' Cf. p. 87, 11. 5, 6. Cf. also
- Śâkuntala, p. 176, 1. 1; p. 179, 1 15: Calc. Dd. 1860.
- P.69,1.4. —एसे अमच्चो &c. A contrivance for the King to bring his
- interview to an end. G very properly inserts ‘ उण' after एसो. –
- अणुग्गहीदुं. Used passively.
- P.69,1.14. –समाप्तकृत्यो गौतमः. Alluding to the liberation of Mâlavikâ
- and her friend by means of the Queen's ring.
- P.70,1.3.—प्रयोगम्. Referring to the contrivance by which the Queen
- was made to give the ring.
- P.70,1.6.-मङ्गलकजजाइं . A mangala kârya is any religious work, the
- performance of which is associated with joy and prosperity;
- e.g., the marriage ceremony, the thread ceremony, &c. All
- precautions are taken that no obstacle of any kind should interrupt the progress of such ceremonies or works. Vidûshaka
- by applying the term to what he has done means, that he has
- fortunately performed his great mission without any let or hindrance. Works that are not mangalakâryâņi, are such as the
- funeral ceremonies.
- P.70,1.7–नियोगमशून्यं कुरू, thou, go about thy business. cf note .
- on p.22,1.7.
- P.70,1.13.-देव्याः. MS| G reads “देव्या;" more correctly, perhaps,
- than our MSS.
- P.71,1,4.–इरावदोचित्तं रख्खन्तोए, who had put the girls into confinement only to please Irâvatî, and not because she herself wanted
- to punish them. For it was at the instance of Irâvatî that the
- Queen had confined them.-राआ किल मोएढित्ति &c. Vidûshaka was
- to say to Mâlavikâ, that the Queen was requested (lit. caused)
- by the King to set Mâlavikâ at liberty. And when delivering
- the message, he added that the Queen easily complied with
- the King's desire, because that she had put the girls into confinement only to please Irâvatî.-राआ किल &c. G reads, “ राआ किल
- मोचेदि मालविअंति.”
- P.71,1.10.-समुदघरए. This refers to a pleasurehouse, probably so
- called from some ponds of water being attached to it. All
- manner of names are given to pleasure-houses by the poets.
- The student will recollect the मणिहर्म्य ” of King Purûravas in the
- Vikramorvaśî .
- P.71,1.12.-संभावयामि, i. e. ‘सत्करोमि, ’ go to receive her. Cf. note
- on p. 47, 1. 13.
- P.71,1.13.—MSG inserts « परिक्रम्य “ after " एदु भवं. "
- P. 72, 1. 4.-पलिहलणीआ चन्दिआ. Vidûshaka, true to his character ,
- puns upon the word चन्द्रिका, which, while the King uses it as a
- proper noun, he takes to mean the moonlight. One of our MSS.
- (E) has the following on its margin opposite the present line :-
- विटचोरतमश्चक्रपद्माद्याश्चन्द्रशत्रवः
- P.72,1.ll -पस्सदो पिठ्ठदो देख्खीअदि, ’ whom you see at your side behind you. Bakulâvalikâ refers to a likeness of the King painted
- on the wall with his harem.
- P.72,1.14.--कहिं. This is merely the locative कस्मिन्, used to signify
- 'rest where' , analogously to the ablative कस्मात् or कुतःwhich
- shows motion whence. The form कहिं, like many others belonging to pure Sanskrit and the Prâkŗit, is still preserved in the
- Konkaņî dialect, spoken about Malvan, in the word खई or खैं,
- where
- P.73,1.2.--या. Supply समवस्था.
- P.73,1.6.-हला तदा &c. This also appears to be a passage that has
- not been preserved to us in its original purity, especially the last
- part of it. I would translate thus : - Being then in the presence
- of the King, I had not the boldness to take a full view of him
- so as to satisfy myself; to-day, however, I am fully satisfied.
- For I have now looked on him attentively, though this look of
- him is obtained only as he stands in the picture. विभाविदो चित्तगददंसणो एव्व भट्टा is added to explain why she was not वितृष्ण,
- when she had seen him actually. एव्व. The force of this is,
- ‘ण उण पच्चख्खदंसणो भट्ट विभाविदो): विभावय् usually means ’to
- recognise’, ‘to perceive. ' Cf, e.g., Śâkuntala, p. 14, 1. 3; p. 79,
- 1. 5: Calc. Ed. 1860. Vikramorvaśî, Act IV. “ स्पर्शविभावित-
- प्रियः” Act V. “ वर्णविभावनसहा दृष्टि:” In the present passage it
- appears to be used in the sense of of 'considering';' contemplating'
- MS. G omits एव्व.
- P.73,1.10.-मुधा दाणिं &c. Vidûshaka means, that whatever might be
- the beauty of the King's person and his youth, it did not atleast impress Mâlavikâ favourably, and if he should be proud
- of his beauty and his youth, a casket might be equally proud of
- the lustre of the gems it contains. MS G reads रअणं” simply,
- for रअणभण्डं .
