रसेन्द्रचूडामणि

रचयिता - ढुण्ढुकनाथः

रसेन्द्रचूडामणि १

हे भस्माङ्गविरक्तिरूपगुणदं तं प्रेरणादं शिवं गङ्गाभूषितशेखरं स्मरहरं शक्तिस्वरूपं प्रभो ।

त्वामीशं करुणार्णवं शरणदं विद्यानिधिं निर्गुणं भूतेशं गिरिजापतिं शशिधरं माङ्गल्यदेवं नमः ।

नमामि देवं सुरवृन्दपूजितं गणाधिपं विघ्नविनाशकारकम् ।

स्मरन्ति ये नित्यम् उदारचेतसः कष्टानि ते नानुभवन्ति सत्यम् ।

सिद्धिनन्दनमिश्रेण शुद्धां च सारगर्भिताम् ।

रसेन्द्रचिन्तामणेश्च टीकां कुर्वे शिवाज्ञया ।

इदानीं कालनाथशिष्यः श्रीढुण्ढुकनाथाह्वयो रसेन्द्रचिन्तामणिग्रन्थम् आरभमाणस् तन्मूलदेवते श्रीमदम्बिकामहेश्वरौ सकलजगदुत्पत्तिस्थितिप्रलयनिदानं विशेषसिद्धान्तगर्भवाचा वरीवस्यति ॥ र॰चू॰१.१ ॥

अर्थप्रकाशकासारविमर्शाम्बुजिनीमयम् ।

सच्चिदानन्दविभवं शिवयोर्वपुराश्रये ॥ र॰चू॰१.२ ॥

लघीयः परिमाणतया निखिलरसज्ञानदायित्वाच्चिन्तामणिरिव चिन्तामणिः ॥ र॰चू॰१.३ ॥

अश्रौषं बहुविदुषां मुखाद् अपश्यं शास्त्रेषु स्थितम् अकृतं न तल्लिखामि ।

यत्कर्म व्यरचयमग्रतो गुरूणां प्रौढानां तदिह वदामि वीतशङ्कः ॥ र॰चू॰१.४ ॥

अध्यापयन्ति यद् दर्शयितुं क्षमन्ते सूतेन्द्रकर्म गुरवो गुरवस्त एव ।

शिष्यास्त एव रचयन्ति गुरोःपुरो ये शेषाः पुनस्तदुभयाभिनयं भजन्ते ॥ र॰चू॰१.५ ॥

संस्काराः परतन्त्रेषु ये गूढाः सिद्धिसूचिताः ।

तानेव प्रकटीकर्तुम् उद्यमं किल कुर्महे ॥ र॰चू॰१.६ ॥

ग्रन्थाद् अस्मादाहरन्ति प्रयोगान् स्वीयं वास्मिन्नाम ये निक्षिपन्ति ।

गोत्राण्येषाम् अस्मदीयश्रमोष्मा भस्मीकुर्वन्नायुगं बोभवीतु ॥ र॰चू॰१.७ ॥

संस्काराः शिवजनुषो बहुप्रकारास् तुल्या ये लघुबहुलप्रयासंसाध्याः ।

यद्येकं सुकरम् उदाहरामि तेषां व्याहारैः किमिहफलं ततः परेषाम् ॥ र॰चू॰१.८ ॥

इह खलु पुरुषेण दुःखस्य निरुपाधिद्वेषविषयत्वात् तदभावश्चिकीर्षितव्यो भवति सुखमपि निरुपाधिप्रेमास्पदतया गवेषणीयम् तदेतत्पुरुषार्थद्वयम् ।

अभावस्यान्यत्वात् ॥ र॰चू॰१.९ ॥

किंच स्रक्चन्दनवनितादिविषयाणां सत्यपि तत्कारणत्वे नान्तरीयकदुःखसम्भेदाद् अनर्थपरम्परापरिचितत्वान् मूर्खाणां कोशाण्डकवद् आभासमानत्वाद् अनैकान्तिकत्वाद् विरोधिनां युगपददृश्यमानत्वाद् अत्यन्तताविरहितत्वाच्च परिहरणीयत्वम् ॥ र॰चू॰१.१० ॥

एकान्तात्यन्ततश्च पुनस्ते ह्युपायाः खलु हरिहरब्रह्माण इव तुल्या एव सम्भवन्ति ।

ज्ञानयोगः पवनयोगो रसयोगश्चेति ॥ र॰चू॰१.११ ॥

ननु कथमेषां तुल्यतेत्यपेक्षायां ब्रूमः मोक्षोपाये बृहद्वासिष्ठादौ भुशुण्डोपाख्याने वसिष्ठवाक्यम् ।

असाध्यः कस्यचिद्योगः कस्यचिज्ज्ञाननिश्चयः ।

द्वौ प्रकारौ ततो देवो जगाद परमः शिवः ।

प्राणानां वा निरोधेन वासनानोदनेन वा ।

नो चेत्संविदम् उच्छाणां करोषि तदयोगवान् ।

द्वावेव हि समौ राम ज्ञानयोगाविमौ स्मृतौ ॥ र॰चू॰१.१२ ॥

तत्राद्ययोः केवलं पक्वकषायाणामपि कथञ्चन साध्यत्वाच्चरमे तु पुनर्भोगलोलुपानाम् अप्यधिकारित्वात्ताभ्यां समीचीनोऽयमिति कस्य न प्रतिभाति ॥ र॰चू॰१.१३ ॥

किंच अस्य भगवन्निर्यासतया सेवकानां स्वसम्भूतसकलधातुत्वापादकस्य भगवतो रसराजस्य गुणसिन्धोः कियन्तः पृषताः प्रसङ्गाल्लिख्यन्ते ॥ र॰चू॰१.१४ ॥

अचिराज्जायते देवि शरीरमजरामरम् ।

मनसश्च समाधानं रसयोगादवाप्यते ॥ र॰चू॰१.१५ ॥

सत्त्वं च लभते देवि विज्ञानं ज्ञानपूर्वकम् ।

सत्यं मन्त्राश्च सिध्यन्ति योऽश्नाति मृतसूतकम् ॥ र॰चू॰१.१६ ॥

यावन्न शक्तिपातस्तु न यावत्पाशकृन्तनम् ।

तावत्तस्य कुतः शुद्धिर्जायते मृतसूतके ॥ र॰चू॰१.१७ ॥

यावन्न हरबीजं तु भक्षयेत्पारदं रसम् ।

तावत्तस्य कुतो मुक्तिः कुतः पिण्डस्य धारणम् ॥ र॰चू॰१.१८ ॥

स्वदेहे खेचरत्वं वै शिवत्वं येन लभ्यते ।

तादृशे तु रसज्ञाने नित्याभ्यासं कुरु प्रिये ॥ र॰चू॰१.१९ ॥

त्वं माता सर्वभूतानां पिता चाहं सनातनः ।

द्वयोश्च यो रसो देवि महामैथुनसम्भवः ॥ र॰चू॰१.२० ॥

दर्शनात् स्पर्शनात् तस्य भक्षणात् मरणात्प्रिये ।

पूजनाद्रसदानाच्च दृश्यते षड्विधं फलम् ॥ र॰चू॰१.२१ ॥

केदारादीनि लिङ्गानि पृथिव्यां यानि कानिचित् ।

तानि दृष्ट्वा च यत्पुण्यं तत्पुण्यं रसदर्शनात् ॥ र॰चू॰१.२२ ॥

चन्दनागुरुकर्पूरकुङ्कुमान्तर्गतो रसः ।

मूर्छितः शिवपूजा सा शिवसांनिध्यसिद्धये ॥ र॰चू॰१.२३ ॥

भक्षणात्परमेशानि हन्ति तापत्रयं रसः ।

दुर्लभं ब्रह्मविष्ण्वाद्यैः प्राप्यते परमं पदम् ॥ र॰चू॰१.२४ ॥

हृत्पद्मकर्णिकान्तःस्थं रसेन्द्रं परमेश्वरि ।

स्मरन्विमुच्यते पापैः सद्यो जन्मान्तरार्जितैः ॥ र॰चू॰१.२५ ॥

स्वयम्भूलिङ्गसाहस्रैर्यत्फलं सम्यगर्चनात् ।

तत्फलं कोटिगुणितं रसलिङ्गार्चनाद्भवेत् ॥ र॰चू॰१.२६ ॥

रोगिभ्यो यो रसं दत्ते शुद्धिपाकसमन्वितम् ।

तुलादानाश्वमेधानां फलं प्राप्नोति शाश्वतम् ॥ र॰चू॰१.२७ ॥

रसविद्या परा विद्या त्रैलोक्येऽपि च दुर्लभा ।

भुक्तिमुक्तिकरी यस्मात्तस्माज्ज्ञेया गुणान्विता ॥ र॰चू॰१.२८ ॥

ब्रह्मज्ञानेन सोऽयुक्तो यः पापी रसनिन्दकः ।

नाहं त्राता भवे तस्य जन्मकोटिशतैरपि ॥ र॰चू॰१.२९ ॥

आलापं गात्रसंस्पर्शं यः कुर्याद्रसनिन्दकैः ।

यावज्जन्मसहस्राणि स भवेत्पापपीडितः ॥ र॰चू॰१.३० ॥

हेमजीर्णो भस्मसूतो रुद्रत्वं भक्षितो दिशेत् ।

विष्णुत्वं तारजीर्णस्तु ब्रह्मत्वं भास्करेण तु ॥ र॰चू॰१.३१ ॥

तीक्ष्णजीर्णो धनेशत्वं सूर्यत्वं चापि तालके ।

राजरे तु शशाङ्कत्वममरत्वं च रोहणे ॥ र॰चू॰१.३२ ॥

सामान्येन तु तीक्ष्णेन नरः शक्रत्वमाप्नुयात् ॥ र॰चू॰१.३३ ॥

दोषहीनो रसो ब्रह्मा मूर्छितस्तु जनार्दनः ।

मारितो रुद्ररूपी स्याद् बद्धः साक्षात् सदाशिवः ॥ र॰चू॰१.३४ ॥

ईदृशस्य गुणानां पर्यवसानमम्बुजसम्भवोऽपि महाकल्पैरपि वचोभिर्नासादयितुमलमित्यलं बहुना ॥ र॰चू॰१.३५ ॥

यद्यन्मयाक्रियत कारयितुं च शक्यं सूतेन्द्रकर्म तदिह प्रथयांबभूवे ।

अध्यापयन्ति य इदं नतु कारयन्ति कुर्वन्ति नेदमधियन्त्युभये मृषार्थाः ॥ र॰चू॰१.३६ ॥

रसेन्द्रचूडामणि २

अथ मूर्च्छनाध्यायं व्याचक्ष्महे ॥ र॰चू॰२.१ ॥

<मूर्च्छना:: (medic.) definition>

अव्यभिचरितव्याधिघातकत्वं मूर्च्छना ॥ र॰चू॰२.२ ॥

तत्तत्तन्त्रनिगदितदेवतापरिचरणस्मरणानन्तरं तत्तच्छोधनप्रक्रियाभिर् बह्वीभिः परिशुद्धानां रसेन्द्राणां तृणारणिमणिजन्यवह्णिन्यायेन तारतम्यम् अवलोकमानैः सूक्ष्ममतिभिः पलार्धेनापि कर्तव्यः संस्कारः सूतकस्य चेति रसार्णववचनाद् व्यावहारिकतोलकद्वयपरिमाणेनापि परिशुद्धो रसो मूर्छयितव्यः ॥ र॰चू॰२.३ ॥

मूर्च्छनाप्रकारस्तु बहुविधः ॥ र॰चू॰२.४ ॥

<जारण:: central for medic. activation of mercury>

रसगुणबलिजारणं विनायं न खलु रुजाहरणक्षमो रसेन्द्रः ।

न जलदकलधौतपाकहीनः स्पृशति रसायनतामिति प्रसिद्धिः ॥ र॰चू॰२.५ ॥

<वालुकायन्त्र>

तन्निमित्तकं सिकतायन्त्रद्वयं कथ्यते ॥ र॰चू॰२.६ ॥

यथा निरवधिनिष्पीडितमृदम्बरादिपरिलिप्ताम् अतिकठिनकाचघटीम् अग्रे वक्ष्यमाणप्रकारां रसगर्भिणीम् अधस्तर्जन्यङ्गुलिप्रमाणितच्छिद्रायाम् अनुरूपस्थालिकायाम् आरोप्य परितस्तां द्वित्र्यङ्गुलिमितेन लवणेन निरन्तरालीकरणपुरःसरं सिकताभिर् आ गलम् आपूर्य वर्धमानकम् आपूरणीयं क्रमतश्च त्रिचतुराणि पञ्चषाणि वा वासराणि ज्वलनज्वालया पाचनीयम् इत्येकं यन्त्रम् ॥ र॰चू॰२.७ ॥

<वालुकायन्त्र>

हस्तैकमात्रप्रमाणवसुधान्तर्निखातां प्राग्वत्काचघटीं नातिचिपिटमुखीं नात्युच्चमुखीं मषीभाजनप्रायां खर्परचक्रिकया काचचक्रिकया वा निरुद्धवदनविवरां मृण्मयीं वा घटीं विधाय करीषैरुपरि पुटो देय इत्यन्यद्यन्त्रम् ॥ र॰चू॰२.८ ॥

<जारण:: further apparatus>

असमशकलद्वयात्मकलोहसम्पुटकेन सिकतायन्त्रमध्ये भूधरे वेति त्रिलोचनः ॥ र॰चू॰२.९ ॥

<mercury:: जारण>

कूर्मयन्त्रे रसे गन्धं षड्गुणं जारयेद्बुधः इत्यन्ये ॥ र॰चू॰२.१० ॥

<जारण:: producing colour>

अत्र पक्षे रागस्तथा न स्यात् तेनादौ पञ्चगुणान् जारयित्वा शेषैकः कूपिकादौ जारणीयस्तदा रागः साधुः स्यात् ॥ र॰चू॰२.११ ॥

अत्र कज्जलिम् अन्तरेण केवलगन्धकमपि सात्म्येन जारयन्ति ॥ र॰चू॰२.१२ ॥

<mercury:: जारण:: सिन्दूर colour>

कूपीकोटरमागतं रसगुणैर्गन्धैस्तुलायां विभुं विज्ञाय ज्वलनक्रमेण सिकतायन्त्रे शनैः पाचयेत् ।

वारंवारमनेन वह्णिविधिना गन्धक्षयं साधयेत् सिन्दूरद्युतितोऽनुभूय भणितः कर्मक्रमोऽयं मया ॥ र॰चू॰२.१३ ॥

<रससिन्दूर:: production>

आरोटकम् अन्तरेण हिङ्गुलगन्धकाभ्यां पिष्टाभ्यामपि रससिन्दूरः संपाद्यः ॥ र॰चू॰२.१४ ॥

<पिष्टी/कज्जली (?)>

त्रिगुणम् इह रसेन्द्रमेकमंशं कनकपयोधरतारपङ्कजानाम् ।

रसगुणबलिभिर् विधाय पिष्टिं रचय निरन्तरम्बुभिः कुमार्याः ॥ र॰चू॰२.१५ ॥

आ षड्गुणम् अधरोत्तरसमादिबलिजारणेन योज्येयम् ।

योगे पिष्टिः पाच्या कज्जलिकार्थं जारणार्थं च ॥ र॰चू॰२.१६ ॥

प्रकारोऽयम् अधोयन्त्रेणैव सिध्यति न पुनरूर्ध्वयन्त्रेण ॥ र॰चू॰२.१७ ॥

<bottle:: appr. material>

काचमृत्तिकयोः कूपी हेम्नोऽयस्तारयोः क्वचित् ।

<bottle:: appr. चोअतिन्ग्>

कीलालायःकृतो लेपः खटिकालवणाधिकः ॥ र॰चू॰२.१८ ॥

अनेन यन्त्रद्वितयेन भूरि हेमाभ्रसत्त्वाद्यपि जारयन्ति ।

यथेच्छमच्छैः सुमनोविचारैर् विचक्षणाः पल्लवयन्तु भूयः ॥ र॰चू॰२.१९ ॥

<mercury:: रञ्जन:: अन्तर्धूम>

अन्तर्धूमविपाचितशतगुणगन्धेन रञ्जितः सूतः ।

स भवेत्सहस्रवेधी तारे ताम्रे भुजङ्गे च ॥ र॰चू॰२.२० ॥

<mercury:: जारण>

सूतप्रमाणं सिकताख्ययन्त्रे दत्त्वा बलिं मृद्घटिते ऽल्पभाण्डे ।

तैलाविशेषे ऽत्र रसं निदध्यान्मग्नार्धकायं प्रविलोक्य भूयः ॥ र॰चू॰२.२१ ॥

आ षड्गुणं गन्धकम् अल्पम् अल्पं क्षिपेदसौ जीर्णबलिर्बली स्यात् ।

रसेषु सर्वेषु नियोजितोऽयमसंशयं हन्ति गदं जवेन ॥ र॰चू॰२.२२ ॥

नागादिशुल्वादिभिर् अत्र पिष्टिं वादेषु योगेषु च निक्षिपन्ति ॥ र॰चू॰२.२३ ॥

<mercury:: निगड>

स्नुह्यर्कसम्भवं क्षीरं ब्रह्मबीजानि गुग्गुलुः ।

सैन्धवं द्विगुणं मर्द्यं निगडोऽयं महोत्तमः ॥ र॰चू॰२.२४ ॥

<mercury:: रससिन्दूर? निगड?>

मारकाम्बुसितसैन्धवमिश्रः कूपिकोदरगतः सिकतायाम् ।

पाचितो यदि मुहुर्मुहुरित्थं बन्धमृच्छति तदैष रसेन्द्रः ॥ र॰चू॰२.२५ ॥

स्थाल्यां दृढघटितायाम् अर्धं परिपूर्य तूर्यलवणांशैः ।

रक्तेष्टिकारजोभिस्तदुपरि सूतस्य तुर्यांशम् ॥ र॰चू॰२.२६ ॥

सितसैन्धवं निधाय स्फटिकारीं तत्समां च तस्योर्ध्वे ।

स्फटिकारिधवलसैन्धवशुद्धरसैः कन्यकाम्बुपरिघृष्टैः ॥ र॰चू॰२.२७ ॥

कृत्वा पर्पटमुचितं तदुपर्याधाय तद्वदेव पुनः ।

स्फटिकारिसैन्धवरसौ दद्यादितः स्खलतो रसस्य ॥ र॰चू॰२.२८ ॥

लाभाय तदुपरि खर्परखण्डकान् धृत्वापरया दृढस्थाल्या ।

आच्छाद्य मुद्रयित्वा दिवसत्रितयं पचेद्विधिना ॥ र॰चू॰२.२९ ॥

अत्रानुक्तमपि भल्लातकं ददति वृद्धाः पारदतुल्यम् ॥ र॰चू॰२.३० ॥

रसेन्द्रचूडामणि ३

अथातो बन्धनाध्यायं व्याचक्ष्महे ।

स्वाभाविकद्रवत्वे सति वह्निनानुच्छिद्यमानत्वं मूर्तिबद्धत्वम् ॥ र॰चू॰३.१ ॥

विपिनौषधिपाकसिद्धम् एतद्घृततैलाद्यपि दुर्निवारवीर्यम् ।

किमयं पुनर् ईश्वराङ्गजन्मा घनजाम्बूनदचन्द्रभानुजीर्णः ॥ र॰चू॰३.२ ॥

<१९ संस्कारस्>

एतत्साधकान्यूनविंशतिकर्माणि भवन्ति ।

मर्दनमूर्छनोत्थापनस्वेदनपातनबोधननियमनसंदीपनानुवासनगगनादिग्रासप्रमाणचारणगर्भद्रुतिबाह्यद्रुतियोगजारणरञ्जनसारणक्रामणवेधनभक्षणानि ॥ र॰चू॰३.३ ॥

<रेल्. रितेस् बेfओरे स्तर्तिन्ग् थे संस्कारस्>

सम्पूज्य श्रीगुरुं कन्यां बटुकं च गणाधिपम् ।

योगिनीं क्षेत्रपालांश्च चतुर्धाबलिपूर्वकम् ॥ र॰चू॰३.४ ॥

सूतं रहस्यनिलये सुमुहूर्ते विधोर्बले ।

खल्वे पाषाणजे लोहे सुदृढे सारसम्भवे ॥ र॰चू॰३.५ ॥

तादृशस्वच्छमसृणचतुरङ्गुलमर्दके ।

निक्षिप्य सिद्धमन्त्रेण रक्षितं द्वित्रिसेवकैः ॥ र॰चू॰३.६ ॥

भिषग् विमर्दयेच्चूर्णैर् मिलितैः षोडशांशतः ।

सूतस्य गालितैर् वस्त्रैर्वक्ष्यमाणद्रवादिभिः ॥ र॰चू॰३.७ ॥

मर्दयेन्मूर्छयेत्सूतं पुनरुत्थाप्य सप्तशः ।

<mercury:: दोष:: रेमोवल्>

रक्तेष्टकानिशाधूमसारोर्णाभस्मतुम्बिकैः ।

जम्बीरद्रवसंयुक्तैर् नागदोषापनुत्तये ॥ र॰चू॰३.८ ॥

विशालाङ्कोलचूर्णेन वङ्गदोषं विमुञ्चति ।

राजवृक्षस्य मूलस्य चूर्णेन सह कन्यया ॥ र॰चू॰३.९ ॥

मलदोषापनुत्त्यर्थं मर्दनोत्थापने शुभे ।

कृष्णधत्तूरकद्रावैश् चाञ्चल्यविनिवृत्तये ॥ र॰चू॰३.१० ॥

त्रिफलाकन्यकातोयैर् विषदोषोपशान्तये ।

गिरिदोषं त्रिकटुना कन्यातोयेन यत्नतः ॥ र॰चू॰३.११ ॥

चित्रकस्य च चूर्णेन सकन्येनाग्निनाशनम् ।

आरनालेन चोष्णेन प्रतिदोषं विशोधयेत् ।

एवं संशोधितः सूतः सप्तदोषविवर्जितः ।

जायते कार्यकर्ता च ह्य् अन्यथा कार्यनाशनः ॥ र॰चू॰३.१२ ॥

<mercury:: उत्थापन>

उत्थापनावशिष्टं तु चूर्णं पातनयन्त्रके ।

धृत्वोर्ध्वभाण्डे संलग्नं संहरेत्पारदं भिषक् ॥ र॰चू॰३.१३ ॥

<स्वेदन>

रसं चतुर्गुणे वस्त्रे बद्ध्वा दोलाकृतं पचेत् ।

दिनं व्योषवरावह्निकन्याकल्केषु काञ्जिके ।

दोषशेषापनुत्त्यर्थमिदं स्वेदनमुच्यते ॥ र॰चू॰३.१४ ॥

<काञ्जिक:: production>

नानाधान्यैर् यथाप्राप्तैस् तुषवर्जैर् जलान्वितैः ।

मृद्भाण्डं पूरितं रक्षेद् यावदम्लत्वमाप्नुयात् ॥ र॰चू॰३.१५ ॥

तन्मध्ये घनवाङ्मुण्डी विष्णुक्रान्तापुनर्नवा ।

मीनाक्षी चैव सर्पाक्षी सहदेवी शतावरी ॥ र॰चू॰३.१६ ॥

त्रिफला गिरिकर्णी च हंसपादी च चित्रकः ।

समूलकाण्डं पिष्ट्वा तु यथालाभं विनिक्षिपेत् ॥ र॰चू॰३.१७ ॥

पूर्वाम्लभाण्डमध्ये तु धान्याम्लकमिदं भवेत् ।

स्वेदनादिषु सर्वत्र रसराजस्य योजयेत् ॥ र॰चू॰३.१८ ॥

अत्यम्लमारनालं वा तदभावे प्रयोजयेत् ।

<ऊर्ध्वपातन>

भागास् त्रयो रसस्यार्कचूर्णस्यैकोऽथ निम्बुकैः ।

एतत्संमर्दयेत्तावद्यावदायाति पिण्डताम् ॥ र॰चू॰३.१९ ॥

तत्पिण्डं तलभाण्डस्थमूर्ध्वभाण्डे जलं क्षिपेत् ।

कृत्वालवालं केनापि दत्त्वा वार्द्रं हि प्लोतकम् ॥ र॰चू॰३.२० ॥

संमुद्र्याग्निम् अधस्तस्य चतुर्यामं प्रबोधयेत् ।

युक्त्योर्ध्वभाण्डसंलग्नं गृह्णीयात्पारदं ततः ॥ र॰चू॰३.२१ ॥

ऊर्ध्वपातनमित्युक्तं भिषग्भिः सूतशोधने ।

<संधिरोध:: इम्पोर्तन्चे>

ससूतभाण्डवदनम् अन्यद् गिलति भाण्डकम् ।

तथा संधिर् द्वयोः कार्यः पातनात्रययन्त्रके ॥ र॰चू॰३.२२ ॥

<सिशेस्, मेअसुरेस्:: तौघ्त् ब्य् थे ङुरु>

यन्त्रप्रमाणं वदनाद्गुरोर्ज्ञेयं विचक्षणैः ।

रसस्य मानानियमात् कथितुं नैव शक्यते ॥ र॰चू॰३.२३ ॥

<अधःपातन>

नवनीताह्वयं सूतं घृष्ट्वा जम्भाम्भसा दिनम् ।

वानरीशिग्रुशिखिभिर् लवणासुरिसंयुतैः ॥ र॰चू॰३.२४ ॥

नष्टपिष्टं रसं ज्ञात्वा लेपयेदूर्ध्वभाण्डके ।

ऊर्ध्वभाण्डोदरं लिप्त्वा त्व् अधोगं जलसंभृतम् ॥ र॰चू॰३.२५ ॥

संधिलेपं द्वयोः कृत्वा तद्यन्त्रं भुवि पूरयेत् ।

उपरिष्टात्पुटे दत्ते जले पतति पारदः ॥ र॰चू॰३.२६ ॥

अधःपातनम् इत्युक्तं सिद्धाद्यैः सूतकर्मणि ।

<तिर्यक्पातन>

घटे रसं विनिक्षिप्य सजलं घटम् अन्यकम् ।

तिर्यङ्मुखं द्वयोः कृत्वा तन्मुखं रोधयेत् सुधीः ॥ र॰चू॰३.२७ ॥

रसाधो ज्वालयेदग्निं यावत्सूतो जलं विशेत् ।

तिर्यक्पातनमित्युक्तं सिद्धैर् नागार्जुनादिभिः ॥ र॰चू॰३.२८ ॥

<३ पातनस्:: रेमोवल् of वङ्ग अन्द् नाग>

मिश्रितौ चेद्रसे नागवङ्गौ विक्रयहेतुना ।

ताभ्यां स्यात्कृत्रिमो दोषस् तन्मुक्तिः पातनत्रयात् ॥ र॰चू॰३.२९ ॥

<बोधन:: रेमोवल् of इम्पोतेन्च्य्>

एवं कपर्दितः सूतः षण्ढत्वम् अधिगच्छति ।

तन्मुक्तयेऽस्य क्रियते बोधनं कथ्यते हि तत् ॥ र॰चू॰३.३० ॥

विश्वामित्रकपाले वा काचकूप्याम् अथापि वा ।

सृष्ट्यम्बुजं विनिक्षिप्य तत्र तन्मज्जनावधि ॥ र॰चू॰३.३१ ॥

पूरयेत्त्रिदिनं भूम्यां राजहस्तप्रमाणतः ।

अनेन सूतराजोऽयं षण्ढभावं विमुञ्चति ॥ र॰चू॰३.३२ ॥

<दीपन? बोधन?>

लवणेनाम्लपिष्टेन हण्डिकान्तर्गतं रसम् ।

आच्छाद्याम्लजलं किंचित् क्षिप्त्वा शरावेण रोधयेत् ॥ र॰चू॰३.३३ ॥

ऊर्ध्वं लघुपुटं देयं लब्धाश्वासो भवेद्रसः ।

<स्वेदन शुर् ॡइएदेर्हेर्स्तेल्लुन्ग् वोन् ःग्>

कदर्थनेनैव नपुंसकत्वम् एवं भवेदस्य रसस्य पश्चात् ।

वीर्यप्रकर्षाय च भूर्जपत्त्रे स्वेद्यो जले सैन्धवचूर्णगर्भे ॥ र॰चू॰३.३४ ॥

<नियमन>

सर्पाक्षीचिञ्चिकावन्ध्याभृङ्गाब्दकनकाम्बुभिः ।

दिनं संस्वेदितः सूतो नियमात् स्थिरतां व्रजेत् ॥ र॰चू॰३.३५ ॥

<दीपन>

कासीसं पञ्चलवणं राजिकामरिचानि च ।

द्विशिग्रुबीजमेकत्र टङ्कणेन समन्वितम् ॥ र॰चू॰३.३६ ॥

आलोड्य काञ्जिके दोलायन्त्रे पाकाद् दिनैस् त्रिभिः ।

दीपनं जायते सम्यक् सूतराजस्य जारणे ॥ र॰चू॰३.३७ ॥

<दीपन>

अथवा चित्रकद्रावैः काञ्जिके त्रिदिनं पचेत् ।

दीपनं जायते तस्य रसराजस्य चोत्तमम् ॥ र॰चू॰३.३८ ॥

<अनुवासन>

दीपितं रसराजस्तु जम्बीररससंयुतम् ।

दिनैकं धारयेद् घर्मे मृत्पात्रे वा शिलोद्भवे ॥ र॰चू॰३.३९ ॥

<जारण:: definition>

जारणा हि नाम पातनगालनव्यतिरेकेण घनहेमादिग्रासपूर्वकपूर्वावस्थाप्रतिपन्नत्वम् ॥ र॰चू॰३.४० ॥

