वाचस्पत्यम्/भूत
|
भूत न० भू--क्त । १ न्याय्ये उचिते पृथिवीजलतेजोबायुगगन-
भूतकला स्त्री ६ त० । शा० ति० उक्ते धरादिभूतानामुत्-
भूतकेश पु० भूतानां केश इव । (भूतकेश) नामके १ तृणभेदे
भूतक्रान्ति स्त्री ६ त० । पिशाचावेशे राजनि० । भूतगन्धा स्त्री० भूतः प्रभूतः गन्धो यस्याः । सुरानामगन्ध-
भूतगुण पु० ६ त० । आकाशादीनां शब्दस्पर्शादिषु विशेष-
|
भूतघ्न पु० भतं हन्ति हन--टक् । १ भूर्जपत्रे राजनि० तद्धारणे
भूतचतुर्दशी स्त्री० भूतप्रिया चतुर्दशी तदुद्देशेन तस्यां
भूतजटा स्त्री भूतस्य पिशाचस्य जदेव । १ जटामांस्ताम्
भूतद्राविन् पु० भूतान् पिशाचान् द्रावयत्यपसारयति द्रु-
भूतद्रुम पु० भूतैव द्रुमः । स्लेष्मातकवृक्षे । भूतवृक्षादयोऽ-
भूतधात्री स्त्री० भूतानि जन्तून् धारयति धा--तृच् ङीप् ।
भूतनाथ पु० ६ त० । १ शिवे २ वटुकभैरवे च । “भैरवो
भूतनाशन न० भूतान् नाशयति नश--णिच्--ल्यु । १ रुद्राक्षे
भूतपक्ष पु० भूतप्रियः पक्षः अन्धकारवत्त्वात् । कृष्णपक्षे । भूतपत्त्नी स्त्री भूतैव कृष्णं पत्रं यस्याः ङीष् । कृष्ण-
भूतपुष्प पु० भूत इव पुष्पं कृष्णत्वात् यस्य । श्योनाकवृक्षे रत्नमा० । भूतपूर्णिमा स्त्री आश्विनपूर्णिमायाम् शब्दर० । भूतभावन पु० भूतानि पृथिव्यादीनि मावयति जनयति
भूतमण्डल न० ६ त० । शा० ति० उक्ते पृथिव्यादीनां मण्डल-
|
भूतमारिन् पु० भूतान् पिशाचान् मारयति अपसारयति
भूतयज्ञ पु० भूतानि प्राणिनो वायसादीन् उद्दिश्य यज्ञो
भूतयोनि स्त्री ६ त० । भूतानामाकाशादीनां कारणे
भूतल न० भूरेव तलम् । १ पृथिव्याम् । ६ त० । २ पाताले भूमेरधोभागे । भूतलिका स्त्री भूतलं पातालं मूलत्वेनास्त्यस्याः ठन् । पृक्का
भूतलिपि स्त्री ६ त० । भूतदैवत्ये वर्णभेदे “वाथ्यग्निभूज-
भूतलोन्माथ पु० दानवभेदे हरिवं० २४ अ० । भूतवर्ण पु० ६ त० । ध्येये भूतानां श्वेतादिवर्णे यथोक्तं
भूतवास पु० ७ त० । (वयड़ा) विभीतकघृक्षे । भूतावासा-
भूतविकाया स्त्री भूतानां तदाविशिष्टानामिव विक्रिया यतः । अपस्माररोगे राजनि० |
भूतविद्या स्त्री भूतादिनिवारणार्था विद्या । सुश्रुतीक्ते
भूतवेशी स्त्री भूतानामिव वेशोऽग्र्याः गौरा० ङीष् । श्वेतशेफालिकायाम् अमरः । भूतव्रह्मन् पु० भूतः पिशाच इव व्रह्मा । देवले शब्दमाला । भूतशुद्धि स्त्री० भूतानां देहारम्भकपृथिव्यादीनां शुद्धिर्भावना
|
भूतसञ्चार पु० ६ त० । भूतावेशे राजनि० । भूतसञ्चारिन् पु० भूत इव सञ्चरति सम + चर--णिनि ।
भूतसंप्लव पु० ६ त० । प्रलवे “आभूतसंप्लवस्थानममृतत्वं हि भाषते” । भूतसर्ग पु० ६ त० । भूतसृष्टौ स च चतुर्दशविधः यथोक्तं
भूतसाधनी स्त्री भूतानि प्राणिनः साधयति अत्र आधारे
भूतसार पु० भूत इव कृष्णत्वात् सारोऽस्य । श्योनाकवृक्षे राजनि० भूतहन्त्री स्त्री भूतान् तद्भयं हन्ति हन--तृच् ङीप् ।
भूतहर पु० भूतान् हरति अपसारयाति हृ--अच् । गुग्गुलौ राजनि० भूतहारिन् पु० भूतान् हरति स्थानान्तरं नयति
भूतांश पु० १ ऋषिभेदे ऋ० १० । १०६ । ११ । २ काश्यपर्षौ निरु०
भूताङ्कुश पु० भूतानां पिशाचानामङ्कुश इवापसारकत्वात् । स्वनामख्याते वृक्षे । |
भूतात्मन् पु० भूतानि पृथिव्यादीनि पञ्च द्रव्याणि आत्मा
भूतादि पु० ६ त० । “परमेश्वरे भूतादिर्निघिरव्ययः” विष्णुन
भूतारि पु० ६ त० । हिङ्गौ राजनि० तद्गन्धेन हि भूताप-
भूतार्त्त त्रि० ३ त० । पिशाचाविष्टे हेमच० । भूतार्थ पु० भूतः सत्यभूतोऽर्थो यस्य । यथार्थे भूताली स्त्री० भूतानीव अलति पर्य्याप्नोति अल--अच् गौरा०
भूतावास पु० भूतानां प्राणिनामावासः अधिष्ठानत्वात् ।
भूताविष्ट त्रि० भूतेनाविष्टः । पिशाचग्रस्ते “भूताविष्टेषु