- P.74,1.2.-कार्त्स्न्येन &c. Though they (women) desire to take a full
- view of the appearance of their lovers that meet them for the
- first time, still their looks do not fall fully upon them, possessed
- as they are of large eyes. This means that though women do
- desire to have a full glance of their lovers who come within their
- view for the first time, yet they will not look such persons full
- in the face and satisfy themselves. Such is their modesty.
- च.... च means 'though=yet.'
- P.74,1.10–-MS G has अन्तेवुरजणं” for देवीजणं.
- P.75,1.4. –-कान्तापराधकुपितेषु .i e. ‘कान्तेन कृतं अपराधे आगतेषु कोपेषु:-
- विनेतुः‘of her teacher’. 'To be construed with शिक्षा, and not with
- संदर्शिता. विनेतुः शिक्षा, subjective genitive. The lesson she had
- received from her preceptor
- P.75,1.10.--पञ्चाणोअदि i. e. त्यज्यते. प्रति has here the sense of ’undoing”
- प्रति आनी, it. ’to send back”
- P.75,1.13.--किमेवमयि. It were also possible to divide this into किमेव
- मायि, and construe एव with चित्रार्पितचेष्टया.
- P.76.1.6.-MS G reads « स्थित्वा स्थित्वा” for स्थित्वा स्वप्नेः
- P.76,1.7.–अबला सती. These are both common epithets of a woman .
- In the present passage the pun in अबला सतो, ’though she is an
- abalâ' (= weak), is apparent enough.
- P.76,1.8.-—समागममायया, ‘ by the delusion of a meeting
- P.77,1.6-–लङ्घिदुं , ‘to bite’, to browse the sprouts of Cf: Śâkuntala,
- p.172,1.14, Calc. Ed, 1860. On the poet's artifice of withdrawing any character when no longer wanted on the stage, cf. Śâkuntala, p. 62, 11. 5–8,Calc. Ed. 1860.
- P.77,1.9.--एवम्, viz. बालाशोकस्य पल्लवनां हरिणलङ्घनाद्रक्षणे यथा.
- P.77,1.10-–MS. G altogether omits the two speeches एवमस्मद्रक्षणे ।
- &c. and एदं वि &c.
- P.78,1.3.सिलाविसेसस्स, ’of this excellent stone”. On this meaning
- of विशेष at the end of compounds, see Vikramorvaśî, Act IV.
- आकिदिविसेसा चिरं दुख्खभाइणो &c.
- P.78,1.9.--अतिमुक्तलता. This plant is identified with what is known in
- Marâthî by the name of Kusarîi or Kastûrî Mogarâ. 'The act of
- the Kusari (अतिमुक्तलताचरितम्) that the poet alludes to is the
- coiling itself by the plant round, or grasping with its tendrils,
- the mango tree, on which it is propped up.
- P.78,1.13--जो ण भाएदि &c. Mâlavikâ refers to such passages as
- those at p. 17, 1. 15; p. 56, 1. 12 et seqq.
- P.78,1.16.-बैम्बिकानाम्, ‘धूर्तानाम् ,’ •of lovers,’ ‘ of persons versed in
- love matters.’ बैम्पिक is derived from विम्ब which is, though not by
- itself, used to signify the loins. C श्रोणोबिम्ब &c. above Act III.
- St.20.-–कुलव्रतम. A kulavrata is a family custom inherited
- from generation to generation, such as the celebration, for instance, of a festival in honour of any deity on a particular day, annually . A kulavratais observed by every member of a family
- when divided, whereas a common ,vrata does not descend from
- father to son an need not be taken up by the members of a
- divided family. By calling दाक्षिण्य a kulavratathe king means
- that it is common to all lovers and must necessarily be observed
- by them.
- P.79.1.5.--रशनाव्यापार, viz. that of unclasping it.-पातुम् &c. Construe : पक्ष्मलचक्षुः आननं पातुम् , [तद् आननम्] उन्नमयतः मम सतः[तद् ]
- साचीकरोति-व्याजेनापि. Though all this is but pretended? The
- king means that Mâlavikâ's opposition was not real, but merely
- a playful excuse :
- P.79,1.ll. --हञ्जे सञ्चं तुह &c. Compare with these two speeches a
- similar dialogue between Queen Auśînarî and her maid in Vikra-
- morvaśî, Act II., “ हञ्जे णिउणिए सञ्चं लदापरं वीसन्तो अज्जमाणवसहाओ
- दिट्ठो महाराओत्ति" &c.
- P.79,1.14.-–संसआदो णिम्मुत्तं, ‘just rescued from the jaws of death,’
- referring to Vidûshaka's late escape from death from the snakebite.
- संशय is used here in the sense of जोवितसंशय, ‘ a peril. Compare
- the passages referred to in the note on p. 66, 1. 8, supra-तहिं.
- Cf the Konkaņi थर्ई or थैं. See also note above on p. 72. 1. 14.
P. 80, 1. 2.-चित्तगदं अजउत्तं, referring to the king's picture in the
- Samudragriha Cf. note on p. 72, 1. ll . Irâvatî did not know
- that the king was there in person.