किंच घनहेमादिजीर्णस्य कृतक्षेत्रीकरणानाम् एव शरीरिणां भक्षणे ऽधिकार इत्यभिहितम् ॥ र॰चू॰३.४१ ॥

<जारण:: रेल्. मेअनिन्ग्>

फलं चास्य स्वयमीश्वरेणोक्तम् ।

सर्वपापक्षये जाते प्राप्यते रसजारणा ।

तत्प्राप्तौ प्राप्तमेव स्याद्विज्ञानं मुक्तिलक्षणम् ॥ र॰चू॰३.४२ ॥

मोक्षाभिव्यञ्जकं देवि जारणं साधकस्य तु ।

खल्वस्तु पिण्डिका देवि रसेन्द्रो लिङ्गमुच्यते ॥ र॰चू॰३.४३ ॥

मर्दनं वन्दनं चैव ग्रासः पूजा विधीयते ।

यावद्दिनानि वह्निस्थो जारणे धार्यते रसः ॥ र॰चू॰३.४४ ॥

तावद् वर्षसहस्राणि शिवलोके महीयते ।

दिनमेकं रसेन्द्रस्य यो ददाति हुताशनम् ॥ र॰चू॰३.४५ ॥

द्रवन्ति तस्य पापानि कुर्वन्नपि न लिप्यते ।

अजारयन्तः पविहेमगन्धं वाञ्छन्ति सूतात्फलम् अप्युदारम् ।

क्षेत्रादनुप्तादपि सस्यजातं कृषीवलास्ते भिषजश्च मन्दाः ॥ र॰चू॰३.४६ ॥

<जारण:: medic. प्रोपेर्तिएस् अच्चोर्दिन्ग् तो थे wएइघ्त् of सुल्fउर्>

तुल्ये तु गन्धके जीर्णे शुद्धाच्छतगुणो रसः ।

द्विगुणे गन्धके जीर्णे सर्वकुष्ठहरः परः ॥ र॰चू॰३.४७ ॥

त्रिगुणे गन्धके जीर्णे सर्वजाड्यविनाशनः ।

चतुर्गुणे तत्र जीर्णे वलीपलितनाशनः ॥ र॰चू॰३.४८ ॥

गन्धे पञ्चगुणे जीर्णे क्षयक्षयकरो रसः ।

षड्गुणे गन्धके जीर्णे सर्वरोगहरो रसः ।

अवश्यमित्युवाचेदं देवीं श्रीभैरवः स्वयम् ॥ र॰चू॰३.४९ ॥

<जारण>

गन्धपिष्टिकया तत्र गोलः स्याद्गन्धजारणे ॥ र॰चू॰३.५० ॥

तस्माच्छतगुणो व्योमसत्त्वे जीर्णे तु तत्समे ।

ताप्यखर्परतालादिसत्त्वे जीर्णे गुणावहः ॥ र॰चू॰३.५१ ॥

हेम्नि जीर्णे सहस्रैकगुणसंघप्रदायकः ।

वज्रादिजीर्णसूतस्य गुणान् वेत्ति शिवः स्वयम् ॥ र॰चू॰३.५२ ॥

देव्या रजो भवेद्गन्धो धातुः शुक्रं तथाभ्रकम् ।

आलिङ्गने समथौ द्वौ प्रियत्वाच्छिवरेतसः ॥ र॰चू॰३.५३ ॥

शिवशक्तिसमायोगात्प्राप्यते परमं पदम् ।

यथा स्याज्जारणा बह्वी तथा स्याद्गुणदो रसः ॥ र॰चू॰३.५४ ॥

<mercury:: ग्रासार्थिन्>

वज्रकण्टकवज्राग्रं विद्धमष्टाङ्गुलं मृदा ।

विलिप्य गोमयाल्पाग्नौ पुटितं तत्र शोषितम् ॥ र॰चू॰३.५५ ॥

त्र्यहं वज्रिबिले क्षिप्तो ग्रासार्थी जायते रसः ।

ग्रसते गन्धहेमादि वज्रसत्त्वादिकं क्षणात् ॥ र॰चू॰३.५६ ॥

<mercury:: ग्रासार्थिन्>

मूर्छाध्यायोक्तषड्गुणबलिजीर्णः पिष्टिकोत्थितरसः खल्वेऽत्यन्तं बुभुक्षितो घनहेमवज्रसत्त्वादि त्वरितमेव ग्रसतीत्यन्यः प्रकारः ।

एतत्प्रक्रियाद्वयमपि कृत्वा व्यवहरन्त्यन्ये ॥ र॰चू॰३.५७ ॥

<mercury:: ग्रासार्थिन्>

सतुत्थटङ्कणस्वर्जिपटुताम्रे त्र्यहोषितम् ।

काञ्जिकं भावितं तेन गन्धाद्यं क्षरति क्षणात् ॥ र॰चू॰३.५८ ॥

विडे सकाञ्जिके क्षिप्तो रसः स्याद् ग्रासलालसः ।

ग्रसते सर्वलोहानि सर्वसत्त्वानि वज्रकम् ॥ र॰चू॰३.५९ ॥

<विड:: वडवानल>

शङ्खचूर्णं रविक्षीरैरातपे भावयेद्दिनम् ।

तद्वज्जम्बीरजद्रावैर् दिनैकं धूमसारकम् ॥ र॰चू॰३.६० ॥

सौवर्चलमजामूत्रैर् भाव्यं यामचतुष्टयम् ।

कण्टकारीं च संक्वाथ्य दिनैकं नरमूत्रकैः ॥ र॰चू॰३.६१ ॥

स्वर्जिक्षारं तिन्तिडीकं कासीसं तु शिलाजतु ।

जम्बीरोत्थद्रवैर् भाव्यं पृथग्यामचतुष्टयम् ॥ र॰चू॰३.६२ ॥

निस्तुषं जयपालं च मूलकानां द्रवैर्दिनम् ।

सैन्धवं टङ्कणं गुञ्जां दिनं शिग्रुजटाम्भसा ॥ र॰चू॰३.६३ ॥

एतत्सर्वं समांशं तु मर्द्यं जम्बीरजद्रवैः ।

तद्गोलं रक्षयेद्यत्नाद् विडोऽयं वडवानलः ॥ र॰चू॰३.६४ ॥

अनेन मर्दितः सूतः संस्थितस् तप्तखल्वके ।

स्वर्णादिसर्वलोहानि सत्त्वानि ग्रसते क्षणात् ॥ र॰चू॰३.६५ ॥

<विड:: अनोन्य्मोउस्:: production>

मूलकार्द्रकवह्नीनां क्षारं गोमूत्रगालितम् ।

वस्त्रपूतो द्रवो ग्राह्यो गन्धकं तेन भावयेत् ।

शतवारं खरे घर्मे विडोऽयं हेमजारणे ॥ र॰चू॰३.६६ ॥

<विड:: अनोन्य्मोउस्:: production>

मूलकार्द्रकचित्राणां क्षारैर् गोमूत्रगालितैः ।

गन्धकः शतशो भाव्यो विडोऽयं जारणे मतः ॥ र॰चू॰३.६७ ॥

<विड:: अनोन्य्मोउस्:: production>

वास्तूकैरण्डकदलीदेवदालीपुनर्नवाः ।

वासापलाशनिचुलतिलकाञ्चनमोक्षकाः ॥ र॰चू॰३.६८ ॥

सर्वाङ्गं खण्डशश्छिन्नं नातिशुष्कं शिलातले ।

दग्धं काण्डं तिलानां च पञ्चाङ्गं मूलकस्य च ॥ र॰चू॰३.६९ ॥

प्लावयेन्मूत्रवर्गेण जलं तस्मात्परिस्रुतम् ।

लोहपात्रे पचेद्यन्त्रे हंसपाकाग्निमानवित् ॥ र॰चू॰३.७० ॥

बाष्पाणां बुद्बुदानां च बहूनामुद्गमो यदा ।

तदा कासीससौराष्ट्रीक्षारत्रयकटुत्रयम् ॥ र॰चू॰३.७१ ॥

गन्धकश्च सितो हिङ्गु लवणानि च षट् तथा ।

एषां चूर्णं क्षिपेद्देवि लोहसम्पुटमध्यतः ॥ र॰चू॰३.७२ ॥

सप्ताहं भूगतं पश्चाद्धार्यस् तु प्रचुरो विडः ।

अत्र सकलक्षारैश् च साम्यं तिलकाण्डानां नित्यनाथपादा लिखन्ति ।

<हंसपाकयन्त्र>

खर्परं सिकतापूर्णं कृत्वा तस्योपरि क्षिपेत् ।

तुल्यं च खर्परं तत्र शनैर्मृद्वग्निना पचेत् ॥ र॰चू॰३.७३ ॥

पञ्चक्षारैस् तथा मूत्रैर् लवणं च विडं तथा ।

हंसपाकं समाख्यातं यन्त्रं तद्वार्त्तिकोत्तमैः ॥ र॰चू॰३.७४ ॥

<विड:: अनोन्य्मोउस्:: production>

गोमूत्रैर्गन्धकं घर्मे शतवारं विभावयेत् ।

शिग्रुमूलद्रवैस् तद्वद्दग्धं शङ्खं विभावयेत् ॥ र॰चू॰३.७५ ॥

एतद्गन्धकशङ्खाभ्यां समांशैर् विडसैन्धवैः ।

एतैर् विमर्दितः सूतो ग्रसते सर्वलोहकम् ॥ र॰चू॰३.७६ ॥

<विड:: अनोन्य्मोउस्:: production>

भावयेन्निम्बुकक्षारं देवदालीफलद्रवैः ।

एकविंशतिवारं तु विडोऽयं सत्त्वजारणे ॥ र॰चू॰३.७७ ॥

एवं विडान्तराण्यपि ग्रन्थान्तराद् अनुसर्तव्यानि ॥ र॰चू॰३.७८ ॥

<जारण:: परिणाम>

चतुःषष्ट्यंशकं हेमपत्त्रं मायूरमायुना ।

विलिप्तं तप्तखल्वस्थे रसे दत्त्वा विमर्दयेत् ।

दिनं जम्बीरतोयेन ग्रासे ग्रासे त्व् अयं विधिः ॥ र॰चू॰३.७९ ॥

शनैः संस्वेदयेद्भूर्जे बद्ध्वा सपटुकाञ्जिके ।

भाण्डके त्रिदिनं सूतं जीर्णस्वर्णं समुद्धरेत् ॥ र॰चू॰३.८० ॥

अधिकस्तोलितश्चेत्स्यात्पुनः स्वेद्यः समावधि ।

द्वात्रिंशत्षोडशाष्टांशक्रमेण वसु जारयेत् ॥ र॰चू॰३.८१ ॥

रूप्यादिषु च सत्त्वेषु विधिरेवंविधः स्मृतः ।

चुल्लिकालवणं गन्धमभावे शिखिपित्ततः ॥ र॰चू॰३.८२ ॥

<तप्तखल्व>

अजाशकृत्तुषाग्निं च खानयित्वा भुवि क्षिपेत् ।

तस्योपरि स्थितं खल्वं तप्तखल्वमिति स्मृतम् ॥ र॰चू॰३.८३ ॥

<दोलायन्त्र>

सग्रासं पञ्चषड्भागैर्यवक्षारैर्विमर्दयेत् ।

सूतकात् षोडशांशेन गन्धेनाष्टांशकेन वा ॥ र॰चू॰३.८४ ॥

ततो विमर्द्य जम्बीररसे वा काञ्जिकेऽथवा ।

दोलापाको विधातव्यो दोलायन्त्रमिदं स्मृतम् ॥ र॰चू॰३.८५ ॥

<कच्छपयन्त्रे जारणम् आह>

शश्वद्भृताम्बुपात्रस्थशरावच्छिद्रसंस्थिता ।

पक्वमूषा जले तस्यां रसोऽष्टांशविडावृतः ॥ र॰चू॰३.८६ ॥

संरुद्धो लोहपात्र्याथ ध्मातो ग्रसति काञ्चनम् ।

वालुकोपरि पुटो युक्त्या महामुद्रया च निर्वाहः ॥ र॰चू॰३.८७ ॥

अतिचिपिटपात्र्या पिधाय संलिप्य वह्निना योज्यः ।

<जारण>

कुण्डाम्भसि लोहमये सविडं सग्रासम् ईशजं पात्रे ।

अतिचिपिटलोहपात्र्या पिधाय संलिप्य वह्निना योज्यः ॥ र॰चू॰३.८८ ॥

<जारण:: इम्पोर्तन्चे for अल्छेम्य् अन्द् रसायन>

इयतैव रसायनत्वं पर्यवसिति किंतु वादस्य न प्राधान्यम् ।

सम्प्रत्युभयोरेव प्राधान्येन जारणोच्यते ॥ र॰चू॰३.८९ ॥

<पक्षछेद:: ऐम्>

घनरहितबीजजारणसम्प्राप्तदलादिसिद्धिकृतकृत्याः ।

कृपणाः प्राप्य समुद्रं वराटिकालाभसंतुष्टाः ॥ र॰चू॰३.९० ॥

विनैकम् अभ्रसत्त्वं नान्यो रसपक्षकर्तनसमर्थः ।

तेन निरुद्धप्रसरो नियम्यते बध्यते च सुखम् ॥ र॰चू॰३.९१ ॥

<अभ्र:: सुब्त्य्पेस्:: colour>

रक्तं पीतं च हेमार्थे कृष्णं हेमशरीरयोः ।

तारकर्मणि तच्छुक्लं काचकिट्टं सदा त्यजेत् ॥ र॰चू॰३.९२ ॥

<जारण:: समुख (?)>

त्रुटिशो दत्त्वा मृदितं सोष्णे खल्वेऽभ्रसत्त्वहेमादि ।

चरति रसेन्द्रः क्षितिखगवेतसजम्बीरबीजपूराम्लैः ।

पूर्वसाधितकाञ्जिकेनापि ॥ र॰चू॰३.९६ ॥

अभ्रकजारणम् आदौ गर्भद्रुतिजारणं च हेम्नोऽन्ते ।

यो जानाति न वादी वृथैव सो ऽर्थक्षयं कुरुते ॥ र॰चू॰३.९७ ॥

<गर्भद्रुति>

व्योमसत्त्वं समांशेन ताप्यसत्त्वेन संयुतम् ।

साकल्येन चरेद्देवि गर्भद्रावी भवेद्रसः ॥ र॰चू॰३.९८ ॥

एवं ताराभ्रादयः स्वस्वरिपुणा निर्व्यूढाः प्रयोजनमवलोक्य प्रयोज्याः ।

<गर्भद्रुति (२)॑ शुल्वाभ्र>

कमलघनमाक्षिकाणां चूर्णं समभागयोजितं मिलति ।

तच्छुल्वाभ्रं शीघ्रं चरति रसेन्द्रो द्रवति गर्भे ॥ र॰चू॰३.९९ ॥

<गर्भद्रुति:: definition>

गर्भद्रुतिम् अन्तरेण जारणैव न स्यादतस्तल्लक्षणमाह ।

वह्निव्यतिरेके ऽपि रसग्रासीकृतानां लोहानां द्रवत्वं गर्भद्रुतिः ॥ र॰चू॰३.१०० ॥

<बीज:: production>

बीजानां संस्कारः कर्तव्यस्ताप्यसत्त्वसंयोगात् ।

तेन द्रवन्ति गर्भा रसराजस्याम्लवर्गयोगेन ॥ र॰चू॰३.१०१ ॥

<बीज:: अनोन्य्मोउस्:: production>

शिलया निहतो नागस्ताप्यं वा सिन्धुना हतम् ।

ताभ्यां तु मारितं बीजं सूतके द्रवति क्षणात् ॥ र॰चू॰३.१०२ ॥

<??>

पट्वम्लक्षारगोमूत्रस्नुहीक्षीरप्रलेपिते ।

बहिश्च बद्धं वस्त्रेण भूर्जे ग्रासनिवेशितम् ।

क्षारारनालमूत्रेषु स्वेदयेत्त्रिदिनं भिषक् ॥ र॰चू॰३.१०३ ॥

<mercury:: पुरिfइचतिओन् अfतेर् जारण>

उष्णेनैवारनालेन क्षालयेज्जारितं रसम् ।

तं च किंचिन्मलेऽनष्टे घर्षयेदुत्थिते रसे ॥ र॰चू॰३.१०४ ॥

मलप्रविष्टं रसमल्पेनैव जम्भरसेन सिक्तं यावदुत्थानं घर्षयेदित्यर्थः ।

तदा न त्रुटिरिति गुरुसंकेतः ॥ र॰चू॰३.१०५ ॥

<जारण:: wइथ् कच्छपयन्त्र>

क्रमेणानेन दोलायां जार्यं ग्रासचतुष्टयम् ।

ततः कच्छपयन्त्रेण ज्वलने जारयेद्रसम् ॥ र॰चू॰३.१०६ ॥

<जारण>

नान्दीपयसि शरावोदरकुहरनिविष्टलोहसम्पुटगः ।

हरयोनिर् अन्तरा संजरति पुटैर्गगनगन्धादि ॥ र॰चू॰३.१०७ ॥

अङ्गारेण करीषेण वा पुटदानम् ॥ र॰चू॰३.१०८ ॥

<जारण:: wएइघ्त् of अद्देद् सुब्स्तन्चेस्, दण्डधारिन् एत्च्.>

चतुःषष्ट्यंशकः पूर्वो द्वात्रिंशांशो द्वितीयकः ।

तृतीयः षोडशांशस्तु चतुर्थो ऽष्टांश एव च ॥ र॰चू॰३.१०९ ॥

चतुःषष्ट्यंशकग्रासाद्दण्डधारी भवेद्रसः ।

जलौकावद् द्वितीये तु ग्रासयोगे सुरेश्वरि ॥ र॰चू॰३.११० ॥

ग्रासेन तु तृतीयेन काकविष्ठासमो भवेत् ।

ग्रासेन तु चतुर्थेन दधिमण्डसमो भवेत् ॥ र॰चू॰३.१११ ॥

अन्यद् दुर्जरत्वान्न लिखितम् ॥ र॰चू॰३.११२ ॥

<जारण:: wएइघ्त् of अद्देद् सुब्स्तन्चेस्>

भगवद्गोविन्दपादास्तु कलांशमेव ग्रासं लिखन्ति ।

यथा पञ्चभिरेवं ग्रासैर् घनसत्त्वं जारयित्वादौ ।

गर्भद्रावे निपुणो जारयति बीजं कलांशेन ॥ र॰चू॰३.११३ ॥

तन्मते चतुःषष्टिचत्वारिंशत्त्रिंशद्विंशतिषोडशांशाः पञ्च ग्रासाः ॥ र॰चू॰३.११४ ॥

<गर्भद्रुति:: सुइतब्ले क्षारस्>

जम्बीरबीजपूरचाङ्गेरीवेतसाम्लसंयोगात् ।

क्षारा भवन्ति नितरां गर्भद्रुतिजारणे शस्ताः ॥ र॰चू॰३.११५ ॥

<mercury:: रञ्जन>

तारकर्मण्यस्य न तथा प्रयोगो दृश्यते ।

केवलं निर्मलं ताम्रं वापितं दरदेन तु ।

कुरुते त्रिगुणं जीर्णं लाक्षारसनिभं रसम् ॥ र॰चू॰३.११६ ॥

<mercury:: रञ्जन>

गन्धकेन हतं नागं जारयेत् कमलोदरे ।

एतस्य त्रिगुणे जीर्णे लाक्षाभो जायते रसः ॥ र॰चू॰३.११७ ॥

एतत्तु नागसंधानं न रसायनकर्मणि ॥ र॰चू॰३.११८ ॥

<mercury:: रञ्जन>

किंवा यथोक्तसिद्धबीजोपरि त्रिगुणताम्रजारणात् तद्बीजं समजीर्णं स्वातन्त्र्येणैव रञ्जयति ॥ र॰चू॰३.११९ ॥

<बीज:: production>

कुटिलं विमला तीक्ष्णं समचूर्णं प्रकल्पयेत् ।

पुटितं पञ्चवारं तु तारे वाह्यं शनैर्धमेत् ।

यावद्दशगुणं तत् तु तावद्बीजं भवेच्छुभम् ॥ र॰चू॰३.१२० ॥

<बीज:: production>

सत्त्वं तालोद्भवं वङ्गं समं कृत्वा तु धारयेत् ।

तच्चूर्णं वाहयेत्तारे गुणान् यावत्तु षोडश ॥ र॰चू॰३.१२१ ॥

प्रतिबीजमिदं श्रेष्ठं पारदस्य निबन्धनम् ।

चारणात्सारणाच्चैव सहस्रांशेन विध्यति ॥ र॰चू॰३.१२२ ॥

<बीज:: => शतवेधिरस>

वङ्गाभ्रं वाहयेत्तारे गुणानि द्वादशैव तु ।

एतद्बीजे समे जीर्णे शतवेधी भवेद्रसः ॥ र॰चू॰३.१२३ ॥

<बीज:: हेमबीज>

कुनटीहतकरिणा वा रविणा वा ताप्यगन्धकहतेन ।

दरदनिहतासिना वा त्रिर् व्यूढं हेम तद्बीजम् ॥ र॰चू॰३.१२४ ॥

बलिना व्यूढं केवलमर्कमपि ।

<बीज:: => रसबन्धन>

नागाभ्रं वाहयेद्धेम्नि द्वादशैव गुणानि च ।

प्रतिबीजमिदं श्रेष्ठं पारदस्य तु बन्धनम् ॥ र॰चू॰३.१२५ ॥

<नागबीज>

माक्षिकेण हतं ताम्रं नागं च रञ्जयेन्मुहुः ।

तं नागं वाहयेद्बीजे द्विषोडशगुणानि च ॥ र॰चू॰३.१२६ ॥

बीजं त्व् इदं वरं श्रेष्ठं नागबीजं प्रकीर्तितम् ।

समचारितमात्रेण सहस्रांशेन विध्यति ॥ र॰चू॰३.१२७ ॥

<बीज:: रञ्जन of ँ>

मञ्जिष्ठा किंशुकं चैव खदिरं रक्तचन्दनम् ।

करवीरं देवदारु सरलो रजनीद्वयम् ॥ र॰चू॰३.१२८ ॥

अन्यानि रक्तपुष्पाणि पिष्ट्वा लाक्षारसेन तु ।

तिलं विपाचयेत्तेन कुर्याद् बीजादिरञ्जनम् ॥ र॰चू॰३.१२९ ॥

<सारणातैल:: production>

द्विगुणे रक्तपुष्पाणां रक्तपीतगणस्य च ।

क्वाथे चतुर्गुणं क्षीरं तैलमेकं सुरेश्वरि ॥ र॰चू॰३.१३० ॥

ज्योतिष्मतीकरञ्जाख्यकटुतुम्बीसमुद्भवम् ।

पाटलाकाकतुण्डाह्वमहाराष्ट्रीरसैः पृथक् ॥ र॰चू॰३.१३१ ॥

भेकसूकरमेषाहिमत्स्यकूर्मजलौकसाम् ।

वसया चैकया युक्तं षोडशांशैः सुपेषितैः ॥ र॰चू॰३.१३२ ॥

भूलतामलमाक्षीकद्वंद्वमेलापकौषधैः ।

पाचितं गालितं चैव सारणातैलमुच्यते ॥ र॰चू॰३.१३३ ॥

अत्र गन्धर्वतैलमपि रसहृदयस्वरसात् ॥ र॰चू॰३.१३४ ॥

<द्वन्द्वमेलापक>

ऊर्णाटङ्कणगिरिजतुमहिषीकर्णाक्षिमलेन्द्रगोपकर्कटका द्वंद्वमेलापकौषधानि ॥ र॰चू॰३.१३५ ॥

<"रञ्जकतैल">

यथाप्राप्तैः श्वेतपुष्पैर् नानावृक्षसमुद्भवैः ।

रसं चतुर्गुणं योज्यं कङ्गुनीतैलमध्यतः ॥ र॰चू॰३.१३६ ॥

पचेत्तैलावशेषं तु तस्मिंस्तैले निषेचयेत् ।

द्रावितं तारबीजं तु ह्य् एकविंशतिवारकम् ॥ र॰चू॰३.१३७ ॥

रञ्जितं जायते तत्तु रसराजस्य रञ्जनम् ।

कुटिले बलम् अत्यधिकं रागस्तीक्ष्णे च पन्नगे स्नेहः ।

रागस्नेहबलानि तु कमले नित्यं प्रशंसन्ति ॥ र॰चू॰३.१३८ ॥

बलमास्ते ऽभ्रकसत्त्वे जारणरागाः प्रतिष्ठितास्तीक्ष्णे ।

बन्धश्च सारलौहे क्रामणमथ नागवङ्गगतम् ॥ र॰चू॰३.१३९ ॥

क्रामति तीक्ष्णेन रसस्तीक्ष्णेन च जीर्यते ग्रासः ।

हेम्नो योनिस्तीक्ष्णं रागान् गृह्णाति तीक्ष्णेन ॥ र॰चू॰३.१४० ॥

तदपि च दरदेन हतं कृत्वा वा माक्षिकेण रविसहितम् ।

वासितमपि वासनया घनवच्चार्यं च जार्यं च ॥ र॰चू॰३.१४१ ॥

<mercury:: बन्धन>

सर्वैर् एभिर् लौहैर् माक्षिकमृदितैर् द्रुतैस्तथा गर्भे ।

विडयोगेन च जीर्णे रसराजो बन्धम् उपयाति ॥ र॰चू॰३.१४२ ॥

<??>

निर्बीजं समजीर्णे पादोने षोडशांशं तु ।

अर्धेन पादकनकं पादेनैकेन तुल्यकनकं च ॥ र॰चू॰३.१४३ ॥

समादिजीर्णस्य सारणायोग्यत्वं शतादिवेधकत्वं च ।

इतो न्यूनजीर्णस्य पत्त्रलेपार्धकार एव ॥ र॰चू॰३.१४४ ॥

<पत्रलेप>

अत्यम्लितम् उद्वर्तिततारारिष्टादिपत्रम् अतिशुद्धम् ।

आलिप्य रसेन ततः क्रामणलिप्तं पुटेषु विश्रान्तम् ॥ र॰चू॰३.१४५ ॥

<पुटप्रकार>

पुटः प्रायेण चुल्लिकाधस्तादस्य ॥ र॰चू॰३.१४६ ॥

<वर्णपुट>

अर्धेन मिश्रयित्वा हेम्ना श्रेष्ठेन तद्दलं पुटितम् ।

क्षितिखगपटुरक्तमृदा वर्णपुटोऽयं ततो देयः ॥ र॰चू॰३.१४७ ॥

अर्धेनेत्युपलक्षणम् ॥ र॰चू॰३.१४८ ॥

<गोल्द्:: production>

तारार्कमर्कटशिरःशिलागन्धान् प्रचूर्णयेत् ।

पचेद्भूयः क्षिपन् गन्धं यथा सूतो न गच्छति ।

पक्वं तद्धेमपत्रस्थं हेमतां प्रतिपद्यते ॥ र॰चू॰३.१४९ ॥

<??>

रज्जुभिर् भेकरङ्गाद्यैः स्तम्भयोः सारलौहयोः ।

बध्यते रसमातङ्गो युक्त्या श्रीगुरुदत्तया ॥ र॰चू॰३.१५० ॥

<गोल्द्:: production>

शिलाचतुष्कं गन्धेशौ काचकूप्यां सुवर्णकृत् ।

कीलालायःकृतो योगः खटिकालवणाधिकः ॥ र॰चू॰३.१५१ ॥

<गोल्द्:: production (?)>

मण्डूकपारदशिलाबलयः समानाः संमर्दिताः क्षितिबिलेशयमन्त्रजिह्वैः ।

यन्त्रोत्तमेन गुरुभिः प्रतिपादितेन स्वल्पैर्दिनैरिह पतति न विस्मयध्वम् ॥ र॰चू॰३.१५२ ॥

