योगरहस्य

प्रकरण अध्याय

अनादिकर्मपाशेन बद्धाः तं न विदुर्नराः ।
इति निश्चित्य मनसा प्रीतये तस्य शोभनम् ॥
योगं समभ्यसेत् शुद्धः द्विजो वा पादजोऽथवा ॥ १-१०

अधिकारो विशेषेण स्त्रीणां पुंभ्यो निगद्यते ।
सन्तानतरुविस्तारे स्त्रीशरीरम् हि कारणम् ॥ १-१४

औषधादिप्रयोगेण न निवार्या गदाश्च ये ।
ते सर्वे हि निवार्यन्ते दृढं योगाङ्गसेवया ॥ १-२७

आसनाभ्यासतः केचित् प्राणायामेन केचन।
आहारध्याननियमैः केचिच्छास्त्रीयकर्मणा ॥
निवार्यन्तेऽखिला रोगाः प्रबला दुर्बला अपि ॥ १-२८

स्थूलः कृशस्-तथा शुष्कः वक्रः पङ्गुः शरीरतः ।
अतस्-तेषां न सर्वाणि विहित-न्यासनानि वै ॥ १-३१

अभ्यास-समये नित्यं रेच-पूरक-कुम्भकान् |
यथा-शक्ति प्रकुः वीत रीत्य-ुज्याय्वा विलम्बतः || १-३३

रेच-पूरक-कुम्भेषु मनोऽनुसरणं स्मृतम् |
रेच-पूरक-कुम्भाख्याः सर्वे प्राणविधारकाः || १-३४

प्राण-प्रकोपात्-सर्वाणि विक्षिप्तानि चरन्ति हि |
मनसा सह बाह्येषु विषयेषु विषात्मसु |
तस्मात्-प्राणम् निगृन्हीयात् रेच-पूरक-कुम्भकैः ‖ १-४२

आसनेन विना प्राणायामः सिध्यति न एव हि |
विना प्राण निरोधेन न मनः स्थिरतां व्रजेत् || १-४५

जालन्धराखय-बन्धस्य मूलम्-ुड्यान-बन्धनम् |
नियमेन्-ुड्डीयानस्य बन्धस्य-ाभ्यासतो दृढम् |
नाडीचक्राणि शुद्धानि भवन्ति बलवन्ति च || १-६७

यथा-धिकारम् मन्त्राणाम् प्राणायामे प्रयोजयेत् |
सर्व-रोग-चिकित्सासु प्राणायामः फल-प्रदः ‖ १-८४

चिकित्सतः प्राण-गतिं परीक्ष्य-ादौ प्रवर्तयेत् |
रोगिणो देह-शक्तिं च न-न्यथा फल-दायकः ‖ १-८५

आसनेषु यथा न-ेव क्रमस्य नियमः कृतः |
प्रथम-भ्यास-सिनस्तद्वत् प्राणायामेषु सर्वतः || १-८९

विनियोग अध्यायः

यया वृत्या प्राणवायोः दैर्घ्यं दिने दिने|
वर्धेते च विनिः बाधं वृत्तिं ताम्-नुसंचरेत् ‖ २-३०

स्थिति-क्रम-नुरोधेन गृहिणाम् योग-साधने |
प्राणायामो मुख्यतम इति मे मतम्-ुत्तमम् || २-४५

कल अध्यायः

शारीर व्याधि हानाय शरीरम्-ुपयः जयेत् |
मतः च-चल हानाय प्राणायामः प्रकीर्तितः || -- ४-३१

स्रोत

• योगरहस्य