वाचस्पत्यम्/व
| ← वाचस्पत्यम्/य | वाचस्पत्यम्/व तारानाथ भट्टाचार्य |
वाचस्पत्यम्/श → |
वकारः व्यञ्जनवर्णभेदः । स च स्पर्शोष्मवर्णयोरन्तःस्थितत्वात्
व पु० वा--ड । १ वायौ २ वरुणे ३ सान्त्वने ४ मन्त्रणे मेदि०
वंश पु० वमति उद्गिरति वम--श तस्य नेत्त्वम् । १ पुत्रपौत्रा-
|
वंशक पु० वंश इव कायति कै--क । (सोमशाडा) १ इक्षुभेदे
वंशकर्पूररोचना स्त्री कर्पूरमिव रोचते रुच--ल्यु ६ त० । वंशरोचनायाम् राजनि० । वंशक्षीरी स्त्री वंशस्य क्षोरमिवास्त्यस्या अच् गौरा० ङीष् ।
वंशज पु० वंशात् जायते जन--ड । १ वंशवृक्षजाते यवाकारे
वंशतण्डुल पु० ६ त० । वेणुजाते तण्डुलाकारे वेणुयवे राजनि० । वंशधर त्रि० वंशं धरति । कुलाविच्छेदकारके सन्ताने ।
वंशनेत्र न० वंशस्येव नेत्रमस्य । इक्षुमूले राजनि० । |
|
वंशपत्त्र पु० वंशस्य पत्त्रमिव पत्त्रमस्य । १ नलनामके तृणे
वंशपत्त्रपतित न० सप्तदशाक्षरपादके छन्दोभेदे । “दिङ्
वंशपीत पु० वंशस्तत्पत्त्रमिव पीतः । कणगुग्गुलौ राजनि० । वंशपुष्पा स्त्री वशस्य पुष्पमिव पुष्पमस्याः । सहदेवीलता-
वंशपूरक न० वंशस्येव पूरकं यस्य । इक्षुमूले राजनि० । वंशरो(लो)चना स्त्री वंशेषु रोचते रुच--ल्यु वा रस्य लः ।
वंशशर्करा स्त्री वंशस्य शर्करेव । (वंशलोचन) पदार्थे
वंशशलाका स्त्री० वंशस्य शलाकेव कठिनत्वात् । वीरणमूले हेमच० । वंशस्तनित न० । द्वादशाक्षरपादके वंशस्थबिलापरपर्य्याये
वंशस्थबिल न० । द्वादशाक्षरपादके छन्दोभेदे । “वदन्ति वंशस्थबिलं जतौ जरौ” छन्दो० वंशाग्र न० वंशस्य अग्रं मूलम् । वंशाङ्कुरे (क्ॐड़) राजनि० वंशाङ्कुर पु० ६ त० । (क्ॐड़) इति ख्याते पदार्थे राजनि० वंशिक न० वंशोऽस्त्यस्य ठन् वंश इव वा कन् । १ अगुरु-
वंशीधर पु० वंशीं वंशजवाद्यभेदं धरति धृ--अच् । श्रीकृष्णे वंश्य त्रि० वंशे सत्कुले जातः यत् । सत्कुलजाते । वक कौटिल्ये अक० गतौ सक० भ्वा० आ० सेट् इदित् । वङ्कते
वक पुंस्त्री० वकि--अच् पृषो० नलोपः । स्वनामख्याते
|
वकजित् पु० वकं जितवान् जि--क्विप् ६ त० । १ श्रीकृष्णे
वकधूप पु० वक इव शुभ्रो धूपः । वृकधूपे अमरः । वकपञ्चक न० । कार्त्तिकशुक्लपक्षस्यैकादश्यादितिथिपञ्चके ।
वकपुष्प पु० वक इव कुटिलं पुष्पमस्य । स्वनामख्याते पुष्प-
वकवृत्ति पु० वकस्येव स्वार्थपरा वृत्तिश्चेष्टा यस्य । “अर्वाग्-
वकव्रतपर पु० वक इव व्रतं धारयति धृ--अच् । “अधो-
वकव्रतिन्(क) पु० वकव्रत + अस्त्यर्थे इनि ठन् वा । वकव्रतधरे । वकुल पु० वकि--कुलच् नलोपः । १ स्वनामख्याते पुष्पवृक्षे
वक्क गतौ भ्वा० आत्म० सक० सेट् । वक्कते अवक्किष्ट । वक्तव्य त्रि० वच--तव्य । १ कुत्सिते २ हीने ३ दुष्टे च मेदि०
वक्तृ त्रि० उचितं बहु वक्ति वच--तृच् । १ उचितबहुवादिनि
वक्त्र न० वक्त्यऽनेन वच--करणे ष्ट्रन् । १ मुखे अमरः ।
वक्त्रभेदिन् पु० वक्त्रं भिनत्ति मिद--णिनि । १ तिक्तरसे
वक्त्रवास पु० वक्त्रं वासयति सुरभीकरोति वासि--अण् उप०
वक्त्रशोधिन् पु० वक्त्रं शोधयति शुध--णिच्--णिनि ।
|
|
वक्त्रासव पु० वक्त्रस्यासव इव । अधररसे विका० । वक्र न० वकि--रन् पृषो० नलोपः । १ नदीवङ्के अमरः
वक्रकण्ट पु० वक्रः कुटिलः कण्टः कण्टकोऽस्य । वदरवृक्षे
वक्रखड्ग पु० कर्म० । करवाले राजनि० । वक्रग्रीव पुंस्त्री० वक्रा ग्रीवा यस्य । १ उष्ट्रे त्रिका० स्त्रियां
वक्रपुच्छ पुंस्त्री० वक्रं पुच्छं यस्य । १ कुक्कुरे त्रिका० स्त्रियां
वक्रपुष्प न० वक्राणि पुष्पाण्यस्य । १ वकवृक्षं शब्दर०
वक्रशल्या स्त्री वक्रं शल्यमिव पत्त्रादि यस्याः । कुटुम्बिनीवृक्षे राजनि० । वक्राङ्ग पुंस्त्री० वक्राण्यङ्गान्यस्य । १ हंसे स्त्रियां ङीष् ।
वक्रिमन् पु० वक्रस्य भावः इमनिच् । कौटिल्ये “वशितवक्रिम
वक्रोक्ति स्त्री कर्म० । १ कुटिलोक्तौ “अन्यस्यान्यार्थकं वाक्य-
वक्ष रोषे भ्वा० पर० सक० सेट् । वक्षति अवक्षीत् । वक्षस् न० वह--असुन् सुट् च । १ हृदये २ उरसि च अमरः । वक्षः(क्ष)स्थल न० वक्षःस्थलमिव वा विसर्गलोपः । प्रशस्त-
वक्षोज पु० वक्षसि जायते जन--ड । १ स्तने “वक्षोजयोर्मन्दता” सा० द० । वक्षोरुह पु० वक्षसि रोहति रुह--क । स्तने त्रिका० । वख गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् इदित् । वङ्खति अवङ्खीत्
|
वग खञ्जे भ्वा० पर० अक० सेट् इदित् । वङ्गति अवङ्गीत् । वगाह पु० अव + गाह--घञ अवातो लोपः । अवगाहने । वघ गतौ निन्दायाम् आरम्भे च सक० जवे अक० भ्वा० आत्म०
वङ्क पु० वकि--घञ् । १ नदीवक्रे भरतः । २ पल्ययने
वङ्क्रि स्त्री वकि--रि । १ वार्श्वास्त्नि हेमच० । २ वाद्यभेदे
वङ्ग न० वगि--अच् । धातुभेदे (राङ्) रङ्गशब्दे दृश्यम् ।
वङ्गज न० वङ्गात् धातोः जायते जन--ड । १ सिन्दूरे रत्नमा०
वङ्गन पु० वगि--ल्यु । वार्त्ताकौ शब्दर० । वङ्गशुल्वज न० वङ्गशुल्वाभ्यां रङ्गताम्राभ्यां जायते जन--ड ।