<बीज:: लौहभेकि>

लोहं गन्धं टङ्कणं भ्रामयित्वा तेनोन्मिश्रं भेकम् आवर्तयेत्तु ।

<बीज:: तारतालकी>

तालं कृत्वा तुर्यवङ्गान्तराले रूप्यस्यान्तस्तच्च सिद्धोक्तबीजे ॥ र॰चू॰३.१५३ ॥

इतीदं लौहभेकितारतालकीति सिद्धमते बीजद्वयम् ॥ र॰चू॰३.१५४ ॥

<??>

द्रुतदर्दुरपूतिलौहतापः कुरुते हिङ्गुलखण्डपक्षखण्डम् ।

शशिहेलिहिरण्यमूषिका ध्रुवम् अक्षोणधियामनेन लक्ष्मीम् ॥ र॰चू॰३.१५५ ॥

<mercury (?):: स्तबिलिसतिओन्>

दरदगुटिकाश् चन्द्रक्षोदैर् निरन्तरम् आवृतास् तरणिकनकैः किंवा गन्धाश्मना सह भूरिणा ।

रचय सिकतायन्त्रे युक्त्या मुहुर् मुहुर् इत्यसौ हुतभुजि वसन्न स्थेमानं कथञ्चन मुञ्चति ॥ र॰चू॰३.१५६ ॥

<बाह्यद्रुति>

अथ बाह्यद्रुतयः ।

एतास्तु केवलमारोटमेव मिलिता निबध्नन्ति ।

फलमस्य कल्पप्रमितमायुः ।

किंवा पूर्वोक्तग्रासक्रमजारिताः पूर्वोक्तफलप्रदा भवन्ति ।

उच्यते स समजीर्णश्चायं शतवेधी द्विगुणजीर्णः सहस्रवेधी ।

एवं लक्षायुतकोटिवेधी समनुसर्तव्यः ।

चतुःषष्टिगुणजीर्णस्तु धूमस्पर्शावलोकशब्दतोऽपि विध्यति ॥ र॰चू॰३.१५७ ॥

<सारण:: प्रोपेर् च्रुचिब्ले>

अन्धमूषा तु कर्तव्या गोस्तनाकारसन्निभा ।

सैव छिद्रान्विता मध्ये गम्भीरा सारणोचिता ॥ र॰चू॰३.१५८ ॥

<सारण:: प्रोचेदुरे>

अस्यामेव मूषायां तत्तैलमपगतकल्कविमलमापूर्य तस्मिन्नधिकम् ऊष्मात्मनि द्रुतबीजप्रक्षेपसमकालमेव समावर्तनीयः सूतवरस्तदनु सद्यो मूषाननम् आच्छादनीयम् एतत् तैलाक्तपटखण्डग्रन्थिबन्धेन अरुणसितबीजाभ्याम् अमुना सारणकर्मणा मिलितश्चेत्सारितः सम्यक् संयमितश्च विज्ञेयः प्रतिसारितस्तु द्विगुणबीजेन तद्वदनुसारितस्तु त्रिगुणबीजेन अत्र त्रिविधायामेव सारणायामरुणसितकर्मणोः क्रामणार्थम् ईषत्पन्नगवङ्गौ विश्राणनीयाविति ।

<=> कोटिवेधिरस>

सारितो जारितश्चैव पुनः सारितजारितः ।

सप्तशृङ्खलिकायोगात्कोटिवेधी भवेद्रसः ।

इत्यादीनि कर्माणि पुनः केवलमीश्वरानुग्रहसाध्यत्वान्न प्रपञ्चितानि ॥ र॰चू॰३.१५९ ॥

शिलया निहतो नागो वङ्गं वा तालकेन शुद्धेन ।

क्रमशः पीते शुक्ले क्रामणमेतत्समुद्दिष्टम् ॥ र॰चू॰३.१६० ॥

<विडवटी>

खोटकं स्वर्णसंतुल्यं समावर्त्तं तु कारयेत् ।

माक्षिकं कान्तपाषाणं शिलागन्धं समं समम् ॥ र॰चू॰३.१६१ ॥

भूनागैर्मर्दयेद्यामं वल्लमात्रं वटीकृतम् ।

एषा विडवटी ख्याता योज्या सर्वत्र जारणे ॥ र॰चू॰३.१६२ ॥

<mercury:: रञ्जन => शतवेधिन्>

दरदं माक्षिकं गन्धं राजावर्तं प्रवालकम् ।

शिलातुत्थं च कुङ्कुष्ठं समचूर्णं प्रकल्पयेत् ॥ र॰चू॰३.१६३ ॥

वर्गाभ्यां पीतरक्ताभ्यां कङ्गुणीतैलकैः सह ।

भावयेद्दिवसान् पञ्च सूर्यतापे पुनः पुनः ॥ र॰चू॰३.१६४ ॥

जारितं सूतखोटं च कल्केनानेन संयुतम् ।

वालुकाहण्डिमध्यस्थं शरावपुटमध्यगम् ॥ र॰चू॰३.१६५ ॥

त्रिदिनं पाचयेच्चुल्ल्यां कल्को देयः पुनः पुनः ।

रञ्जितो जायते सूतः शतवेधी न संशयः ॥ र॰चू॰३.१६६ ॥

<mercury:: रञ्जन (?)>

लौहं गन्धं टङ्कणं ध्मातमेतत् तुल्यं चूर्णैर् भानुभेकाहिवङ्गैः ।

सूतं गन्धं सर्वसाम्येन कूप्यामीषत्साध्यं चात्र नो विस्मयध्वम् ॥ र॰चू॰३.१६७ ॥

<हेमकृष्टि:: production>

रसदरदताप्यगन्धकमनःशिलाभिः क्रमेण वृद्धाभिः ।

पुटमृतशुल्बं तारे त्रिर्व्यूढं हेमकृष्टिरियम् ॥ र॰चू॰३.१६८ ॥

<शतांशविधि (१)>

अष्टानवतिभागं च रूप्यमेकं च हाटकम् ।

सूतैकेन च वेधः स्याच्छतांशविधिर् ईरितः ॥ र॰चू॰३.१६९ ॥

<शतांशविधि (२)>

चन्द्रस्यैकोनपञ्चाशत्तथा शुद्धस्य भास्वतः ।

वह्निरेकः शम्भुरेकः शतांशविधिरीरितः ॥ र॰चू॰३.१७० ॥

द्वावेव रजतयोनिताम्रयोनित्वेनोपचर्येते ।

एवं सहस्रवेधादयो जारणबीजवशाद् अनुसर्तव्याः ॥ र॰चू॰३.१७१ ॥

<वेधविधान>

चत्वारः प्रतिवापाः सुलक्षया मत्स्यपित्तभावितया ।

तारे वा शुल्बे वा तारारिष्टेऽथवा कृष्टौ ॥ र॰चू॰३.१७२ ॥

तदनु क्रामणमृदितः सिक्थकपरिवेष्टितो देयः ।

अतिविद्रुते च तस्मिन् वेधोऽसौ कुन्तवेधेन ॥ र॰चू॰३.१७३ ॥

तदनु सिद्धतैलेनाप्लाव्य भस्मावछादनपूर्वकम् अवतार्य स्वाङ्गशैत्यपर्यन्तम् अपेक्षितव्यमिति ॥ र॰चू॰३.१७४ ॥

<सेल्लिन्ग् fअच्तितिओउस् गोल्द्/सिल्वेर्>

विद्धं रसेन यद्द्रव्यं पक्षार्धं स्थापयेद्भुवि ।

तत आनीय नगरे विक्रीणीत विचक्षणः ॥ र॰चू॰३.१७५ ॥

<बुभुक्षितविधिः>

समर्पितः सैन्धवखण्डकोटरे विधाय पिष्टिं सिकताख्ययन्त्रे ।

विशुद्धगन्धादिभिरीषदग्निना समस्तम् अश्नात्यशनीयम् ईशजः ॥ र॰चू॰३.१७६ ॥

<रञ्जन (??)>

कर्षाष्टङ्कणकञ्जलीहरिरसैर् गन्धस्य च द्वौ रजः सिद्धाख्यं सकलैः कृतं पलमथ द्वित्रैश्च लोहैः श्रितम् ।

भूयो गन्धयुतं चतुर्दशपुटैः स्यादिन्द्रगोपारुणं तत्तारे लघुना पुटेन धमनेनार्कछवीम् ईहते ॥ र॰चू॰३.१७७ ॥

कर्षा इति बहुवचनात्त्रयः ।

कर्मास्य त्रिधा पत्रलेपेनेति ज्ञेयम् ॥ र॰चू॰३.१७८ ॥

<गोल्द्:: production>

तुल्यं तारं ताम्रम् आदाय स्वच्छं तावत्तप्तं गन्धचूर्णे कुनट्याम् ।

न्यस्तं यावज्जीर्यते खण्डशोऽथ प्राज्यैर्गाधैः पाचयेत्काचकूप्याम् ॥ र॰चू॰३.१७९ ॥

खण्डाकारं तादृशं टङ्कणेन स्वर्णान्तःस्थं भस्ममूषान्तराले ।

ध्मातं साधु स्यात्सुवर्णं सतारं हीने वर्णे रञ्जयेन्माक्षिकेण ॥ र॰चू॰३.१८० ॥

<चोप्पेर्:: प्रेपरिन्ग् अ द्रवीकारक>

तालताम्रशिलागन्धसंयुतं दरदं यदि ।

कूपिकायां मुहुः पक्वं द्रवकारि तदा मतम् ॥ र॰चू॰३.१८१ ॥

<क्षेत्रीकरणम्>

स्निग्धं स्विन्नं विरिक्तं यन्नीरुजं सिद्धभेषजैः ।

एतत्क्षेत्रं समासेन रसबीजार्पणक्षयम् ॥ र॰चू॰३.१८२ ॥

<पञ्चकर्माणि>

स्निग्धं प्रातस्त्रिदिनं घृतसैन्धवपानेन स्विन्नं वस्त्रादिपुटवह्निना विरिक्तम् इच्छाभेदिना वान्तं वचादिरसेन पलाशबीजविडङ्गगुडमोदकभक्षणात् कीटपातनम् अपि कर्तव्यम् ।

नीरुजं संवत्सरमयनं वा परिशोधितैः शृङ्गाराभ्रलक्ष्मीविलासाद्यभ्रसत्त्वप्रधानप्रयोगैर् इति ॥ र॰चू॰३.१८३ ॥

निम्बक्वाथं भस्मसूतं वचाचूर्णयुतं पिबेत् ।

पीतान्तं वमनं तेन जायते क्लेशवर्जितम् ॥ र॰चू॰३.१८४ ॥

पञ्चकर्मभयत्रस्तैः सुकुमारैर्नरैरिह ।

रेचनान्ते इदं सेव्यं सर्वदोषापनुत्तये ॥ र॰चू॰३.१८५ ॥

अक्षेत्रीकरणे सूतो मृतोऽपि विषवद्भवेत् ।

फलसिद्धिः कुतस्तस्य सुबीजस्योषरे यथा ॥ र॰चू॰३.१८६ ॥

अकृते क्षेत्रीकरणे रसायनं यो नरः प्रयुञ्जीत ।

तस्य क्रामति न रसः सर्वाङ्गदोषकृद्भवति ॥ र॰चू॰३.१८७ ॥

कर्तव्यं क्षेत्रकरणं सर्वस्मिंश्च रसायने ।

न क्षेत्रकरणाद्देवि किंचित् कुर्याद् रसायनम् ॥ र॰चू॰३.१८८ ॥

इति शुद्धो जातबलः शाल्योदनजाङ्गलादिमुद्गरसैः ।

क्षेत्रीकृतनिजदेहः कुर्वीत रसायनं मतिमान् ॥ र॰चू॰३.१८९ ॥

मृताभ्रं भक्षयेन्मासम् एकम् आदौ विचक्षणः ।

पश्चात्स योज्यतां देहे क्षेत्रीकरणमिच्छता ॥ र॰चू॰३.१९० ॥

घनसत्त्वपादजीर्णो ऽर्धकान्तजीर्णश्च तीक्ष्णसमजीर्णः ।

क्षेत्रीकरणाय रसः प्रयुज्यते भूय आरोग्याय ॥ र॰चू॰३.१९१ ॥

योऽग्निसहत्वं प्राप्तः संजातो हेमतारकर्ता च ।

शुद्धो रसश्च भुक्तौ विधिना सिद्धिप्रदो भवति ॥ र॰चू॰३.१९२ ॥

<mercury:: जीर्ण:: रिघ्त् मेअसुरे>

घनसत्त्वकान्तताम्रसङ्करतीक्ष्णादिजीर्णस्य ।

सूतस्य गुञ्जावृद्ध्या माषकमात्रं परा मात्रा ॥ र॰चू॰३.१९३ ॥

गुञ्जामात्रं रसं देवि हेमजीर्णं तु भक्षयेत् ।

द्विगुणं तारजीर्णस्य रविजीर्णस्य च त्रयम् ॥ र॰चू॰३.१९४ ॥

तीक्ष्णाभ्रकान्तमाषैकं प्रायो मात्रेति कीर्तिता ।

वज्रवैक्रान्तजीर्णं तु भक्षयेत्सर्षपोपमम् ॥ र॰चू॰३.१९५ ॥

नागवङ्गादिभिर् बद्धं विषोपविषबन्धितम् ।

मूत्रशुक्रहठाद् बद्धं त्यजेत्कल्पे रसायने ॥ र॰चू॰३.१९६ ॥

<mercury:: जीर्ण:: लोन्गेवित्य्>

भस्मनस्तीक्ष्णजीर्णस्य लक्षायुः पलभक्षणात् ।

एवं भुक्त्वा दशपलं तीक्ष्णजीर्णस्य मानवः ।

तदा जीवेन्महाकल्पं प्रलयान्ते शिवं व्रजेत् ॥ र॰चू॰३.१९७ ॥

भस्मनः शुल्बजीर्णस्य लक्षायुः पलभक्षणात् ।

कोट्यायुर्ब्राह्ममायुष्यं वैष्णवं रुद्रजीवितम् ।

द्वित्रिचतुःपञ्चषष्ठे महाकल्पायुरीश्वरः ॥ र॰चू॰३.१९८ ॥

भस्मनो हेमजीर्णस्य लक्षायुः पलभक्षणात् ।

विष्णुरुद्रशिवत्वं च द्वित्रिचतुर्भिराप्नुयात् ॥ र॰चू॰३.१९९ ॥

गुञ्जामात्रं हेमजीर्णं ज्ञात्वा चाग्निबलाबलम् ।

घृतेन मधुना चाद्यात्ताम्बूलं कामिनीं त्यजेत् ॥ र॰चू॰३.२०० ॥

एको हि दोषः सूक्ष्मोऽस्ति भक्षिते भस्मसूतके ।

त्रिसप्ताहाद्वरारोहे कामान्धो जायते नरः ॥ र॰चू॰३.२०१ ॥

नारीसंगाद्विना देवि ह्यजीर्णं तस्य जायते ।

मैथुनाच्चलिते शुक्रे जायते प्राणसंशयः ॥ र॰चू॰३.२०२ ॥

युवत्या जल्पनं कार्यं तावत्तन्मैथुनं त्यजेत् ॥ र॰चू॰३.२०३ ॥

ब्रह्मचर्येण वा योगी सदा सेवेत सूतकम् ।

समाधिकरणं तस्य क्रामणं परमं मतम् ॥ र॰चू॰३.२०४ ॥

प्रभाते भक्षयेत्सूतं पथ्यं यामद्वयाधिके ।

न लङ्घयेत् त्रियामं तु मध्याह्ने चैव भोजयेत् ॥ र॰चू॰३.२०५ ॥

सकणाममृतां भुक्त्वा मले बद्धे स्वपेन्निशि ।

ताम्बूलान्तर्गते सूते किट्टबन्धो न जायते ॥ र॰चू॰३.२०६ ॥

<mercury:: सेवन:: रुलेस् of चोन्दुच्त्>

अतिपानं चात्यशनम् अतिनिद्रां प्रजागरम् ।

स्त्रीणाम् अतिप्रसङ्गं चाप्यध्वानं च विवर्जयेत् ॥ र॰चू॰३.२०७ ॥

अतिकोपं चातिहर्षं नातिदुःखम् अतिस्पृहाम् ।

शुष्कवादं जलक्रीडाम् अतिचिन्तां च वर्जयेत् ॥ र॰चू॰३.२०८ ॥

<ककाराष्टक>

कूष्माण्डकं कर्कटीं च कलिङ्गं कारवेल्लकम् ।

कुसुम्भिकां च कर्कोटीं कदलीं काकमाचिकाम् ॥ र॰चू॰३.२०९ ॥

ककाराष्टकमेतद्धि वर्जयेद्रसभक्षकः ।

पातकं च न कर्तव्यं पशुसङ्गं च वर्जयेत् ॥ र॰चू॰३.२१० ॥

चतुष्पथे न गन्तव्यं विण्मूत्रं च न लङ्घयेत् ।

धीराणां निन्दनं देवि स्त्रीणां निन्दां च वर्जयेत् ॥ र॰चू॰३.२११ ॥

सत्येन वचनं ब्रूयादप्रियं न वदेद्वचः ।

कुलत्थानतसीतैलं तिलान्माषान्मसूरकान् ॥ र॰चू॰३.२१२ ॥

कपोतान् काञ्जिकं चैव तक्रभक्तं च वर्जयेत् ।

हेमचन्द्रादयः प्राहुः कुक्कुटानपि वर्जयेत् ॥ र॰चू॰३.२१३ ॥

कट्वम्लतिक्तलवणं पित्तलं वातलं च यत् ।

बदरं नारिकेलं च सहकारं सुवर्चलम् ॥ र॰चू॰३.२१४ ॥

नागरङ्गं कामरङ्गं शोभाञ्जनमपि त्यजेत् ।

न वादजल्पनं कुर्याद्दिवा चापि न पर्यटेत् ॥ र॰चू॰३.२१५ ॥

नैवेद्यं नैव भुञ्जति कर्पूरं वर्जयेत्सदा ।

कुङ्कुमालेपनं वर्ज्यं न स्वपेत्कुशलः क्षितौ ॥ र॰चू॰३.२१६ ॥

न च हन्यात्कुमारीं च मातुलानीं च वर्जयेत् ।

क्षुधार्तो नैव तिष्ठेत ह्यजीर्णं नैव कारयेत् ।

दिवारात्रं जपेन्मन्त्रं नासत्यवचनं वदेत् ॥ र॰चू॰३.२१७ ॥

हितं मुद्गान्नदुग्धाज्यशाल्यन्नानि सदा यतः ।

शाकं पौनर्नवं देवि मेघनादं सवास्तुकम् ॥ र॰चू॰३.२१८ ॥

सैन्धवं नागरं मुस्तां पद्ममूलानि भक्षयेत् ।

आत्मज्ञानं कथा पूजा शिवस्य च विशेषतः ॥ र॰चू॰३.२१९ ॥

एतांस्तु समयाद्भद्रे न लङ्घेद् रसभक्षणे ।

एवं चैव महाव्याधीन् रसेऽजीर्णे तु लक्षयेत् ॥ र॰चू॰३.२२० ॥

<रसाजीर्णशमनम्>

कार्षिकं स्वर्जिकक्षारं कारवेल्लीरसप्लुतम् ।

गोमूत्रं सैन्धवयुतं तस्य संस्रावणं परम् ॥ र॰चू॰३.२२१ ॥

सिन्धुकर्कोटिगोमूत्रं कारवेल्लीरसप्लुतम् ।

सौवर्चलसमोपेतं रसाजीर्णी पिबेद् बुधः ॥ र॰चू॰३.२२२ ॥

शरपुङ्खां सुरदालीं पटोलबीजं च काकमाचीं च ।

एकतमां तु क्वथिताम् अविजीर्णरसायने तु पिबेत् ॥ र॰चू॰३.२२३ ॥

कथमपि यद्यज्ञानान्नागादिकलङ्कितो रसो भुक्तः ।

तत्स्रावणाय विज्ञः पिबेच्छिफां कारवेल्लभवाम् ॥ र॰चू॰३.२२४ ॥

निषिद्धवर्जं मतिमान्विचित्ररसभोजनं कुर्यात् ।

स्रवति न यथा रसेन्द्रो न च नश्यति जाठरो वह्निः ॥ र॰चू॰३.२२५ ॥

क्षारक्षोणीरुहाणां विधिवदवहिताः क्षारम् आकल्पयध्वम् ।

कासीसस्वर्जिकाभ्यां पटुचयनरसारक्षपापक्षिटङ्कैः ॥ र॰चू॰३.२२६ ॥

कूपीभिः पातयध्वं बहु बहुलयवक्षारमम्भो हि कल्प्यम् ।

तस्मिन्नाधत्त धीराः सकवलम् अगजावल्लभं जारणाय ॥ र॰चू॰३.२२७ ॥

रसेन्द्रचूडामणि ४

अथाभ्रीयं व्याचक्ष्महे ॥ र॰चू॰४.१ ॥

तत्किल निखिलजरामरणपरिहारेण सुधारससध्रीचीनत्वम् अङ्गीकरोति ।

साधनानामस्य बहुभिर्बहुधोपवर्णितानां रसमङ्गलीयमन्यतमं विलिखामः ॥ र॰चू॰४.२ ॥

<अभ्र:: वज्र>

यदञ्जननिभं क्षिप्तं न वह्नौ विकृतिं व्रजेत् ।

वज्रसंज्ञं हि तद्योज्यमभ्रं सर्वत्र नेतरत् ॥ र॰चू॰४.३ ॥

<अभ्र:: सुब्त्य्पेस्>

वज्रं भेकवपुः कृष्णमभ्रकं त्रिविधं मतम् ।

ततः कृष्णं समादाय पाचयेत् काण्डिके रसे ॥ र॰चू॰४.४ ॥

<अभ्र:: सुब्त्य्पेस्:: ॠउअलित्य्>

ततः कृष्णं समादायेत्यनेन कृष्णत्वसामान्याद् वज्रकृष्णाभ्रयोर् ग्रहणम् ।

भेकवपुस्तु हरितपीतादिवर्णं न ग्राह्यमिति ॥ र॰चू॰४.५ ॥

<अभ्र:: सत्त्वपातन>

चूर्णीकृतं गगनपत्रमथारनाले धृत्वा दिनैकम् अवशोष्य च सूरणस्य ।

भाव्यं रसैस्तदनु मूलरसैः कदल्याः पादांशटङ्कणयुतं शफरैः समेतम् ॥ र॰चू॰४.६ ॥

पिण्डीकृतं तु बहुधा महिषीमलेन संशोष्य कोष्ठगतमाशु धमेद्धठाग्नौ ।

सत्त्वं पतत्यतिरसायनजारणार्थं योग्यं भवेत् सकललौहगुणाधिकं च ॥ र॰चू॰४.७ ॥

<अभ्र:: सत्त्व:: एकीकरण>

कणशो यद्भवेत्सत्त्वं मूषायां प्रणिधाय तत् ।

मित्रपञ्चकयुग्ध्मातमेकीभवति घोषवत् ॥ र॰चू॰४.८ ॥

<पञ्चमित्र>

घृतमधुगुग्गुलुगुञ्जाटङ्कणमिति पञ्चमित्रसंज्ञं च ।

मेलयति सर्वधातूनङ्गाराग्नौ तु धमनेन ॥ र॰चू॰४.९ ॥

समगन्धमभ्रसत्त्वं सटङ्कणं शूकमूषया ध्मातम् ।

सार्धं तत्सत्त्वरजः सपारदं सकलकार्यकरम् ॥ र॰चू॰४.१० ॥

<अभ्र:: सत्त्व:: शोधन, मारण>

अयोधातुवच्छोधनमारणमेतस्य ॥ र॰चू॰४.११ ॥

<अभ्र:: सत्त्व:: सेवन>

चूर्णम् अभ्रकसत्त्वस्य कान्तलोहस्य वा ततः ।

तीक्ष्णस्य महादेवि त्रिफलाक्वाथभावितम् ॥ र॰चू॰४.१२ ॥

यावदञ्जनसंकाशं वस्त्रच्छन्नं विशोष्य च ।

भृङ्गामलकसारेण हरिद्राया रसेन च ॥ र॰चू॰४.१३ ॥

मिश्रितं क्रौञ्चजघृतमधुसंमिश्रितं ततः ।

लोहसम्पुटमध्यस्थं मासं धान्ये प्रतिष्ठितम् ॥ र॰चू॰४.१४ ॥

घृतेन मधुना लिह्यात्क्षेत्रीकरणमुत्तमम् ।

एवं वर्षप्रयोगेन सहस्रायुर्भवेन्नरः ॥ र॰चू॰४.१५ ॥

<अभ्र:: वज्र:: शोधन>

वज्राभ्रं च धमेद्वह्नौ ततः क्षीरे विनिक्षिपेत् ।

भिन्नपत्रं तु तत्कृत्वा तण्डुलीयाम्लयोर्द्रवैः ।

भावयेदष्टयामं तदेवं शुध्यति चाभ्रकम् ॥ र॰चू॰४.१६ ॥

धान्याभ्रभस्मप्रयोगस्यारुणकृष्णभेदेन प्रकारद्वयं विलिख्यते ॥ र॰चू॰४.१७ ॥

<अभ्र:: मारण>

कृत्वा धान्याभ्रकं तत्तु शोषयित्वा तु मर्दयेत् ।

अर्कक्षीरौदनं मर्द्यमर्कमूलद्रवेण वा ॥ र॰चू॰४.१८ ॥

वेष्टयेदर्कपत्रैस्तु सम्यग्गजपुटे पचेत् ।

पुनर्मर्द्यं पुनः पाच्यं सप्तवारं प्रयत्नतः ॥ र॰चू॰४.१९ ॥

ततो वटजटाक्वाथैस्तद्वद्देयं पुटत्रयम् ।

म्रियते नात्र सन्देहः सर्वरोगेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰४.२० ॥