P. 80, 1.5. —उवआरादिक्कमं. Irâvatî refers to her haughty behaviour towards the king at the end of the third Act, the particular act,
- that formed the उपचारातिक्रमं, being that she went angrily away
- unreconciled with the king , with the words ण हु इमे मालविआए चलणा &c. (p. 60, 1. 1), even though he had prostrated himself
- at her feet.
P. 80. 1. 9.-एस ण मे &c. Dhâriņî means that her act of putting Mâlavikâ and her friend in irons was simply to show how much she
- honoured Irâvatî, and not because she herself was jealous of
- Mâlavikâ. But if Irâvatî would like to join her in obliging the
- king, who, as we must suppose, had requested permission to set
- the two poor girls at liberty on the ground of there being a
- holiday, she (Dhâriņî) would free them. Of course, when Dhâriņî sent this message she did not know, any more than Irâvatî,
- that Mâlavikâ and her friend had already been rescued from
- their confinement by the designing Vidûshaka. MS G reads the
- passage thus : "जइ अणमण्णेसि अ-अ उत्तंवि तव किदे विण्णावइस्संतिः"
- P. 81, 1. Il. -MS. G has “दुवारदेसे’ for ‘दुवारूछ्छङ्गे ’
P. 82 , 1. 2.-जं मए केअइकण्डएहिं सप्पस्स विअ दंसो किदो. This refers to
- his pretended snake-bite at the commencement of this Act.
- P. 82, 1. 5. -असङ्कणोअं पावं ‘nothing evil need be suspected. पाप here
- is ‘अमङ्गलम्’, ‘अनिष्टम, a misfortune” , ’evil”. Cf. Śâkuntala, p. 97,
- 1. 1, calc. Ed. 1860,
P. 82, 1. 7–अत्तणोणो, answering to our बेटा or साला used abusively.
- For आत्मनीनः means both, ’a son' and 'a brother-in-law.'—अभ्भ
- वहारसंवादापेख्खी, ‘ eagerly catching any talk about eating’ . On
- this and the other epithet, ओदरिओ, cf. Vikramorvaśî, Act I,
- पञ्चविहस्स अभवहारस्स” &c. Also Ratnâvalî, p.20, 1, 22, Calc.
- Ed. Sam. 1921. —सोथ्थिवाअणमोढएहिं. On मोदक see note on p. 17,
- 1. 2. स्वस्तिवायन is a present of sweetmeats, such as that given
- to Vidhshaka by Queen Auśînarî in Vikramorvaśî, Act III., or
- that given by Queen Vâsavadattâ in Ratnâvalî, Act I. (see p. 12,
- Calc. Ed. Sam. 1921).
P. 83, 1. 2.-अञ्जाहिदं, • ’Alas! O misfortune.' Cf. Śâkuntala, Act I. ,
- अज्ज ण किंपि अच्चाहिदं &c. p. 18, 1. 7, Calc. Ed. 1860.
P. 83, 1. 3.—भुअंगमकुडिलेण. Cf. Ratnâvalî Act, II., “पिसुणहिअअकुडिलेण
- दण्ड अठ्ठेण” &c.p. 20, 1. 15, Calc. Ed. Sam. 1921
P. 83, 1. 7.दव्वीकरो मे उवरि पडिदो. Kâlidâsa everywhere represents
- his Vidûshaka as being afraid of snakes. Cf: Vikramorvaśî Act
- II., " भो किंणेदं भुअंगणिमोअअं किं मं खादिदुं णिवडिदं."
P. 84, 1. 1.--अहं उण जाणे &c. जाणे is here used for the past tense.
- I thought the pretended snake-bite was going to be followed by a
- true one. Vidûshaka refers to the common notion, that a per.
- ( son who falsely assumes an evil is visited by the fates with a
- reality of it in retribution
P. 84, 1. 7.–दिवासंकेद &c. It is the unguarded words of Vidûshaka
- above (« होदि मालविए, ” “ इरावदिं अदिक्कमन्दी होहि "), and the appearance of Mâlavikâ with the words भट्टा मा दाव सहसा णिक्कम &c.,
- said while Irâvatî was observing all, without herself being observed, —that give rise to this question of Irâvatî. Before that
- she had even no suspicion that Mâlavikâ was in the Samudragŗiha with the king. MS. G's reading of the passage is अणिव्विध्य-
- मणोरहो दित्रसंकेदो मिहुणस्स.
- P.84,1.10.-–अपूर्वोयमुपचारः This should be construed as an answer to
- Irâvatî's sarcastic congratulation, अवि सिध्धा &c, and be translated
- This is an extraordinary manner of salutation.
- P.84,1.18.--किं दद्दुरा बाहरन्तिन्ति &c. Bakulâvalikâ means, that whatever she and her poor friend Mâlavikâa might have said (see pp.
- 49–55) about the King, that talk would have no more effect on
- the king's love to Irâvatî, than the croaking of the frogs on the
- desire of the cloud to refresh the earth.
- P.85,1.2-–विसुमरिदो, as shown by his giving her an answer in the
- words ’अपूर्वोयमुपचारः” to her cutting and bitter salutation.