वङ्गसेन पु० वङ्गमिव शुभ्रा सेना पुष्पमस्य । वकवृक्षे त्रिका० वङ्गारि पु० ६ त० । हरिताले हेमच० तस्य वङ्गधातुजारणा-
वङ्क्षण पु० वक्ष--ल्युट् पृषो० गुम् । ऊरुसन्धो (कुच्की) अमरः वच सन्देशे सक० कथने द्विक० चुरा० उभ० सेट् । वाचयति ते वच कथने अदा० द्विक० पर० अनिट् । वक्ति । “न हि
वचन न० वच--ल्युट् । १ कथने २ वाक्ये अमरः ३ शुण्ठ्याम्
वचनग्राहिन् त्रि० वचनं गृह्णाति तदनुसारेणाचरति ग्रहणिनि । वचने स्थिते वशीभूते अमरः । वचनीय त्रि० वच--अनीयर् । १ कथनीये २ निन्दनीये लोका-
वचनेस्थित त्रि० वचने वाक्ये तदुपदिष्टाचारे तिष्ठति स्था-
वचर पुंस्त्री० वच--अरन् । १ कुक्कुटे स्त्रियां ङीष् । २ शठे त्रि० मेदि- |
|
वचस् न० वच--म्रसुन् । वाक्ये वाक्पदार्थे अमरकोषः । वचसांपति पु० ६ त० अलुक्स० । वृहस्पतौ दीपिका । वचस्कर त्रि० वचः करोति कृ--अच् कस्कादि० । वाक्यप्रति-
वचा स्त्री वच--अच् । (वच) इति ख्याते द्रव्ये ।
वज गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । वजति । अवाजीत्--अव-
वज शरसंस्कारे गतौ च चुरा० उभ० सक० सेट् । वाजयति ते अवीवजत् त । वज्र पुंन० वज--रन् । १ हीरके २ इन्द्रस्यास्त्रभेदे च । तच्च
|
|
|
|
|
वज्रकण्टक पु० वज्रामव कठिनं कण्टकमस्य । १ स्नुहीवृक्षे
वज्रचर्मन् वज्रमिव कठिनं चर्म यस्य । गण्डके खड्गिनि राजनि० वज्रतुण्ड पु० वज्राकारं तुण्डमस्य । १ गणेशे २ गरुडे त्रिका०
वज्रदन्त पु० वज्रमिव कठिनो दन्तोऽस्य । १ शूकरे २ मूषके च
वज्रद्रु पु० वज्राकारो द्रुः ॥ स्नुहीवृक्षे अमरः । वज्रद्रुमादयो-
वज्रधर पु० वज्रं धरति धृ--अच् । १ इन्द्रे हला० २ पेचके च वज्रभृदादयोऽप्यत्र । वज्रनिर्घोष पु० ६ त० । वज्रस्तनितशब्दादौ उणा० वज्रनि-
वज्रपाणि पु० वज्रं पाणौ यस्य । १ इन्द्रे २ पेचके च त्रिका० वज्रहस्तादयोऽप्यत्र । वज्रपुट न० वज्रमिव कठिनं पुटमस्य । औषधपाचनपात्रभेदे वज्रपुष्प न० वज्रमिव पुष्पम् । तिलपुष्प अमरः । वज्रपुष्पा स्त्री वज्रमिव पुष्पं यस्याः । शतपुष्पायाम् राजनि० वज्रमय त्रि० वज्रात्मकम् मयट् । अतिकाठने स्त्रियां ङीप् । वज्रमूली स्त्री वज्रमिव कठिनं मूलमस्याः ङीप् ।
वज्रवल्ली स्त्री वज्रमिव कठिना वल्ली । (हाड़जीड़ा) अस्थिसञ्चारलतायाम् हारा० । वज्रवीजक पु० वज्रमिव कठिनं वीजमस्य कप् । लताकरञ्जे
वज्रवृक्ष पु० वज्रमिव कठिनो वृक्षः । सेहुण्डवृक्षे (सेओड़ा) राजनि० । वज्रा स्त्री वज--रक् । १ गुडूच्याम् २ स्नुह्याञ्च मेदि०
|
|
वज्राकृति पु० वज्रस्येवाकृतिरस्य । जिह्वामूलीयसूचके
वज्राङ्गी स्त्री “वज्रमिवाङ्गं यस्याः । गवेधुकाधान्यभेदे (गड़-
वज्रास्थिशृङ्खला स्त्री वज्रमिवास्थ्नि शृङ्खला बन्धनं
वज्रिन् पु० वज्रमस्त्यस्य इनि । १ इन्द्रे अमरः २ पेचके च । ३ बुद्धे मेदि० । वञ्चक पुंस्त्री० वन्च--णिच्--ण्वुल् । १ शृगाले अमरः स्त्रियां
वञ्चन न० वन्च--ल्युट् । प्रतारणे अन्यथास्थितस्य वस्तुनो-
वञ्चुक त्रि० वन्च--उकञ् । वञ्चनाशीले शब्दर० । वञ्जुल पु० वन्च--उलच् पृषो० चस्य जः । १ तिनिशवृक्षे
वञ्जुलद्रुम पु० वञ्जुलाख्यः द्रुमः । अशोकवृक्षे राजनि० । वञ्जुलप्रिय पु० वञ्जुलं वक्रं प्रीणाति प्री--क । वेतसे रत्नमा० वट वेष्टने भागे च अद० चुरा० उभ० सक० सेट् । वटयति ते ।
वट वेष्टने भ्वा० पर० सक० सेट् । वटति । अवटीत् अवाटीत् ववटतुः । वट विभाजने वा चुरा० उभ० पक्षे भ्वा० पर० सक० सेट् इदित् ।
वट कथने भ्वा० पर० द्विक० सेट् घटा० । वटयति अवाटीत्
वट स्तेये लौ० पर० सक० सेट् इदित् । वण्टति अवण्टीत् । वट पु० वट--अच् । १ स्वनामख्याते वृक्षे अमरः २
वटक पु० वट--क्वुन् । पिष्टकभेदे (वड़ा) भावप्र० कृतान्नशब्दे
वटपत्र पु० वटस्येव पत्रमस्य । १ सितार्जकवृक्षे राजनि० ।
|
वटर पुंस्त्री० १ कुक्कुटे स्त्रियां ङीष् । २ शठे ३ चञ्चले ४ चौरे त्रि० शब्दर० । वटी स्त्री वट--अच् गौरा० ङीष् । १ रज्जौ अमरः गोलाकारे
वटु पु० वट--उ । १ माणवके २ ब्रह्मचारिणि च हेमच० । वटुक पु० वट--उक । १ वालके शब्दर० २ भैरवभेदे च तन्त्रम् वठ असहायकरणे भ्वा० आत्म० सक० सेट् इदित् । वण्ठते
वठ सामर्थ्ये भ्वा० पर० अक० सेट् । वठति । अवाठीत अवठीत् ववठतुः । वठर पु० वठ--अरन् । १ मूर्खे उणादि० २ अम्बष्ठे हेमच०
वड विनजने चुरा० उभ० सक० सेट् इदित् । वण्डयति ते
वड वेष्टने विभागे च भ्वा० आ० सक० सेट् इदित् । वण्डते अवण्डिष्ट । वड आरोहणे सौ० पल० सक० सेट् । वडति अवाडीत्
वडभि(भी) स्त्री वड्यते कारुह्यतेऽत्र वड--अभि वा ङीप् ।
वडा स्त्री वड--अच् । स्वनामख्याते पिष्टकभेदे शब्दच० । वडिश न० वड--इन् वडिं श्यति शो--क । मत्स्यधारणार्थे
वड्र त्रि० वल--रक् लस्य डः । वृहति (वड़) अमरः । वण शब्दे भ्वा० पर० सक० सेट् । वणति अवाणीत्
वण्ट विभाजने अद० चुरा० उभ० सक० सेट । वण्टयति
|
|