<अभ्र:: मारण>

अभ्रं टङ्कणसम्पिष्टं स्थाल्यां मृदयसोः पचेत् ।

म्रियते नात्र सन्देहो गुणाधिक्याय वौषधैः ॥ र॰चू॰४.२१ ॥

तण्डुलीयकबृहतीनागवल्लीतगरपुनर्नवाहिलमोचिकामण्डूकपर्णीतिक्तिकाखुपर्णिकामदनार्कार्द्रकपलाशसूतमातृकादिभिर् मर्दनपुटनैरपि मारणीयम् ॥ र॰चू॰४.२२ ॥

<अभ्र:: मारण (?)>

धान्याभ्रकस्य भागैकं द्वौ भागौ टङ्कणस्य च ।

पिष्ट्वा तदन्धमूषायां रुद्ध्वा तीव्राग्निना पचेत् ।

स्वभावशीतलं चूर्णं सर्वयोगेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰४.२३ ॥

<अभ्र:: मारण>

धान्याभ्रकं समादाय मुस्ताक्वाथैः पुटत्रयम् ।

तद्वत्पुनर्नवानीरैः कासमर्दरसैस्तथा ॥ र॰चू॰४.२४ ॥

नागवल्लीरसैः सूर्यक्षीरैर्देयं पृथक् पृथक् ।

दिनं दिनं मर्दयित्वा क्वाथैर्वटजटोद्भवैः ॥ र॰चू॰४.२५ ॥

दत्त्वा पुटत्रयं पश्चात्त्रिः पुटेन्मुसलीरसैः ।

त्रिर्गोक्षुरकषायेण त्रिःपुटेद्वानरीरसैः ॥ र॰चू॰४.२६ ॥

मोचकन्दरसैः पाच्यं त्रिरात्रं कोकिलाक्षकैः ।

रसैः पुटेच्च लोध्रस्य क्षीरादेकपुटं ततः ॥ र॰चू॰४.२७ ॥

दध्ना घृतेन मधुना स्वच्छया सितया तथा ।

एकमेकं पुटं दद्यादभ्रस्यैवं मृतिर्भवेत् ॥ र॰चू॰४.२८ ॥

सर्वरोगहरं व्योम जायते योगवाहकम् ।

कामिनीमददर्पघ्नं शस्तं पुंस्त्वोपघातिनाम् ॥ र॰चू॰४.२९ ॥

वृष्यमायुष्करं शुक्रवृद्धिसन्तानकारकम् ।

<अभ्र:: मारण (?)>

रम्भाद्भिरभ्रं लवणेन पिष्ट्वा चक्रीकृतं टङ्कणमध्यवर्ति ।

दग्धेन्धनेषु व्यजनानिलेन स्नुह्यर्कमूलाम्बुपुटं च सिद्ध्यै ॥ र॰चू॰४.३० ॥

<अभ्र:: भस्मन्:: forमुलतिओन्स्>

तुल्यं घृतं मृताभ्रेण लोहपात्रे विपाचयेत् ।

घृते जीर्णे तदभ्रं तु सर्वकार्येषु योजयेत् ॥ र॰चू॰४.३१ ॥

<अभ्र:: भस्मन्:: forमुलतिओन्स्>

त्रिफलोत्थकषायस्य पलान्यादाय षोडश ।

गोघृतस्य पलान्यष्टौ मृताभ्रस्य पलान् दश ॥ र॰चू॰४.३२ ॥

एकीकृत्य लोहपात्रे पाचयेन्मृदुनाग्निना ।

द्रवे जीर्णे समादाय सर्वरोगेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰४.३३ ॥

<??>

अरुणस्य पुनर् अमृतीकरणेन गुणवृद्धिवर्णहानस्तः ॥ र॰चू॰४.३४ ॥

अथ प्रसङ्गाद्द्रुतयो लिख्यन्ते ॥ र॰चू॰४.३५ ॥

<अभ्र:: द्रुति>

अगस्तिपुष्पनिर्यासैर्मर्दितः सूरणोदरे ।

गोष्ठभूस्थो घनो मासं जायते जलसंनिभः ॥ र॰चू॰४.३६ ॥

<अभ्र:: द्रुति>

स्वरसेन वज्रवल्ल्याः पिष्टं सौवर्चलान्वितं गगनम् ।

पक्वं च शरावपुटे बहुवारं भवति रसरूपम् ॥ र॰चू॰४.३७ ॥

<अभ्र:: द्रुति>

निजरसबहुपरिभावितसुरदालीचूर्णवापेन ।

द्रवति पुनः संस्थानं भजते गगनं न कालेऽपि ॥ र॰चू॰४.३८ ॥

<अभ्र:: सत्त्व:: द्रुति>

निजरसशतपरिभावितकञ्चुकिकन्दोत्थपरिवापात् ।

द्रुतमास्तेऽभ्रकसत्त्वं तथैव सर्वाणि लोहानि ॥ र॰चू॰४.३९ ॥

<द्रुति:: मेलापन>

कृष्णागुरुणा मिलितै रसोनसितरामठैरिमा द्रुतयः ।

सोष्णे मिलन्ति मर्द्याः स्त्रीकुसुमपलाशबीजरसैः ॥ र॰चू॰४.४० ॥

<जेwएल्स्:: द्रुति>

मुक्ताफलानि सप्ताहं वेतसाम्लेन भावयेत् ।

जम्बीरोदरमध्ये तु धान्यराशौ निधापयेत् ॥ र॰चू॰४.४१ ॥

पुटपाकेन तच्चूर्णं द्रवते सलिलं यथा ।

कुरुते योगराजोऽयं रत्नानां द्रावणं प्रिये ॥ र॰चू॰४.४२ ॥

<अभ्र (?):: सत्त्व:: पातन>

गुडः पुरस्तथा लाक्षा पिण्याकं टङ्कणं तथा ।

ऊर्णा सर्जरसश्चैव क्षुद्रमीनसमन्वितम् ॥ र॰चू॰४.४३ ॥

एतत्सर्वं तु संचूर्ण्य छागदुग्धेन पिण्डिकाः ।

कृता ध्माताः खराङ्गारैः सत्त्वं मुञ्चन्ति नान्यथा ॥ र॰चू॰४.४४ ॥

पाषाणमृत्तिकादीनि सर्वलोहानि वा पृथक् ।

अन्यानि यान्यसाध्यानि व्योमसत्त्वस्य का कथा ॥ र॰चू॰४.४५ ॥

रसेन्द्रचूडामणि ५

<गन्धक:: शोधन (मेछनिचल्)>

आदौ गन्धकटङ्कादि क्षालयेज्जम्भकरिणा ।

दृढसंलग्नधूल्यादि मलं तेन विशीर्यते ॥ र॰चू॰५.१ ॥

<सुल्fउर्:: शोधन>

गन्धः सक्षीरभाण्डस्थो वस्त्रे कूर्मपुटाच्छुचिः ।

<सुल्fउर्:: शोधन>

अथवा काञ्जिके तद्वत्सघृते शुद्धिमाप्नुयात् ॥ र॰चू॰५.२ ॥

गन्धकमत्र नवनीताख्यमुपादेयम् ॥ र॰चू॰५.३ ॥

<सुल्fउर्:: शोधन>

लौहपात्रे विनिक्षिप्य घृतम् अग्नौ प्रतापयेत् ।

तप्ते घृते तत्समानं क्षिपेद्गन्धकजं रजः ॥ र॰चू॰५.४ ॥

विद्रुतं गन्धकं ज्ञात्वा दुग्धमध्ये विनिक्षिपेत् ।

एवं गन्धकशुद्धिः स्यात्सर्वकार्येषु योजयेत् ॥ र॰चू॰५.५ ॥

<सुल्fउर्:: रेमोवल् of "स्मेल्ल्">

गन्धकस्य च पादांशं दत्त्वा च टङ्कणं पुनः ।

मर्दयेन्मातुलुङ्गाम्लै रुवुतैलेन भावयेत् ।

चूर्णं पाषाणगं कृत्वा शनैर् गन्धं खरातपे ॥ र॰चू॰५.६ ॥

विचूर्ण्य गन्धकं क्षीरे घनीभावावधिं पचेत् ।

ततः सूर्यावर्त्तरसं पुनर्दत्त्वा पचेच्छनैः ॥ र॰चू॰५.७ ॥

पश्चाच्च पातयेत्प्राज्ञो जले त्रैफलसम्भवे ।

जहाति गन्धको गन्धं निजं नास्तीह संशयः ॥ र॰चू॰५.८ ॥

<सुल्fउर्:: रेमोवल् of "स्मेल्ल्">

देवदाल्यम्लपर्णी वा नागरं वाथ दाडिमम् ।

मातुलुङ्गं यथालाभं द्रवमेकस्य वा हरेत् ॥ र॰चू॰५.९ ॥

गन्धकस्य तु पादांशं टङ्कणं द्रवसंयुतम् ।

अनयोर्गन्धकं भाव्यं त्रिभिर्वारैस् ततः पुनः ॥ र॰चू॰५.१० ॥

धूस्तूरस्तुलसीकृष्णा लशुनं देवदालिका ।

शिग्रुमूलं काकमाची कर्पूरः शङ्खिनीद्वयी ॥ र॰चू॰५.११ ॥

कृष्णागुरुश्च कस्तूरी वन्ध्याकर्कोटकीद्वयी ।

मातुलुङ्गरसैः पिष्ट्वा क्षिपेदेरण्डतैलके ॥ र॰चू॰५.१२ ॥

अनेन लौहपात्रस्थं भावयेत् पूर्वगन्धकम् ।

त्रिवारं क्षौद्रतुल्यं तु जायते गन्धकवर्जितम् ॥ र॰चू॰५.१३ ॥

<गन्धतैल>

अर्कक्षीरैः स्नुहीक्षीरैर्वस्त्रं लेप्यं तु सप्तधा ।

गन्धकं नवनीतेन पिष्ट्वा वस्त्रं विलेपयेत् ॥ र॰चू॰५.१४ ॥

तद्वर्तिर्ज्वलिता दण्डे धृता धार्या त्वधोमुखी ।

तैलं पतत्यधोभाण्डे ग्राह्यं योगेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰५.१५ ॥

<गन्धतैल>

आवर्त्यमाने पयसि दध्याद् गन्धकजं रजः ।

तज्जातदधिजं सर्पिर्गन्धतैलं नियच्छति ॥ र॰चू॰५.१६ ॥

<गन्धतैल:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

गन्धतैलं गलत्कुष्ठं हन्ति लेपाच्च भक्षणात् ।

अनेन पिण्डिका कार्या रसेन्द्रस्योक्तकर्मसु ॥ र॰चू॰५.१७ ॥

<सुल्fउर्:: बन्धन>

शुद्धसूतपलैकं तु कर्षैकं गन्धकस्य च ।

स्विन्नखल्वे विनिक्षिप्य देवदालीरसप्लुतम् ।

मर्दयेच्च कराङ्गुल्या गन्धबन्धः प्रजायते ॥ र॰चू॰५.१८ ॥

<सुल्fउर्:: पिष्टी>

भागा द्वादश सूतस्य द्वौ भागौ गन्धकस्य च ।

मर्दयेद्घृतयोगेन जायते गन्धपिष्टिका ॥ र॰चू॰५.१९ ॥

<सुल्fउर्:: बन्धन>

अष्टौ भागा रसेन्द्रस्य भाग एकस्तु गान्धिकः ।

विषतैलादिना मर्द्यो गन्धबन्धः प्रजायते ॥ र॰चू॰५.२० ॥

<सुल्fउर्:: पिष्टी>

दशनिष्कं शुद्धसूतं निष्कैकं शुद्धगन्धकम् ।

स्तोकं स्तोकं क्षिपेत्खल्वे मर्दयेच्च शनैः शनैः ।

कुट्टनाज्जायते पिष्टिः सेयं गन्धकपिष्टिका ॥ र॰चू॰५.२१ ॥

फलं चास्य गन्धकजारणनागमारणादि ॥ र॰चू॰५.२२ ॥

<सुल्fउर्:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

शुद्धगन्धो हरेद्रोगान्कुष्ठमृत्युज्वरादिकान् ।

अग्निकारी महानुष्णो वीर्यवृद्धिं करोति च ॥ र॰चू॰५.२३ ॥

रसेन्द्रचूडामणि ६

अथातः सर्वलोहाध्यायं व्याचक्ष्महे ॥ र॰चू॰६.१ ॥

रसीभवन्ति लोहानि मृतानि सुरवन्दिते ।

विनिघ्नन्ति जराव्याधीन् रसयुक्तानि किं पुनः ॥ र॰चू॰६.२ ॥

<मेतल्स्:: शोधन>

स्वर्णतारारताम्रायःपत्राण्य् अग्नौ प्रतापयेत् ।

निषिञ्चेत्तप्ततैलानि तैले तक्रे गवां जले ॥ र॰चू॰६.३ ॥

काञ्जिके च कुलत्थानां कषाये सप्तधा पृथक् ।

एवं स्वर्णादिलोहानां विशुद्धिः सम्प्रजायते ॥ र॰चू॰६.४ ॥

<मेतल्स्:: शोधन>

तप्तानि सर्वलोहानि कदलीमूलवारिणि ।

सप्तधाभिनिषिक्तानि शुद्धिम् आयान्त्यनुत्तमाम् ॥ र॰चू॰६.५ ॥

<लेअद्, तिन्:: शोधन>

नागवङ्गौ प्रतप्तौ च गालितौ तौ निषेचयेत् ।

सप्तधैव विशुद्धिः स्याद्रविदुग्धे च सप्तधा ॥ र॰चू॰६.६ ॥

<गोल्द्:: शोधन>

वर्णवृत्तिकया लिप्त्वा सप्तधा ध्मापितं वसु ।

विशुध्यति वरं किंचिद् वर्षवृद्धिश्च जायते ॥ र॰चू॰६.७ ॥

<गोल्द्:: शोधन>

वल्मीकमृत्तिका धूमं गैरिकं चेष्टका पटुः ।

इत्येता मृत्तिकाः पञ्च जम्बीरैरारनालकैः ॥ र॰चू॰६.८ ॥

पिष्ट्वा लेप्यं स्वर्णपत्रं श्रेष्ठं पुटेन शुध्यति ।

<सिल्वेर्:: शोधन>

नागेन टङ्कणेनैव द्रावितं शुद्धिमृच्छति ।

रजतं दोषनिर्मुक्तं किं वा क्षाराम्लपाचितम् ॥ र॰चू॰६.९ ॥

<ताम्र:: शोधन>

स्नुह्यर्कक्षीरलवणकाञ्जिकैस्ताम्रपत्रकम् ।

लिप्त्वा प्रताप्य निर्गुण्डीरसे सिञ्चेत्पुनः पुनः ।

वारान् द्वादश तच्छुध्येल्लेपात्तापाच्च सेचनात् ॥ र॰चू॰६.१० ॥

<चोप्पेर्:: शोधन>

गोमूत्रेण पचेद्यामं ताम्रपत्रं दृढाग्निना ।

साम्लक्षारेण संशुद्धिं ताम्रमाप्नोति सर्वथा ॥ र॰चू॰६.११ ॥

<राजरीति, ब्रोन्शे:: शोधन, मारण>

राजरीतिं तथा घोषं ताम्रवच्छोधयेद् भिषक् ।

ताम्रवन्मारयेच्चापि ताम्रवच्च तयोर्गुणाः ॥ र॰चू॰६.१२ ॥

<ब्रोन्शे, ब्रस्स्, लेअद्, तिन्:: शोधन>

घोषारनागवङ्गानि निषेकैर्मुनितुल्यकैः ।

निर्गुण्डीरसमध्ये तु शुध्यन्ते नात्र संशयः ॥ र॰चू॰६.१३ ॥

<इरोन्:: शोधन:: अद्रि>

त्रिफलाष्टगुणे तोये त्रिफलाषोडशं पलम् ।

तत्क्वाथे पादशेषे तु लोहस्य पलपञ्चकम् ॥ र॰चू॰६.१४ ॥

कृत्वा पत्राणि तप्तानि सप्तवारान्निषेचयेत् ।

एवं प्रलीयते दोषो गिरिजो लोहसम्भवः ॥ र॰चू॰६.१५ ॥

<इरोन्:: शोधन>

तत्तद्व्याध्युपयुक्तानाम् औषधानां जलेऽयसः ।

प्रक्षेपं प्राह तत्त्वज्ञः सिद्धो नागार्जुनस्ततः ॥ र॰चू॰६.१६ ॥

<इरोन्:: शोधन>

सर्वाभावे निषेक्तव्यं क्षीरतैलाज्यगोजले ।

शुद्धस्य शोधनं ह्येतद्गुणाधिक्याय संमतम् ॥ र॰चू॰६.१७ ॥

<दिवेर्स् सत्त्वस्:: शोधन>

खसत्त्वं लौहवच्छोध्यं ताम्रवत्ताप्यसत्त्वकम् ।

रसकालशिलातुत्थसत्त्वं क्षाराम्लपाचनैः ।

दिनैकेनैव शुध्यन्ति भूनागाद्यास्तथाविधैः ॥ र॰चू॰६.१८ ॥

सिद्धलक्ष्मीश्वरप्रोक्तप्रक्रियाकुशलो भिषक् ।

लोहानां सरसं भस्म सर्वोत्कृष्टं प्रकल्पयेत् ॥ र॰चू॰६.१९ ॥

<सप्तधातु:: मारण>

शिलागन्धार्कदुग्धाक्ताः स्वर्णाद्याः सप्तधातवः ।

म्रियन्ते द्वादशपुटैः सत्यं गुरुवचो यथा ॥ र॰चू॰६.२० ॥

<सप्तधातु:: मारण>

रसमिश्राश्चतुर्यामं स्वर्णाद्याः सप्तधातवः ।

म्रियन्ते सिकतायन्त्रे गन्धकैरमृताधिकाः ॥ र॰चू॰६.२१ ॥

गन्धैर् एकद्वित्रिवारान् पच्यन्ते फलदर्शनात् ।

षड्गुणादिश्च गन्धोऽत्र गुणाधिक्याय जार्यते ॥ र॰चू॰६.२२ ॥

<गोल्द्:: मारण>

समसूतेन वै पिष्टिं कृत्वाग्नौ नाशयेद्रसम् ।

स्वर्णं तत्समताप्येन पुटितं भस्म जायते ॥ र॰चू॰६.२३ ॥

<गोल्द्:: मारण, रेमोवल् of नाग>

हेमपत्राणि सूक्ष्माणि जम्भाम्भो नागभस्मतः ।

लेपतः पुटयोगेन त्रिवारं भस्मतां नयेत् ।

पुनः पुटे त्रिवारं तन्म्लेच्छतो नागहानये ॥ र॰चू॰६.२४ ॥

<गोल्द्:: मारण>

शुद्धसूतसमं स्वर्णं खल्वे कृत्वा तु गोलकम् ।

ऊर्ध्वाधो गन्धकं दत्त्वा सर्वतुल्यं निरुध्य च ॥ र॰चू॰६.२५ ॥

त्रिंशद्वनोपलैर्देयाः पुटाश्चैवं चतुर्दश ।

निरुत्थं जायते भस्म गन्धो देयः पुनः पुनः ॥ र॰चू॰६.२६ ॥

<गोल्द्:: मारण>

स्वर्णम् आवृत्य तोलैकं माषैकं शुद्धगन्धकम् ।

क्षिप्त्वा चाम्लेन संचूर्ण्य तत्तुल्यौ गन्धमाक्षिकौ ॥ र॰चू॰६.२७ ॥

अम्लेन मर्दयेद्यामं रुद्ध्वा लघुपुटे पचेत् ।

गन्धः पुनः पुनर्देयो म्रियते दशभिः पुटैः ॥ र॰चू॰६.२८ ॥

<सिल्वेर्:: मारण>

विधाय पिष्टिं सूतेन रजतस्याथ मेलयेत् ।

तालं गन्धं समं पश्चान्मर्दयेन्निम्बुकद्रवैः ।

द्वित्रिपुटैर्भवेद्भस्म योज्यमेवं रसादिषु ॥ र॰चू॰६.२९ ॥

सूतेन समेनेत्यर्थः ।

अत्र सूतरक्षार्थं गन्धः पुनर् अधिको देयः ॥ र॰चू॰६.३० ॥

<चोप्पेर्:: मारण>

गन्धेन ताम्रतुल्येन ह्यम्लपिष्टेन लेपयेत् ।

कण्टवेध्यं ताम्रपत्रम् अन्धयित्वा पुटे पचेत् ॥ र॰चू॰६.३१ ॥

उद्धृत्य चूर्णयेत्तस्मिन् पादांशं गन्धकं क्षिपेत् ।

पाच्यं जम्भाम्भसा पिष्टं समो गन्धश्चतुःपुटे ॥ र॰चू॰६.३२ ॥

मातुलुङ्गरसैः पिष्ट्वा पुटमेकं प्रदापयेत् ।

सितशर्कराप्येवं पुटदाने मृतिर्भवेत् ॥ र॰चू॰६.३३ ॥

<चोप्पेर्:: मारण>

ताम्रपादांशतः सूतं ताम्रतुल्यं तु गन्धकम् ।

मर्दयेद्यामयुग्मं तु यावत्कज्जलिका भवेत् ॥ र॰चू॰६.३४ ॥

तां तु कन्यारसैः पिष्ट्वा ताम्रपत्राणि लेपयेत् ।

संशुष्काणि ततस्तानि शेषकज्जलिकान्तरम् ॥ र॰चू॰६.३५ ॥

निक्षिप्य हण्डिकामध्ये शरावेण निरोधयेत् ।

सन्धिरोधं द्वयोः कुर्यादम्बुभस्म विलेपनम् ॥ र॰चू॰६.३६ ॥

हण्डिकां पटुनापूर्य भस्मना वा गलावधि ।

पिधाय चुल्ल्यामारोप्य वह्निं प्रज्वालयेद् दृढम् ।

चतुर्यामं ततः स्वाङ्गशीतलं तत्समुद्धरेत् ॥ र॰चू॰६.३७ ॥

न रसेन विना लौहं न रसं चाभ्रकं विना ।

एकत्वेन शरीरस्य बन्धो भवति देहिनः ॥ र॰चू॰६.३८ ॥

चपलेन विना लौहं यः करोति पुमानिह ।

उदरे तस्य किट्टानि जायन्ते नात्र संशयः ॥ र॰चू॰६.३९ ॥

वस्तुतस्तु प्राशस्त्याय रसयोगो रसाभ्रयोगश्च ।

अनयोर्मात्रा युक्त्यनुसारिणी ततो म्रियत इति शेषः ॥ र॰चू॰६.४० ॥

<रेमेद्य् अगैन्स्त् वोमित्>

अम्लपिष्टं मृतं ताम्रं शरणस्थं लिपेन्मृदा ।

पचेत्पञ्चामृतैर्वापि त्रिधावान्त्यादिशान्तये ॥ र॰चू॰६.४१ ॥

सूरणपक्षे बृहत्पुटप्रदानम् ।

<चोप्पेर्:: मारण>

जम्भाम्भसा सैन्धवसंयुतेन सगन्धकं स्थापय शुल्वपत्रम् ।

पङ्कायमानं पुटयेत्सुयुक्त्या वान्त्यादिकं यावदुपैति शान्तिम् ॥ र॰चू॰६.४२ ॥

<चोप्पेर्:: मृतोत्थ:: मारण (= रेपेअतेद् मारण)>

मृतोत्थशुद्धं संतप्तं ताम्रचक्रं बलिस्थितम् ।

मृतं स्यात्तत्र सूतेन्द्रं दद्याद्दोषानुसारतः ॥ र॰चू॰६.४३ ॥

<चोप्पेर्:: मारण>

रसगन्धकयोः कृत्वा कञ्जलीम् अर्धमानयोः ।

वारा लिम्पेत् कण्टवेध्यं म्रियते ताम्रमातपे ॥ र॰चू॰६.४४ ॥

<गोल्द्:: production:: fरोम् चोप्पेर्>

आर्कं भस्म स्थालिकायां निधाय ज्वालां दत्त्वा नाशयेत्तत्र गन्धम् ।

आवर्त्यैतन्मारयेत्सप्तवारानित्थं शुल्बं जायते हेमतुल्यम् ॥ र॰चू॰६.४५ ॥

<??>

शशिहाटकहेलिदलं रसबलितमेकमर्दितं बलिना ।

इष्टरसपिष्टमतः कृतपर्पटम् अर्पयेत् तदनु ॥ र॰चू॰६.४६ ॥

<माक्षिक:: सत्त्व:: मारण>

माक्षीकरसकादीनां सत्त्वं हन्याच्च ताम्रवत् ॥ र॰चू॰६.४७ ॥

<तिन्:: मारण>

वङ्गं खर्परके कृत्वा चुल्ल्यां संस्थापयेत् सुधीः ।

द्रवीभूते पुनस्तस्मिन् चूर्णान्येतानि दापयेत् ॥ र॰चू॰६.४८ ॥

प्रथमे रजनीचूर्णं द्वितीये च यवानिकाम् ।

तृतीये जीवकं चैव ततश्चिञ्चात्वगुद्भवम् ॥ र॰चू॰६.४९ ॥

अश्वत्थवल्कलोत्थं च चूर्णं तत्र विनिक्षिपेत् ।

एवं विधानतो वङ्गो म्रियते नात्र संशयः ॥ र॰चू॰६.५० ॥

<लेअद्:: मारण>

नागं खर्परके निधाय कुनटीचूर्णं ददीत द्रुते निम्बूत्थद्रवगन्धकेन पुटितं भस्मीभवत्याशु तत् ।

एवं तालकवापतस्तु कुटिलं चूर्णीकृतं तत्पुटेद् गन्धाम्लेन समस्तदोषरहितं योगेषु योज्यं भवेत् ॥ र॰चू॰६.५१ ॥

<सिन्दूर:: production>

भूभुजङ्गमगस्तिं च पिष्ट्वा पात्रं प्रलेपयेत् ।

तत्र सविद्रुते नागे वासापामार्गसम्भवम् ॥ र॰चू॰६.५२ ॥

क्षारं विमिश्रयेत्तत्र चतुर्थांशं गुरूक्तितः ।

प्रहरं पाचयेच्चुल्ल्यां वासादर्व्या विघट्टयन् ॥ र॰चू॰६.५३ ॥

तत उद्धृत्य तच्चूर्णं वासानीरैर्विमर्दयेत् ।

पुटेत्पुनः समुद्धृत्य तद्द्रवेण विमर्दयेत् ।

एवं सप्तपुटैर्नागः सिन्दूरो जायते ध्रुवम् ॥ र॰चू॰६.५४ ॥

<इरोन्:: मारणम्>

लौहं पत्रसतीवतप्तम् असकृत् क्वाथे क्षिपेत्त्रैफले चूर्णीभूतम् अतः पुनस्त्रिफलजे क्वाथे पचेद् गोजले ।

मत्स्याक्षीत्रिफला एतेन पुटयेद्यावन्निरुत्थं भवेत् पश्चादाज्यमधुप्लुतं सुपुटितं सिद्धं भवेद् आयसम् ॥ र॰चू॰६.५५ ॥

अत्र मत्स्याक्षी मछेछी ।

प्रकृतत्रिचतुःपुटे मनःशिलां किंचिद् दद्यात् ॥ र॰चू॰६.५६ ॥

<इरोन्:: मारण>

परिप्लुतं दाडिमपत्रवारा लौहं रजः स्वल्पकटोरिकायाम् ।

म्रियेत वस्त्रावृतमर्कभासा योज्यं पुटैः स्यात् त्रिफलादिकानाम् ॥ र॰चू॰६.५७ ॥

पुटबाहुल्यं गुणाधिक्याय शतादिपुटपक्षे मुद्गनिभं कृत्वा पुटान् दद्याद्वस्त्रपूतं च न कुर्यात् ।