- P.85,1.2.-–पसादं ण गेण्हेसि,"are not yet reconciled, ‘ प्रसन्ना न भवसि'
- अनुनयं ग्रह is used in the same sense. C£ Śâkuntala, p . 77,. 15,
- Calc. Ed. 1860.
- P.85,1.8--ग्रह, scil. Râhu.
- P.85,1.1-—G has “ककसा for हस्सा.
- P.86,1.1-–णिपुणिए. ... दिठ्ठ्ं भवदोए पख्खवादित्तणं. 'This is of course
- ironical. Irâvatî now suspects, that the Queen Dhâriņî had really
- liberated Mâlavikâ and her friend, not to oblige the King, who
- was alleged to desire their freedom on the ground of the day
- being a festive occasion, but that she had done so designedly to
- aid the King's intrigue with her पख्खवादित्तणं, as shown at first
- by the confinement of Mâlavikâ and her friend.
- P.86,1.6-–चिल्लाए मुहे पडिदो &c. Vidûshaka alludes to what may
- probably befall poor Mâlawikâ when the Queen Dhâriņîi comes
- to learn through Irâvatî’s message of what took place in the
- Samudragŗiha. He expects some such punishment to be inflicted
- upon Mâlavikâ with her friend and upon himself as that awarded
- by Queen Vâsavadattâ to Sâgarikâ and Vasantaka. C. Ratnâvalî
- val, Act III, ad fin. “ वासवदत्ता । सकोषम्। हञ्जे कञ्चणमालीदेण एव्व
- 20
- लदापासेण बन्धिअ गेण्ह एणं बम्हणं दुव्विणीकण्णाअं अग्गदो करेहि" &c.
- (P. 46, 1, 19 et seqq . Calc. Ed. Sam. 1921.)-कपोदो. This word
- is still preserved in the Konkaņî कौडो or कवडो, the spotted dove.
- P.86,1.10–उभिण्णो दुगप्पओओ. This seems to mean: ’this rogue of
- a Brahman himself concocted and carried out the design of taking
- the fortress, i.e., of liberating Mâalavikâ and her friend from the
- safe custody of Mâdhavikâ. All our MSS, and also G, have दुग्ग.
- G reads, however,ऒछ्छिण्णो for उभ्भिण्णो.
- P.86,1.13.—G has " णं मए अत्तभवं पवेसिदो हवे," for तदो गाअत्तिंपि &c.
- P.87,1.12. -सपख्खो, your friend, your caste-fellow: Vidûshaka
- means,that the Storm which was going to burst on his own head was
- averted by the monkey, who, by frightening the girl Vasulakshmî,
- made Irâvatî to forget her revenge and to tell the king to depart,
- and thus to give him an opportunity of leaving the place without
- further trouble. Vidûshaka is not only regarded by others as
- belonging to the fraternity of animals, but even he himself does
- so in keeping with his character as a buffoon. Cf. Vikramorvaśî
- Act V, “किंति मे सङ्कदि । अस्समं परिदो परिचिदा एदस्स सासामिआ."-
- परित्तादो. see above note on p. 86, 1. 6.
- P.88,1.4–दोहलस Construe with पञ्चरते.
- P.88,1.8. -सञ्चप्पडिण्णा. See p. 39,11. ll, 12
ACT V.
- P. 89.1. 3.—उवख्खित्तो ....भित्तिबन्धो, *’I have thrown up a wall round.
- It was this short wall erected round the Aśoka that made
- that tree संकेदघरओ (see p. 96, 1 12 ). MS G reads वेदिआबन्धो for
- भित्तिबन्धो.
- P. 89, 1. 6–पसादाहिमुही: G has पसादसुमुहो.
- P. 89, 1. 8.—चीरमञ्जूसं, ‘ a leather box. G reads simply मञ्जूसं.
- P. 90, 1. 1–अणुचिठन्ताणं (अनुतिष्ठताम् ) i.e. ‘अनष्ठानं कुर्वाणानाम् अनुष्ठानं
- ‘जपहोमपारायणादि करणम् : Among other things the word means
- the recital of certain Vedic verses for a certain number of times
- within a definite period. For instance, the muttering of the couplet त्र्यम्बकं यजामहे सुगन्धिं पुष्टिवर्धनम् । उर्वारुकमिव बन्धनान्मृत्योर्मुक्षीय मामृतात् which is known by the name of मृत्युंजयमन्त्र, Rigveda VII
- 4, 59, 12, accompanied by three nights' fast and a hundred
- oblations of cooked rice in honour of Śiva, makes a man live
- for one full century. Such an observance would be an अनुष्ठान.
- The word is also applied to the chanting of texts other than
- those of the Vedas. Thus the recitation of the chapter called
- Śivakavacha Adhyâya (Skanda Purana, Brahmottara Khanda
- Adhyâya 12) is enjoined as an observance for the prolongation
- of life (अय़ूअर्वृद्ध्यर्थमनुष्ठानम्). The performance of an अनष्ठान is
- supposed to lead to many supernatural results. To avert an imminent calamity or danger, to restore a sick man to health, to make
- the heavens send down showers of rain, are among purposes for
- which an अनुष्ठान may be, or may be ordered to be, performed.