वण्ट पु० वण्ट--अच् । १ भागे २ दात्रादेः धारणस्थाने (वाँठ) ३ अकृतोद्वाहे च । (डेङ्गो) शब्दमा० वण्टक पु० वण्ट--घञ् स्वार्थे क । १ भागे अमरः
वण्ठ त्रि० वण--ठ तस्य नेत्त्वम् । १ खर्वे (वेँटे) । २ कुन्तायुधे ३ अकृतोद्वाहे च मेदि० । वण्ठर पु० वठि--अरन् । १ स्थगिकारज्जौ २ कुक्कुरलाङ्गूले
वण्ड त्रि० वडि--अच् । १ अकृतोद्वाहे २ हस्ताद्यङ्गविकले (वेँडे)
वण्डाल पु० वडि--आलच् । १ शूरयुद्धे २ नौकायां खनित्रे
वत् अव्य० वा--डति । सादृश्ये अमरः वतिप्रत्ययान्तोऽप्यत्रार्थे अव्य० राजवत शूद्रवत् इत्यादि । वत अव्य० वन--क्त । १ खेदे २ अनुकम्पायाम् ३ हर्षे ४
वतंस पु० अव + तन्स--घञ् अवाल्लोपः । १ कर्णभूपणभेदे
वतण्ड पु० अव + तडि--अच् अवाल्लोपः । मुनिभेदे उणादि० । वतोका स्त्री अवगतं तोकं यस्याः प्रा० ब० अवाल्लोपः । अपत्य-
वत्स न० वस--स । १ वक्षःस्थले अमरः । २ गवादिशिशौ द्वि-
वत्सक न० वत्स इव इदार्थे कन् । १ पुष्पकासीसे राजनि०
वत्सकवीज न० वत्सकस्य कुटजस्य वीजम् । इन्द्रयवे राजनि० वत्सतर पुंस्त्री० क्षुद्रः वत्सः अल्पत्वे तरप् । १ क्षुद्रवत्से
वत्सनाभ पु० वत्सान् पशुशिशून् नभ्यति हिनस्ति
|
वत्सपत्तन न० वत्सस्य वत्सराजस्य पत्तनम् । उत्तरदेश-
वत्सपाल पु० वत्सान् पालयति पाल--अण् । १ श्रीकृष्णे
वत्सर पु० वस--सरन् । द्वादशमासात्मके काले अब्दशब्दे दृश्यम् । वत्सराज पु० चन्द्रवंश्ये नृपभेदे । “वत्सराजचरितम्” रत्ना० वत्सरान्तक पु० वत्सरस्यान्तं करोति अन्त + णिच्--ण्वुल् ।
वत्सल त्रि० वत्सं लाति ला--क । १ स्नेहयुक्ते २ वात्सल्ये
वत्साक्षी स्त्री वत्स्वस्याक्षीवाक्षि अस्य षच्समा० ।
वत्सादनी स्त्री वत्सैरद्यते प्रियत्वेन अद--ल्युट् ङीप् ।
वद नुतौ अभिवादने सक० भ्वा० आ० सेट् इदित् । वन्दते अवन्दिष्ट । वद वाक्ये सन्देशे च भ्वा० उभ० सक० सेट् । वदति ते
वद वाचि भ्वा० पर० सक० सेट् यजा० । वदति अवादीत्
|
वद वाचि सन्देशे च सक० चुरा० उभ० सेट् । वादयति
वद त्रि० वदति वद--अच् । वक्तरि अमरः । वदन न० उद्यतेऽनेन वद--करणे ल्युट् । १ मुखे अमरः ।
वदा(द)न्य पु० वद--अन्य पृषो० वा दीर्घः । भूरिदानशीले अमरः । वदाम न० वद--आमन् । (वादाम) वातादे फलभेदे भावप्र० ।
वदाल पुंस्त्री० वद--आल । पाठोनमत्स्ये (वोयाल) त्रिका०
वदावद पु० अत्यन्तं वदति वद--अच् नि० । बहुवक्तरि अमरः । वधू स्त्री उह्यते पितृगेहात् पतिगृहं वह--ऊ धुकच् ।
वधूजन पु० कर्म० । नारीजने त्रिका० । वधूटी स्त्री अल्पा वधूः टी । अल्पवयस्कायाम् गार्य्यां “गोप-
वन सेवने सक० शब्दे अक० भ्वा० पर० सेट् । वनति अवानीत् अवनीत् ववनतुः । वन व्यापारे भ्वा० पर० सक० सेट् । वनति अवानीत्
वन याचने द्विक० तना० आ० सेट् क्त्वा वेट् । वनुते अवनिष्ट । वन उपकारे उपतापे च सक० शब्दे अक० वा चु० उभ० पक्षे
वन न० स्त्री वन--अच् । १ वृक्षसमुदायात्मके अरण्ये अमरः
वनकदली स्त्री ७ त० । काष्ठकदल्याम् राजनि० । वनकन्द पु० वनजातः कन्दः । अरण्यजाते शूरणे राजनि० वनकार्पासी स्त्री वनोद्भवा कार्पासी । (वनकापास) क्षुपभेदे
|
वनकोलि पु० वनोद्भवः कोलिः । (वमकुल) वृक्षे । वनचन्दन न० वनजातं चन्दनम् शा० क० । १ अगुरुचन्दने
वनचन्द्रिका स्त्री वने चन्द्रिकेव । मल्लिकायाम् राजनि० । वनचम्पक पु० ७ त० । (वनचाँपा) चम्पकभेदे राजनि० । वनच्छाग पु० वने जातश्छागः । (वनछागल) १ छागभेदे
वनज न० वने जलेऽरण्ये वा जायते जन--ड । १ पद्मे
वनतिक्त पु० वनेषु वनजातेषु मध्ये तिक्तः । १
वनदीप पु० वनस्य दोप इव । वनचम्पके राजनि० । वनपल्लव पु० वनमिव निविड़ पल्लवोऽस्य । शोभाञ्जने जटा० । वनपुष्पा स्त्री वनमिव सहत पुष्पं यस्याः । शतपुष्पायाम्
वनपूरक पु० पूरकः वीजपूरकः पूर्वपदलोपः वनोद्भवः पूरकः । वनवीजपूजरे राजनि० । वनप्रिय पुंस्त्री० वनं वनस्थं प्रीणाति प्री--क । १ कोकिले
वनभुज पु० वनं भुङ्क्ते भुज--क्विप् । १ ऋषभे २ तन्नामौ-
वनमक्षिका स्त्री वनोद्भवा मक्षिका । दंशे कीटभेदे (डाँश) अमरः । वनमल्ली स्त्री वनोद्भवा मल्ली । अरण्यमल्लिकायाम् शब्दर० । वनमाला स्त्री “आजानुलम्बिनी माला सर्वर्तुकुसुमो-
वनमालिन् पु० वनमालाऽस्त्यस्य इनि । १ श्रीकृष्णे अमरः
वनमुद्ग पु० वनोद्भवः मुद्गः । १ मुद्गभेदे (मुगानि) अमरः ।
वनमूर्द्धजा स्त्री वनस्य मूर्द्धजं शृङ्गमिवास्त्यस्याः अच् ।
वनमोचा स्त्री वनोद्भवा मोचा । काष्ठकदल्याम् राजनि० । |
|
वनलक्ष्मी स्त्री वनस्य लक्ष्मीरिव तदधिष्ठानत्वात् ।
वनवर्वर पु० वनोद्भवः वर्वरः । कृष्णार्जके । (वनवावुइ) वृक्षे राजनि० । वनवासिन् पु० वनं वासयति सुरभीकरोति वासि--णिनि ।
वनवीज पु० वीजो वीजपूरकः उत्तरपदलोपः ७ त० ।
वनवृन्ताकी स्त्री वनस्य वृन्ताकी वार्त्ताकी । वृहत्याम् राजनि० । वनव्रीहि पु० वनस्य व्रीहिः। नीवारे (उड़िधान) हेमच० । वनशूकरी स्त्री वनस्य शूकरीव रामगत्वात् । १ कपिकच्छ्वाम्