त्रिफलादिर् अमृतसारलौहे वक्ष्यते ॥ र॰चू॰६.५८ ॥

<इरोन्:: मारण:: वारितर>

सूतकाद्द्विगुणं गन्धं दत्त्वा कृत्वा च कज्जलीम् ।

द्वयोः समं लोहचूर्णं मर्दयेत्कन्यकाद्रवैः ॥ र॰चू॰६.५९ ॥

यामयुग्मं ततः पिण्डं कृत्वा ताम्रस्य पात्रके ।

घर्मे धृत्वोरुवूकस्य पत्रैराच्छादयेद् बुधः ॥ र॰चू॰६.६० ॥

यामार्धेनोष्णता भूयाद्धान्यराशौ न्यसेत्ततः ।

दत्त्वोपरि शरावं तु त्रिदिनान्ते समुद्धरेत् ॥ र॰चू॰६.६१ ॥

पिष्ट्वा च गालयेद्वस्त्रादेवं वारितरं भवेत् ।

एवं सर्वाणि लोहानि स्वर्णादीन्यपि मारयेत् ॥ र॰चू॰६.६२ ॥

<इरोन्:: छेच्किन्ग् थे वारितर स्तते>

सर्वमेतन्मृतं लौहं ध्मातव्यं मित्रपञ्चकैः ।

यद्येवं स्यान्निरुत्थानं सेव्यं वारितरं हि तत् ॥ र॰चू॰६.६३ ॥

<मित्रपञ्चक>

मधुसर्पिस्तथा गुञ्जा टङ्कणं गुग्गुलुस्तथा ।

मित्रपञ्चकमेतत्तु गणितं धातुमेलने ॥ र॰चू॰६.६४ ॥

<इरोन्:: मृत:: छेच्किन्ग् थे मृत-स्तते>

मध्वाज्यं मृतलौहं च सरूप्यं सम्पुटे क्षिपेत् ।

रुद्ध्वा ध्माते च संग्राह्यं रूप्यं वै पूर्वमानकम् ।

तदा लौहं मृतं विद्यादन्यथा मारयेत्पुनः ॥ र॰चू॰६.६५ ॥

<इरोन्:: मारण:: निरुत्थान>

गन्धकेनोत्थितं लौहं तुल्यं खल्वे विमर्दयेत् ।

दिनैकं कन्यकाद्रावैः रुद्ध्वा गजपुटे पचेत् ।

इत्येवं सर्वलौहानां कर्तव्येयं निरुत्थितिः ॥ र॰चू॰६.६६ ॥

यववृद्ध्या प्रयोक्तव्यं हेम गुञ्जाष्टकं रविः ।

तारं तद्द्विगुणं लौहमन्यत्तु त्रिगुणाधिकम् ॥ र॰चू॰६.६७ ॥

<किट्ट (रुस्त्!):: अगे => ॠउअलित्य्>

शतोर्ध्वम् उत्तमं किट्टं मध्यं चाशीतिवार्षिकम् ।

अधमं षष्टिवर्षीयं ततो हीनविषोपमम् ॥ र॰चू॰६.६८ ॥

<मण्डूर:: production>

अक्षाङ्गारैर्धमेत्किट्टं लोहजं तद्गवां जलैः ।

सेचयेत्तप्ततप्तं च सप्तवारं पुनः पुनः ॥ र॰चू॰६.६९ ॥

चूर्णयित्वा ततः क्वाथैर् द्विगुणैस्त्रिफलोद्भवैः ।

आलोड्य भर्जयेद्वह्नौ मण्डूरं जायते वरम् ॥ र॰चू॰६.७० ॥

<स्वर्ण, रूप्य>

आयुर्लक्ष्मीप्रभाधीस्मृतिकरमखिलव्याधिविध्वंसि पुण्यम् ।

भूतावेशप्रशान्तिस्मरभवसुखदं सौख्यपुष्टिप्रकाशि ।

गाङ्गेयं चाथ रूप्यं गदहम् अजराकारि मेहापहारि ।

क्षीणानां पुष्टिकारि स्फुटम् अतिकरणं कारणं वीर्यवृद्धेः ॥ र॰चू॰६.७१ ॥

<गोल्द्:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

मधुरं कटुकं पाके सुवर्णं वीर्यशीतलम् ।

सर्वदोषप्रशमनं विषघ्नं गरनाशनम् ॥ र॰चू॰६.७२ ॥

अलक्ष्मीकलिपापानां प्रयोगस्तस्य नाशनः ।

आयुर्मेधास्मृतिकरः पुष्टिकान्तिविवर्धनः ॥ र॰चू॰६.७३ ॥

सर्वौषधिप्रयोगैर् ये व्याधयो न विनिर्जिताः ।

कर्मभिः पञ्चभिश्चापि सुवर्णं तेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰६.७४ ॥

शिलाजतुप्रयोगैश्च ताप्यसूतकयोस्तथा ।

अन्यै रसायनैश्चापि प्रयोगो हेम्न उत्तमः ॥ र॰चू॰६.७५ ॥

ताप्यसूतकयोरित्यत्र सामान्यसंस्कृतसूतको ज्ञेयः ।

विशेषसंस्कृतसूतकस्य तु व्योमगामित्वादिप्रदत्वात् ॥ र॰चू॰६.७६ ॥

मध्वामलकचूर्णं तु सुवर्णं चेति तत्त्रयम् ।

प्राश्यारिष्टगृहीतोऽपि मुच्यते प्राणसंशयात् ॥ र॰चू॰६.७७ ॥

मेधाकामस्तु वचया श्रीकामः पद्मकेशरैः ।

शङ्खपुष्प्या वयोऽर्थी च विदार्या च प्रजार्थकः ॥ र॰चू॰६.७८ ॥

<चोप्पेर्:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

गुल्मपाण्डुपरिणामशूलहृल्लेखनं कृमिहरं विशोधनम् ।

प्लीहकुष्ठजठरामशूलजिच्छ्लेष्मवातहरणं रविनाम ॥ र॰चू॰६.७९ ॥

<पित्तल, कांस्य>

रीतिका श्लेष्मपित्तघ्नी कांस्यमुष्णं च लेखनम् ॥ र॰चू॰६.८० ॥

<तिन्:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

वङ्गो दाहहरः पाण्डुजन्तुमेहविनाशनः ॥ र॰चू॰६.८१ ॥

<लेअद्:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

दशनागबलं धत्ते वीर्यायुःकान्तिवर्धनः ।

रोगान् हन्ति मृतो नागः सेव्यो रङ्गोऽपि तद्गुणः ॥ र॰चू॰६.८२ ॥

तृष्णामशोथशूलार्शःकुष्ठपाण्डुत्वमेहजित् ।

वयस्यो गुरुचक्षुष्यः सरो मेदोऽनिलापहः ।

तारस्य रञ्जको नागो वातपित्तकफापहः ॥ र॰चू॰६.८३ ॥

<इरोन्:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

आयुःप्रदाता बलवीर्यकर्ता रोगापहर्ता कदनस्य कर्ता ।

अयःसमानं नहि किंचिदस्ति रसायनं श्रेष्ठतमं नराणाम् ॥ र॰चू॰६.८४ ॥

<इरोन्:: ऋएइहेन्fओल्गे देर् ङ्ंते>

सामान्याद् द्विगुणं क्रौञ्चं कलिङ्गोऽष्टगुणस्ततः ।

कलेर्दशगुणं भद्रं भद्राद्वज्रं सहस्रधा ॥ र॰चू॰६.८५ ॥

वज्राच्छतगुणं पाण्डिर् निरङ्गं दशभिर्गुणैः ।

तस्मात् सहस्रगुणितम् अयः कान्तं महाबलम् ॥ र॰चू॰६.८६ ॥

यल्लोहं यद्गुणं प्रोक्तं तत्किट्टं चापि तद्गुणम् ॥ र॰चू॰६.८७ ॥

रसेन्द्रचूडामणि ७

अथ विषोपरससाधनाध्यायं व्याचक्ष्महे ॥ र॰चू॰७.१ ॥

विषं हि नाम निखिलरसायनानाम् ऊर्जस्वलम् अखिलव्याधिविध्वंसविधायकताम् आसादयति ॥ र॰चू॰७.२ ॥

तत्खल्वष्टादशप्रकारं भवति ।

यत्र सक्तुकमुस्तककौर्मदार्वीकसार्षपसैकतवत्सनाभश्वेतशृङ्गिभेदानि प्रयोगार्थम् आहरणीयानि भवन्ति ॥ र॰चू॰७.३ ॥

<सक्तुक>

चित्रमुत्पलकन्दाभं सुपिष्टं सक्तुवद्भवेत् ।

सक्तुकं तद्विजानीयाद्दीर्घवेगं महोल्बणम् ॥ र॰चू॰७.४ ॥

<मुस्तक>

ह्रस्ववेगं च रोगघ्नं मुस्तकं मुस्तकाकृति ।

<कौर्म, दार्वीक>

कूर्माकृति भवेत्कौर्मं दार्वीको ऽहिफणाकृति ॥ र॰चू॰७.५ ॥

<सार्षप>

ज्वरहृत्सार्षपं रोमसर्षपामकणाचितम् ।

स्थूलसूक्ष्मैः कणैर्युक्तः श्वेतपीतैर् विरोमकः ॥ र॰चू॰७.६ ॥

<सैकत>

ज्वरादिसर्वरोगघ्नः कन्दः सैकतमुच्यते ॥ र॰चू॰७.७ ॥

<वत्सनाभ>

यः कन्दो गोस्तनाकारो न दीर्घः पञ्चमाङ्गुलात् ।

न स्थूलो गोस्तनादूर्ध्वं द्विविधो वत्सनाभकः ॥ र॰चू॰७.८ ॥

आशुकारी लघुस्त्यागी शुक्लकृष्णोऽन्यथा भवेत् ।

प्रयोज्यो रोगहरणे जारणायां रसायने ॥ र॰चू॰७.९ ॥

<श्वेतशृङ्गी>

गोशृङ्गवद्द्विधा शृङ्गी श्वेतः स्याद् बहिरन्तरे ॥ र॰चू॰७.१० ॥

एतानि सक्तुकाद्यानि वातादौ रक्तमेलनेनोन्मादसन्निपातादौ च प्रयोज्यानि ॥ र॰चू॰७.११ ॥

कालकूटमेषशृङ्गीदर्दुरहालाहलकर्कोटग्रन्थिहारिद्ररक्तशृङ्गीकेशरयमदंष्ट्राप्रभेदेन दशविषाणि परिवर्जनीयानि ॥ र॰चू॰७.१२ ॥

<कालकूट>

वृत्तकन्दो भवेत्कृष्णो जम्बीरफलवच्च यः ।

तं कालकूटं जानीयात् घ्राणमात्रान्मृतिप्रदम् ॥ र॰चू॰७.१३ ॥

<मेषशृङ्गी>

मेषशृङ्गाकृतिः कन्दो मेषशृङ्गीति कीर्त्यते ।

<दर्दुर>

दर्दुराकृतिकः कन्दो दर्दुरः कथितस्तु सः ॥ र॰चू॰७.१४ ॥

<हलाहल>

अन्तर्नीलं बहिः श्वेतं विजानीयाद्धलाहलम् ।

<कर्कोट>

कर्कोटाभं तु कर्कोटं खरं बाह्येऽन्तरे मृदु ॥ र॰चू॰७.१५ ॥

<हारिद्र>

हरिद्राग्रन्थिवद्ग्रन्थिः कृष्णवर्णोऽतिभीषणः ।

मूलाग्रयोः सुवृत्तः स्यादायतः पीतगर्भकः ।

कञ्चुकाढ्यः स्निग्धपर्वा हारिद्रः स्याच्च कन्दकः ॥ र॰चू॰७.१६ ॥

<रक्तशृङ्गी>

गोशृङ्गाग्रेऽथ संक्षिप्ते नाशयासृक् प्रवर्तते ।

कन्दो लघुर् गोस्तनवद् रक्तशृङ्गीति तद्विषम् ॥ र॰चू॰७.१७ ॥

<केसर>

शुक्लाभं यत्केशरं स्याद्गर्भे तत्केशरं विदुः ।

<यमदंष्ट्रा>

श्वदंष्ट्रारूपसंस्थाना यमदंष्ट्रेति सोच्यते ॥ र॰चू॰७.१८ ॥

रसवादे धातुवादे विषवादे क्वचित्क्वचित् ।

दशैतानि प्रयुज्यन्ते न भैषज्ये रसायने ॥ र॰चू॰७.१९ ॥

उद्धरेत् फलपाके तु नवं स्निग्धं घनं गुरु ।

अव्याहतं विषहरैर्वातादिभिर् अशोषितम् ॥ र॰चू॰७.२० ॥

<पोइसोन्:: शोधन>

विषभागान् चणकवत्स्थूलान् कृत्वा तु भाजने ।

तत्र गोमूत्रकं क्षिप्त्वा प्रत्यहं नित्यनूतनम् ॥ र॰चू॰७.२१ ॥

शोषयेत् त्रिदिनाद् ऊर्ध्वं धृत्वा तीव्रातपे ततः ।

प्रयोगेषु प्रयुञ्जीत भागमानेन तद्विषम् ॥ र॰चू॰७.२२ ॥

<पोइसोन्:: शुद्ध:: स्तोरगे>

रक्तसर्षपतैलेन लिप्ते वाससि धारयेत् ।

विषं शुद्धं प्रयत्नेन नान्यत्र गुणहानितः ॥ र॰चू॰७.२३ ॥

<पोइसोन्:: मारण>

समटङ्कणसम्पिष्टं तद्विषं मृतमुच्यते ।

योजयेत् सर्वरोगेषु न विकारं करोति तत् ॥ र॰चू॰७.२४ ॥

<पोइसोन्:: सुब्त्य्पेस्:: चोलोर्, चस्ते>

श्वेतो रक्तश्च पीतश्च कृष्णश्चेति चतुर्विधः ।

ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः क्रमाज्ज्ञेयश्च शूद्रकः ॥ र॰चू॰७.२५ ॥

सर्वरोगहरो विप्रः क्षत्रियो रसवादकृत् ।

वैश्योऽपि रोगहर्ता स्याच्छूद्रः सर्वत्र निन्दितः ॥ र॰चू॰७.२६ ॥

ब्राह्मणो दीयते रोगे क्षत्रियो विषभक्षणे ।

वैश्यो व्याधिषु सर्वेषु सर्पदंष्ट्रे च शूद्रकः ॥ र॰चू॰७.२७ ॥

शरद्ग्रीष्मवसन्तेषु वर्षासु न तु दापयेत् ।

चतुर्मासे हरेद्रोगान् कुष्ठलूतादिकानपि ॥ र॰चू॰७.२८ ॥

<पोइसोन्:: ॠउअन्तितिएस्>

यवाष्टकं भवेद्यावदभ्यस्तं तिलमात्रया ।

सर्वरोगोपशमनं दृष्टिपुष्टिकरं भवेत् ॥ र॰चू॰७.२९ ॥

प्रथमे सार्षपी मात्रा द्वितीये सर्षपद्वयम् ।

तृतीये च चतुर्थे च पञ्चमे दिवसे तथा ॥ र॰चू॰७.३० ॥

षष्ठे च सप्तमे चैव क्रमवृद्ध्या विवर्धयेत् ।

सप्तसर्षपमात्रेण प्रथमं सप्तकं नयेत् ॥ र॰चू॰७.३१ ॥

<पोइसोन्:: रुलेस् for चोन्सुमे>

क्रमहान्या तथा देयं द्वितीये सप्तके विषम् ।

यवमात्रं विषं देयं तृतीये सप्तके क्रमात् ॥ र॰चू॰७.३२ ॥

वृद्धहान्या च दातव्यं चतुर्थे सप्तके तथा ।

यवमात्रं ग्रसेत्स्वस्थो गुञ्जामात्रं तु कुष्ठवान् ॥ र॰चू॰७.३३ ॥

अशीतिर्यस्य वर्षाणि वसुवर्षाणि यस्य वा ।

विषं तस्मै न दातव्यं दत्तं वै दोषकारकम् ॥ र॰चू॰७.३४ ॥

दातव्यं सर्वरोगेषु घृताशिनि हिताशिनि ।

क्षीराशिनि प्रयोक्तव्यं रसायनरते नरे ॥ र॰चू॰७.३५ ॥

ब्रह्मचर्यप्रधानं हि विषकल्पे समाचरेत् ।

पथ्यैः सुस्थमना भूत्वा तदा सिद्धिर्न संशयः ॥ र॰चू॰७.३६ ॥

<पोइसोन्:: ८ वेगस्>

मात्राधिकं यदा मर्त्यः प्रमादाद्भक्षयेद्विषम् ।

अष्टौ वेगास्तदा चैव जायन्ते तस्य देहिनः ॥ र॰चू॰७.३७ ॥

संतापः प्रथमे वेगे द्वितीये वेपथुर्भवेत् ।

वेगे तृतीये दाहः स्याच्चतुर्थे पतनं भुवि ॥ र॰चू॰७.३८ ॥

फेनं तु पञ्चमे वेगे षष्ठे विकलता भवेत् ।

जडता सप्तमे वेगे मरणं चाष्टमे भवेत् ॥ र॰चू॰७.३९ ॥

<पोइसोन्:: हेअलिन्ग् थे वेगस्>

विषवेगानिति ज्ञात्वा मन्त्रतन्त्रैर्विनाशयेत् ॥ र॰चू॰७.४० ॥

अतिमात्रं यदा भुक्तं वमनं कारयेत्तदा ॥ र॰चू॰७.४१ ॥

तावद्दद्यादजादुग्धं यावद् वान्तिर्न जायते ।

अजादुग्धं यदा कोष्ठे स्थिरीभवति देहिनः ।

विषवेगं तदोत्तीर्णं जानीयात्कुशलो भिषक् ॥ र॰चू॰७.४२ ॥

विषं हन्याद्रसः पीतो रजनीमेघनादयोः ।

सर्पाक्षी टङ्कणं वापि घृतेन विषहृत्परम् ॥ र॰चू॰७.४३ ॥

पुत्रजीवकमज्जा वा पीतो निम्बुकवारिणा ।

विषवेगं निहन्त्येव वृष्टिर्दावानलं यथा ॥ र॰चू॰७.४४ ॥

न क्रोधिते न पित्तार्ते न क्लीबे राजयक्ष्मणि ।

क्षुत्तृष्णाश्रमघर्माध्वसेविनि क्षयरोगिणि ।

गर्भिणीबालवृद्धेषु न विषं राजमन्दिरे ॥ र॰चू॰७.४५ ॥

न दातव्यं न भोक्तव्यं विषं वादे कदाचन ।

आचार्येण तु भोक्तव्यं शिष्यप्रत्ययकारकम् ॥ र॰चू॰७.४६ ॥

<पोइसोन्:: सुब्त्य्पेस्>

कालकूटो वत्सनाभः शृङ्गिकश्च प्रदीपनः ।

हालाहलो ब्रह्मपुत्रो हारिद्रः सक्तुकस्तथा ।

सौराष्ट्रिकः इति प्रोक्ता विषभेदा अमी नव ॥ र॰चू॰७.४७ ॥

<उपविष>

अर्कसेहुण्डधुस्तूरलाङ्गलीकरवीरकाः ।

गुञ्जाहिफेनावित्येताः सप्तोपविषजातयः ॥ र॰चू॰७.४८ ॥

<mercury:: पक्षछेद:: ब्य् पोइसोन्>

एतैर्विमर्दितः सूतश्छिन्नपक्षः प्रजायते ।

मुखं च जायते तस्य धातूंश्च ग्रसतेतराम् ॥ र॰चू॰७.४९ ॥

<वज्र:: सुब्त्य्पेस्:: colour>

श्वेतरक्तपीतकृष्णा द्विजाद्या वज्रजातयः ।

स्त्रीपुंनपुंसकात्मानो लक्षणेन तु लक्षयेत् ॥ र॰चू॰७.५० ॥

<वज्र:: पुंवज्र>

वृत्ताः फलकसम्पूर्णास्तेजोवन्तो बृहत्तराः ।

पुरुषास्ते समाख्याता रेखाबिन्दुविवर्जिताः ॥ र॰चू॰७.५१ ॥

<वज्र:: स्त्रीवज्र>

रेखाबिन्दुसमायुक्ताः षट्कोणास्ते स्त्रियो मताः ॥ र॰चू॰७.५२ ॥

<वज्र:: नपुंसक>

त्रिकोणाः पत्तला दीर्घा विज्ञेयास्ते नपुंसकाः ॥ र॰चू॰७.५३ ॥

<वज्र:: प्रोपेर्तिएस् of गेन्देर्स्>

सर्वेषां पुरुषाः श्रेष्ठा वेधका रसबन्धकाः ।

स्त्रीवज्रं देहसिद्ध्यर्थं क्रामणे स्यान्नपुंसकम् ॥ र॰चू॰७.५४ ॥

विप्रो रसायने प्रोक्तः क्षत्रियो रोगनाशने ।

वादे वैश्यं विजानीयाद् वयःस्तम्भे तुरीयकम् ॥ र॰चू॰७.५५ ॥

स्त्री तु स्त्रीणां प्रदातव्या क्लीबे क्लीबं तथैव च ।

सर्वेषां सर्वदा योज्याः पुरुषा बलवत्तराः ॥ र॰चू॰७.५६ ॥

<वज्र:: शोधन>

व्याघ्रीकन्दोदरे क्षिप्त्वा सप्तधा पुटितः पविः ।

हयमूत्रस्य निर्वापाच्छुद्धः प्रतिपुटं भवेत् ॥ र॰चू॰७.५७ ॥

<वज्र:: मारणम्>

त्रिवर्षनागवल्ल्याश्च कार्पास्या वाथ मूलिकाम् ।

पिष्ट्वा तन्मध्यगं वज्रं कृत्वा मूषां निरोधयेत् ।

मुनिसंख्यैर् गजपुटैर्म्रियते ह्यविचारितम् ॥ र॰चू॰७.५८ ॥

<वज्र:: मारण>

मण्डूकं कांस्यजे पात्रे निगृह्य स्थापयेत्सुधीः ।

स भीतो मूत्रयेत्तत्र तन्मूत्रे वज्रमावपेत् ।

तप्तं तप्तं च बहुधा वज्रस्यैवं मृतिर्भवेत् ॥ र॰चू॰७.५९ ॥

<वज्र:: मारण>

हिङ्गुसैन्धवसंयुक्ते क्वाथे कौलत्थके क्षिपेत् ।

तप्तं तप्तं पुनर्वज्रं भवेद्भस्म त्रिसप्तधा ॥ र॰चू॰७.६० ॥

<वज्र:: भस्मन्:: उसे>

रसे यत्र भवेद्वज्रं रसः सोऽमृतमुच्यते ।

भस्मीभावगतं युक्त्या वज्रवत् कुरुते तनुम् ॥ र॰चू॰७.६१ ॥

<वैक्रान्त:: शोधन>

वैक्रान्तं वज्रवच्छोध्यं नीलं श्वेतं च लोहितम् ।

<वैक्रान्त:: फ्य्स्. प्रोपेर्तिएस्>

वज्रलक्षणसंयुक्तं दाहघातासहिष्णु तत् ॥ र॰चू॰७.६२ ॥

<वैक्रान्त:: मारण>

हयमूत्रेण तत्सिञ्चेत्तप्तं तप्तं त्रिसप्तधा ।

पञ्चाङ्गोत्तरवारुण्या लिप्तं मूषागतं पुटैः ॥ र॰चू॰७.६३ ॥

कुञ्जराख्यैर्मृतिं याति वैक्रान्तं सप्तभिस्तथा ।

<वैक्रान्त:: सुब्स्तितुते for वज्र>

भस्मीभूतं तु वैक्रान्तं वज्रस्थाने नियोजयेत् ॥ र॰चू॰७.६४ ॥

<नवरत्नानि>

पुंवज्रं गरुडोद्गारं माणिक्यं वासवोपलम् ।

वैदूर्यपुष्पे गोमेदं मौक्तिकं च प्रवालकम् ।

एतानि नवरत्नानि सदृशानि सुधारसैः ॥ र॰चू॰७.६५ ॥

<जेwएल्स्:: शोधन>

स्वेदयेद्दोलिकायन्त्रे जयन्त्या स्वरसेन च ।

मणिमुक्ताप्रवालानां यामैके शोधनं भवेत् ॥ र॰चू॰७.६६ ॥

<जेwएल्स्:: स्पेचिअल् शोधन>

शुध्यत्यम्लेन माणिक्यं जयन्त्या मौक्तिकं तथा ।

विद्रुमं क्षारवर्गेण तार्क्ष्यं गोदुग्धतस्तथा ॥ र॰चू॰७.६७ ॥

पुष्यरागं च संधानैः कुलत्थक्वाथसंयुतैः ।

तण्डुलीयजलैर्वज्रं नीलं नीलीरसेन च ॥ र॰चू॰७.६८ ॥

रोचनाभिश्च गोमेदं वैदूर्यं त्रिफलाजलैः ।

<जेwएल्स्:: शोधन:: इम्पर्त्स् अद्दितिओनल् ॠउअलितिएस्>

मुक्तादिष्वविशुद्धेषु न दोषः स्याच्च शास्त्रतः ।

तथापि गुणवृद्धिः स्याच्छोधनेन विशेषतः ॥ र॰चू॰७.६९ ॥

<धातु, उपरस:: शोधन>

अम्लक्षारविपाचितं तु सकलं लौहं विशुद्धं भवेन्माक्षीकोऽपि शिलापि तुत्थगगनं तालं च सम्यक्तथा ।

मुक्ताविद्रुमशुक्तिकाथ चपलाः शङ्खा वराटाः शुभा जायन्तेऽमृतसन्निभाः पयसि च क्षिप्तः शुभः स्याद्बलिः ॥ र॰चू॰७.७० ॥