भूतावेश पु० ६ त० । पिशाचप्रवेशे (भूते पाओया) त्रिका० । भूति स्त्री भू--क्तित् । १ भवने २ अणिमाद्यष्टविधैश्वर्य्ये ३ शिवाङ्ग
भूतिक न० भूत्या सम्पत्त्या कायति कै--क । १ भूनिम्बे २ कत्तृणै
भूतिकील पु० भूतेः सम्पत्तेः कील इव । (खाना) भूमिखाते शब्दमा० । भूतितीर्था स्त्री कुमारानुचरमातृभेदे भा० श० ४७ अ० । भूतियुवक पु० कूर्मचक्रस्य वामकुक्षिस्थे देशभेदे मार्कपु० ५८ अ० भूतिलय पु० तीर्थभेदे भा० व० १२९ अ० । भूतृण न० भुव इव तृणं गन्धवत्त्वात् (गन्धखड) १ तृणभेदे
भूतेश ६ त० । १ प्रथमाधीशे २ परमेश्वरे च भूतेश्वरादयोऽप्यत्र । भूतेष्टा स्त्री ६ त० । आश्विनकृष्णचतुर्दश्याम् । भूतोड्डामर न० तन्त्रभेदे । भूतोन्माद पु० भूतकृत उन्मादः । पिशाचकृते उन्मादे । |
|
भूत्तम न० भुवि उत्तमम् । सुवर्णे हेमच० । भूदरीभवा स्त्री० भूदर्य्यां भूमिबिले भवति भू० अच् ।
भूदार पुंस्त्री० भुवं दृणाति खनति मुखाद्यर्थम् दॄ--अण् ।
भूदेव पु० भुवि देव इव । विप्रे अमरः । भूसुरादयोऽप्यत्र भूधन पु० भूरेव धनमस्य । नृपे हेमच० । भूधर पु० भुवं धरति धृ--अच् । पर्वते अमरः । भूध्र पु० भुवं धरति धृ--क । महीध्रे पर्वते हेमच० । भूधात्री स्त्री भुवि लग्ना धात्री आमसकी शाक० त० । भूम्या-
भूनाग पु० भुवि नाग इव । उपरसभेदे राजनि० । भूनिम्ब पु० भुवि लग्नः निम्बः शाक० त० । (चिराता) क्षुपभेदे राजनि० भूनिम्बाद्य न० चक्रदत्तोक्ते औषधभेदे “भूनिम्बकटुका
भूनीप पु० भुवि सग्नो नीपः शाक० त० । भूमिकदम्बे राजनि० भूप पु० भुवं पाति पा क । भूमिपाले अमरः भूमिपादयोप्यत्र । भूपति पु० ६ त० । नृपे भूमिपत्यादयोऽप्यत्र । भूपद पु० भुवि पदं मूलं यस्य । १ वृक्षमात्रे शब्दच० । २ मल्लि-
भूपरिधि पु० ६ त० । भूमेः परिधौ तन्मानं सू० सि० उक्तं
भूपलाश पु० भुवि पलाशं यस्य । विशल्यकारके क्षुपभेदे रत्नमा० भूपाटलि भुवि ख्याता पाटलिः । भूतालीवृक्षे राजनि० । भूपाल पु० भुवं पालयति पाल--अण् उप० स० । भूपतौ शब्दमा० भूपुत्र पु० ६ त० । १ मङ्गले २ नरकासुरे च । ३ जानक्यां स्त्री
|
भूपुर न० भूरिव पुरम् । यन्त्रवहिःस्थे रेखासन्निवेशविशेषयुते
भूपेष्ट पु० भूपस्येष्टः । राजादनीवृक्षे (पियासाल) राजनि०
भूबदरी स्त्री भुवि ख्याता बदरी । क्षुद्रकोल्यां राजनि० । भूबल न० नरपतिजयचर्य्योक्ते जयसाधनोपाये बलभेदे
भूभर्तृ पु० याजका० । ६ त० । भूमिपतौ भूमिभर्त्त्रादयोऽप्यत्र । भूभुज् पु० भुवं भुड्क्ते भुनक्ति पालयति वा भुज--क्विप् ।
भूभृत् पु० भुवं बिभर्त्ति धारयति, पालयति वा भृ क्विप् । १ पर्वते २ भूपाले च मेदि० । भूमण्डल त्रि० ६ त० । मण्डलाकारे भूमिभागे । भूमन् पु० बहोर्भावः बहु + इमनिच् “बहोर्लोपो भूश्च बहोः”
|
भूमय त्रि० भू + मयट् । १ मृदात्मके २ छायायां त्रिका० स्त्री ङीप् भूमि(मी) स्त्री भवन्त्यस्मिन् भूतानि भू--मि किञ्च वा ङीप् ।
|
भूमिकदम्ब पु० भूमिजातः कदम्बः शा० त० । कदम्भभेदे
|
|
भूमिकन्दली स्त्री भूलम्ना कन्दली शा० त० । कन्दली-
भूमिकम्प पु० ६ त० । क्षितिचलने तत्कारणादिकं स
|
भूमिका स्त्री भूमिरिव कायति कै--क । १ रचनायां “अन्य-
भूमिकुष्माण्ड पु० भूमिजातः कुष्माण्डः शा० त० (भुँइ०
|
|
भूमिखर्जूरिका स्त्री भुवि जाता खर्जूरिका शा० त० ।
भूमिचम्पक पु० भूमिलग्नः चम्पकः शाक० त० (भूइचांपा) वृक्ष-
भूमिज पु० भूमेर्जायते जन--ड । १ मङ्गलग्रहे २ नरकासुरे
भूमिजगुग्गुलु पु० कर्म० । आशापुरजाते गुग्गुलौ राजनि० भूमिजम्बु स्त्री ७ त० । क्षुद्रजम्ब्वां रत्नमा० वा जङ्
भूमिजीविन् पु० भूमिं तत्कर्षणं जीवति जीव--णिनि ।
भूमिञ्जय पु० विराटनृपस्य पुत्रभेदे भा० वि० ३५ अ० । भूमिधर पु० भूमिं धरति धृ--अच् । १ कुलपर्वते उपचारात्