वनशृङ्गाट पु० वनस्य शृङाट इव कण्टकावृतत्वात् । गोक्षुरे
वनशोभन न० वनं जलं शोभयति शुभ--णिच ण्वु । पद्मे शब्दच० । वनसङ्कट पु० सम् + कट--अच् ६ त० । मसूरे शब्दच० । वनसरोजिनी स्त्री वनस्य सरोजिनी पद्मिनीव शोभाकर
वनस्पति पु० वनस्य पतिः नि० सुट् । पुष्पं विना
वनहास पु० वनस्य हास इव प्रकाशकत्वात् । काशतृणे
वनाखु पु० वने आखुरिव । शशके त्रिका० । वनाखुक पु० अव + नख--उकञ् अवाल्लोपः । मुद्गे त्रिका० । वनाटु पु० वनमटति अट--उन् । १ वर्वणायां नीलमक्षिका-
वनामल पु० वनस्यामल आमलक इव । करमर्दे शब्दमा० । वनाम्र पु० वनस्य आम्र इवः कोशाम्रे राजनि० । वनायु पु० वन--आयुच् । प्रशस्तघोटकोद्भवदेशभेदे (आरव)
वनायुज पु० वनायुदेशे जायते जन--ड । प्रशस्तघोटके (आरवि) शब्दर० । वनारिष्टा स्त्री वनस्य न रिष्टं यस्याः । वनहरिद्रायाम्
वनालिका स्त्री वनमलति मूषयति अल--ण्वुल् । हस्तिशुण्डीलतायाम् हारा० । वनि पु० वन--इन् । १ अग्नौ सि० कौ० २ राशौ उज्ज्वल० ।
वनिता स्त्री वन--याचने कर्मणि बा० इत । १ योषिति २ अनुरक्तायां स्त्रियाञ्च मेदि० । |
वनिन् पु० वनम् आश्रयतयाऽस्त्यस्य इनि । वानप्रस्थाश्रमयुक्ते वनिष्णु त्रि० वन--इष्णुच् । याचके । वनीपक वनीयक + पृषो० यस्य पः । याचके उज्ज्वल० ।
वनीयक स्त्री वन--इन् आत्मनो वनिं याचनमिच्छति क्यच्
वनेक्षुद्रा स्त्री ७ त० अलुक्स० । करञ्जे रत्नमा० । वनेचर त्रि० वने चरति चर--ट अलुक्स० । अरण्य-
वनेसर्ज पु० सृजति--सृज--अच् ७ त० अलुक्स० । असनवृक्षे
वनोद्भवा स्त्री वन एव उद्भवति उद् + भू--अच् ७ त० । १ वनकार्पास्याम् रत्नमा० २ वनजाते त्रि० । वनौकस् पु० वनमेव ओकः स्थानं यस्य । १ वानरे अमरः ।
वन्च प्रतारणे भ्वा० पर० सक० सेट् क्त्वा वेट् । वञ्चति अवञ्चीत् वन्दन न० वदि--ल्युट् । १ स्तवने २ प्रणामे च । युच् ।
वन्दनीय त्रि० वदि--अनीयर् । १ नमनीये २ स्तवनीये च
वन्दा स्त्री वदि--कर्मणि घञ् । (परगाछा) लताभेदे अमरः
वन्दाका स्त्री वदि--आकन् । वन्दायाम् हट्टच० । गौरा०
वन्दारु त्रि० वदि--आरु । वन्दनशीले शब्दर० । वन्दि(न्दी) स्त्री वदि--इन् वा ङीप् । १ काराबद्धमनुष्यादौ
वन्दिग्राह पु० वन्दिमिव--गृह्णाति ग्रह--ण । बलावष्टम्भेन
वन्दिपाठ पु० ६ त० । स्तुतिग्रन्थे त्रिका० । वन्दिन् पु० वन्दते स्तौति वदि--णिनि । राजादेः १ स्तुति-
वन्द्य त्रि० वदि यत् । १ वन्दनीये । २ गोरोचनायाम् स्त्री भावप्र० ३ वन्दायां शब्दच० । वन्द्र न० वन्द--रन् । कल्याणे सि० कौ० । २ पूजके त्रि० उणादि० |
|
वन्य न० वने भवः यत् । १ त्वचे (दारचिनि) राजनि० ।
वप वीजवपने तन्तुवयने मुण्डने च सक० भ्वा० उभ० अनिट्
वपन न० वप--ल्युट् । १ केशमुण्डने २ वीजाधाने ३ तन्त्वा-
वपनी स्त्री उप्यतेऽनया अत्र वा वप--ल्युट् ङीप् । १ नापि-
वपा स्त्री वप--अच् । १ मेदसि (चरवि) “वपाया हविषः”
वपुन पु० वप--उनच् । देवतायां शब्दर० । वपुषा स्त्री वप--वा उषन् । हवुषायाम् भावप्र० । वपुष्टमा स्त्री अतिशयेन वपुः प्रशस्ताकृतिः तमप् षत्वम् ।
वपुस् न० उप्यन्ते देहान्तरभोगसाधनवीजीभूतानि कमाण्यत्र
वप्तृ पु० वप--तृच् । १ जनके २ कृषीवले च मेदि० ३ वीजादि-
वप्र पुंन० उप्यतेऽत्र रन् । १ दुर्गनगरादौ परिखाया उद्धृत-
वप्रि पु० वप--रि १ क्षेत्रे केदारे सि० कौ० । २ दुर्गतौ ३ समुद्रे च संक्षिप्तसा० । वभ्र गतौ भ्वा० पर० सक० सेट् । वभ्रति अवभ्रीत् । वम उद्गारे भ्वा० पर० सक० सेट् । वमति अवमीत् । ट्वित्
|
वमथु पु० वम--अथुच् । वमने उद्गिरणे अमरकोषः । वमन न० वम ल्युट् । १ मर्दने २ छर्दने मेदि० ३ आहुतौ विश्वः
वमि स्त्री वम--इन् । १ छर्दौ छर्दिशब्दे २९८० पृ० दृश्यम् ।
वमित पु० वम णिच् क्त । कृतोद्गारे । वय गतौ भ्वा० आ० सक० सेट् । वयते अवयिष्ट । अवयि(ढ्व)ध्वम् । वयस् न० अज--असुन् वीमावः । १ विहगे २ वाल्याद्यवस्था-
वय(यः)स्थ पुंस्त्री० वयसि यौवने तिष्ठति स्था--क खर्परे
वयस्य पु० वयसा तुल्यः यत् । १ समानवयस्के अमरः ।
वयुन न० वय--उनन् । १ ज्ञाने भाग० १० । ८० श्रीधरः ।
वयोधस पु० वयो यौवनं धत्ते धा--असुन् । तरुणे उणा० । वयोरङ्ग न० वयसा रङमिव । लीसके राजनि । वर ईप्से अद० चु० उभ० सक० सेट् । वरयति ते अववरत् त । वर न० व्रियते वृ--कर्मणि अप् वरि--अच् वा । १ कुङ्कुमे २
वरक पु० वृ--वुन् । १ वनमुद्गे हेमच० २ पर्पटे ३
वरचन्दन न० कर्म० । १ कालीये २ देवदारुणि च मेदि० । वरट न० वृ--अटन् । १ कुन्दपुष्पे शब्दर० । २ कीटमेदे (वोलता)
|
|
वरण न० वृ--ल्युट् । कन्यादिदानाय जामात्रादेरभ्यर्थनानु-
वरण्ड पु० वृ--अण्डच् (वयसफोड़ा) १ मुखरोगभेदे मातङ्ग
वरण्डक पुंन० वृ--अण्डच् संज्ञायां क । १ वरण्डशब्दार्थे
वरण्डालु पु० वरण्ड इवालुः । एरण्डवृक्षे त्रिका० । वरतिक्त पु० वरः श्रेष्ठस्तिक्तो रसो यस्य । कुटजवृक्षे