<जेwएल्स्:: मारण>

लकुचद्रावसम्पिष्टैः शिलागन्धकतालकैः ।

वज्रं विनान्यरत्नानि म्रियन्तेऽष्टपुटैः खलु ॥ र॰चू॰७.७१ ॥

<जेwएल्स्:: मारण>

कुमार्या तण्डुलीयेन स्तन्येन च निषेचयेत् ।

प्रत्येकं सप्तवेलं च तप्ततप्तानि कृत्स्नशः ॥ र॰चू॰७.७२ ॥

मौक्तिकानि प्रवालानि तथा रत्नान्यशेषतः ।

क्षणाद्विविधवर्णानि म्रियन्ते नात्र संशयः ॥ र॰चू॰७.७३ ॥

<जेwएल्स्:: शोधन, मारण>

वज्रवत् सर्वरत्नानि शोधयेन्मारयेत् तथा ॥ र॰चू॰७.७४ ॥

<हरिताल:: शोधन>

तालकं पोट्टलीं बद्ध्वा सचूर्णे काञ्जिके क्षिपेत् ।

दोलायन्त्रेण यामैकं ततः कूष्माण्डजे रसे ॥ र॰चू॰७.७५ ॥

तिलतैले पचेद्यामं यामं तत्त्रैफले जले ।

दोलायन्त्रे चतुर्यामं पक्वं शुध्यति तालकम् ॥ र॰चू॰७.७६ ॥

<हरिताल:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

स शुद्धः कान्तिवीर्ये च कुरुते मृत्युनाशनः ॥ र॰चू॰७.७७ ॥

<हरिताल:: सत्त्व:: पातनम्>

लाक्षाराजी तिलाः शिग्रुष्टङ्कणं लवणं गुडम् ।

तालकार्धेन संमिश्र्य छिद्रमूष्यां निरोधयेत् ।

पुटेत्पातालयन्त्रेण सत्त्वं पतति निश्चितम् ॥ र॰चू॰७.७८ ॥

<हरिताल:: सत्त्व:: पातन>

जैपालसत्त्ववातारिबीजमिश्रं च तालकम् ।

कूपीस्थं वालुकायन्त्रे सत्त्वं मुञ्चति यामतः ॥ र॰चू॰७.७९ ॥

<इन्दुसुन्दरी>

भृष्टटङ्कणतालस्य लौहपर्पटवेष्टिता ।

गुटिका गुरुमार्गेण ध्माता स्याद् इन्दुसुन्दरी ॥ र॰चू॰७.८० ॥

<??>

हिङ्गुलस्य च दारस्य तालकादेश्च बन्धने ।

लौहपत्त्र्या बहिर्लेपो भक्ताङ्गाररसेन च ॥ र॰चू॰७.८१ ॥

<मनःशिला:: सत्त्व:: पातन>

तालवच्च शिलासत्त्वं ग्राह्यं तैरेव भेषजैः ॥ र॰चू॰७.८२ ॥

<तुत्थ:: सत्त्व:: पातन>

तुल्यं टङ्कणकं ग्राह्यं ध्माते सत्त्वं च तुत्थके ॥ र॰चू॰७.८३ ॥

<माक्षिक:: सत्त्व:: पातन>

ऊर्णा लाक्षा गुडश्चेति पुरटङ्कणकैः सह ।

संमर्द्यं वटिकाः कार्याश्छागीदुग्धेन यत्नतः ।

ध्मातास्ताप्यस्य तीव्राग्नौ सत्त्वं मुञ्चति लोहितम् ॥ र॰चू॰७.८४ ॥

<महारस:: सत्त्व:: पातन>

एवं तालशिलाधातुर् विमलाखर्परादयः ।

मुञ्चन्ति निजसत्त्वानि धमनात् कोष्ठिकाग्निना ॥ र॰चू॰७.८५ ॥

<कासीस:: सत्त्वपातन (?), मृदूकरण (?)>

शिलया गन्धकेनापि भर्जितः क्षोदितः खगः ।

मुद्रितस्ताम्रपात्रेण लिप्तः स्याद् ध्मापितो मृदुः ॥ र॰चू॰७.८६ ॥

<माक्षिक:: सत्त्व:: पातन>

समगन्धं चतुर्यामं पक्त्वा ताप्यं ततः पचेत् ।

अर्धगन्धं यामयुग्मं भृष्टटङ्कार्धसंयुतम् ।

अन्धमूषागतं ध्मातं सत्त्वं मुञ्चति शुल्ववत् ॥ र॰चू॰७.८७ ॥

<गुटी औस् वेर्स्छ्. ष्तोffएन् -> वर्णोत्कर्ष (ङोल्धेर्स्तेल्लुन्ग्)>

भ्रामयेद्भस्ममूषायां ताप्यं गन्धकटङ्कणम् ।

गुटी भवति पीताभा वर्णोत्कर्षविधायिनी ॥ र॰चू॰७.८८ ॥

<गुटी:: for वर्णोत्कर्ष>

ताप्यस्य खण्डकान्सप्त दहेन्नागमृदन्तरे ।

ध्मापिता टङ्कणेनैव गुटीभवति पूर्ववत् ॥ र॰चू॰७.८९ ॥

<भूनाग:: सत्त्व:: पातन>

सद्यो भूनागमादाय चारयेच्छिखिनं बुधः ।

अथवा कुक्कुटं वीरं कृत्वा मन्दिरमागतम् ॥ र॰चू॰७.९० ॥

मलं मूत्रं गृहीत्वास्य संत्यज्य प्रथमांशिकम् ।

आलोड्य क्षारमध्वाज्यैर् धमेत् सत्त्वार्थम् आदरात् ॥ र॰चू॰७.९१ ॥

मुञ्चति ताम्रवत्सत्त्वं तन्मुद्राजलपानतः ।

नश्यति जङ्गमविषं स्थावरं च न संशयः ॥ र॰चू॰७.९२ ॥

<भूनाग:: सत्त्व:: पातन>

क्षीरेण पक्त्वा भूनागांस्तन्मृदा वाथ टङ्कणैः ।

भृष्टैश्चक्रीं विधायाथ पात्यं सत्त्वं प्रयत्नतः ॥ र॰चू॰७.९३ ॥

यत्रोपरसभागोऽस्ति रसे तत्सत्त्वयोजनम् ।

कर्तव्यं तत्फलाधिक्यं रसज्ञत्वम् अभीप्सता ॥ र॰चू॰७.९४ ॥

<मनःशिला:: शोधनम्>

जयन्तिकाद्रवे दोलायन्त्रे शुध्येन्मनःशिला ।

दिनमेकमजामूत्रे भृङ्गराजरसेऽपि वा ॥ र॰चू॰७.९५ ॥

<मनःशिला:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

शिला स्निग्धा कटुस्तिक्ता कफघ्नी लेखनी सरा ॥ र॰चू॰७.९६ ॥

<मनःशिला:: रेमोवेस् कालिमा>

कूपिकादौ परीपाकात्स्वर्णस्य कालिमापहा ।

<मनःशिला:: द्रावण>

कटुतैले शिलाचम्पकदल्यन्तः सरत्यपि ॥ र॰चू॰७.९७ ॥

<रसक:: शोधनम्>

नरमूत्रे च गोमूत्रे जलाम्ले वा ससैन्धवे ।

सप्ताहं त्रिदिनं वापि पक्वः शुध्यति खर्परः ॥ र॰चू॰७.९८ ॥

<तुत्थ:: शोधन>

एकः सूतस्तथा पीतिश्चतुर्भेकास्त्रिदारकः ।

बीजपिष्टः पिकज्वालैर् भेको बद्धोऽन्धवेश्मनि ॥ र॰चू॰७.९९ ॥

विष्ठया मर्दयेत्तुत्थं समम् ओतोर् दशांशता ।

टङ्कणेन समं पिष्ट्वाथवा लघुपुटे पचेत् ।

तुत्थं शुद्धं भवेत्क्षौद्रे पुटितं वा विशेषतः ॥ र॰चू॰७.१०० ॥

<तुत्थ:: शुद्ध:: बोदिल्य् रेअच्तिओन्>

वान्तिर्भ्रान्तिर्यदा न स्तस्तदा शुद्धिं विनिर्दिशेत् ॥ र॰चू॰७.१०१ ॥

<तुत्थ:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

लेखनं भेदि च ज्ञेयं तुत्थं कण्डुक्रिमिप्रणुत् ॥ र॰चू॰७.१०२ ॥

<माक्षिक:: शोधन>

अगस्त्यपत्रनिर्यासैः शिग्रुमूलं सुपेषितम् ।

तन्मध्ये पुटितं शुध्येत् ताप्यं त्वम्लेन पाचितम् ॥ र॰चू॰७.१०३ ॥

<माक्षिक:: शोधन>

सिन्धूद्भवस्य भागैकं त्रिभागं माक्षिकस्य च ।

मातुलुङ्गरसैर्वापि जम्बीरोत्थद्रवेण वा ॥ र॰चू॰७.१०४ ॥

कृत्वा तदायसे पात्रे लौहदर्व्या च चालयेत् ।

सिन्दूराभं भवेद्यावत् तावन्मृद्वग्निना पचेत् ।

सुशुद्धं माक्षिकं विद्यात्सर्वरोगेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰७.१०५ ॥

<माक्षिक:: मारण>

माक्षिकस्य चतुर्थांशं गन्धं दत्त्वा विमर्दयेत् ।

उरूवूकस्य तैलेन ततः कुर्यात्सुचक्रिकाम् ॥ र॰चू॰७.१०६ ॥

शरावसंपुटे धृत्वा पुटेद्गजपुटेन च ।

सिन्दूराभं भवेद्भस्म माक्षिकस्य न संशयः ॥ र॰चू॰७.१०७ ॥

<माक्षिक:: मृत:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

माक्षिकं तिक्तमधुरं मोहार्शःक्रिमिकुष्ठनुत् ।

कफपित्तहरं बल्यं योगवाहि रसायनम् ॥ र॰चू॰७.१०८ ॥

<विमल:: शोधन>

जम्बीरस्य रसे स्वेदो मेषशृङ्गीरसे ऽथवा ।

रम्भातोयेन वा पाको घस्रं विमलशुद्धये ॥ र॰चू॰७.१०९ ॥

<कासीस:: शोधन>

सकृद्भृङ्गाम्बुना स्विन्नं कासीसं निर्मलं भवेत् ॥ र॰चू॰७.११० ॥

<कासीस:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

कासीसं शीतलं स्निग्धं श्वित्रनेत्ररुजापहम् ।

पित्तापस्मारशमनं रसवद् गुणकारकम् ॥ र॰चू॰७.१११ ॥

<कान्त:: शोधनम्>

लवणानि तथा क्षारौ शोभाञ्जनरसे क्षिपेत् ।

अम्लवर्गयुतेनादौ दिने घर्मे विभावयेत् ॥ र॰चू॰७.११२ ॥

तद्द्रवैर्दोलिकायन्त्रे दिवसं पाचयेत् सुधीः ।

कान्तपाषाणशुद्धौ तु रसकर्म समाचरेत् ॥ र॰चू॰७.११३ ॥

<मोनेय् चोwरिए:: फ्य्स्. प्रोपेर्तिएस्>

पीताभा ग्रन्थिला पृष्ठे दीर्घवृत्ता वराटिका ।

<मोनेय् चोwरिए:: ओप्तिमल् wएइघ्त्>

सार्धनिष्कभरा श्रेष्ठा निष्कभारा च मध्यमा ।

पादोननिष्कभारा च कनिष्ठा परिकीर्तिता ॥ र॰चू॰७.११४ ॥

<मोनेय् चोwरिए:: शोधन>

वराटी काञ्जिके स्विन्ना यामाच्छुद्धिमवाप्नुयात् ॥ र॰चू॰७.११५ ॥

<मोनेय् चोwरिए:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

परिणामादिशूलघ्नी ग्रहणीक्षयहारिणी ।

कटूष्णा दीपनी वृष्या तिक्ता वातकफापहा ।

रसेन्द्रजारणे प्रोक्ता विडद्रव्येषु शस्यते ॥ र॰चू॰७.११६ ॥

<दरद:: शोधनम्>

मेषीक्षीरेण दरदमम्लवर्गेण भावितम् ।

सप्तवारं प्रयत्नेन शुद्धिमायाति निश्चितम् ॥ र॰चू॰७.११७ ॥

<दरद:: शुद्ध:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

तिक्तोष्णं हिङ्गुलं दिव्यं रसगन्धसमुद्भवम् ।

मेहकुष्ठहरं रुच्यं मेधाग्निवर्धनम् ॥ र॰चू॰७.११८ ॥

<शोधन of दिff. सुब्स्तन्चेस्>

सौवीरं टङ्कणं शङ्खं कङ्कुष्ठं गैरिकं तथा ।

एते वराटवच्छोध्या भवेयुर्दोषवर्जिताः ॥ र॰चू॰७.११९ ॥

<कासीस:: शोधन>

जम्बीरपयसा शुध्येत्कासीसं टङ्कणाद्यपि ॥ र॰चू॰७.१२० ॥

<स्रोतोञ्जन:: शोधनम्>

स्रोतोञ्जनं तु गोमूत्रघृतक्षौद्रवसादिभिः ।

विभावितं च शुद्धं स्याद्रसबन्धकरं परम् ॥ र॰चू॰७.१२१ ॥

<नीलाञ्जन:: शोधन>

नीलाञ्जनं चूर्णयित्वा जम्बीरद्रवभावितम् ।

दिनैकमातपे शुद्धं भवेत्कार्येषु योजयेत् ॥ र॰चू॰७.१२२ ॥

<एxत्रच्तिओन् of ओइल् fरोम् सेएद्स्>

सुपक्वभानुपत्राणां रसमादाय धारयेत् ।

समस्तबीजचूर्णं यदुक्तानुक्तं पृथक्पृथक् ।

आतपे मुञ्चते तैलं साध्यासाध्यं न संशयः ॥ र॰चू॰७.१२३ ॥

रसेन्द्रचूडामणि ८

अथातः प्रयोगीयम् अध्यायं व्याचक्ष्महे ॥ र॰चू॰८.१ ॥

तत्रश्लोकचतुष्टयं प्रागधिगन्तव्यम् ॥ र॰चू॰८.२ ॥

साग्नीनां चरकमतं फलमूलाद्यौषधं यदविरुद्धम् ।

तद्यदि रसानुपीतं भवेत्तदा त्वरितम् उल्लाघः ॥ र॰चू॰८.३ ॥

मात्रावृद्धिः कार्या तुल्यायामुपकृतौ क्रमाद्विदुषा ।

मात्राह्रासः कार्यो वैगुण्ये त्यागसमये च ॥ र॰चू॰८.४ ॥

वल्मीककूपतरुतलरथ्यादेवालयश्मशानेषु ।

जाता विधिनापि हृता ओषध्यः सिद्धिदा न स्युः ॥ र॰चू॰८.५ ॥

कचकचिति न दन्ताग्रे कुर्वन्ति समानि केतकीरजसा ।

योज्यानि हि प्रयोगे रसोपरसलोहचूर्णानि ॥ र॰चू॰८.६ ॥

सर्वप्रयोगयोग्यतया रसेन्द्रमारणाय शाम्भवीमुद्रामभिदध्मः ॥ र॰चू॰८.७ ॥

<अन्तर्धूम (?)>

अधस्ताप उपर्यापो मध्ये पारदगन्धकौ ।

यदि स्यात्सुदृढा मुद्रा मन्दभाग्योऽपि सिध्यति ॥ र॰चू॰८.८ ॥

यदि कार्यम् अयोयन्त्रं तदा तत्सार इष्यते ॥ र॰चू॰८.९ ॥

समे गन्धे तु रोगघ्नो द्विगुणे राजयक्ष्मनुत् ।

जीर्णे गुणत्रये गन्धे कामिनीदर्पनाशनः ॥ र॰चू॰८.१० ॥

चतुर्गुणे तु तेजस्वी सर्वशास्त्रविशारदः ।

भवेत्पञ्चगुणे सिद्धः षड्गुणे मृत्युजिद्भवेत् ॥ र॰चू॰८.११ ॥

षड्गुणे रोगघ्न इतियदुक्तं तत्तु बहिर्धूममूर्च्छायाम् एवाधिगन्तव्यम् तत्र गन्धस्य समग्रजारणाभावात् स्वर्णादिपिष्टिकायामपि रीतिरियम् ॥ र॰चू॰८.१२ ॥

<मेदिचिने:: स्तोरगे>

वंशे वा माहिषे शृङ्गे स्थापयेत् साधितं रसम् ॥ र॰चू॰८.१३ ॥

अमृतं च विषं प्रोक्तं शिवेन च रसायनम् ।

अमृतं विधिसंयुक्तं विधिहीनं तु तद्विषम् ॥ र॰चू॰८.१४ ॥

<गन्धामृत>

भस्मसूतं द्विधा गन्धं शतं कन्याम्बुमर्दितम् ।

रुद्ध्वा लघुपुटे पच्यादुद्धृत्य मधुसर्पिषा ॥ र॰चू॰८.१५ ॥

निष्कमात्रं जरामृत्युं हन्ति गन्धामृतो रसः ।

समूलं भृङ्गराजं तु छायाशुष्कं विमर्दयेत् ॥ र॰चू॰८.१६ ॥

तत्समं त्रिफलाचूर्णं सर्वतुल्या सिता भवेत् ।

पलैकं भक्षयेच्चानु वर्षान्मृत्युजरापहम् ॥ र॰चू॰८.१७ ॥

<हेमसुन्दररसः>

मृतसूतस्य पादांशं हेमभस्म प्रकल्पयेत् ।

क्षीराज्यमधुना मिश्रं माषैकं कान्तपात्रके ॥ र॰चू॰८.१८ ॥

लोहयेन् माषषट्कं तु जरामृत्युविनाशनम् ।

वाकुचीचूर्णकर्षैकं धात्रीफलरसप्लुतम् ।

अनुपानं लिहेन्नित्यं स्याद्रसो हेमसुन्दरः ॥ र॰चू॰८.१९ ॥

<चन्द्रोदयरसः>

पलं मृदु स्वर्णदलं रसेन्द्रात्पलाष्टकं षोडशगन्धकस्य ।

शोणैः सुकार्पासभवप्रसूनैः सर्वं विमर्द्याथ कुमारिकाद्भिः ॥ र॰चू॰८.२० ॥

तत्काचकुम्भे निहितं सुगाढे मृत्कर्पटैस् तद्दिवसत्रयं च ।

पचेत्क्रमाग्नौ सिकताख्ययन्त्रे ततो रसः पल्लवरागरम्यः ॥ र॰चू॰८.२१ ॥

संगृह्य चैतस्य पलं पलं पलानि चत्वारि कर्पूररजस् तथैव ।

जातीफलं शोषणम् इन्द्रपुष्पं कस्तूरिकाया इह शाण एकः ॥ र॰चू॰८.२२ ॥

चन्द्रोदयोऽयं कथितो ऽस्य वल्लो भुक्तोऽहिवल्लो दलमध्यवर्ती ।

मदोन्मदानां प्रमदाशतानां गर्वाधिकत्वं श्लथयत्यकाण्डे ॥ र॰चू॰८.२३ ॥

शृतं घनीभूतम् अतीवदुग्धं गुरूणि मांसानि समण्डकानि ।

माषान्नपिष्टानि भवन्ति पथ्यान्यानन्ददायीन्यपराणि चात्र ॥ र॰चू॰८.२४ ॥

रतिकाले रतान्ते च सेवितोऽयं रसेश्वरः ।

मानहानिं करोत्येष प्रमदानां सुनिश्चितम् ॥ र॰चू॰८.२५ ॥

कृत्रिमं स्थावरं चैव जङ्गमं चैव यद् विषम् ।

न विकाराय भवति साधकेन्द्रस्य वत्सरात् ॥ र॰चू॰८.२६ ॥

यथामृत्युञ्जयो ऽभ्यासान्मृत्युं जयति देहिनाम् ।

तथायं साधकेन्द्रस्य जरामरणनाशनः ॥ र॰चू॰८.२७ ॥

वलीपलितनाशनस् तनुधृतां वयःस्तम्भनः ।

समस्तगदखण्डनः प्रचुररोगपञ्चाननः ।

गृहे च रसराडयं भवति यस्य चन्द्रोदयः ।

स पञ्चशरदर्पितो मृगदृशां भवेद् वल्लभः ॥ र॰चू॰८.२८ ॥

<मृत्युञ्जयरसः>

बलिः सूतो निम्बूरसविमृदितो भस्मसिकताह्वये यन्त्रे कृत्वा समरविकणाटङ्कणरजः ।

त्रिघस्रं लुङ्गाम्भोलवकदलितः क्षौद्रहविषा विलीढो माषैको दलयति समस्तं गदगणम् ॥ र॰चू॰८.२९ ॥

जरां वर्षैकेन क्षपयति च पुष्टिं वितनुते तनौ तेजस्कारं रमयति वधूनामपि शतम् ।

रसः श्रीमान्मृत्युञ्जय इति गिरीशेन गदितः प्रभावं को वान्यः कथयितुमपारं प्रभवति ॥ र॰चू॰८.३० ॥

<गन्धदाह>

पिष्टिः कार्या गन्धकेनेन्दुमौलेर् ऊर्ध्वं चाधो गन्धमादाय तुल्यम् ।

धार्या मध्ये पक्वमूषा तुषाग्नौ स्थाप्या चेत्थं मन्यते गन्धदाहः ॥ र॰चू॰८.३१ ॥

<आनन्दसूतरसः>

शुद्धं रसं समविषं प्रहरं विमर्द्य तद्गोलकं कनकचारुफले निधाय ।

दोलागतं पञ्चदिनं विषमुष्टितोये प्रक्षाल्य तत्पुनरपीह तथा द्विवारम् ॥ र॰चू॰८.३२ ॥

तत्सूतके गिरिशलोचनयुग्मगन्धं युक्त्यावजार्य कुरु भस्म समं च तस्य ।

वैक्रान्तभस्म जयपालनवांशकार्धं सर्वैर् विषं द्विगुणितं मृदितं च खल्वे ॥ र॰चू॰८.३३ ॥

घस्रत्रयं कनकभृङ्गरसेन गाढम् आवेश्य भाजनतले विषधूपभाजि ।

भृङ्गद्रवेण शिथिलं लघुकाचकूप्याम् आपूर्य रुद्धवदनां सिकताख्ययन्त्रे ॥ र॰चू॰८.३४ ॥

तां वासरार्थम् उपदीप्य निसर्गशीतां दृष्ट्वा विचूर्ण्य गदशालिषु शालिमात्रम् ।

आनन्दसूतम् अखिलामयकुम्भिसिंहं गद्याणकार्धसितया सह देहि पश्चात् ॥ र॰चू॰८.३५ ॥

रोगानुरूपमनुपानमपि प्रकाशं क्षोणीभुजां प्रचुरपूजनमाप्नुहि त्वम् ।

कीर्त्या दिशो धवलय स्फुरदिन्दुकान्त्या वैद्येश्वरेति विरुदं भज वैद्यराज ॥ र॰चू॰८.३६ ॥