भूमिप पु० भूमिं पाति पा--क । नृपे जटा० । भूमिपालादयोऽप्यत्र । भूमिपक्ष पु० भूमिः पक्ष इवास्य । वाताश्वे हारा० । भूमिपति पु० ६ त० । भूपतौ भूमिनाथादयोऽप्यत्र । भूमिपिशाच पु० भूमौ पिशाच इव । तालवृक्षे जटा० । भूमिपुत्र पु० ६ त० । १ मङ्गलग्रहे २ नरकासुरे च भूमिपुत्रा-
भूमिप्रविभाग पु० सुश्रुतोक्ते औषधाङ्गभूमिविभागे
|
|
|
भूमिमण्ड पु० भूमिं मण्डयति मण्ड--अण् । (हापरमालि)
भूमिमण्डपभूषण स्त्री भूमिर्मण्डप इव तं भूषयति भूषिल्यु । माधवीलतायाम् राजनि । भूमि(मी)रुह पु० भूम्या भूमौ वा रोहति रुह--क । वृक्षे
भूमिलाभ पु० भूमिर्लभ्यतेऽत्र लभ--आधारे घञ् । मृत्यौ त्रिका० । भूमिलेपन न० भूमिर्लिप्यतेऽनेन लिप--करणे ल्युट् ६ त० ।
भूमिवर्द्धन पु० भूमिं वर्द्धयति स्वदेहस्थपार्थिवांशोपचयेन
भूमिशय पु० भूमौ शेते शी--अच् । १ बालके २ भूमौ शयाने त्रि० भूमिष्ठ पु० भूमौ तिष्ठति स्था--क अम्ब० षत्वम् । भूपृष्ठस्थे । भूमिसत्त्र न० भूमिदानरूपं सत्त्रं शा० त० । भूमिदानरूपे
भूमिसम्भवा स्त्री भूमिः सम्भवोऽस्याः । १ सीतायां जटा० ।
भूमिसेन पु० दशममनोःपुत्रभेदे मार्क० पु० ९४ अ० । भूमिस्तोम पु० एकाहसाध्ये यज्ञभेदे आश्व० ९५ । २ । भूमिस्पृश् पु० भूमिं स्पृशति स्पृश--क्विन् । १ वैश्ये २ मनुष्ये
भूमी स्त्री भू--मि किच्च ङीप् । १ कृष्णमृत्तिकायां विषापहनन-
भूमीच्छा स्त्री भूमौ तत्पतने इच्छा । भूमिपतनेच्छायाम् । भूमीन्द्र पु० भूमौ इन्द्र इव । नृपे शब्दर० । भूमीसह पु० भूमीं सहते सह--अच् । (भुरसर) वृक्षभेदे
भूम्यनन्तर पु० भूमेरनन्तरः । स्वविषयसनिष्टदेशस्थे नृपाणां
भूम्य त्रि० भूमिमर्हति यत् । धरार्हे ऋ० ५ । ४१ । १० । भूम्यामलकी स्त्री भूमिलग्ना आमलकी शाक० त० । खनाम-
|
भूम्यामली स्त्री भूम्या सह आमलति सम्बध्नाति आ + मल
भूम्याहुल्य न० क्षुपभेदे (भूजातखड़) राजनि० । शब्दरत्ना० भूयस् अव्य० भुवे भावाय यस्यति यस--भावे क्विप् । पुनरर्थे भूयस् त्रि० अतिशयेन बहुः ईयसुन् । “वहोर्लोपो भूश्चबहोः”
भूयशस् अव्य० भूयस् + वीप्सार्थे शस् सलोपः । बहुश इत्यर्थे भूयिष्ठ त्रि० अतिशयेन बहुः इष्ठन् भ्वादेशो युक् च । १
भूयुक्ता स्त्री भुवा युक्ता संबद्धा । भूमिखर्जूर्य्याम् राजनि० भूर् अव्य० भू--रुक् । अन्तरीक्षलोकादधःस्थे चरणसञ्चार-
भूरि त्रि० भू--क्रिन् । १ विष्णौ २ शिवे ३ इन्द्रे च मेदि० ।
भूरिगन्धा स्त्री भूरिः प्रचुरो गन्धो यस्याः । पुरानामगन्धद्रव्ये राजनि० । भूरिगम पु० भूरि भारयुक्तत्वेऽपि बहु गच्छति गम--अच् ।
भूरिज् स्त्री भू--इजि ऊश्च रपरः । पृथिव्यां सि० कौ० । भूरिदक्षिण त्रि० भूरिर्दक्षिणा यस्य । १ बहुतरदक्षिणा-
भूरिदुग्धा स्त्री भूरीणि दुग्धानि निर्यासा यस्याः । वृश्चि-
भूरिद्युम्न पु० भूरि द्युम्नं यस्य । नवममनोः पुत्रभेदे सुद्रित-
भूरिधामन् पु० नवममनोःपुत्रभेदे हरिवं० ७ अ० । भूरिपत्र पु० भूरीणि पत्राण्यस्य । उपर्बलतृणे राजनि० । भूरिपलितदा स्त्री भूरि पलितमिव दायति दै--क ।
भूरिपुष्पा स्त्री भूरीणि पुष्पाण्यस्याः । शतपुष्प्याम् राजनि० भूरिप्रेमन् पु० भूरिः प्रचुरः प्रेमास्य । चक्रवाक राजनि० । भूरिफेना स्त्री भूरीणि फेनान्यस्याः । (चामकषा) सप्तला-
भूरिबला स्त्री भूरीश्चि बलानि यस्याः ५ न० । २ अतिबलायाम्
|
|
भूरिमल्ली स्त्री भूरि बहु यथा म्यात् यथा मलति मल--लच्
भूरिमाय पुंस्त्री० भूरयः माया यस्य । १ शृगाले अमरः
भूरिमूलिका स्त्री भूरीणि मूलानि यस्याः कप् टापि अत
भूरिशस् अव्य० भूरि--शस् । बहुश इत्यर्थे । भूरिश्रवस् पु० ६ ब० । चन्द्रवंश्ये १ सोमदत्तसुते नृपभेदे । भा०
भूरिश्रेष्ठिक पु० भूरयः श्रेष्ठिनो यत्र । (भुरसुट्) गौड़-