- P.90, 1. 2–णिच्चदख्खिणा मासिअ दादव्वा, “the daily dakshiņâ accumulated for a month,’ or ‘ for one month in advance.' MS . G has
- this speech very differently : महुआरिए विहापारगामीणं बम्हणाणं इमाणि
- दख्खिणाणिक्काणि । ता पुरोहिदस्स हथ्थे पावस्सं
- P. 90, 1. 5–सेणावइणा, i.e. पुष्पमित्रेणः He is called सेनापति, not because he was Agnimitra's general, but because he still retained
- his title of Senâpati of the Maurya kings, the last of whom he
- had deposed, and usurping his throne, put his own son Agnimitra
- on it see note on p. 8, 1. 14. This retention of the old title by
- Pushpamitra is analogous to that of Peshvâ' by the late Brahman
- rulers of the Deccan, who , instead of being the Peshvâs or
- ministers of the descendants of Śivâji, were in reality their
- masters.
- P. 90, 1 10. --मङ्गलघरए. This refers to a part of the palace set apart
- for sacred purposes, the apartment most likely, where the gods
- were worshipped. With मङ्गलगृह cf. मध्यगृह 'the middle hall,'
- and not *the middle house, as the word would literally signify.
- P. 90, 11. 1.-लेहपत्तं G has simply लेहं
- P.91, 1. 4.-तेण, viz. by Mâdhavasena, and not by Yajñasena.--सिप्पिदारिआ. G has सिप्पिकारिआ°
- P. 91, 1. 12.-देवीए MS. G has an adjective, असो अ सक्कारव्वावुदाए (=अ-
- शोकसत्कारव्यापृतया) after ‘देवीए
- P. 92, 1. 4.-आत्तरतिः, ‘आत्तप्रीतिः ’delightfully, pleasantly. In रति
- there lurks an allusion to the wife of the god of love ('अनङ्ग).
- P. 92, 1. 5. –विदिशातीरोद्यानेषुः ‘In the gardens situate on the banks
- of the Vidiśâ. This river is in Malva, and Professor Wilson
- identified it with the Bess, a small stream that joins the Betwa
- where the modern Bhilsa (identified by some with the ancient
- city of the name of Vidiśâ) is situated. Vidiśâ, the city, is
- supposed by some to have been the capital of Agnimitra. But
- there does not seem to be any other authority for that opinion
- than the fact of Vidiśâ being made by Kâlidâsa the scene of
- this play. The Puranas do not mention that the Śungas, after
- their usurpation of the throne of the Mauryas, transferred the
- capital of their empire from Pâțaliputra in Magadha to Vidiśâ in
- Mâlava.
- P. 92, 1. 7.-बरदारोधोवृक्षेः The Varadhâ is the modern Wurda, a tributary of the Godâvarî. The whole verse means, that while
- the king was enjoying the spring on the banks of the Vidiśâ,
- his armies, encamped on the banks of the Varadâ, subjected the
- chief of the Vidarbhas to his dominion.
- P. 92,1 .9.—विरचितपदं &c. It is also possible to take सुरोपम and सूरिभिः as separate words and refer the former to the king-चरितम्
- &c. Construe: क्रथकैशिकान् मध्येकृत्य स्थितं (यद् ) उभयोश्चरतं ( त)
- विरचितपदम् (अस्ति): where विरचितपदं is the predicate. विरचितपदं means, ‘is celebrated by song; ‘is made the subject of panegyric, ‘विरचितानि पदानि पद्यानि यस्मिंस्तत्.' It is, perhaps, equally
- correct to take स्थितं with विरचितपदं, and to consider it as a mere
- copula. क्रथकैशिकान् मध्येकृत्य, “ making the Krathakaiśikas the
- middle; i. e., putting them as it were in the middle, and the two
- heroes, Krishna and Agnimitra, on the two sides, they sing of
- their exploites, which were both achieved over the Krathakais'ikas.
- Shortly we may render क्रथकैशिकान्मध्येकृत्य by, ‘over the Krathakaiśikas' The Krathakaiśsikas are the same as Vidarbhas. See
- our note on Raghuvamśa V., stanza 39-तव and शौरेः are
- together exegetical of उभयोः Supply हतवतः after शौरेः. On the
- seizure of Rukmiņî by Kŗishņa, here alluded to, see Vishņu
- Purâņa, Cap• XXVI.
- P. 92, 1. 12.-शौरेः. MS. G reads विष्णोः
- P. 92, 1. 13.—जअसहसूइदपथ्थाणो. 'The जअसइ, here referred to, is the
- customary formula ‘ इत इतो देव: We may, however, as well
- take • जअसद्द' to refer to the panegyric stanzas • परभूत” &c.
- and " विचिदं→→ &c. sung by the bards as the King left his
- throne.
- P. , 1. 16.–मुहालिन्दतोरणं समस्सिदा होमि- ‘Let me put myself under
- this arch of the terrace.' मुहालिन्द is the terrace or veranda at
- the first entrance of the palace, and the मुहालिन्दतोरण is an arch
- cut into the wall adjoining such a terrace.