<अर्कानलेश्वररसः>

माक्षीककनकौ गन्धं भ्रामयित्वा विचूर्णयेत् ।

रसं गन्धाद् द्विभागं च सिकतायन्त्रगं पचेत् ॥ र॰चू॰८.३७ ॥

दिनमेवं च तारं वा जरारोगहरं महत् ।

<रविचन्द्रेश्वररसः>

रसेन पिष्ट्वा स्वर्णं वा ताप्यं पश्चाद् विमिश्रयेत् ॥ र॰चू॰८.३८ ॥

ताप्यस्थाने मृतं तालं तारकर्मणि कस्यचित् ।

रससंख्यान्पुटान्दद्याद्गन्धैर्वा वीर्यवृद्धये ॥ र॰चू॰८.३९ ॥

<प्राणिकल्पद्रुमगुटी>

सूतं गन्धं कान्तपाषाणमिश्रं ब्राह्मैर् बीजैर् मर्दयेद् एकघस्रम् ।

गोलं कृत्वा टङ्कणेन प्रवेष्ट्य पश्चान्मृत्स्नागोमयाभ्यां धमेत्तम् ॥ र॰चू॰८.४० ॥

शुष्कं यन्त्रे सत्त्वपातप्रधाने किट्टः सूतो बद्धतामेति नूनम् ।

बद्धं पश्चात् सारकाचप्रयोगाद्धेम्ना तुल्यं सूतमावर्तयेत्तु ॥ र॰चू॰८.४१ ॥

वक्त्रे गोलः स्थापितो वत्सरार्थं रोगान् सर्वान्हन्ति सौख्यं करोति ।

यद्वा दुग्धे गोलकं पाचयित्वा दद्याद् दुग्धं पिप्पलीभिः क्षये तत् ॥ र॰चू॰८.४२ ॥

लौहे पात्रे पाचयित्वा तु देयं शुष्के पाण्डौ कामले पित्तरोगे ।

वाते गोलं व्योषवातारितैले पक्त्वा तैलं गन्धयुक्तं ददीत ॥ र॰चू॰८.४३ ॥

भार्ङ्गीमुण्डीकासमर्दाटरूषद्रावैर् गोलं पाचयेच्छ्लेष्मनुत्त्यै ।

कासे श्वासे तं च दद्यात् कषायं माध्वीकाक्तं पिप्पलीचूर्णयुक्तम् ॥ र॰चू॰८.४४ ॥

यस्मिन् रोगे यः कषायोऽस्ति चोक्तस्तस्मिन् गोलं पाचयित्वा कषाये ।

दद्यात्तत्तद्रोगनाशाय पथ्यं तत्तद्रोगे कीर्तितं यत्तदेव ॥ र॰चू॰८.४५ ॥

उक्तो गोलः प्राणिकल्पद्रुमोऽयं पूजां कृत्वा योजयेद्भक्तियोगात् ।

<रसशार्दूलरसः>

रसस्य द्विगुणं गन्धं शुद्धं संमर्दयेद् दिनम् ।

प्रतिलौहं सूततुल्यमष्टलौहं मृतं क्षिपेत् ॥ र॰चू॰८.४६ ॥

ब्राह्मी जयन्ती निर्गुण्डी मधुयष्टी पुनर्नवा ।

नीलिका गिरिकर्ण्यर्ककृष्णधत्तूरकं यवाः ॥ र॰चू॰८.४७ ॥

आटरूषः काकमाची द्रवैरासां विमर्दयेत् ।

गुञ्जात्रयं चतुष्कं वा सर्वरोगेषु योजयेत् ।

रोगोक्तमनुपानं वा कवोष्णं वा जलं पिबेत् ॥ र॰चू॰८.४८ ॥

<त्रिनेत्ररसः>

रसगन्धकताम्राणि सिन्धुवाररसौदनम् ।

मर्दयेदातपे पश्चाद्वालुकायन्त्रमध्यगम् ॥ र॰चू॰८.४९ ॥

रुद्ध्वा मूषागतं यामत्रयं तीव्राग्निना पचेत् ।

तद्गुञ्जा सर्वरोगेषु पर्णखण्डिकया सह ॥ र॰चू॰८.५० ॥

दातव्या देहसिद्ध्यर्थं पुष्टिवीर्यबलाय च ।

रसोऽयं हेमताराभ्याम् अपि सिध्यति कन्यया ॥ र॰चू॰८.५१ ॥

<अमृतार्णवरसः>

सूतभस्म चतुर्भागं लौहभस्म तथाष्टकम् ।

मेघभस्म च षड्भागं शुद्धगन्धस्य पञ्चकम् ॥ र॰चू॰८.५२ ॥

भावयेत्त्रिफलाक्वाथैस् तत् सर्वं भृङ्गजैर्द्रवैः ।

शिग्रुवह्णिकटुक्यद्भिः सप्तधा भावयेत्पृथक् ॥ र॰चू॰८.५३ ॥

सर्वतुल्या कणा योज्या गुडैर्मिश्रं पुरातनैः ।

निष्कमात्रं सदा खादेज्जरां मृत्युं निहन्त्यलम् ॥ र॰चू॰८.५४ ॥

ब्रह्मायुःस्याच्चतुर्मासै रसोऽयममृतार्णवः ।

तिलकौरण्टपत्राणि गुडेन भक्षयेदनु ॥ र॰चू॰८.५५ ॥

<रत्नेश्वररसः>

अर्धं पारदतुल्येन तारं ताम्रेण मेलयेत् ।

मारयेत् सिकतायन्त्रे शिलाहिङ्गुलगन्धकैः ॥ र॰चू॰८.५६ ॥

अयं रत्नेश्वरः सूतः सर्वत्रैव प्रयुज्यते ।

हेम्नो ऽन्तर्योजितो ह्येषो हेमतां प्रतिपद्यते ॥ र॰चू॰८.५७ ॥

शेषोऽर्कश्चेद्गन्धकैर्वा कुनट्या वाहतद्विपैः ।

शोधयेत् कनकं सम्यग् अन्यैर् वा कालिकापहैः ।

वर्णह्रासे तु ताप्येन कारयेद्वर्णमुत्तमम् ॥ र॰चू॰८.५८ ॥

<दुर्नामारि>

प्रणम्य शङ्करं रुद्रं दण्डपाणिं महेश्वरम् ।

जीवितारोग्यमन्विच्छन्नारदोऽपृच्छदीश्वरम् ॥ र॰चू॰८.५९ ॥

सुखोपायेन हे नाथ शस्त्रक्षाराग्निभिर्विना ।

दुर्बलानां च भीरूणां चिकित्सां वक्तुमर्हसि ॥ र॰चू॰८.६० ॥

तच्छिष्यवचनं श्रुत्वा लोकानां हितकाम्यया ।

अर्शसां नाशनं श्रेष्ठं भैषज्यम् इदम् ईरितम् ॥ र॰चू॰८.६१ ॥

पाण्डिवज्रादिलोहानाम् आदायान्यतमं शुभम् ।

कृत्वा निर्मलम् आदौ तु कुनट्या माक्षिकेण च ॥ र॰चू॰८.६२ ॥

पत्तूरमूलकल्केन स्वरसेन दहेत्ततः ।

वह्नौ निक्षिप्य विधिवच्छालाङ्गारेण निर्धमेत् ॥ र॰चू॰८.६३ ॥

ज्वाला च तस्य रोद्धव्या त्रिफलाया रसेन च ।

ततो विज्ञाय गलितं शङ्कुनोर्ध्वं समुत्क्षिपेत् ॥ र॰चू॰८.६४ ॥

त्रिफलाया रसे पूते तदाकृष्य तु निर्वपेत् ।

न सम्यग्गलितं यत्तु तेनैव विधिना पुनः ॥ र॰चू॰८.६५ ॥

ध्मातं निर्वापयेत्तस्मिंल्लौहं तत्त्रिफलारसे ।

यल्लौहं न मृतं तत्र पाच्यं भूयोऽपि पूर्ववत् ॥ र॰चू॰८.६६ ॥

मारणान्न मृतं यच्च तत् त्यक्तव्यम् अलौहवत् ।

ततः संशोष्य विधिवच्चूर्णयेल्लौहभाजने ॥ र॰चू॰८.६७ ॥

लोहखल्वे तथा पिंष्याद् दृषदि श्लक्ष्णचूर्णितम् ।

कृत्वा लोहमये पात्रे सार्द्रे वा लिप्तरन्धके ॥ र॰चू॰८.६८ ॥

रसैः पङ्कसमं कृत्वा पचेत्तद्गोमयाग्निना ।

पुटानि क्रमशो दद्यात्पृथगेषां विधानतः ॥ र॰चू॰८.६९ ॥

त्रिफलार्द्रकभृङ्गाणां केशराजस्य बुद्धिमान् ।

मानकन्दकभल्लातवह्नीनां सूरणस्य च ॥ र॰चू॰८.७० ॥

हस्तिकर्णपलाशस्य कुलिशस्य तथैव च ।

पुटे पुटे चूर्णयित्वा लोहात्षोडशिकं पलम् ॥ र॰चू॰८.७१ ॥

तन्मानं त्रिफलायाश्च पलेनाधिकम् आहरेत् ।

अष्टभागावशिष्टे तु रसे तस्याः पचेद् बुधः ॥ र॰चू॰८.७२ ॥

अष्टौ पलानि दत्त्वा तु सर्पिषो लोहभाजने ।

ताम्रे वा लोहदर्व्या तु चालयेद् विधिपूर्वकम् ॥ र॰चू॰८.७३ ॥

ततः पाकविधानज्ञः स्वच्छे चोर्ध्वे च सर्पिषि ।

मृदुमध्यादिभेदेन गृह्णीयात्पाकमन्यतः ॥ र॰चू॰८.७४ ॥

आरभेत विधानेन कृतकौतुकमङ्गलः ।

घृतभ्रामरसंयुक्तं लिहेद् आ रक्तिकं क्रमात् ॥ र॰चू॰८.७५ ॥

वर्धमानानुपानं च गव्यं क्षीरोत्तमं मतम् ।

गव्याभावेऽप्यजायाश्च स्निग्धवृष्यादिभोजनम् ॥ र॰चू॰८.७६ ॥

सद्यो वह्णिकरं चैव भस्मकं च नियच्छति ।

हन्ति वातं तथा पित्तं कुष्ठानि विषमज्वरम् ॥ र॰चू॰८.७७ ॥

गुल्माक्षिपाण्डुरोगांश्च तन्द्रालस्यमरोचकम् ।

परिणामभवं शूलं प्रमेहमपबाहुकम् ॥ र॰चू॰८.७८ ॥

श्वयथुं रुधिरस्रावं दुर्नामानं विशेषतः ।

बलकृद् बृंहणं चैव कान्तिदं स्वरवर्धनम् ॥ र॰चू॰८.७९ ॥

शरीरलाघवकरमारोग्यं पुष्टिवर्धनम् ।

आयुष्यं श्रीकरं चैव वयस्तेजस्करं तथा ॥ र॰चू॰८.८० ॥

सश्रीकपुत्रजननं वलीपलितनाशनम् ।

दुर्नामारिर् अयं नाम्ना दृष्टो वारान् सहस्रशः ।

निर्मूलं दह्यते शीघ्रं यथा तूलं च वह्णिना ॥ र॰चू॰८.८१ ॥

सौकुमार्याल्पकायत्वे मद्यसेवां समाचरेत् ।

जीर्णमद्यानि युक्तानि भोजनैः सह पाययेत् ॥ र॰चू॰८.८२ ॥

लावतित्तिरिवर्तीरमयूरशशकादयः ।

चटकः कलविङ्कश्च वर्तको हरितालकः ॥ र॰चू॰८.८३ ॥

श्येनकश्च बृहल्लावो वनविष्किरकादयः ।

पारावतमृगादीनां मांसं जाङ्गलजं तथा ॥ र॰चू॰८.८४ ॥

मद्गुरो रोहितः श्रेष्ठः शकुलश्च विशेषतः ।

मत्स्यराजा इमे प्रोक्ता हितमत्स्येषु योजयेत् ॥ र॰चू॰८.८५ ॥

प्रशस्तं वार्ताकफलं पटोलं बृहतीफलम् ।

प्रलम्बाभीरुवेत्राग्रजातुकं तण्डुलीयकम् ॥ र॰चू॰८.८६ ॥

वास्तुकं धान्यशाकं च कर्णालुकपुनर्नवाम् ।

नारिकेलं च खर्जूरं दाडिमं लवलीफलम् ॥ र॰चू॰८.८७ ॥

शृङ्गाटकं च पक्वाम्रं द्राक्षा तालफलानि च ।

जातिकोषं लवङ्गं च पूगं ताम्बूलपत्रकम् ।

हितान्येतानि वसूनि लोहमेतत्समश्नताम् ॥ र॰चू॰८.८८ ॥

नाश्नीयाल्लकुचं कोलकर्कन्धुबदराणि च ।

जम्बीरं बीजपूरं च तिन्तिडीकरमर्दकम् ॥ र॰चू॰८.८९ ॥

आनूपानि च मांसानि क्रकरं पुण्ड्रकादिकम् ।

हंससारसदात्यूहचाषक्रौञ्चबलाकिकाः ॥ र॰चू॰८.९० ॥

माषकन्दकरीराणि चणकं च कलिङ्गकम् ।

कूष्माण्डकं च कर्कोटीं केबुकं च विशेषतः ॥ र॰चू॰८.९१ ॥

कञ्चटं कारवेल्लं च कशेरुं कर्कटीं तथा ।

विदलानि च सर्वाणि ककारादींश्च वर्जयेत् ॥ र॰चू॰८.९२ ॥

शङ्करेण समाख्यातो यक्षराजानुकम्पया ।

जगतामुपकाराय दुर्नामारिरयं ध्रुवम् ॥ र॰चू॰८.९३ ॥

स्थानादपैति मेरुश्च पृथ्वी पर्येति वायुना ।

पतन्ति चन्द्रताराश्च मिथ्या चेदहमब्रुवम् ॥ र॰चू॰८.९४ ॥

ब्रह्मघ्नाश्च कृतघ्नाश्च क्रूराश्चासत्यवादिनः ।

वर्जनीया विदग्धेन भैषज्यगुरुनिन्दकाः ॥ र॰चू॰८.९५ ॥

<इरोन्:: दोष:: रेमोवल्>

मुनिरसपिष्टविडङ्गं मुनिरसलीढं चिरस्थितं घर्मे ।

द्रावयति लोहदोषान् वह्णिर्नवनीतपिण्डमिव ॥ र॰चू॰८.९६ ॥

कृमिरिपुचूर्णं लीढं सहितं स्वरसेन वङ्गसेनस्य ।

क्षपयत्यचिरान्नियतं लोहाजीर्णोद्भवं शूलम् ॥ र॰चू॰८.९७ ॥

जीर्णे लौहे त्वपतति चूर्णं भुञ्जीत सिद्धिसाराख्यम् ।

लौहव्यापन्नश्यति विवर्धते जाठरो वह्णिः ॥ र॰चू॰८.९८ ॥

<सिद्धसार>

पथ्यासैन्धवशुण्ठीमागधिकानां पृथक्समो भागः ।

त्रिवृताभागौ निम्बूभाव्यं स्यात् सिद्धिसाराख्यम् ॥ र॰चू॰८.९९ ॥

आरग्वधस्य मज्जाभी रेचनं किट्टशान्तये ।

भवेद्यदतिसारस्तु दुग्धं पीत्वा तु तं जयेत् ॥ र॰चू॰८.१०० ॥

रक्तिद्वादशकाद् ऊर्ध्वं वृद्धिरस्य भयप्रदा ॥ र॰चू॰८.१०१ ॥

काले मलप्रवृत्तिर्लाघवमुदरे विशुद्धिर् उद्गारे ।

अङ्गेषु नावसादो मनःप्रसादोऽस्य परिपाके ॥ र॰चू॰८.१०२ ॥

नागार्जुनो मुनीन्द्रः शशास यल्लोहशास्त्रम् अतिगहनम् ।

तस्यार्थस्य स्मृतये वयमेतद्विशदाक्षरैर्ब्रूमः ॥ र॰चू॰८.१०३ ॥

मेने मुनिः स्वतन्त्रे यः पाकं न पलपञ्चकादर्वाक् ।

सुबहुप्रयोगदोषाद् ऊर्ध्वं च पलत्रयोदशकात् ॥ र॰चू॰८.१०४ ॥

तत्रायसि पचनीये पञ्चपलादौ त्रयोदशपलकान्ते ।

लौहात्त्रिगुणा त्रिफला ग्राह्या षड्भिः पलैरधिका ॥ र॰चू॰८.१०५ ॥

मारणपुटनस्थालीपाकास् त्रिफलैकभागसंपाद्याः ।

त्रिफलाभागद्वितयं ग्रहणीयं लौहपाकार्थम् ॥ र॰चू॰८.१०६ ॥

सर्वत्रायः पुटनाद्यर्थैकांशे शरावसंख्यातम् ।

प्रतिपलमेव त्रिगुणं पाथः क्वाथार्थमादेयम् ॥ र॰चू॰८.१०७ ॥

सप्तपलादौ भागे पञ्चदशान्तेऽम्भसां शरावैश्च ।

त्र्याद्यैकादशकान्तैर् अधिकं तद्वारि कर्तव्यम् ॥ र॰चू॰८.१०८ ॥

तत्राष्टमो विभागः शेषः क्वाथस्य यत्नतः स्थाप्यः ।

तेन हि मारणपुटनस्थालीपाका भविष्यन्ति ॥ र॰चू॰८.१०९ ॥

पाकार्थे तु त्रिफलाभागद्वितये शरावसंख्यातम् ।

प्रतिपलमम्बु समं स्यादधिकं द्वाभ्यां शरावाभ्याम् ॥ र॰चू॰८.११० ॥

तत्र चतुर्थो भागः शेषो निपुणैः प्रयत्नतो ग्राह्यः ।

अयसः पाकार्थत्वात्स च सर्वस्मात् प्रधानतमः ॥ र॰चू॰८.१११ ॥

पाकार्थमश्मसारे पञ्चपलादौ त्रयोदशपलान्ते ।

दुग्धशरावद्वितयं पादैर् एकादिकैर् अधिकम् ॥ र॰चू॰८.११२ ॥

पञ्चपलादिर्मात्रा तदभावे तदनुसारतो ग्राह्यम् ।

चतुरादिकम् एकान्तं शक्तावधिकं त्रयोदशकात् ॥ र॰चू॰८.११३ ॥

<इरोन्:: प्रक्षेपचूर्ण>

त्रिफलात्रिकटुकचित्रककान्तक्रामकविडङ्गचूर्णानि ।

जातीफलस्य जातीकोषैलाकङ्कोललवङ्गानाम् ।

सितकृष्णजीरकयोर् अपि चूर्णान्ययसा समानि स्युः ॥ र॰चू॰८.११४ ॥

त्रिफलात्रिकटुविडङ्गा नियता अन्ये यथाप्रकृति बोध्याः ।

कालायसदोषहृते जातीफलादेर्लवङ्गकान्तस्य ।

क्षेपः प्राप्त्यनुरूपः सर्वस्योनस्य चैकाद्यैः ॥ र॰चू॰८.११५ ॥

कान्तक्रामकमेकं निःशेषं दोषमपहरत्ययसः ॥ र॰चू॰८.११६ ॥

द्विगुणत्रिगुणचतुर्गुणमाज्यं ग्राह्यं यथाप्रकृति ॥ र॰चू॰८.११७ ॥

यदि भेषजभूयस्त्वं स्तोकत्वं वा तथापि चूर्णानाम् ।

अयसा साम्यं संख्या भूयोऽल्पत्वेन भूयोऽल्पा ॥ र॰चू॰८.११८ ॥

एवं धात्वनुसारात्तत्तत्कथितौषधस्य बाधेन ।

सर्वत्रैव विधेयस् तत्तत्कथितस्यौषधस्योहः ॥ र॰चू॰८.११९ ॥

<लौहमारणम्>

कान्तादिलौहमारणविधानसर्वस्वम् उच्यते तावत् ।

यस्य कृते तल्लौहं पक्तव्यं तस्य शुभे दिवसे ॥ र॰चू॰८.१२० ॥

समृदङ्गारकरालितनतभूभागे शिवं समभ्यर्च्य ।

वैदिकविधिना वह्णिं निधाय दत्त्वाहुतीस्तत्र ॥ र॰चू॰८.१२१ ॥

धर्मात् सिध्यति सर्वं श्रेयस्तद्धर्मसिद्धये किमपि ।

शक्त्यनुरूपं दद्याद् द्विजाय संतोषिणे गुणिने ॥ र॰चू॰८.१२२ ॥

संतोष्य कर्मकारं प्रसादपूगादिदानसत्पानैः ।

आदौ तदश्मसारं निर्मलमेकान्ततः कुर्यात् ॥ र॰चू॰८.१२३ ॥

<??>

तदनु कुठारच्छिन्नात्रिफलागिरिकर्णिकास्थिसंहारैः ।

करिकर्णच्छदमूलशतावरीकेशराजाख्यैः ॥ र॰चू॰८.१२४ ॥

शालिं च मूलकाशीमूलप्रावृड्जभृङ्गराजैश् च ।

लिप्त्वा दग्धव्यं तद्दृष्टक्रियलौहकारेण ॥ र॰चू॰८.१२५ ॥

चिरजलभावितनिर्मलशालाङ्गारेण परित आच्छाद्य ।

कुशलाध्मापितभस्त्रानवरतमुक्तेन पवनेन ॥ र॰चू॰८.१२६ ॥

<??>

वह्णेर्बाह्यज्वाला बोद्धव्या जातु नैव कुञ्चिकया ।

मृल्लवणसलिलभाजा किं तु स्वच्छाम्बुसंप्लुतया ॥ र॰चू॰८.१२७ ॥

<द्रुग्स्:: लोसे पोतेन्च्य् ब्य् इम्पुरितिएस्>

द्रव्यान्तरसंयोगात् स्वां शक्तिं भेषजानि मुञ्चन्ति ।

मलधूलिमत् सर्वं सर्वत्र विवर्जयेत्तस्मात् ॥ र॰चू॰८.१२८ ॥

<मेतल्स्:: मेथोद् for मेल्तिन्ग्>

सन्दंशेन गृहीत्वान्तः प्रज्वलिताग्निमध्यमुपनीय ।

गलति यथायथमग्रे तथैव मृदु वर्धयेन्निपुणः ॥ र॰चू॰८.१२९ ॥

<निर्वापण:: मेथोद्>

तलनिहितोर्ध्वमुखाङ्कुशलग्नं त्रिफलाजले विनिक्षिप्य ।

निर्वापयेदशेषं शेषं त्रिफलाम्बु रक्षेच्च ॥ र॰चू॰८.१३० ॥

<इरोन्/मेतल्स्:: परीक्षा:: उन्मेल्तब्ले>

यल्लौहं न मृतं तत्पुनरपि पक्तव्यम् उक्तमार्गेण ।

यन्न मृतं तथापि तत् त्यक्तव्यम् अलौहमेव हि यत् ॥ र॰चू॰८.१३१ ॥

<जारणा (?):: => क्षालन>

तदनु घनलौहपात्रे कालायसमुद्गरेण संचूर्ण्य ।

दत्त्वा बहुशः सलिलं प्रक्षाल्याङ्गारम् उद्धृत्य ॥ र॰चू॰८.१३२ ॥

तदयः केवलम् अग्नौ शुष्कीकृत्याथवातपे पश्चात् ।

लौहशिलायां पिंष्यादसितेऽश्मनि वा तदप्राप्तौ ॥ र॰चू॰८.१३३ ॥

<स्थालीपाक>

अथ कृत्वायो भाण्डे दत्त्वा त्रिफलाम्बु शेषमन्यद्वा ।

प्रथमं स्थालीपाकं दद्याद् आ तत्क्षयात् तदनु ॥ र॰चू॰८.१३४ ॥

गजकर्णपत्रमूलशतावरीभृङ्गकेशराजरसैः ।

प्राग्वत् स्थालीपाकं कुर्यात्प्रत्येकमेकं वा ॥ र॰चू॰८.१३५ ॥

<पुटपाक>

हस्तप्रमाणवदनं श्वभ्रं हस्तैकखाति सममध्यम् ।

कृत्वा कटाहसदृशं तत्र करीषं तुषं च काष्ठं च ॥ र॰चू॰८.१३६ ॥

अन्तर्घनतरम् अर्धं सुषिरं परिपूर्य दहनमायोज्य ।

पश्चादयसश्चूर्णं श्लक्ष्णं पङ्कोपमं कुर्यात् ॥ र॰चू॰८.१३७ ॥

त्रिफलाम्बुभृङ्गकेशरशतावरीकन्दमाणसहजरसैः ।

भल्लातककरिकर्णच्छदमूलपुनर्नवास्वरसैः ॥ र॰चू॰८.१३८ ॥

क्षिप्त्वाथ लौहपात्रे मार्दे वा लौहमार्दपात्राभ्याम् ।

तुल्याभ्यां पृष्ठेनाच्छाद्यान्ते रन्ध्रम् आलिप्य ॥ र॰चू॰८.१३९ ॥

तत्पुटपात्रं तत्र श्वभ्रज्वलने निधाय भूयोभिः ।

काष्ठकरीषतुषैस् तत् संछाद्याहर्निशं दहेत्प्राज्ञः ॥ र॰चू॰८.१४० ॥

एवं नवभिरमीभिर् मेषजराजैः पचेत्तु पुटपाकम् ।

प्रत्येकमेकमेभिर्मिलितैर्वा त्रिचतुरान् वारान् ॥ र॰चू॰८.१४१ ॥

<पुटपाक:: ग्रिन्दिन्ग् अfतेर् एअछ् ँ>

प्रति पुटनं तत्पिंष्यात् स्थालीपाकं विधाय तथैव तत् ।

तादृशि दृषदि न पिंष्याद् विगलद्रजसा तु युज्यते यत्र ॥ र॰चू॰८.१४२ ॥

तदयश्चूर्णं पिष्टं घृष्टं घनसूक्ष्मवाससि श्लक्ष्णम् ।

यदि रजसा सदृशं स्यात्केतक्यास्तर्हि तद्भद्रम् ॥ र॰चू॰८.१४३ ॥

पुटने स्थालीपाके ऽधिकृतपुरुषे स्वभावरुगधिगमात् ।

कथितमपि हेयम् औषधम् उचितम् उपादेयम् अन्यद् अपि ॥ र॰चू॰८.१४४ ॥

अभ्यस्तकर्मविधिभिर् वालकुशाग्रीयबुद्धिभिर् अलक्ष्यम् ।

लौहस्य पाकमधुना नागार्जुनशिष्टमभिदध्मः ॥ र॰चू॰८.१४५ ॥

<लौहपाक (हेअतिन्ग्/मेल्तिन्ग् इरोन्)>

लोहारकूटताम्रकटाहे दृढमृन्मये प्रणम्य शिवम् ।

तदयः पचेदचपलः काष्ठेन्धनेन वह्णिना मृदुना ॥ र॰चू॰८.१४६ ॥

निक्षिप्य त्रिफलाजलम् उदितं यत्तद् घृतं च दुग्धं च ।

संचाल्य लौहमय्या दर्व्या लग्नं समुत्पाट्य ॥ र॰चू॰८.१४७ ॥

<पाक (मेल्तिन्ग्, हेअतिन्ग्):: थ्रेए ग्रदेस्>

मृदुमध्यखरभावैः पाकस् त्रिविधो ऽत्र वक्ष्यते पुंसाम् ।

पित्तसमीरणश्लेष्मप्रकृतीनां मध्यमस्तु समः ॥ र॰चू॰८.१४८ ॥

<पाक:: देतेच्तिन्ग् थे इन्तेन्सित्य्>

अभ्यक्तदर्विलौहं सुखदुःखस्खलनयोगि मृदु मध्यम् ।

उज्झितदर्विखरं परिभाषन्ते केचिदाचार्याः ॥ र॰चू॰८.१४९ ॥

अन्ये विहीनदर्वीप्रलेपम् आखूत्कराकृतिं ब्रुवते ।

मृदु मध्यम् अर्धचूर्णं सिकतापुञ्जोपमं तु खरम् ॥ र॰चू॰८.१५० ॥

त्रिविधोऽपि पाक ईदृक् सर्वेषां गुणकृदेव न तु विफलः ।

प्रकृतिविशेषे सूक्ष्मौ गुणदोषौ जनयतीत्यल्पम् ॥ र॰चू॰८.१५१ ॥

<प्रक्षेप>

विज्ञाय पाकमेव द्रागवतार्य क्षितौ क्षणान् कियतः ।

विश्राम्य तत्र लौहे त्रिफलादेः प्रक्षिपेच्चूर्णम् ॥ र॰चू॰८.१५२ ॥

यदि कर्पूरप्राप्तिर्भवति ततो विगलिते तदुष्णत्वे ।

चूर्णीकृतमनुरूपं क्षिपेन्न वा न यदि तल्लाभः ॥ र॰चू॰८.१५३ ॥

<इरोन्:: मोल्तेन्:: स्तोरगे>

पक्वं तदश्मसारं सुचिरघृतस्थित्यभाविरूक्षत्वे ।

गोदोहनादिभाण्डे लौहभाण्डाभावे सति स्थाप्यम् ॥ र॰चू॰८.१५४ ॥

यदि तु परिप्लुतिहेतोर् घृतम् ईक्षेताधिकं ततोऽन्यस्मिन् ।

भाण्डे निधाय रक्षेद् भाव्युपयोगो ह्यनेन महान् ॥ र॰चू॰८.१५५ ॥

<इरोन्:: स्नेहन>

अयसि विरूक्षीभूते स्नेहस्त्रिफलाघृतेन संपाद्यः ।

एतत्ततो गुणोत्तरमित्यमुना स्नेहनीयं तत् ॥ र॰चू॰८.१५६ ॥

<इरोन्:: सेवन>

अत्यन्तकफप्रकृतेर् भक्षणम् अयसो ऽमुनैव शंसन्ति ।

केवलम् अपीदम् अशितं जनत्ययसो गुणान् कियतः ॥ र॰चू॰८.१५७ ॥

अथवा वक्तव्यविधिसंस्कृतकृष्णाभ्रचूर्णम् आदाय ।

लोहचतुर्थार्धसमद्वित्रिचतुःपञ्चगुणभागम् ॥ र॰चू॰८.१५८ ॥

प्रक्षिप्यायः प्राग्वत्पचेदुभाभ्यां भवेद्रजो यावत् ।

तावन्मानानुस्मृतेः स्यात्त्रिफलादिद्रव्यपरिमाणम् ॥ र॰चू॰८.१५९ ॥

इदम् आप्यायकम् इदम् अतिपित्तनुद् इदमेव कान्तिबलजननम् ।

स्तभ्नाति तृट्क्षुधौ परम् अधिकाधिकमात्रया क्षिप्तम् ॥ र॰चू॰८.१६० ॥

<अभ्र:: शोधन:: निश्चन्द्रिक>

कृष्णाभ्रम् भेकवपुर् वज्राख्यं चैकपत्रकं कृत्वा ।

काष्ठमयोदूखलके चूर्णं मुशलेन कुर्वीत ॥ र॰चू॰८.१६१ ॥

भूयो दृषदि च पिष्टं वासः सूक्ष्मावकाशतलगलितम् ।

मण्डूकपर्णिकायाःप्रचुररसे स्थापयेत् त्रिदिनम् ॥ र॰चू॰८.१६२ ॥

उद्धृत्य तद्रसादथ पिंष्याद्धैमन्तिकधान्यभक्तस्य ।

अक्षोदात्यन्ताम्लस्वच्छजलेन प्रयत्नेन ॥ र॰चू॰८.१६३ ॥

मण्डूकपर्णिकायाः पूर्वरसेनैव मर्दनं कुर्यात् ।

स्थालीपाकं पुटनं चाद्यैरपि भृङ्गराजाद्यैः ॥ र॰चू॰८.१६४ ॥

अर्कादिपत्रमध्ये कृत्वा पिण्डं निधाय भस्त्राग्नौ ।

तावद्दहेन्न यावन्नीलोऽग्निर्दृश्यते सुचिरम् ॥ र॰चू॰८.१६५ ॥

निर्वापयेच्च दुग्धे दुग्धं प्रक्षाल्य वारिणा तदनु ।

पिष्ट्वा घृष्ट्वा गाल्य वस्त्रे चूर्णं निश्चन्द्रकं कुर्यात् ॥ र॰चू॰८.१६६ ॥

<सिद्धलौहसेवन>

नानाविधरुक्शान्त्यै पुष्ट्यै कान्त्यै शिवं समभ्यर्च्य ।

सुविशुद्धेऽहनि पुण्ये तदमृतमादाय लौहाख्यम् ॥ र॰चू॰८.१६७ ॥

दशकृष्णलपरिमाणं शक्तिवयोभेदमाकलय्य पुनः ।

इदमधिकं तद् अधिकतरम् इयदेव न मातृमोदकवत् ॥ र॰चू॰८.१६८ ॥

सममसृणामलपात्रे लौहे लौहेन मर्दयेच्च पुनः ।

दत्त्वा मध्वनुरूपं तदनु घृतं योजयेद् अधिकम् ॥ र॰चू॰८.१६९ ॥

बन्धं गृह्णाति यथा मध्वपृथक्त्वेन पङ्कमविशिंषत् ।

इदमिह दृष्टोपकरणमेतद् अदृष्टं तु मन्त्रेण ॥ र॰चू॰८.१७० ॥

स्वाहान्तेन विमर्दो भवति फडन्तेन लौहबलरक्षा ।

सनमस्कारेण बलिर्भक्षणमयसो हूमन्तेण ॥ र॰चू॰८.१७१ ॥

ओं अमृतोद्भवाय स्वाहा ओं अमृते हूं फट् ।

ओं नमश्चण्डवज्रपाणये महायक्षसेनाधिपतये सुरगुरुविद्यामहाबलाय स्वाहा ।

ओं अमृते हूम् ।

जग्ध्वा तदमृतसारं नीरं वा क्षीरमेवानुपिबेत् ।

कान्तक्रामकममलं संचर्व्य रसं पिबेद् गिलेन्न तु तत् ॥ र॰चू॰८.१७२ ॥

आचम्य च ताम्बूलं लाभे घनसारसहितमुपयोज्यम् ॥ र॰चू॰८.१७३ ॥

नात्युपविष्टो नाप्यतिभाषी नातिस्थितस् तिष्ठेत् ॥ र॰चू॰८.१७४ ॥

अत्यन्तवातशीतातपयानस्नानवेगरोधादीन् ।

जह्याच्च दिवानिद्रासहितं चाकालभुक्तं च ॥ र॰चू॰८.१७५ ॥

वातकृतः पित्तकृतः सर्वान् कट्वम्लतिक्तकषायान् ।

तत्क्षणविनाशहेतून् मैथुनकोपश्रमान् दूरे ॥ र॰चू॰८.१७६ ॥

अशितं तदयः पश्चात्पततु न वा पाटवं छडु प्रथताम् ।

आर्तिर्भवतु नवान्त्रे कूजति भोक्तव्यमव्याजम् ॥ र॰चू॰८.१७७ ॥

प्रथमं पीत्वा दुग्धं शाल्यन्नं विशदसिद्धम् अक्लिन्नम् ।

घृतसंप्लुतम् अश्नीयान्मांसैर् वैहङ्गमैः प्रायः ॥ र॰चू॰८.१७८ ॥

उत्तममूषरभूचरविष्किरमांसं तथाजम् ऐणादि ।

अन्यदपि जलचराणां पृथुरोमापेक्षया ज्यायः ॥ र॰चू॰८.१७९ ॥

मांसालाभे मत्स्या अदोषलाः स्थूलसद्गुणा ग्राह्याः ।

मद्गुररोहितशकुला दग्धाः पललान्मनाङ्न्यूनाः ॥ र॰चू॰८.१८० ॥

शृङ्गाटकफलकशेरुकदलीफलतालनारिकेलादि ।

अन्यदपि यच्च वृष्यं मधुरं पनसादिकं ज्यायः ॥ र॰चू॰८.१८१ ॥

केबुकतालकरीरान् वार्ताकुपटोलफलदलसमेतान् ।

मुद्गमसूरेक्षुरसान् शंसन्ति निरामिषेष्वेतान् ॥ र॰चू॰८.१८२ ॥

शाकं प्रहेयमखिलं स्तोकं रुचये तु वास्तुकं दद्यात् ।

विहितनिषिद्धाद् अन्यन्मध्यमकोटिस्थितं विद्यात् ॥ र॰चू॰८.१८३ ॥

तप्तदुग्धानुपानं प्रायः सारयति बद्धकोष्ठस्य ।

अनुपीतमम्बु यद्वा कोमलशस्यस्य नारिकेलस्य ॥ र॰चू॰८.१८४ ॥

यस्य न तथापि सरति सयवक्षारं जलं पिबेत्कोष्णम् ।

कोष्णं त्रिफलाक्वाथं क्षारसनाथं ततोऽप्यधिकम् ॥ र॰चू॰८.१८५ ॥

त्रीणि दिनानि समं स्यादह्नि चतुर्थे तु वर्धयेत् क्रमशः ।

यावत्तदष्टमाषं न वर्धयेत् पुनरितो ऽप्यधिकम् ॥ र॰चू॰८.१८६ ॥

आदौ रक्तिद्वितयं द्वितीयवृद्धौ तु रक्तिकात्रितयम् ।

रक्तीपञ्चकपञ्चकम् अत ऊर्ध्वं वर्धयेन्नियतम् ॥ र॰चू॰८.१८७ ॥

वात्सरिककल्पपक्षे दिनानि यावन्ति वर्धितं प्रथमम् ।

तावन्ति वर्षशेषे प्रतिलोमं ह्रासयेत्तदयः ॥ र॰चू॰८.१८८ ॥

तेष्वष्टमाषकेषु प्रातर्माषत्रयं समश्नीयात् ।

सायं च तावदह्णो मध्ये माषद्वयं शेषम् ॥ र॰चू॰८.१८९ ॥

एवं तदमृतमश्नन्कान्तिं लभते चिरस्थिरं देहम् ।

सप्ताहत्रयमात्रात्सर्वरुजो हन्ति किं बहुना ॥ र॰चू॰८.१९० ॥

आर्याभिर् इह नवत्या सप्तविधिभिर् यथावद् आख्यातम् ।

अमतिविपर्ययसंशयशून्यम् अनुष्ठानम् उन्नीतम् ॥ र॰चू॰८.१९१ ॥

मुनिरचितशास्त्रपारं गत्वा सारं ततः समुद्धृत्य ।

निबबन्ध बान्धवानामुपकृतये कोऽपि षट्कर्मा ॥ र॰चू॰८.१९२ ॥

<ताम्रयोग>

कन्यातोये ताम्रपत्रं सुतप्तं कृत्वा वारान् विंशतिं प्रक्षिपेत्तत् ।

शुद्धं गन्धं तद्द्विभागं विमर्द्य निम्बूतोयैस्ताम्रपत्राणि लिप्त्वा ॥ र॰चू॰८.१९३ ॥