भूरिहन् त्रि० भूरीन् हन्ति हन--क्विप् । १ बहुतरनाशके
भूरुण्डी स्त्री भुवं रुण्डति आच्छादयति रुडि--आवृतौ
भूरुह पु० भुवि रोहति रुह--क ७ त० । महीरुहे वृक्षे शब्द मा० भूर्ज पु० ऊर्ज--अच् ७ त० । स्वनामख्याते वल्कप्रधाने वृक्षे ।
भूर्जकण्टक पुंस्त्री० “ब्रात्यात्तु जायते विप्रात् पापात्मा
भूर्जपत्र पु० भुवि--ऊर्जं पत्रं यस्य । स्वनामख्याते वृक्षे ।
भूर्णि स्त्री भृ--नि नि० ऊश्च रपरः । पृथिव्यां सि० कौ० । भूर्लोक पु० कर्म० । वादसञ्चारयोग्यस्थानरूपे लोके । भूलग्ना स्त्री भूवि लग्ना ७ त० । शङ्खपुष्प्याम् राजनि० । भूलता स्त्री भुवि लतेब । महीलतायां (केँचो) सरीसृप-
भूलिङ्गशकुनि पु० भूलिङ्गः शकुनिः कर्म० । बिलशायिनि
|
भूवलय न० भूर्वलयमिव । भूमिपरिधौ । भूशमी स्त्री भूलग्ना शमी शाक० त० । लघुशम्यां मदनपाल निघण्टुः भूशय पु० भुवि शेते शी--अच् ७ त० । १ बिलशये नकुलादौ ।
भूशर्करा स्त्री भुवि ख्याता शर्करा शा० त० । कन्दभेदे नैघण्टुप्र० भूशेलु पु० भुवि ख्याता शेलुः शा० त० । भूकर्वुदारके
भूष मण्डने वा चु० उभ० पक्षे भ्वा० पर० सक० सेट् ।
भूषण न० भूष्यतेऽनेन भूष--करणे ल्युट् । १ अलङ्कारे किरी-
|
|
भूषा स्त्री भूष--भावे अ । मण्डनक्रियायाम् अमरः । भूषित त्रि० भूष--क्त । अलङ्कृते । भूष्णु त्रि० भू--ग्ष्णु । भवनशीले । भूसंस्कार पु० ६ त० । यज्ञादौ भूमिभागस्य परिसमूह नोपलेपन
भूसुत पु० ६ त० । १ मङ्गलग्रहे शब्दमा० २ नरकासुरे च ३
भूस्तृण न० भुवस्तृणम् पृषो० सुट् । भूतृणे चात्राके अमरः
भूस्पृश पु० भूमिं स्पृशति स्पृश क्विन् । मनुष्ये हेमच० । भूस्वर्ग पु० भूमिस्थितः स्वर्गः शा० त० । सुमेरुपर्वते जटा०
भृ भरणे भ्वा० उभ० सक० अनिट् । भरति--ते अभार्षीत् बभार बभ्रे । भृ धारणे पोषणे च जु० उभ० सक० अनिट् । बिभर्त्ति बिभृते
भृकुंस(श) पु० भ्रुवा कुंसा(शा) इङ्गितज्ञापनं यस्य नि०
भृकुटि(टी) स्त्री भ्रुवः कुटिः भङ्गिः वा संप्रसारणं वा
|
|
भृगु पु० । भृज्जति क्विप् भृक् ज्वाला तया सहोत्पन्नः ।
भृगुक पु० कूर्मचक्रस्य दक्षिणपार्श्वस्थे देशभेदे मार्कपु० ५८ अ० । भृगुकर्ण पु० तीर्थभेदे काशी० ६ अ० । भृगुकेशव पु० काशीस्थे भृगुस्थापितकेशवमूर्त्तिभेदे काशी० २३ अ० । भृगुज पु० भृगोर्जायते जन--ड । भार्गवे शुक्राचार्य्ये । भृगुतनय पु० ६ त० । शुक्राचार्य्ये भृगुनन्दनभृगुसुतादयोऽप्यत्र भृगुतुङ्ग न० तीर्थभेदे भा० आ० २१५ अ० । भा० व० ८४ अ० । भृगुपति पु० भृगूणां भार्गववंशस्य पतिः । परशुरामे शब्दमा०
भृगुभूमि पु० भार्गवपुत्रभेदे हरिवं० ३ अ० । भृगुवल्ली स्त्री भृगुणाऽधीता बल्ली । “भृगुर्वै वारुणिर्वरुणं
भृगूणांपति पु० ६ त० अलुक्स० । परशुरामे शब्दर० । भृङ्ग पु० भृ--गन् कित् लट् च । भ्रमरे २ कलिङ्गविहगे
भृङ्गक पु० भृङ्ग इव कायति कै--क । राजवाशनखगे शब्दच० भृङ्गजा स्त्री भृङ्ग इव जायते जन--ड । १ भार्ग्याम् । २
भृङ्गपर्णी स्त्री भृङ्ग इव कृष्णत्वात् पर्णं यस्याः ङीप् ।
भृङ्गप्रिया स्त्री ६ त० । मादवीलतायां प्रचुरमधुमत्त्वात्
|
भृङ्गमूलिका स्त्री भृङ्गस्य भृङ्गराजस्येव मूलमस्याः कप्
भृङ्गरज पु० भृङ्गान् रञ्जयति अन्तर्भूतण्यर्थे रन्ज--अच्
भृङ्गरजस् पु० भृङ्गान् रजयति अन्तर्भूतण्यर्थे रन्ज--असुन्
भृङ्गराज पु० भृङ्गान् रजयति रन्ज--णिच्--अण् नि०
भृङ्गराजाद्य न० “भृङ्गराजरसप्रस्थे यष्टोमधुपलेन च ।
भृङ्गरिट(टि) पु० भृङ्ग इव रटति अच् इन् वा पृषो० अत
भृङ्गरोल पु० भृङ्ग इव रौति रु--अच् । (भीमरुल) ख्याते कीटभेदे त्रिका० । भृङ्गवल्लभ पु० ६ त० । १ धाराकदम्बे २ भूमिकदम्बे च । भृङ्गवत्
भृङ्गसोदर पु० भृङ्गस्य सोदर इव । (केशुरिया) केशराजे त्रिका० भृङ्गानन्दा स्त्री आनन्दयति आ + नन्द + णिच्--अच् ६ त० ।