वरत्रा स्त्री वृ--अत्रच् । हस्तिकक्षस्थरज्जौ अमरः । वरत्वच पु० वरा त्वचा यस्य । १ निम्बवृक्षे रत्नमा० ।
वरद त्रि० वरं ददाति दा--क । १ अभीष्टदातरि अमरः ।
वरदाचतुर्थी स्त्री माघशुक्लचतुर्थ्याम् । तामधिकृत्य “चतुर्थी
वरदातु पु० दा--तुन् ६ त० । भूमीसहे वृक्षे राजनि० । वरपर्ण पु० वराणि पर्णाण्यस्य । क्षीरकञ्चु कीवृक्षे रत्नमा० । वरप्रदा स्त्री वरं प्रददाति दा--क । लोपामुद्रायां हेसच० ।
वरफल पु० वरं फलमस्य । १ नारिकेले वृक्षे शब्दच० । कर्म० ।
वरमुखी स्त्री वरं मुखं यस्याः ङीप् । रेणुकानामगन्धद्रव्ये शब्दच० । वरम् अव्य० वृ--अमु । ईषदभिष्टे मेदि० । वरम्बरा स्त्री वरं बृणोति वृ--खुच् मुम् । (चाकुलिया)
वररुचि त्रि० वरा रुचियेस्य । १ श्रेष्ठप्रीतियुते । २ पाणिनि-
|
वरल पु० वृ--अलच् । १ वरटे त्रिका० २ कीटभेदे शब्दमा०
वरलब्ध पु० वरः उत्कर्षः पुष्पेषु लब्धो येन परनि० । १ चम्पके
वरवर्णिनी स्त्री वरः श्रेष्ठो वर्णः प्रशंसाऽस्त्यस्याः इति ।
वरवाह्लीक न० कर्म० । कुङ्कुमे अमरः । वरा स्त्री वृ--अच् । हरितक्यामलकीवयस्थारूपे फलत्रिके
वराक पु० वृ--षाकन् । १ शिवे मेदि० । २ युद्धे न० हेमच० ।
वराङ्ग न० कर्म० । १ मस्तके । व्रियते आव्रियते गुप्यते
वराङ्गिन् पु० वराङ्गमस्त्यस्या इनि । १ अम्लवेतसे रत्नमा० ।
वराट पु० वरमल्पमटति अट--अण् । १ कपर्दे राजनि० ।
वराटकरजस् पु० वराटके इव रजोऽत्र । नागकेशरे वृक्षे शब्दमा० । वराण पु० वृ--आनन् । १ इन्द्रे त्रिका० । २ वरुणवृक्षे शब्दर० वरादन न० वरैर्नृपैरद्यते अद--ल्युट् । राजादने (पिया-
वराम्र पु० वरः आम्र इव । करमर्दे रत्नमा० । वरारोह पु० वर आरोहो मध्यं यस्य । १ हस्तिनि विश्वः
वरालिका स्त्री वरानामालिर्यस्यां कप् । दुर्गायां त्रिका० । वराशि पु० वरमावरणमश्नुते अश--इन् । स्थूलवस्त्रे अमरः । |
|
वरासन न० वराय वरणीयायास्यते क्षिप्यते अस--ल्युट् ।
वरासि पु० वरायावरणायास्यते अस--इन् । १ स्थूलवस्त्रे २ खङ्गधरे च धरणिः । वराह पुस्त्री० वराय अभीष्ठाय मुस्तादिलाभाय आहन्ति
वराहकन्द पु० वराहप्रियः कन्दः शा० त० । स्वनामख्याते
वराहकान्ता स्त्री वराहाणां कान्ताऽभीष्ठा । वराहकन्दे शब्दर० । वराहक्रान्ता स्त्री वराहेण क्रान्तेव । १ लज्जालुलतायाम्
वराहिका स्त्री वराहो भक्षकत्वेनास्त्यस्याः ठन् ।
वराही स्त्री वराहो भक्षकत्वेनास्त्यस्या अच् गौरा० ङीष् ।
वरिवस् न० वृ + वसुन् इट् च । १ पूजने २ धने च निघण्टुः । वरिवसि(स्यि)त त्रि० वरिवः पूजनं करोति क्यच्--क्त वा
वरिवस्या स्त्री वरिवम् + कृत्यर्थे क्यच्--भावे अ । १ पूजने २ शुश्रूषायाम् अमरः । वरिष्ठ त्रि० अतिशयेन उरुः इष्ठन् वरादेशः । १ उरुतमे
वरी स्त्री वरी शतावरी पूर्वपदलोपः । १ शतावर्य्याम् अमरः
वरीयस् त्रि० अतिशयेन उरुः श्रेष्ठः ईयञ्चत् वरादेशः ।
वरी(ली)वर्ह् पु० वृध--यड्--लुक् अच् पृषो० रख वा लः । वृषभे अमरः । |
वरुट पुंस्त्री० म्लेच्छजातिविशेषे स्त्रियां ङीष् । “पुलिन्दा
वरुड पु० वृ--उडन् । अन्त्यजजातिभेदे स्त्रियां ङीष् ।
वरुण पु० वृ--उनन् । पश्चिमाशापतौ १ जलेशे स्वनामख्याते
वरुणात्मजा स्त्री वरुणस्य जलस्यात्मजेव जन्यत्वात् ।
वरुणानी स्त्री वरुणस्य पत्नी ङीष् आनुक् च । वरुणपत्न्याम् जटा० । वरुत्र न० वृ--उत्र । उत्तरीयवस्त्रे सि० कौ० वरूथ न० वृ--ऊथन् । तनुत्राणे हेमच० २ चर्मणि मेदि० ।
वरूथिनी स्त्री वरूथोऽस्त्यस्याः इनि । सेनायाम् अमरः । वरेण्य न० वृ--एन्य । १ कुङ्कुमे राजनि० २ प्रधाने ३ प्रार्थ-
वरेन्द्री स्त्री गौडदेशे त्रिका० । साभिजमोऽस्य अण् । वारेन्द्र विप्रभेदे । वरोट न० वराण्युटानि दलान्यस्य । मरुवकपुष्पे अमरः । वरोल पुंस्त्री० वृ--ओल । वरटे कीटभेदे त्रिका० । स्त्रियां ङीष वर्कर पु० वृक--अरन् । १ तरुणपशौ अमरः २ मेषशावके
वर्ग पु० वृज--घञ् । १ सजातीयसमूहे अमरः । यथा मनुष्य-
|
वर्गप्रकृति वीजगणितोक्ते गणनाप्रकारभेदे तत्र दृश्यम् । वर्गमूल न० वर्मस्य समद्विघातात्मककृतेः मूलम् । अङ्कशास्त्र-
वर्गोत्तम पु० वर्गेषु षट्सु क्षेत्रादिषु उत्तमः मवांशः ।
वर्च दीप्तौ भ्वा० आत्म० अक० सेट् । वर्चते अवर्चिष्ट । वर्चस् न० वर्च--असुन । १ रूपे २ शुक्रे ३ तेजसि ४ विष्ठा-
वर्च्चस्विन् त्रि० वर्चस् + अस्त्यर्थे विनि । तेजस्विनि स्त्रियां
वर्जन न० वृज ल्युट् । १ त्यागे २ हिंसायां च ३ मारणे मेदि० वर्ण्ण स्तुतौ विस्तारे शुक्लादिवर्णकरणे उद्योगे दीपने च
वर्ण्ण वर्णने चु० उभ० सक० सेट् । वर्णयति ते अववर्णत् त । वर्ण न० वर्ण--अच् । १ कुङ्कुम न० २ स्वर्णे ३ व्रते ४ शुक्लादिरूपे
|
|
|
|
|
|
वर्ण्णक न० वर्णयति वर्ण--ण्वुल् । १ हरिताले रत्नमा० २ अनु
वर्ण्णकूपिका स्त्री वर्णानामक्षराणां लेखनाय क्षुद्रः कूपः
वर्ण्णचारक पु० वर्णं शुक्लादिरूपं चारयति चर--णिच्-
वर्ण्णज्येष्ठ पु० वर्णेषु ज्येष्ठः प्रथममुत्पन्नत्वात् । १ अग्रजे