- P. 92, 1. 19.-सुलभेतरसंप्रयोग ie. दुर्लभसंगमाः
- P. 98, 1. 5. —पसाहणगव्वं. G reads पसाहणणेउणं (= प्रसाधननैपुण्यम् ).
- P. 93, 1 12-मह आरम्भे, ‘ my labours, viz. of causing the dohada to
- be made by Mâlavikâ upon the Aśoka, that it might put forth
- flowers
- P. 94, 1. 2–जहारुह संमाणसुहिदं &c. The Queen Dhâriņî had invited
- also the other ladies of the King's harem to come and see the
- Aśoka which had just burst into flowers. Having ahown them
- the tree with its flowers, she had just dismissed them, says
- the Pratîhârî, and they had gone home highly pleased with the
- courteous reception which the Queen gave them severally according to their merites (जहारूहसंमाणसुहिदं ).
- P. 94, 1. 8.-परिवृत्त ओब्वणे, ’to whom his youth has come back, i.e.
- renovated, restored to youth.
- P. 94, 1. 11-MS. G reads विकीर्णकुरबकफलजालकभज्यमानसहकारम्.
- P.94, 1. 13–दिण्णणेवथ्थो विअ, ‘ as if adorned with so many ormaments.
- Lit ’to whom ormaments are given” or, *’ who is made to wear
- them”
- P. 95,1 . 6–पस्सपरिवट्टिणीं मालविअं, • Mâlavikâ, who standa by Cf. Śâ-
- kuntala, p. 15, 11. 20, 2l; p. 26,1 . 10; P. 58, 1. 15: Calc. Ed.
- 1860.
- P. 95, 1. 6–मालविअं अणुणेइ, ’is instructing Mâlavikâ, is getting her
- consent' Cf: infra, p. 109, 1.3. MS. G read, अम्हेसु दूरगदेसुवि
- धारिणो पस्सपरिवत्तिणिं मालविअं अणुमण्णेदि.
- P. 95, 1. 9.-विस्मृतहस्तकमलया. This means, that nothing was wanting
- to make Mâlavikâ completely resemble Lakshmî, except that she
- had no lotus in her hand. Lakshmî, when she was churned
- out of the ocean, is supposed to have come out with a lotus in
- her hand. Cf: Mâgha, VIII. 64:
- दोव्यानामपि कृतविस्मयाx पुरस्ताद्
- अम्भस्तः स्फरदरविन्दचारुहस्ताम् ।
- उद्वीक्ष्य श्रियमिव कांचिदुचरन्तीम्
- अस्मर्षिंज्जलनिधिमन्थनस्य शौरिः ॥
- On Lakshmi attending upon a king with the lotus in her hand,
- cf. Raghuvaḿśa', IV, 5, ‘छायामण्डललक्ष्येण’ &c.
- P. 96,1I . .तरुणीजणसहाअस्स. No direct reference is made hereby
- to Mâlavikâ. Dhâriņî is delighted that her application of the
- dohoda has been successful, and presents the Aśoka to the king,
- that he may resort thither to pass his time with his young wives.
- तरुणोजण refers ostensibly to such young ladies of the harem as
- Irâvatî, but there is also an occult reference to Mâlavikâ, of
- whom she is about to make a present to the king.
- P. 96, 1. 12-संकेदघरओ, ' serving as a rendezvous’ संकेतग्रह is, lit, ' a
- house that is a rendezvous of a secret meeting' and संकेदघरओ
- is having a house for a rendezvous, which house consisted in
- the present instance of a simple enclosure. Cf note on p. 89,
- 1. 2. MS. G reads: अ-अउत्त एसो दे अम्हेहिं तरुणीजणसहाअस्स असोओ संगेदघरअं सज्जिदो । पविसदु भवं ।
- P. 97, 1. 1-इमं जोव्वणवदिं. This alludes really to Mâlavikâ, though not
- ostensibly, which latter fact allows Vidûshaka to make a shift to
- the तवणीआसोअकुसुमसोहा.
- P. 97, 1. 2–कं The queen puts the question, because she has not
- yet made a declaration of her wish to present Mâlavikâ to the
- king.
- P. 97, 1.7 .रथाङ्गनामेव, • ’like him who is called by the name that is
- borne by a member of a chariot, i.e the chakra or chakrvâaka
- bird. The poets say, that the chakravâka, though having his
- mate all night beside him, can ever, as long as the night lasts,
- come in close contact with her.
- P. 97, 1. 11–विदर्भविषयोपायने, ‘in the present from the country of the
- Vidarbhas'.—शिल्पिदारिके, ‘शिल्पिन्यौ च ते दारिके च शिल्पिदारिके’
- Cf Pâņini, VI, 3, 42. MS. G reads शिल्पकारके.
- P. 98 1, 4–आआभि &c. MS. G has: आआमि सुहं वा दुख्खं वा हिअअं समथ्थोकरोदि.