भृङ्गाभीष्ट पु० अभि + ष--क्त ६ त० । आम्रवृक्षे राजनि० । भृङ्गार पु० बभर्त्ति जलं भृ--आरक् नि० । १ स्वर्णमयजलपात्र-
|
भृङ्गारि स्त्री भृङ्गवद्वणमृच्छति ऋ--इन् । १ केरिकापुष्पे
भृङ्गाह्वा पु० भृङ्गमाह्वयते स्वर्द्धते आ + ह्वे--क । १ जीरके
भृङ्गि पु० भृ--निक् नुट् च । शिवपार्श्वचरभेदे । “प्राप्ता
भृङ्गिन् पु० भृङ्गस्तद्वर्णः कृष्णत्वादस्त्यस्य इनि । १ वटवृक्षे
भृङ्गी स्त्री भृ--गन् कित् नुट् च गौरा० ङीष् ।
भृङ्गीफल पु० भृङ्ग्या अतिविषाया इव फलमस्य । आम्रातके राजनि० । भृङ्गीश पु० ६ त० । महादेवे शब्दरत्न० । भृङ्गेरिटि पु० भृङ्गरिटि + पृषो० । भृङ्गिणि शिवपार्श्वचरे त्रिका० । भृङ्गेष्टा स्त्री ६ त० । १ घृतकुमार्य्यां २ भार्म्यां ३ तरुण्यां
भृज भर्जने (भाजा) पाकभेदे भ्वा० आत्म० सक० सेट् । भर्जते
भृज्जन पु० भ्यसज--करणे क्युत् सम्प्र० । अम्बरीषे (भाजनाखोला) उज्ज्व० |
भृणीय क्रोधे भा० आत्म० सक० सेट् निघण्टुः । भृणीयते ।
भृण्टिका स्त्री भिरिण्टिका पृषो० । श्वेतगुञ्जायाम् राजनि० । भृण्डि स्त्री वीचौ हारा० । भृत त्रि० भृ--क्त । १ पुष्टे वेतनादिना प्रतिपालिते २ दासभेदे
भृतक त्रि० भृतं भरणं वेतनमुपजीवति कन् । वेतनोष-
भृति स्त्री भृ--क्तिन् । १ भरणे २ पोपणे च करणे क्तिन् ।
|
|
भृतिभुज् त्रि० भृतिं येतनं भुङ्क्ते भुज--क्विप् । वेतनोप-
भृत्य पु० भृ--क्यप् तुक् च । १ दासे २ भरणीये त्रि० अमरः । भावे
|
|
|
|
|
भृत्रिम त्रि० भरणाज्जातः भृ--क्त्रि--मप् च । भरणाज्जाते । भृ(भ्र)मि पु० भ्रम--इन् पृषो० वा संप्रसारणम् । (घूर्णा)
|
भृम्यश्व पु० भृमय इवाश्वाः यस्य । ऋषिभेदे तस्य पुत्रः
भृश अधःपतने दि० पर० अक० सेट् । भृश्यति इरित् अभृशत्
भृश न० भृश--क । १ अतिशये २ तद्वति त्रि० । ततो भृशादि०
भृशम् अव्य० मान्तमव्ययम् भृश--बा० कमु । १ मुहुरर्थे २ शोभने शब्दरत्ना० । भृशादि पु० च्व्यर्चे भवतौ क्यङ्प्रत्ययनिमित्ते शब्दगणे
भृषद् स्त्री दृषद् + पृषो० । पाषाणे शब्दरत्ना० । तत्र दृषद्
भृष्ट त्रि० भ्रस्ज--क्त । जलोपसेकं विना बालुकाग्निसंयोगाभ्यां
भृष्टयव पु० कर्म० । धानाशब्दार्थे अमरः । भृष्टान्न न० कर्म० । जलोसेकेन भृष्टे तण्डुले (मुड़ि) शब्दच० भृष्टि स्त्री भ्रस्ज--भावे क्तिन् । १ भर्जने २ शून्यवाटिकायां मेदि० भॄ भर्जने भर्त्सने भरणे च क्य्रादि० प्वा० पर० सक० सेट् ।
भेक पुंस्त्री० भी--कन् कस्य नेत्त्वम् । (व्याङ) १ जन्तुभेदे अमरः
भेकट पु० भेक इव टलति टल--ड । मत्स्यभेदे द्विरूपकोषः । भेकनि(लि) पु० (भाङ्गन) मत्स्यभेदे राजव० । भेकपर्णी स्त्री भेक इव पर्णमस्याः ङीप् । मण्डूकपर्ण्याम् भेकभुज् पु० भेकं भुङ्क्ते भुज--क्विप् । सर्पे त्रिका० । भेकासन न० रुद्रयामलोक्ते पूजाङ्गे आसनभेदे तल्लक्षणं यथा
|
भेकुरि स्त्री अप्सरोरूपे नक्षत्रे “सुषुम्णः सूर्य्यरश्मिश्चन्द्रमा
भेड पुंस्त्री० भी--ड तस्य नेत्त्वम् । मेषे (भेड़ा) हेमच० स्त्रियां ङीष् । भेड्र पुंस्त्री० भेड + पृषो० । मेषे त्रिका० स्त्रियां ङीष् । भेद पु० भिद--घञ् । १ पृथक्करणे २ अन्यतो विशेषे राज्ञामु-
भेदक त्रि० भिद--ण्वुल् । १ रेचके २ विदारके ३ भेदकारके
भेदन त्रि० भेदयति भिद--णिच्--ल्यु । १ विरेचने २ विशेषणे च
भेदित त्रि० भिद--णिच्--क्त । १ विदारिते भिन्ने च “आद्वयं
भेदिन् त्रि० भिद--णिनि । १ भेदकारके स्त्रियां ङीप् ।
भेदुर न० भिदुर + पृषो० । वज्रे द्विरूपकोषः । |
भेद्य त्रि० भिद--ण्यत् । १ शस्त्रादिना विदार्य्ये २ विशेष्ये च ।
भेर पु० भी--रन् । पटहे संक्षिप्तसा० । उज्ज्वलदत्तेन