वर्ण्णतूलि(ली) स्त्री वर्णानां लेखनसाधनं तूलिः । लेख-
|
वर्ण्णद न० वर्णं ददाति दा--क । १ कालीयके गन्धद्रव्ये । जटा० । २ वर्णप्रदे त्रि० वर्ण्णदात्री स्त्री वर्णं रूपं ददाति दा--तुच् ङीप् । १
वर्ण्णदूत पु० वर्णा एव दूतो यत्र । लिपौ त्रिका० । वर्णधर्म्म पुंन० ६त०। विप्रादीनामसाधारणे धर्मे यथा
वर्णमातृ स्त्री ६ त० । वर्णानां मातेव । लेखन्यां हारा० । वर्णमातृका स्त्री सरस्वत्यां शब्दच० । वर्णमाला स्त्री ६ त० १ जातिमालायां २ अक्षरश्रेणौ
वर्णरेखा स्त्री वर्णान् लिखत्यनया लिख करणे घञ् रस्य
वर्णवती स्त्री वर्ण + मतुप मस्य व । १ हरिद्रायां जटा० ।
वर्णविलोड़क पु० १ श्लोकचौरे २ सन्धिचौरे मेदि० वर्णसङ्कर पु० सम् + कृ--अप् वर्णतः सङ्करः । विप्रादिभ्यो
वर्णसि पु० वर्ण--असिच् । जले उणादि० । वर्णा स्त्री प्रशस्तवर्णोऽस्यस्त्याः फलपुष्पादौ अच् ।
वर्णाङ्का स्त्री वर्णा अक्षराणि अङ्क्यन्तेऽनया अङ्कि--अच् । लेखन्याम् शब्दच० । वर्णात्मन् पु० वर्ण आत्मा स्वरूपं यस्य । ध्वन्यात्मकाद्वि-
वर्णार्ह पु० वर्णं स्तुतिमर्हति अर्ह--अण् । मुद्गे राजनि० । वर्णिका स्त्री वर्णा अक्षराणि लेख्यत्वेन सन्त्यस्याः ठन् ।
वर्णित त्रि० वर्ण--क्त । १ स्तुते अमरः २ कृतवर्णने ३ रूपा-
वर्णिन् पु० वर्णोऽस्त्यस्य इनि । १ चित्रकरे २ लेखके ३ ब्रह्म-
वर्णिनी स्त्री वर्णः अस्त्यस्याः प्राशस्त्ये इनि ङीप् । हरिद्रायाम अमरः । |
|
वर्णु पु० वर्ण--उन् । १ नदभेदे उणादि० २ आदित्ये संक्षिप्त० । वर्त्तक पु० वृत--ण्वुल् । (भारुइ) १ पक्षिभेदे वर्त्तकाप्यत्र ।
वर्त्तन न० वृत--ल्युट् । १ वृत्तौ २ स्थितौ अमरः । णिच्-
वर्त्तनी स्त्री वर्त्त्येते पादावत्र वृत--णिच् आधारे ल्युट् ।
वर्त्तमान पु० वृत--शानच् । कालभेदे शब्दप्रयोगाधारे
वर्त्तरूक पु० १ नदीभेदे २ काकलीभेदे ३ जलावर्त्ते मेदि० ।
वर्त्तलोह न० वर्त्त्यते वृत--णिच्--कर्मणि अच् कर्म० । आवर्त्तनयोग्यो लौहभेदे । वर्त्ति(र्त्ती) स्त्री वृत--इन् वा ङीप् । १ लेखे २ नयनाञ्जने
वर्त्तिक पुंस्त्री वृत--तिकन् । (वटेर) १ विहगभेदे राजनि०
|
वर्त्तिन् त्रि० वृत--णिनि । वर्त्तनशीले । वर्त्तिष्णु त्रि० वृत--इष्णुच् । वर्त्तमशीले । वर्त्तिष्यमाण पु० वृत--शानच् ऌटः सद्वेति स्यट् ।
वर्त्तुल त्रि० वृत--उलच् । १ गोलाकारे पदार्थे अमरः ।
वर्त्मन् न० वृत--मनिन् । १ पथि अमरः २ आचारे “आ
|
|
वर्त्मनि स्त्री वृत--अनि मुट् च । पथि उणा० । वर्द्ध छेदने पूरणे च चु० उभ० सक० सेट् । वर्द्धयति ते
वर्द्ध पु० वृध--अच् । १ ब्राह्म्याम् (वामनहाटि) जटा० वर्द्धभावे अच् । २ पूरणे ३ छेदे च । वर्द्धक पु० वृध--ण्वुल् । १ ब्राह्मणयष्टौ (वामनहाटी) अमरः
वर्द्धकि पु० वर्द्ध--छेदने अच् कष--डि कर्म० । त्वष्टरि (छुतार)
वर्द्धकिन् पु० वर्द्धकः वर्द्धोऽस्त्यस्य इनि । त्वष्टरि (छुतार) जातिभेदे शब्दर० । वर्द्धन न० वृध--वर्द्ध--भावे ल्युट् । १ छेदने २ पूरणे च मेदि० ।
वर्द्धनी स्त्री वर्द्ध्यतेऽनया वृध--णिच्--ल्युट् ङीप् । १ संमार्ज-
वर्द्धमान पु० वृध--शानच् । १ एरण्डवृक्षे अमरः । २ वृद्धि-
वर्द्धापन न० वर्द्धं छेदं करोति वर्द्ध + णिच्--आप् च ततो
वर्द्धित न० वर्द्ध--क्त । १ छेदिते २ पूरिते ३ प्रस्तुते च । वर्द्धिष्णु त्रि० वृध--इष्णुच् । वृद्धिशीले । वर्ध्र न० वृध--ष्ट्रन् । १ चर्मणि उणादिको० । २ चर्मरज्जौ स्त्री भरतः ङीष् । वर्पस् न० वृ--असुन् पुक् । रूपे निघण्टुः । वर्फ गतौ बधे च भ्वा० पर० सक० सेट् । वर्फति अवर्फीत् । वर्म्मकण्टक पु० वर्म्म इव कण्टकोऽस्य । पर्पटे राजनि० । वर्म्मकषा स्त्री वर्म--कषति अच् । (चामकषा) सप्तलायाम्
वर्म्मन् न० वृ--मनिन् । १ कवचे सन्नाहे अमरः । २ क्षत्रि-
वर्म्महर पु० वर्म्म हरति हृ--अच् । सन्नाहधारणयोम्य
वर्म्मि पु० वृ--बा० मिन् । (वानि) मत्स्यभेदे राजनि० । वर्म्मित त्रि० वर्म करोति णिच्--क्त । १ कृतसन्नाहे २ उद्युक्ते च वर्य्य त्रि० वृ--यत् । १ प्रधाने श्रेष्ठे च अमरः । २ कामदेक्षे
|
|
वर्वणा स्त्री वरिति वणति शब्दायते वण--अच् । (भणभणे)
वर्वर न० वृ--अरच् वुट्च् । १ हिङ्गुले २ पीतचन्दने
वर्वरीक पु० वृ--ईकन् फुर्फुरीका० नि० । १ ब्राह्मणयष्टिवृक्षे
वर्वा स्त्री वृ--व तस्य नेत्त्वम् । (वावुइ) वृक्षभेदे शब्दच० । वर्वुर पु० वृ--उरच् वुट्च् । (वावला) वृक्षभेदे राजनि० ।
वर्ष पु० वृष--भावे घञ् कर्त्तरि अच् वा । १ वृष्टौ २ जम्बु-
|
वर्षकरी स्त्री वर्षं तत्सूचनं करोति रवेण कृ--ट । झिल्लि-
वर्षकेतु पु० वर्षस्य वृष्टेः केतुरिव । १ रक्तपुनर्नवायाम् राजनि० २ वर्षाचले । वर्षकोष पु० वर्षस्य कोष इव । १ दैवज्ञे शब्दर० । २ मापे
वर्षणि स्त्री वृष--अनि । १ कृतौ २ वर्त्तने उणा० । ३ क्रतौ ४ वर्षणे संक्षिप्तसा० । वर्षपर्वत पु० वर्षाणां चिह्नभूतः सीमाभूतो वा पर्वतः ।