- P. 98, 1. 10. –मालविका परिव्राजिका च &c. It is not correct to read this
- stage-direction thus: मालविकां परिव्राजिकां च चेत्यो दृष्ट्वा परस्परमवलोकयतः'Though we have not yet been told by the author that
- Mâlavikâ and the Parivrâjikâ knew each other, as they really
- did (cf. p. 100, 1. 18), we must still read the words as they are
- given in the present edition, on the authority of all our MSS.*
- For if the चेत्यो looked at each other to imply, that they
- recognised Mâlavikâ and Parivrâjikâ, they would rather burst into
- surprise immediately than subsequently, when the Queen calls
- Mâalavikâ by her name.
- P. 99, 1. 1–G has अभिविनीते भवत्यै for "अभियोगो भवत्योः" ; and it reads
- the following answer thus: भट्ट संगीदे अभिविणीदेम्ह.
- P. 100, 1. 1.-पादुआपरिभाएण दूसिदं, • ’defiled by being made into shoes.'
- G reads पादुपयोगेणः
- P. 100, 1. 11.-सरओओ‘voice: Lit. ’a harmony of several sounds or
- notes. G reads सरजोओ. Cf. Śâkuntala, Act V. वीणाए सलसं-
- जोओ सुणिअदि;" P. 103, 1, 5, Calc. Ed. 1860.
- P. 101, 1. 6. -अत्तहोदीए, i.e. of Mâlavikâ.
- P. 101, 1.11 वैदिशगामिनम्, ‘ going to the Vaidiśa country. Vaidiśa
- means the country in which Vidiśa was a city. See above,
- note on page 67, 1.3.
- P. 101, 1. 14–स चाटव्यन्ते, 'encamped in a forest' Cf. Raghuvaḿś'a
- II.58 "वृत्तः स नौ संगतयोर्वनान्ते’ &c.and our note ad loc. MS.
- G, however, reads स चाटव्यन्तरे
G, however, reads —मालविकां पारिव्राजिकां च” &c.
- P. 102, 1. 6.-आपतदुष्प्रसहम् °,terrifying by its very first appearance.'
- P. 102, 1. 14– G reads दुर्जाते for “दुर्जातेः” and भर्तृप्रिया for. भर्तृप्रियः
- P. 102, 1. 14.-इमां परोप्सुः, ‘ desirous of defending this girl.-दुर्जातेः
- प्रतिरोधकानामनीकात्.’
- P. 103, 1, 4–सफलीकृतभर्तृपिण्डः, 'who showed that he had not in vain
- eaten his master's salt Lit. पिण्डः, 'food,’ ‘ a morsel of rice.'
- MS. G reads सफलो कृतभर्तृप्रतिज्ञः.
- P. 103, 1. I0.MS. G reads युक्तः सुजनस्यैवं पन्थाः
- P. 104, 1. 2. स्नानीयवस्त्रक्रियया उपयुच्यते, ‘is used as a bathing-cloth' A
- स्नानीयवस्त्र is any piece of old and worn out cloth tied round the
- waist (the Hindus never bathe naked) at the time of bathing.
- It may likewise refer to such a cloth used to wipe the body
- with after bath.
- P.104, 1. 3.–अणाचख्खन्तोए &c. Cf. Ratnâvalî, Act Iv. , ‘ भो अणाच
- ख्खिदोवि एदस्स अभिप्पाओ मए जाणिदो” &c.p. 64, 1. 22, Cal. Ed.
- Sam 1921
- P. 104, 1. 9—पितरि जवति. MS G has परिदोव्यन्ती for “पितरि जीवति
- लोकयात्रागतेन सिद्धादेशेन साधुना, ’by a certain divine personage of
- infallible preternatural powers, who had assumed the human
- form.' सिद्धादेश means, .’whose order is effectual, i.e. prosperous,
- form whose word, whether conveying a prediction, command, or
- wish, is infallibly fulfilled. A Sadhu is one who, by holy works
- and abstinence from all worldly concerns, has acquired supernatural powers to work miracles. One, in short, who is a divine
- person . Persons like Kabîra, Râmadasa, Tukârâma, and others
- of more modern ages, are popularly called Sâdhus. लोकयात्रागतेन ,
- while living in this mortal world. Lit. लोकयात्रा is the 'fair or
- show of this life.' Cf. supra p. 108, 1. 3. On सिद्धादेश and आदिष्टा
- cf. Ratnâvalî, Act IV. (pp. 53, 64, Calc. Ed. Sam. 1921]);
- where the whole scene seems to be borrowed from the present
- one of our play.
- 21
- P. 104, 1. 16.–कथान्तरेणान्तरिन्तम्, “this which I was going to say, but
- which I could not say on account of the introduction of another
- subject" . Lit. कथान्तरेणान्तरितम्, ‘separated or put off by a
- different story.
- P 106, 1. 1–विदर्भगतम्, “the matter concerning the Vidarbh.
- P. 105, 1. 8–MS G has मौद्गल्यमनुमन्यते।
- P. 105, 1. 12.-जोविदसंसआदो- Cf . note on p. 66, 1. 3
- P. 105 , 1. 18.-MS. G reads नृपतेः for “ नृपती."
- P. 106, 1. 4–देवस्य सेनापतेः. Cf. note on p. 90, 1, 5. Mark the addition
- of देवस्य to the name of सेनापतिः पुष्पमित्रः, whereas वोरसेन in 1. 1 is
- styled simply सेनापतिः
- P. 106 1. 7.-सोपचारकम्. An adverb G has सोपचारम्.