भेरि(री) स्त्री भी--क्रिन् वङ्क्य्रा० नि० वा ङीप् । १ वृहड्ढ-
भेरीस्वनमहास्वना स्त्री कुमारानुचरमातृभेदे भा० श० ४७ अ० भेरुण्ड न० १ गर्भधारणे शब्दर० २ भयानके त्रि० ३ देवताभेदे
भेल त्रि० भी--र रस्य लः । १ पुरे २ भीरुके ३ निर्बुद्धौ ४ मुनि-
भेष भये भ्वा० उभ० अक० सेट् । भेषति ते अभेषीत् अभेषिष्ट ।
भेषज न० भेष--घञ् भेषं रोगभयं जयति जि--ड । १ औषधे ।
|
|
|
भेषजाङ्ग न० ६ त० । औषधस्य अनुपेये वस्तुनि शब्दच० । भैक्ष न० भिक्षैव तत्समूहो वा अण् । १ भिक्षायां २ भिक्षासमूहे
भैक्षचर्य्या स्त्री चर--भावे क्यप् ६ त० । भिक्षाचरणे मनुः २ । १०८ भैक्षजीविका स्त्री ३ त० । भिक्षया जीवने त्रि० । भैक्षव न० भिक्षूकाणां समूहः खण्डिका० अञ् । भिक्षुसमूहे । भैक्ष्य न० भिक्षाणां समूहः ष्यञ् । १ भिक्षासमूहे ।
भैदिक त्रि० भेदं नित्यमर्हति छेदा० ठञ् । नित्यभेदनार्हे भैम त्रि० भीमस्य नृपस्येदम् अण् । १ भीमनृपसम्बन्धिनि स्त्रियां
|
भैमगव पु० गोत्रभेदे “हरितकुत्सपिङ्गलशङ्घदर्भमैमगवानामा-
भैमरथ पु० भीमरथमधिकृत्य कृतो ग्रन्थः । भीमरथाधि-
भैमसेन्य पु० भीमसेनस्यापत्यम् कुरुत्वात् अणि प्राप्ते वार्त्ति०
भैमायन पुंस्त्री० भीमस्वापत्यं युवा इञन्तात् फक् । भीमण
भैरव पु० भीरोरिदम् अण् । १ भये २ तद्वति त्रि० अमरः ।
|
|
|
भैरवीचक्र न० भैरव्याः पूजनार्थं चक्रमू । देवीपूजार्थे
भैषज न० भेषजमेव स्वार्थे अण् । १ औषधे २ लावकखगे जटा०
भैषज्य न० भिषजः कर्म भेषज--स्वार्थे वा ष्यञ् । १ औषपे
भैष्णज पु० ब० व० भिष्णजो गोत्रापत्यं गर्गा० यञ् तस्य छात्राः
भैष्णज्य पुंस्त्री० भिष्णजो गोत्रापत्यं गर्गा० यञ् । तद्गोत्रापत्ये भैष्मकी स्त्री भीष्मकस्य रच्यपत्यम् इञ् ङीप् । भीष्मकनृप-
भोक्तृ त्रि० भुज--भोजने अवने च तृच् । १ भोजनकर्त्तरि
भोग स्त्री भुज--भावकर्मादौ घञ् । १ सुखे २ दुःखे ३ सुखदुः-
भोगक त्रि० भोग + संज्ञायां कन् । भोगकालीने ततः विदा०
भोगगृह न० भोगार्थं गृहम् । वासगृहे हेमच० । |
भोगदेह पु० भुज्यते सुखदुःखादिकमत्र भुज--आधारे घञ्
भोगपाल पु० भोगं भोगसाधनमश्वं पालयति पालि--अण्
भोगपिशाचिका स्त्री भोगे पिशाचिकेव । क्षुधायाम् हारा० भोगप्रस्थ पु० उत्तरस्थदेशभेदे वृ० स० १४ अ० दृश्यम् । भोगभूमि स्त्री भोगार्थैव भूमिः न कर्मार्था । भारतवर्षाति-
भोगवती स्त्री भोगः सर्पशरीरं भूम्नाऽस्त्यस्याम् मतुप् मस्य
भोगवर्द्धन पु० देशभेदे मार्क० पु० ५७ अ० ४८ श्लो० । भोगसद्मन् व० भोगार्थं सद्म । वासगृहे शब्दरत्ना० । भोगायतन न० ६ त० । स्थूलदेहे “भोक्तुरधिष्ठानात् भोगा-
भोगार्ह न० भोगमर्हति अर्ह--अण् उप० स० । १ धान्ये
भोगावली स्त्री ६ त० । १ भोगश्रेणौं । २ स्तुतौ उपचारात्
|
|
भोगावास पु० भोगार्थ आवासः । वासगृहे हारा० । भोगिक पु० भोगः अश्वभोगः अस्त्यस्य कर्मत्वेन ठन् ।
भोगिकान्त पु० ६ त० । वायौ त्रिका० । सर्पाणामनिला-
भोगिगन्धिका स्त्री भोगिनः सर्पस्येव गन्धो यस्याः कप्
भोगिन् पु० भोगः फणाऽस्त्यस्य इनि । १ सर्पे अमरः तद्देव-
भोगिभुज् पु० भोगिनं सर्पं भुङ्क्ते मुज--क्विप् । मयूरे
भोगिवल्लभ न० ६ त० । चन्दने राजनि० । भोगीन्द्र(श) पु० भोगी इन्द्र इव ६ त० वा । १ अनन्तदेवे
भोग्य न० भुज--ण्यत् कुत्वम् । १ धने २ धान्ये च । भोगमर्हति
भोज पु० भुज--अच् । १ स्वनामख्याते देशभेदे स च दशः
भोजक त्रि० भोजयति भुज--णिच्--ण्वुल् । १ भोजनसम्पा-
भोजकट पु० भोजः कट इव । भोजाख्ये देशे भा० स० ३५ अ० ।
भोजदेव पु० भोजो देव इव । भोजराजे तेन च पातञ्जल-
|
भोजन न० भुज--ल्युट् । १ कठिनद्रव्यस्य गलबिलाधःसंयोजने ।
|
|
भोजनगर न० भोजदेशस्थे नगरे धारापुरे भा० उ० ११७ अ०