वर्षपाकिन् पु० वर्षेण पाकोऽस्त्यस्य इनि । आम्रातकवृत्त
वर्षपुष्पा स्त्री वर्षकाले पुष्पमस्याः । सहदेवीलतायाम् राजनि० । वर्षप्रिय पुंस्त्री० वर्षः प्रियोऽस्य । चातकपक्षिणि त्रिका०
वर्षबर पु० वर्षं रेतोवर्षण बृणोति आबृणोति बृ--अच् ।
|
|
वर्षवृद्धि पु० वर्षस्य वृद्धिरधिकता यस्मिन् । १ जन्मतिथौ
वर्षा स्त्री ब० व० । वर्षन्ति मेघा अत्र । श्रावणभाद्रात्मके
वर्षाङ्गी स्त्री वर्षासु अङ्गमस्याः । पुनर्नवायाम् शब्दर० । वर्षापगम पु० वर्षाणामपगमो यत्र । १ शरत्काले ६ त० ।
वर्षाभव पु० वर्षाषु भवति भू--अच् । रक्तपुनर्नवायाम् राजनि० वर्षाभू पु० वर्षाषु भवति भू--क्विप् । १ भेके अमरः २ इन्द्र
वर्षामद पुंस्त्री० वर्षाषु माद्यति मद--अच् । मयूरे स्त्रियां ङीष् । वर्षिष्ठ त्रि० अतिशयेन वृद्धः इष्ठन् वर्षादेशः । अतिशयवृद्धे वर्षीयस् त्रि० अतिशयेन वृद्धः वृद्ध + इयसुन् वर्षादेशः ।
वर्षुक त्रि० वृष--उकञ् । वर्षणशीले । वर्षोपल पु० वर्षस्य वृष्टेरुपलः प्रस्तर इव । करकेषु (शिल) अमरः । वर्स्मन् न० वृष--मनिन् । १ देहे २ पाषाणे च अमरः ।
वर्ह बधे सक० दीप्तौ अक० चु० उभ० सेट् । वर्हयति--ते अववर्हत् त । वर्ह उत्कर्षे भ्वा० आ० सक० सेट् । वर्हते अवर्हिष्ट । वर्ह न० वर्ह--अच् । मयूरपिच्छे अमरः अस्य पुंस्त्वमपि
वर्हि(र्हिः)कुसुम न० वर्हिःवह्निरिव कूसुममस्य पृषो० या
वर्हिःपुष्प न० वर्हिः वह्निरिव पुष्पमस्य । ग्रन्थिपर्ण भरतः |
वर्हिःशुष्मन् पु० वर्हि कुशः शुष्म बलमस्य । १ वह्नौ अमरः
वर्हि(र्हिः)ष्ठ न० वर्हिरिव तिष्ठति स्था--क वा विसर्गलोपः
वर्हिण पुंस्त्री० वर्हमस्यस्य इन । १ मयूरे अमरः स्त्रियां ङीष् इनि । वर्हीत्यप्यत्र । वर्हिर्ज्योतिस् पु० वर्हिषा कुशेन ज्योतिरस्य । वह्नौ हेम० वर्हिर्मुख पु० वर्हिर्वह्निर्मुखं यस्य । देवे अमरः । तद्द्वारैव
वर्हिषद् पु० ब० व० वर्हिषि विप्रपाणिस्थेऽग्नौ सीदन्ति वर्हिस्
वर्हिष्केश पु० बर्ह--दीप्तौ इसुन् वर्हिः दीप्तिमान् केशो यस्य वहनु । वर्हिस् स्त्री वृहि--इसुन् नि० नलोपश्च । १ वह्नौ मेदि०
वल संवरणे भ्वा० आत्म० सक० सेट् । वलते अवलिष्ट । ववलतुः वा घटा० । वल न० वल्यतेऽनेन वल--क । सैन्ये रायमु० बलशब्दार्थे च । वलक्ष पु० वल--क्विप् अक्ष--अच् कर्म० । १ धवले वर्णे
वलन न० वल--भावे ल्युट् । १ सम्बरणे सि० शि० उक्ते दृक्व-
|
|
|
|
|
|
वलभि(भी) स्त्री वल्यते आच्छाद्यते वल--अभि वा ङीप् ।
वलय पुंन० वल--अयन् । १ हस्तपादकटकादौ अमरः ।
वलयित त्रि० वलयमिव आचरितम् वलय + क्वि--क्त । वेष्टिते अमरः । वला स्त्री वल--अच् । (वेड्याला) ओषधिभेदे रायमुकुटः ।
वलाक पुंस्त्री० वल--आकन् । वकपक्षिणि अमरः स्त्रियां अजा० टाप् । वलाहक पु० वारि वहति पृषो० । १ मेघे २ मुस्तके च अमरः ।
वलि पु० वल--इन् । उपहारद्रव्ये ओष्ठ्यादित्वमित्यन्ये । वलिर त्रि० वल--घञर्थे क वलसंवरणमस्त्यस्य इरन् ।
वलिश न० वलिना उपहारद्रव्येण श्यति मत्स्यान् शो--क ।
वलीक न० वल्यते संव्रियतेऽनेन ईकन् । वनीकशब्दार्थे पटले जटा० । वलूक न० वल--बा ऊक । १ असुरे २ पक्षिभेदे सि० कौ० । वल्क भाषणे चु० उभ० द्वि० येट् । वल्कयति ते अववल्कत् त । वल्क न० वल--संवरणे क कस्य नेत्त्वम् । १ वृक्षादीनां त्वचि
वल्कतरु पु० वल्कप्रधान तरुः शा० त० । गुवाकवृक्षे राजनि० । वल्कद्रुम पु० वल्कप्रधानो द्रुमः । भूर्जपत्त्रवृक्षे राजनि० । |
|
वल्कल न० वल--कलन् कस्य नेत्त्वम् । १ त्वचे (दारचिति)
वल्कलीध्र पु० वल्कभवा लोध्रः । पट्टिकालोध्रे राजनि० । वल्ग गतौ प्लुतगतौ च भ्वा० पर० सक० सेट । वल्गति
वल्गा स्त्री वल्ग--अच् । (लागाम) अश्वमुखस्थे रज्जुभेदे हेमच० वल्गित न० वल्ग--भावे क्त । १ अश्वस्य गतिभेदे प्लुतगतौ
वल्गु पु० वल--संवरणे उ--गुक् च । १ छागे २ मनोहरे त्रि०
वल्गुपत्त्र पु० वल्गूलि पत्त्राणि यस्य । वनमुद्गे शब्दर० । वल्गुला स्त्री वल्ग--उल । १ वागुच्यां सोमराज्यां २ खगभेदे
वल्भ पक्षणे भ्वा० आत्म० सक० सेट् । वल्भते अवल्भिष्ट । वल्मिकि पु० वल--इकि मुट् च । कीटविशेषकृते मृत्तिका-
वल्मीक पुंन० वल--ईक मुट् च । क्षुद्रकीटकृतमृत्स्तूपे अमरः
|
वल्मीकशीर्ष न० वल्मीकस्य शीर्षमिव । स्रोतोऽञ्जने राजनि० वल्मीकूट न० वल्मीकं कूटमिव पृषो० । वल्मीके हेमच० वल्यु(ल्यू)ल छेदने पवित्रताकरणे च अद० चुरा० उभ० सक०
वल्ल संवरणे भ्वा० आत्म० सक० सेट् । वल्लते अवल्लिष्ट । वल्ल पु० वल्ल घञ् । १ गुञ्जत्रयपरिमाणे “वल्लस्त्रिगुञ्ज” लीला०
वल्लकी स्त्री वल्ल--क्कुन् गौरा० ङीष् । १ वीणायाम् अमरः ।
वल्लभ पु० वल्ल--अभच् । १ दयिते २ अध्यक्षे अमरः । ३ उत्त-
वल्लभपाल पु० वल्लमं पालयति पाल--अण् । अश्वपाले वल्लर न० वल्ल अरन् । १ कृष्णागुरुणि मेदि० २ गहने ३ कुञ्जे