- P. 106, 1. 9.-अम्हहे तदोमुहं एव्व णो हिअअं. ’My heart has already been
- eagerly expecting to hear some news about my son’ तदोमुहम्, lit.
- ’looking towards that” ’with face turned towards that’ तदो, scil,
- the affairs of her son.
- P. 106, 1. 12—यज्ञशरणात्. Construe with "अनुदर्शयति."
- यज्ञशरणात्, “from the sacrificial compound,’ ‘यज्ञस्थानात्’ ‘यज्ञमण्डपाद्वा. This marks
- the place whence the epistle was despatched. Cf. “अग्निशरणम्"
- Śâkuntala, p. 105, 1. 17, Calc. Ed. 1860. Also ॐ अग्निशरणाद्गच्छता महेन्द्रमन्दिरम्, ” Vikramorvaśî, Act III.
- P. 106, 1.13 .—वैदिशस्थम्. See note on p. 92, 1. 5.
- P. 107, 1. 2.-सिन्धोः. G's reading, सिद्धार्थो for “ सिन्धोः,” is, if correct,
- deserving of particular attention.
- P. 107, 1, 10. -अंशुमतेव सगरः See Wilsons Vishnu Purana, p. 377
- el seqq.
- P. 107, 1. ll-कालहीनम्, ‘ without delay’. Lit. without time
- P. 107, 1. 11–विगतरोषचेतस. It is not known whether there was any
- misunderstanding or quarrel between Agnimitra and his father.
- We can only understand the propriety of विगतरोषचेतसा by sup
- posing that Agnimitra had disapproved of his father's having
- sent out the boy Vasumitra as champion of the courser And
- in support of this supposition, it may be added, that the words,
- योसौ.... वसुमित्रं गोप्तारमादिश्य. ..... तुरगो विसृष्ट, clearly imply that
- Agnimitra knew already of young Vasumitra's mission. See also
- p. 90, II. 5, 6.
- P. 108, 1. 1.-होदि, referring to the Parivrâjikâ.
- P. 108, 1, 4.—वीरविजृम्भितेन, ‘ अनया वीरचेष्टया’
- P. 108 1. 7-वह्मेरपां दग्धुरिवोरू जन्मा, ‘ as the Thigh-born of that fire, the
- consumer of the waters'. For the myth of Aurva's birth from
- his mother's thigh, and for the destructive flame which afterwards
- proceeded from him and was made to abide in the waters of
- the ocean, with the mouth of a horse, see Wils. V. P. p. 290,
- Note 1:
- P. 108, 1. 8.—यज्ञसेनश्यालमुररीकृय, ‘पुरस्कृस्य, यज्ञसेनश्यालादय इत्यर्थः
- P. 109, 1. 3.-मह वअणेण . MS. G has मह अणुणएण---अणुणेहि. See note on
- p, 95, 1. 6.
- P. 109, 1. 10.–सरिसं, ‘right,’ ‘proper . MS. G reads: सरिसं खु देवीए
- पहवदीए पुढमं संकप्पिदं & c.
- P. 110, 1. 3.—इदानीमपि, i.e., as hitherto.
- P. 110, 1. 4–पिअणिवेदणाणुरूवं. 'The पिअं, here referred to, is the good
- news of Vasumitra's success.
- P. 110, 1. Il-देवीए दिण्णदेवीसहं. C. Ratnâvalî, Act IV.," रत्नावलीमङ्गुल्या
- देवीशब्देन प्रसादं करोति,” p. 65, 1. 23, Calc. Ed. Sam. 1921.
- P. 111 , 1. 4-अप्याकर° &c. Construe अपि with ‘ मणिजातिः
- P. 11 1. 6–लङ्घदेत्ति - MS. G reads ण लख्खदं instead.
- P. 112, 1. 6.-प्रतिपक्षेणापि, even by giving new brides to their husbands
- who thereby become their rivals.'
- P. 112 1. 11.--अहं विभट्टिणा पसादमन्तेण संभावइदव्वोत्ति, that I also should
- be honoured by reconciliation and pardon; i.e. the king should
- pardon her haughty conduct. See p. 60. MSG reads thus :
- इरावदी विण्णवेदि । जं उवआरादिकमेण तदा अहं अवरध्धा भट्टिणो ता अण्णुरूपं
- मए आअरिदं । संपढं संपुण्णमणेरएण भट्टिणा अहंवि पसादमेत्तेण संभावइदव्वति
- P. 113, 1. 1–चरितार्थम्,‘ who has got what he wanted,' ie happy
- P. 118, 1. 2.–सभाजयितुमिच्छामि ‘I wish to salute him,’ ‘I wish to pay
- him my respects' Cf. Śâkuntala, Act V. “इसीओ देवं सभाजइदुं
- आअदेत्ति,” p. 106, 1. 8, calच्. Ed. 1860.
BOMBAY: PRINTED AT THE EDUCATION SOCIETY'S PRESS, BYCULLA.
|
|
|
|
|