भोजपति पु० ६ त० । १ भोजदेशाधिपे २ कंसराजे च भाग० १० । ४७ अ० भोजनाथादयोऽप्युत्र भोजिन् त्रि० भुज--णिनि । भोजनकर्त्तरि स्त्रियां ङीप् । भोज्य त्रि० भोज--ण्यत् भक्षणार्थत्वान्न कुत्वम् । १ भक्षणीय-
भोज्यसम्भव पु० सम्भवत्यस्मात् सम् + भू--अपादाने अप् ६ ब० ।
भोट पु० (भोटान) देशभेदे शब्दरत्ना० । भोटाङ्ग पु० (भोटान) देशभेदे शब्दर० । भोलि पु० भा--उलि । १ उष्ट्रे त्रिका० । |
|
भोस् अव्य० भा--डोसि । १ सम्बोधने अमरः २ प्रश्नविधाने शब्दर० भौजीय त्रि० भोजे देशभेदे भवः गहा० छ । भोजदेशभवे । भौत पु० भूतानि प्राणिनोऽधिकृत्य प्रवृत्तः तानि देवता वा अस्य
भौतिक त्रि० मूतानि पृथिव्यादीनि पिशाचान् वा अधिकृत्य
भौत्य पु० भूतेरपत्यं बा० यक् । चतुर्दशमनौ हरिवं ७ अ० ।
भौम पु० भूमेरपत्यं तस्या इदं वा अण् । १ नरकासुरे “त्वयि
भौमन पु० भूम्नोऽपत्यम् अण् मन्नन्तत्वात् न टिलोपः ।
भौमिक त्रि० भूमौ तिष्ठति अधिकरोति वा ठक् । भूम्यधि-
भौरिक त्रि० भूरि स्वर्णमधिकरोति ठक् । कनकाध्यक्षे अमरः । भौरिकि पुंस्त्री० भूरिकस्यर्मरपत्यमिञ् । भूरिकर्षेरपत्ये
भौरिक्यादि पु० देशे विषये विधल्प्रत्ययनिमित्ते शब्दनणे
भौलिकि पुंस्त्री० भौरिकि + वा रस्य लः । भौरिकिशब्दार्थे भौरिकिशब्दवत् सर्वम् । भौलिङ्ग पुंस्त्री० भूलिङ्गस्य खगभेदस्यापत्यम् अण् । भूलिङ्ग-
भौवादिक पु० भ्वादौ गणे पठितः ठक् वात्पूर्वम् ऐच् ।
|
भ्यस भये भ्वा० आ० अक० सेट् । भ्यसते अभ्यसिष्ट । भ्यसते अव्य० । उत्तरदिशि निघण्टुः । भ्रंश पु० भ्रन्श--भावे घञ् । व्यसने अमरः । अतःपाते च भ्रंशकला अव्य० ऊर्य्या० । हिसायाम् गणरत्र० टी० । भ्रंश-
भ्र(भ्रु)(भ्रू)कंश पु० भ्रुवा कुंशा इङ्गितज्ञापनं यस्य ।
भ्र(भ्रु)(भ्रू)कुटि पुंस्त्री० भ्रुवः कुटिः कौटिल्यम् । भ्रकुं-
भ्र(भ्ल)क्ष अदने भ्वा० उ० सक० सेट् वा रस्य लः धातुपाठः ।
भ्रजस् पु० भ्राजते भ्राज--असुन् पृषो० ह्रस्वः । १ अग्नौ
भ्रण शब्दे भ्वा० पर० सक० सेट् । भ्रणति अभ्राणीत् अभ्रणीत्
भ्रन्श अधःपतने दिवा० अक० सेट् । भ्रश्यति इरित् अभ्रशत् अभ्रंशीत् भ्रश्यत । भ्रन्श अधःपाते अक० सेट् । भ्रंशति ऋदित् अभ्रशत् ।
भ्र(भ्रु)(भ्रू)भङ्ग पु० ६ त० । भ्रुकुंशवत् वा अकारह्रस्वौ भ्रुवो भङ्गे । भ्रम चलने भ्वा० पर० अक० सेट् । भ्रमति कौटिल्ये इरित् ।
भ्रम चलने दिवा० पर० सक० सेट् शमा० । भ्राम्यति अभ्रमीत् । भ्रम भ्वा० पर० अक० सेट् । भ्रमति अभ्रमीत् फणा० भ्रेमतुः
भ्रम पु० भ्रम--घञ् । १ मिथ्याज्ञाने (अन्यथाभूतस्य वस्तुनो-
|
भ्रमण न० भ्रम--ल्युट् । गतिभेदे पर्य्यटने कर्मन्शब्दे दृश्यम् भ्रमणी स्त्री भ्रम--करणे ल्युट् ङीप् । १ क्रीडार्थपर्य्यटने
भ्रमत्कुटी स्त्री भ्रमन्ती कुटीव । तृणादिनिर्मिते छत्रे त्रिका० भ्रमर पुंस्त्री० भ्रम--करन् । १ मधुकरे अमरः स्त्रियां जाति-
भ्रमरक पु० भ्रमर इव कायति कै--क । ललाटलम्बिते भ्रमर-
भ्रमरकीट पु० भ्रमर इव कीटः । (कुमेरपोका) कीटभेदे भ्रमरच्छल्ली स्त्री लताभेदे राजनि० । भृङ्गच्छल्ल्य दयोऽप्यत्र
भ्रमरपदक न० “भ्रमरपदकमिदमभिहितम्” द्वादशाक्षर-
भ्रमरप्रिय पु० ६ त० । धाराकदम्बे रत्नमा० । भ्रमरमारी स्त्री भ्रमरं मारयति मारि अण् उप० स० गौरा०
भ्रमरविलसिता स्त्री “मोगो नौगो भ्रमरविलसिता” छन्दो-
भ्रमरातिथि पु० भ्रमरः अतिथिर्यस्य । चम्पके राजनि० । भ्रमरानन्द पु० भ्रमरान् आनन्दयति आ + नन्द--णिच्-
भ्रमरालक पु० भ्रमर इव अलति पर्य्याप्नोति अल--ण्वुल् ।
भ्रमरी स्त्री भ्रमर + ङीष् । १ षट्पद्यां अस्त्यर्थे अच् गौरा०
भ्रमरेष्ट पु० ६ त० । १ श्योनाकवृक्षे २ भार्ग्या ३ भूमिजम्ब्वाञ्च
|
भ्रमरोत्सवा स्त्री भ्रमराणासुत्सवो मोदो यत्र । माधवी-