भाण्डे कृत्वा रोधयित्वा तु भाण्डं शालाग्नौ तं निक्षिपेत् पञ्चरात्रम् ।

शीतं जातं भावयेदुक्ततोयैर् यद्वा नीरैस् त्रैफलैर् एकघस्रम् ॥ र॰चू॰८.१९४ ॥

मध्वाज्याभ्यां पेषयित्वा पुटेत् तच्छुद्धं सिद्धं जायते देहसिद्ध्यै ।

गुञ्जामात्रं शाल्मलीनीरयुक्तं मध्वाज्याभ्यां सेवयेद् वत्सरार्धम् ॥ र॰चू॰८.१९५ ॥

दुग्धं खण्डं वानुपानं विदध्यात् साज्यं भोज्यं गौड्यम् अम्लेन युक्तम् ।

वीर्यं पुष्टिं दीपनं देहदार्ढ्यं दिव्यां दृष्टिं दीर्घमायुः करोति ॥ र॰चू॰८.१९६ ॥

<ताम्रयोग (२)>

रसतस्ताम्रं द्विगुणं ताम्रात् कृष्णाभ्रकं तथा द्विगुणम् ।

पृथगेवैषां शुद्धिस्ताम्रे शुद्धिस्ततो द्विविधा ॥ र॰चू॰८.१९७ ॥

पत्त्रीकृतस्य गन्धकयोगाद्वा मारणं तथा लवणैः ।

आक्ते ध्मापितताम्रे निर्गुण्डीकल्ककाञ्जिके मग्ने ॥ र॰चू॰८.१९८ ॥

यद्भवति गैरिकाभं तत्पिष्टम् अर्धगन्धकं तदनु ।

पुटपाकेन विशुद्धं शुद्धं स्यादभ्रकं तु पुनः ॥ र॰चू॰८.१९९ ॥

हिलमोचिमूलपिण्डे क्षिप्तं तदनु मार्दसम्पुटे लिप्ते ।

तीक्ष्णं दग्धं पिष्टम् अम्लाम्भसा साधु चन्द्रिकाविरहितम् ॥ र॰चू॰८.२०० ॥

रेचितताम्रेण रसः खल्वशिलायां घृष्टः पिण्डिका कार्या ।

उत्स्वेद्य गृहसलिलेन निर्गुण्डीकल्केऽसकृच्छुद्धौ ॥ र॰चू॰८.२०१ ॥

एतत्सिद्धं त्रितयं चूर्णितताम्रार्धिकैः पृथग्युक्तम् ।

पिप्पलीविडङ्गमरिचैः श्लक्ष्णं द्वित्रिमाषकं भक्ष्यम् ॥ र॰चू॰८.२०२ ॥

शूलाम्लपित्तश्वयथुग्रहणीयक्ष्मादिकुक्षिरोगेषु ।

रसायनं महदेतत्परिहारो नियमतो नात्र ॥ र॰चू॰८.२०३ ॥

<लक्ष्मीविलासरसः>

पलं कृष्णाभ्रचूर्णस्य तदर्धौ रसगन्धकौ ।

कर्पूरस्य तदर्द्धं तु जातीकोषफले तथा ॥ र॰चू॰८.२०४ ॥

वृद्धदारकबीजं च बीजमुन्मत्तकस्य च ।

त्रैलोक्यविजयाबीजं विदारीकन्दम् एव च ॥ र॰चू॰८.२०५ ॥

नारायणी तथा नागबला चातिबला तथा ।

बीजं गोक्षुरकस्यापि हैज्जलं बीजमेव च ॥ र॰चू॰८.२०६ ॥

एतेषां कार्षिकं चूर्णं गृहीत्वा वारिणा पुनः ।

निष्पिष्य वटिका कार्या त्रिगुञ्जाफलमानतः ॥ र॰चू॰८.२०७ ॥

निहन्ति सन्निपातोत्थान् गदान् घोरान् सुदारुणान् ।

वातोत्थान् पैत्तिकांश्चापि नास्त्यत्र नियमः क्वचित् ॥ र॰चू॰८.२०८ ॥

कुष्ठमष्टादशविधं प्रमेहान् विंशतिं तथा ।

नाडीव्रणं व्रणं घोरं गुदामयभगन्दरम् ॥ र॰चू॰८.२०९ ॥

श्लीपदं कफवातोत्थं चिरजं कुलसम्भवम् ।

गलशोथमन्त्रवृद्धिमतिसारं सुदारुणम् ॥ र॰चू॰८.२१० ॥

कासपीनसयक्ष्मार्शः स्थौल्यं दौर्बल्यमेव च ।

आमवातं सर्वरूपं जिह्वास्तम्भं गलग्रहम् ॥ र॰चू॰८.२११ ॥

उदरं कर्णनासाक्षिमुखवैजात्यमेव च ।

सर्वशूलं शिरःशूलं स्त्रीणां गदनिषूदनम् ॥ र॰चू॰८.२१२ ॥

वटिकां प्रातरेकैकां खादेन्नित्यं यथाबलम् ।

अनुपानमिदं प्रोक्तं मांसं पिष्टं पयो दधि ॥ र॰चू॰८.२१३ ॥

वारितक्रसुरासीधुसेवनात् कामरूपधृक् ।

वृद्धोऽपि तरुणस्पर्धी न च शुक्रस्य संक्षयः ॥ र॰चू॰८.२१४ ॥

न च लिङ्गस्य शैथिल्यं न केशा यान्ति पक्वताम् ।

नित्यं शतस्त्रियो गच्छेन्मत्तवारणविक्रमः ॥ र॰चू॰८.२१५ ॥

द्विलक्षयोजनी दृष्टिर्जायते पौष्टिकः परः ।

प्रोक्तः प्रयोगराजोऽयं नारदेन महात्मना ॥ र॰चू॰८.२१६ ॥

रसो लक्ष्मीविलासस्तु वासुदेवो जगद्गुरौ ।

अभ्यासाद्यस्य भगवान् लक्षनारीषु वल्लभः ॥ र॰चू॰८.२१७ ॥

<शिलाजतु:: ओरिगिन्>

हेमाद्याः सूर्यसंतप्ताः स्रवन्ति गिरिधातवः ।

जत्वाभं मृदुमृत्स्नाच्छं यन्मलं तच्छिलाजतु ॥ र॰चू॰८.२१८ ॥

<शिलाजतु:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

अनम्लं चाकषायं च कटुपाकि शिलाजतु ।

नात्युष्णशीतं धातुभ्यश् चतुर्भ्यस्तस्य सम्भवः ।

हेम्नोऽथ रजतात्ताम्राद्वरात्कृष्णायसादपि ॥ र॰चू॰८.२१९ ॥

<शिलाजतु:: fरोम् गोल्द्:: medic./फ्य्स्. प्रोपेर्तिएस्>

मधुरश्च सतिक्तश्च जपापुष्पनिभश्च यः ।

कटुर्विपाके शीतश्च स सुवर्णस्य निस्रवः ॥ र॰चू॰८.२२० ॥

<शिलाजतु:: fरोम् सिल्वेर्:: medic./फ्य्स्. प्रोपेर्तिएस्>

रूप्यस्य कटुकः श्वेतः शीतः स्वादुर्विपच्यते ।

<शिलाजतु:: fरोम् चोप्पेर्:: medic./फ्य्स्. प्रोपेर्तिएस्>

ताम्रस्य बर्हिकण्ठाभस् तिक्तोष्णः पच्यते कटुः ॥ र॰चू॰८.२२१ ॥

<शिलाजतु:: fरोम् इरोन्:: medic./फ्य्स्. प्रोपेर्तिएस्>

यस्तु गुग्गुलुकाभासस्तिक्तको लवणान्वितः ।

कटुर्विपाके शीतश्च सर्वश्रेष्ठः स चायसः ॥ र॰चू॰८.२२२ ॥

गोमूत्रगन्धयः सर्वे सर्वकर्मसु यौगिकाः ।

रसायनप्रयोगेषु पश्चिमस्तु विशिष्यते ॥ र॰चू॰८.२२३ ॥

यथाक्रमं वातपित्ते श्लेष्मपित्ते कफे त्रिषु ।

विशेषेण प्रशस्यन्ते मला हेमादिधातुजाः ॥ र॰चू॰८.२२४ ॥

<शिलाजतु:: परीक्षा>

लौहकिट्टायते वह्नौ विधूमं दह्यतेऽम्भसि ।

तृणात्यग्रे कृतं श्रेष्ठमधो गलति तन्तुवत् ॥ र॰चू॰८.२२५ ॥

<शिलाजतु:: शोधन>

मलिनं यद्भवेत् तच्च क्षालयेत्केवलाम्भसा ।

लौहपात्रेषु विधिना ऊर्ध्वीभूतं च संहरेत् ॥ र॰चू॰८.२२६ ॥

वातपित्तकफघ्नैस्तु निर्यूहैस् तत् सुभावितम् ।

वीर्योत्कर्षं परं याति सर्वैर् एकैकशोऽपि वा ॥ र॰चू॰८.२२७ ॥

प्रक्षिप्योद्धृतमावानं पुनस्तत्प्रक्षिपेद्रसे ।

कोष्णे सप्ताहमेतेन विधिना तस्य भावनां ॥ र॰चू॰८.२२८ ॥

<शिलाजतु:: सोअकिन्ग्>

तुल्यं गिरिजेन जले चतुर्गुणे भावनौषधं क्वाथ्यम् ।

ततः क्वाथे च पादांशे पूतोष्णे प्रक्षिपेद्गिरिजम् ।

तत् समरसतां यातं संशुष्कं प्रक्षिपेद्रसे भूयः ॥ र॰चू॰८.२२९ ॥

<शिलाजतु:: medic. प्रोपेर्तिएस्>

पूर्वोक्तेन विधानेन लौहैश्चूर्णीकृतैः सह ।

तत्पीतं पयसा दद्याद् दीर्घमायुः सुखान्वितम् ॥ र॰चू॰८.२३० ॥

जराव्याधिप्रशमनं देहदार्ढ्यकरं परम् ।

मेधास्मृतिकरं धन्यं क्षीराशी तत्प्रयोजयेत् ॥ र॰चू॰८.२३१ ॥

प्रयोगः सप्तसप्ताहास्त्रयश्चैकश्च सप्तकः ।

निर्दिष्टस् त्रिविधस् तस्य परो मध्योऽवरस्तथा ॥ र॰चू॰८.२३२ ॥

<शिलाजतु:: मेअसुरे for medic. उसे>

मात्रा पलं त्वर्द्धपलं स्यात्कर्षं तु कनीयसी ॥ र॰चू॰८.२३३ ॥

<शिलाजतु:: रेगुलतिओन्स्/दिएत्>

शिलाजतुप्रयोगेषु विदाहीनि गुरूणि च ।

वर्जयेत् सर्वकालं च कुलत्थान् परिवर्जयेत् ॥ र॰चू॰८.२३४ ॥

पयांसि शुक्तानि रसाः सयूषास् तोयं समूत्रं विविधाः कषायाः ।

आलोडनार्थं गिरिजस्य शस्तास्ते ते प्रयोज्याः प्रसमीक्ष्य कार्यम् ॥ र॰चू॰८.२३५ ॥

<कामेश्वरमोदक>

सम्यङ्मारितमभ्रकं कटुफलं कुष्ठाश्वगन्धामृता मेथी मोचरसो विदारिमुशली गोक्षूरकं चेक्षुरम् ।

रम्भाकन्दशतावरी ह्यजमोदा माषास्तिला धान्यकं यष्टी नागबला बला मधुरिका जातीफलं सैन्धवम् ॥ र॰चू॰८.२३६ ॥

भार्ङ्गीकर्कटशृङ्गिका त्रिकटुकं जीरद्वयं चित्रकं चातुर्जातपुनर्नवे गजकणा द्राक्षा शठी वासकम् ।

शाल्मल्यङ्घ्रिफलत्रिकं कपिभवं बीजं समं चूर्णयेत् चूर्णांशा विजया सिता द्विगुणिता मध्वाज्यमिश्रं तु तत् ॥ र॰चू॰८.२३७ ॥

कर्षार्द्धा गुडिकाथ कर्षमथवा सेव्या सतां सर्वदा पेया क्षीरसितानुवीर्यकरणे स्तम्भेऽप्ययं कामिनाम् ।

वामावश्यकरः सुखातिसुखदः प्रौढाङ्गनाद्रावकः क्षीणे पुष्टिकरः क्षयक्षयकरो नानामयध्वंसकः ॥ र॰चू॰८.२३८ ॥

कासश्वासमहातिसारशमनो मन्दाग्निसन्दीपनः दुर्नामग्रहणीप्रमेहनिवहश्लेष्मास्रपित्तप्रणुत् ।

नित्यानन्दकरो विशेषकवितावाचां विलासोद्भवं धत्ते सर्वगुणं महास्थिरवयो ध्यानावधाने ऽप्यलम् ॥ र॰चू॰८.२३९ ॥

अभ्यासेन निहन्ति मृत्युपलितं कामेश्वरो वत्सरात् सर्वेषां हितकारिणा निगदितः श्रीनित्यनाथेन सः ।

वृद्धानाम् अपि कामवर्धनकरः प्रौढाङ्गनासङ्गमे सिद्धोऽयं मम दृष्टिप्रत्ययकरो भूपैः सदा सेव्यताम् ॥ र॰चू॰८.२४० ॥

<चूर्णरत्न>

वृष्यगणचूर्णतुल्यं तत् पुटपक्वं घनं सिता द्विगुणम् ।

वृष्यात्परमतिवृष्यं रसायनं चूर्णरत्नमिदम् ॥ र॰चू॰८.२४१ ॥

<शृङ्गाराभ्ररसः>

शुद्धं कृष्णाभ्रचूर्णं द्विपलपरिमितं शाणमानं यदन्यत् ।

कर्पूरं जातिकोषं सजलमिभकणा तेजपत्रं लवङ्गम् ॥ र॰चू॰८.२४२ ॥

मांसी तालीशचोचे गजकुसुमगदं धातकी चेति तुल्यं ।

पथ्या धात्री विभीतं त्रिकटुरथ पृथक् त्वर्द्धशाणं द्विशाणम् ॥ र॰चू॰८.२४३ ॥

एलाजातीफलाख्यं क्षितितलविधिना शुद्धगन्धाश्मकोलं कोलार्द्धं पारदस्य प्रतिपदविहितं पिष्टमेकत्र मिश्रम् ।

पानीयेनैव कार्याः परिणतचणकस्विन्नतुल्याश्च वट्यः प्रातः खाद्याश् चतस्रस् तदनु च हि कियच्छृङ्गवेरं सपर्णम् ॥ र॰चू॰८.२४४ ॥

पानीयं पीतमन्ते ध्रुवमपहरति क्षिप्रमेतान् विकारान् कोष्ठे दुष्टाग्निजातान् ज्वरमुदररुजो राजयक्ष्मं क्षयं च ।

कासं श्वासं सशोथं नयनपरिभवं मेहमेदोविकारान् छर्दिं शूलाम्लपित्तं तृषमपि महतीं गुल्मजालं विशालम् ॥ र॰चू॰८.२४५ ॥

पाण्डुत्वं रक्तपित्तं गरलभवगदान् पीनसं प्लीहरोगं हन्याद् आमानिलोत्थान् कफपवनकृतान् पित्तरोगानशेषान् ।

बल्यो वृष्यश्च योगस्तरुणतरकरः सर्वरोगे प्रशस्तः पथ्यं मांसैश्च यूषैर् घृतपरिलुलितैर् गव्यदुग्धैश्च भूयः ॥ र॰चू॰८.२४६ ॥

भोज्यं योज्यं यथेष्टं ललितललनया दीयमानं मुदा यच्छृङ्गाराभ्रेण कामी युवतिजनशतां भोगयोगादतुष्टः ।

वर्ज्यं शाकाम्लमादौ दिनकतिपयचित् स्वेच्छया भोज्यमन्यद् दीर्घायुः काममूर्तिर् गतवलिपलितो मानवोऽस्य प्रसादात् ॥ र॰चू॰८.२४७ ॥

<जयावटी>

विषं त्रिकटुकं मुस्तं हरिद्रा निम्बपत्रकम् ।

विडङ्गमष्टमं चूर्णं छागमूत्रैः समं समम् ।

चणकाभा वटी कार्या स्याज्जया योगवाहिका ॥ र॰चू॰८.२४८ ॥

<त्रिनेत्ररसः>

आदौ गन्धहतं शुल्वं पश्चात्तुल्याहिपारदम् ।

त्रिनेत्रो हविषा पिष्टः शीतवीर्योऽर्द्धगन्धकः ॥ र॰चू॰८.२४९ ॥

उष्णश्चेत्तुल्यगन्धेन कुर्यात् संमर्द्य पर्पटीम् ।

देहसिद्धिकरो ह्येष सर्वरोगनिकृन्तनः ॥ र॰चू॰८.२५० ॥

<सिद्धयोगेश्वररसः>

शुद्धं सूतं द्विधा गन्धं खल्वे घृष्ट्वा तु कज्जलीम् ।

तयोः समं कान्तलौहमभावे तस्य तीक्ष्णकम् ॥ र॰चू॰८.२५१ ॥

मेलितं देवदेवेशि मर्दितं कन्यकाद्रवैः ।

यामद्वयं ततः पश्चात्तद्गोलं ताम्रसम्पुटे ॥ र॰चू॰८.२५२ ॥

आच्छाद्यैरण्डपत्रैस्तु धान्यराशौ निधापयेत् ।

त्रिदिनान्ते समुद्धृत्य पिष्टं वारितरं भवेत् ॥ र॰चू॰८.२५३ ॥

कुमारी भृङ्गकोरण्टौ काकमाची पुनर्नवा ।

नीली मुण्डी च निर्गुण्डी सहदेवी शतावरी ॥ र॰चू॰८.२५४ ॥

अम्लपर्णी गोक्षुरकः कच्छूमूलं वटाङ्कुराः ।

एतेषां भावयेद्द्रावैः सप्तवारान् पृथक् पृथक् ॥ र॰चू॰८.२५५ ॥

त्र्यूषणत्रिफलासोमराजीनां च कषायकैः ।

शुष्केऽस्मिंस्तोलितं चूर्णं सममेकादशाभिधम् ॥ र॰चू॰८.२५६ ॥

वराव्योषाग्निविश्वैला जातीफललवङ्गकम् ।

संयोज्य मधुनालोड्य विमर्द्येदं भजेत्सदा ॥ र॰चू॰८.२५७ ॥

रात्रौ पिबेद् गवां क्षीरं कृष्णानां च विशेषतः ।

संवत्सराज्जरामृत्युरोगजालं निवारयेत् ॥ र॰चू॰८.२५८ ॥

वीर्यवृद्धिकरं श्रेष्ठं रामाशतसुखप्रदम् ।

तावन्न च्यवते वीर्यं यावदम्लं न सेवते ॥ र॰चू॰८.२५९ ॥

दीपनं कान्तिदं पुष्टितुष्टिकृत्सेविनां सदा ।

सुगुप्तः कथितः सूतः सिद्धयोगेश्वराभिधः ॥ र॰चू॰८.२६० ॥

<पलितघ्नचूर्णम्>

त्रिफला लोहजं चूर्णं रक्तचित्रकजा जटा ।

च्युतक्षुद्राम्रकं बीजं पालाशं क्षुद्रदुग्धिका ॥ र॰चू॰८.२६१ ॥

एतदष्टकमादाय पृथक् पञ्चपलोन्मितम् ।

मिश्रयित्वा पलाशस्य सर्वाङ्गरसभावितम् ॥ र॰चू॰८.२६२ ॥

महाकालजबीजानां भागत्रयमथाहरेत् ।

भागं कृष्णतिलस्यैकं मिश्रयित्वा निपीडयेत् ॥ र॰चू॰८.२६३ ॥

तेन तैलेन तच्चूर्णं पिण्डीकार्यं विमर्दनात् ।

स्निग्धे भाण्डे तदाधाय शरावेण निरोधयेत् ॥ र॰चू॰८.२६४ ॥

लिप्त्वा तदाशु धान्ये च पललौघे निधापयेत् ।

मासमात्रात्समाहृत्य पूजयित्वा शिवं शिवम् ॥ र॰चू॰८.२६५ ॥

तोलैकं भक्षयेत्प्रातस्तोलैकं भोजनोपरि ।

एवं मासत्रयाभ्यासात्पलितं हन्त्यसंशयम् ।

वर्षैकेन जरां हत्वा मृत्युं जयति मानवः ॥ र॰चू॰८.२६६ ॥

<कामिनीमदनिधूननरसः>

कज्जलीकृतसुगन्धकशम्भोस् तुल्यभागकनकस्य बीजम् ।

मर्दयेत्कनकतैलयुतं स्यात् कामिनीमदविधूनन एषः ॥ र॰चू॰८.२६७ ॥

अस्य वल्लयुगलं ससितं चेत् सेवितं हरति मेहगणौघम् ।

वीर्यदार्ढ्यकरणं कमनीयं द्रावणं निधुवने वनितानाम् ॥ र॰चू॰८.२६८ ॥

<चतुर्मुखरसः>

रसगन्धकलौहाभ्रं समं सूताङ्घ्रि हेम च ।

सर्वं खल्वतले क्षिप्त्वा कन्यास्वरसमर्दितम् ॥ र॰चू॰८.२६९ ॥

त्रिफलातुलसीब्राह्मीरसैश्चानु विमर्दयेत् ।

एरण्डपत्रैरावेष्ट्य धान्यराशौ दिनत्रयम् ॥ र॰चू॰८.२७० ॥

संस्थाप्य च तदुद्धृत्य त्रिफलामधुसंयुतम् ।

एतद्रसायनवरं सर्वरोगेषु योजयेत् ॥ र॰चू॰८.२७१ ॥

तद्यथाग्निबलं खादेद्वलीपलितनाशनम् ।

पौष्टिकं बल्यमायुष्यं पुत्रप्रसवकारकम् ॥ र॰चू॰८.२७२ ॥

क्षयमेकादशविधं कासं पञ्चविधं तथा ।

कुष्ठमष्टादशविधं पाण्डुरोगान् प्रमेहकान् ॥ र॰चू॰८.२७३ ॥

शूलं श्वासं च हिक्कां च मन्दाग्निं चाम्लपित्तकम् ।

व्रणान् सर्वानामवातं विसर्पं विद्रधिं तथा ॥ र॰चू॰८.२७४ ॥

अपस्मारं महोन्मादं सर्वार्शांसि त्वगामयान् ।

क्रमेण शीलितं हन्ति वृक्षमिन्द्राशनिर्यथा ।

चतुर्मुखेन देवेन कृष्णात्रेयाय सूचितम् ॥ र॰चू॰८.२७५ ॥

<गन्धलौह>

गन्धं लौहं भस्म मध्वाज्ययुक्तं सेव्यं वर्षं वारिणा त्रैफलेन ।

शुक्ले केशे कालिमा दिव्यदृष्टिः पुष्टिवीर्यं जायते दीर्घमायुः ॥ र॰चू॰८.२७६ ॥

<सिद्धलक्ष्मीश्वररसः>

अष्टांशहेम्नि हरजे शिखिमूषिकायां संजार्य षड्गुणबलिं क्रमशो ऽधिकं च ।

ऊर्ध्वं पयोऽग्निम् अधरे विनिधाय धीराः सिद्धीः समग्रमतुलाः स्वकरे कुरुध्वम् ॥ र॰चू॰८.२७७ ॥

<वह्निसिद्धरसः>

लौहं गन्धं टङ्कणं भ्रामयित्वा सार्धस् तस्मिन् सूतकोऽन्यश्च गन्धः ।

कन्याम्भोभिर् मर्दितः काचकूप्यां क्षिप्तो वह्णौ सिद्धये वह्णिसिद्धः ॥ र॰चू॰८.२७८ ॥

इदमपि पश्यन्तु

• सोमदेवेन कृता रसेन्द्रचूडामणिः

स्रोतम्

• http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/7_ayur/dhrasciu.htm