भ्रमासक्त त्रि० भ्रमे निशानार्थचक्रभ्रमणे आसक्तः । शस्त्रनिशानासक्ते शस्त्रमार्जके हेमच० । भ्रश अधःपतने दि० पर० सक० सेट् । भ्रश्यति अभ्राशीत्
भ्रशिमन् पु० भृशस्य भावः अतिशये वा इमनिच् ऋतोरः ।
भ्रष्ट त्रि० भ्रश--क्त । च्युते गलिते स्वार्थे क । तत्रार्थे स च
भ्रस्ज पाके तु० उ० सक० अनिट् । भृज्जति आर्द्धधातुके
भ्राज दीप्तौ भ्वा० आत्म० अक० सेट् । भ्राजते अभ्राजिष्टं फणा०
भ्राज न० वर्षसाध्ये गवामयनसत्रे विषुवन्नामके प्रधानदिने
भ्राजक त्रि० भ्राज--ण्वुल् । १ दीप्तिशीले २ पित्तभेदे न० शब्द-
भ्राजिर पु० भौत्यमन्वन्तरे देवभेदे मार्कपु० १०० अ० । भ्राजिष्णु त्रि० भ्राज--इष्णुच् । १ दीप्तिशीले २ विष्णौ पु० ।
भ्रातुष्पुत्र पु० ६ त० अलुक्स० कस्का० । भ्रातुः पुत्रे । भ्रातृ पु० भ्राज--तृच् पृषो० । एकपितृजाते (भाइ) इति
भ्रातृक त्रि० भ्रातुरिदम् ठञ् । भ्रातृसम्बन्धिनि । भ्रातृज पुंस्त्री० भ्रातुर्जायते जन--ड ५ त० । १ भ्रातुपुत्रे
|
|
भ्रातृजाया स्त्री ६ त० । भ्रातृपत्न्यां कलौ नियोगेनापि तद्-
भ्रातृद्वितीया स्त्री भ्रातृभीजनार्था द्वितीया । कार्त्तिकशुक्ल-
भ्रातृबधू स्त्री ६ त० । (भादरवौ) कृनिष्ठभ्रातृजायार्यां हला० भ्रातृभगिनी स्त्री द्वि० व० । वा एकशेषः । भ्रात्रासहित
भ्रातृवल त्रि० भ्राताऽस्त्यस्य वलच् । भ्रातृयुक्ते । भ्रातृव्य पु० भ्रातुः पुत्रः भ्रातृ + व्यत् । १ भ्रातुष्पुत्रे २ शत्रौ च
भ्रातृश्वशुर पु० भ्रात्रा पतिभ्राता श्वशुर इव पूज्यत्वात् ।
|
भ्रात्र न० भ्रातुरिदम् शिवा० अण् । भ्रातृसम्बन्धिनि । भ्रात्रीय पुंस्त्री० भ्रातुरपत्यम् छ । भ्रातुष्पुत्रे अमरः । भ्रान्त न० भ्रम--भावे क्त । १ भ्रमणे “जनस्थाने भ्रान्तम्” नाट०
भ्रान्ति स्त्री भ्रम--क्तिन् । १ भ्रमणे २ अयथार्थज्ञाने च ।
भ्रान्तिमत् त्रि० भ्रान्तिरस्त्यस्य मतुप् मस्य वः । १ भ्रमज्ञान-
भ्रान्तिहर पु० भ्रान्तिं हरति हृ--ट ।
भ्राम त्रि० भ्रम--ज्वला० कर्त्तरि ण । भ्रमयुक्ते । भ्रामक त्रि० भ्रामयति भ्रम--णिच्--ण्वुल् । १ भृमजनके २
भ्रामर न० भ्रमरेण संभृतं सम्पादितम् अस्येदं वा अण् ।
भ्रामरिन् त्रि० भ्रामरं भ्रमरस्येव धूर्णनवत्त्वात् रूपमस्य
भ्राशं भासे भ्वा० आ० अक० सेट् । भ्राशते भ्राश्यते अभ्राशिष्ट ।
भ्राष्ट्र पु० भ्रस्ज--करणे ष्ट्रत् । १ अम्यरीषे (भाजनाखोसा)
भ्राष्ट्रकि पु० गोत्रर्षिप्रवरभेदे प्रवरा० । |
|
भ्राष्ट्रिव्रतिन् पु० गोत्रप्रवरर्षिभेदे हेमा० व्र० प्रवराध्यायः । भ्रास दीप्तौ दिवा० आ० अक० सेट् । भ्रास्यते अभ्रासिष्ट । भ्रास दीप्तौ भ्वा० आ० अक० सेट् । भ्रास्यते अभ्रासिष्ट कणा०
भ्री भवे अक० भरणे सक० क्य्रा० वा प्त्वा० पर० अनिट् ।
भ्रुड संवरणे सक० संघाते अक० तु० कु० पर० सेट् । भ्रु-
भ्रू स्त्री भ्रम--डू । नेत्रयोरूर्ध्वस्वायां रोमराजौ अमरः ।
भ्रूक्षेप पु० ६ त० । १ भ्रूभङ्गे २ सङ्केतज्ञापनाय भ्रुवोस्तिर्य्यक्-
भ्रूण आशायां विशङ्कायाञ्च चु० आत्म० सक० सेट् । भ्रूणयते
भ्रूण पु० भ्रूण--घञ् । स्त्रीणां १ गर्भे २ वासके च अमरः । भ्रूणघ्न त्रि० भ्रूणं गर्भं हन्ति हन--क । भ्रूणहत्याकारके
|
भ्रूभङ्ग पु० ६ त० । क्रोधादिज्ञापनार्थं भ्रुवस्तिर्प्यक्चासने
भ्रेज भासे भ्वा० आत्म० अस० सेट् । भ्रेजते अम्रेजिष्ट । ऋदित्
भ्रे(भ्ले)ष पतने चलने च अक० भ्वा० उभ० सेट् । भ्रे(भ्ले)षति
भ्रेष पु० भ्रेष--घञ् । उचितस्थानात् पतने अमरः ।
भ्रौवेय त्रि० भ्रुव इदम् “भ्रुवो वुक् च” पा० टक् वुक् च ।
भ्लक्ष भक्षणे भ्वा० उभ० सक० सेट् । भ्लक्षति ते अभ्लक्षीत्
भ्लाश दीप्तौ वा दिवा० पक्षे भ्वा० आ० अक० सेट् । भ्लाश्यते
|