वल्लरि(री) स्त्री वल्ल--अरि वा ङीप् । १ मञ्जर्य्याम् अमरः ।
वल्लव पुंस्त्री० वल्ल--घञ् तं वाति वा--क । १ गोपे अमरः
वल्लि(ल्ली) स्त्री वल्ल--इन् वा ङीप् । १ लतायाम् अमरः ।
वल्लीज न० वल्ल्यां जायते--जन--ड । मरिचे राजनि० । वल्लीदूर्वा स्त्री वल्लीरूपा दूर्वा । मालादूर्वायाम् राजनि० । वल्लीबदरी स्त्री वल्लीरूपा वदरी । भूमिवदर्य्याम् राजनि० । वल्लीमुद्ग पु० वल्लीप्रवानः मुद्गः । वनमुद्गे (मुगानि) राजनि० वल्लीवृक्ष न० वल्लीव दीर्घो वृक्षः । सालवृक्षे राजनि० । वल्लुर न० वल्लु--उरन् । १ कुञ्जे २ मञ्जर्य्यां ३ क्षेत्रे ४ निर्जन-
वल्लूर त्रि० वल्ल--ऊरन् । आतपादिना १ शुष्कमांसे अमरः
वल्ल्या स्त्री वल्ल--यत् । धात्रीवृक्षे राजनि० । |
|
वल्वज पु० वलते भुवं वेष्टयति वल--क्विप् तादृशः सन् वजति
वल्ह दीप्तौ चु० उभ० अक० सेट् । वल्हयति अववल्हत् त वल्ह उत्कर्षे भ्वा० आ० सक० सेट् । वल्हते अवल्हिष्ट । वव पु० वा ड प्रकारे द्वित्वम् ज्योतिषोक्ते तिव्यर्द्धात्मके
वश स्पृहायाम् अदा० पर० सक० सेट । वष्टि उष्टः उशन्ति ।
वश पुंन० वश--भावे अप्, कर्त्तरि अच् वा । १ आयत्तत्वे
वशंवद त्रि० वशं वशकरं मधुरं, वशोऽहनिति वा वदति
वशक्रिया स्त्री वशस्य क्रिया करणं कृ--भावे श । वशीकरणे । वशग त्रि० वशं गच्छति गम--ड । वशीभूते । वशवत्तिन् त्रि० वशे वर्त्तते वृत--णिनि । वशीभूते । वशा स्त्री वश--अच् । १ बन्ध्यायां २ योषायां ३ सुतायां
वशिक त्रि० वशोऽस्त्यस्य ठन् । १ शून्ये अमरः २ अगुरुचन्दने स्त्री । वशित्व न० वशिनो भावः त्व । १ स्वातन्त्र्ये २ ईशरय्स ऐश्वर्य्य-
वशिन् त्रि० वशोऽस्त्यस्य इनि । १ जितेन्द्रिये २ स्वाधीने स्वतन्त्रे च । वशिर न० वश--इरन् । १ सामुद्रलवणे अमरः । २ नजपिप्प-
वशिष्ठ अतिशयेन वशी इष्ठन् इनेर्लुक् । अतिशयजिते-
वशीकरण न० अवशः वशः क्रियतेऽनेन वश--च्वि--कृ--ल्युट् ।
वशीर पु० वश--ईरन् । गजपिष्पल्याम् जटा० । वश्य न० वश--यत् । १ लवङ्गे शब्दर० । २ आबत्ते त्रि० अमरः वष वधे भ्वा० पर० सक० सेट् । वषति अवषीत् अवाषीत् ।
वषट् अव्य० वह--डषटि । देवोद्देश्यकहविस्त्यागे अमरः । वषट्कार पु० वषट् + कृ--घञ् १ दीयोद्देशकत्यागरूपे यज्ञे
वषट्कृत त्रि० वषट इति कृत्व हुते अमरः । |
वष्क गतौ भ्वा० आत्म० सक० सेट् । वष्कते अवष्किष्ट । वष्कय पु० वष्क--अयन् । एकहायने वत्से अमरः । वष्कयणी स्त्री वष्कयमेकहायनवत्सं नयति स्थानान्तरं
वष्कयिणी स्त्री वष्कय एकहायनो वत्सोऽस्त्यस्या इनि ।
वस स्नेहे छेदने बधे च सक० चु० उभ० सेट् । वासयति ते
वस स्तम्भे दिवा० पर० सक० सेट् । वस्यति इरित् अवसत्
वस निवासे भ्वा० पर० सक० अनिट् यजा० । वसति अवात्सीत्
वस आच्छादने अदा० आ० सक० सेट् । वस्ते अवसिष्ट । वस वासने सुरभीकरणे अद० चु० उभ० सक० सेट् । वसयति ते
वसति(ती) स्त्री वस--अति वा ङीप् । १ वासे २ यामिन्याम्
वसतिवरी स्त्री ब० व० सोमग्रहनार्थाषु अप्सु । “अग्नीषो-
वसन न० वस--आच्छादने कर्मणि ल्युट् । १ वस्त्रे अमरः ।
वसन्त पु० वस--झ । मधुमाधवात्मके ऋतुभेदे “मधुश्च
|
वसन्तक पु० वसन्ते कायति कै--क । श्योनाकवृक्षे शब्दमा० वसन्तकुसुम पु० वसन्ते कुसुमं यस्य । सेलुवृक्षे शब्दमा० । वसन्तकुसुमाकर पु० प्रमेहरोगनाशके औषधभेदे ।
वसन्तजा स्त्री वसन्ते जायते जन--ड । माधवीलतायाम् राजनि० । वसन्ततिलक न० ज्ञेयं वसन्ततिलकं तभजा जनौ गः”
वसन्तदूत पु० वसन्तस्य दूत इव । १ कोकिले २ आम्रवृक्षे
वसन्तद्रु पु० वसन्तस्य द्रुः । आम्रवृक्षे शब्दर० तत्काले तस्य
वसन्तसख पु० वसन्तस्य सखा अच्समा० । कामदेवे हला० वसा स्त्री वस--अच् । १ नांसजाते देहस्थे धातुभेदे मेदसि
वसाढ्य पुंस्त्री० वसाभिः आढ्यः । प्रचुरमेदष्के शिशुमारे त्रिका० । वसि पु० वस--इन् । वसने उणा० । वसिर न० वस--इरन् । १ सामुद्रलवणे २ गजपिप्पल्यां च धरणिः । वसिष्ठ पु० वरिष्ठ + पृषो० । ब्रह्मणः मानसपुत्रेषु सप्तर्षिषु
वसु न० वस--उ । १ धने २ रत्ने अमरः ३ वृद्ध्यौषधे ४ श्यामे
|
वसुक पु० वसुना सूर्य्यनाम्ला कायति कै--क । १ अर्कवृक्षे
वसुकीट पु० वसुनि धने कीट इव । याचके हारा० । वसुच्छिद्रा स्त्री वसुसङ्ख्यातानि पुष्पे छिद्राण्यस्याः ।
वसुदेव पु० वसुना दीव्यति दिव--अच् । श्रीकृष्णजनके यादवे क्षत्रियभेदे अमरः । वसुदेवभू पु० वसुदेवात् भवति भू--क्विप् । श्रीकृष्णे वसुदेव-
वसुधा स्त्री वसूनि धीयन्तेऽस्यां धा घञर्थे आधारे क, वसूनि दधाति घा--क वा । पृथिव्याम् अमरः वसुधारा स्त्री वसोश्चेदिराजस्य प्रियार्थं धारा घृतादिस्रव-
वसुन्धरा स्त्री वसूनि धारयति धृ--खच् मुम् ह्रस्वश्च । पृथि-
वसुप्राण पु० वसुर्दीप्तः प्राण इव यस्य । अग्नौ शब्दर० । वसुमती स्त्री वसूनि सन्त्यस्यां मतुप् । पृथिव्याम् अमरः । वसुरोचिस् पु० वसुने धनाय रोचते रुच--इसुन् । यज्ञे सि० कौ० वसुल पु० वसुं दीप्तिं लाति ला--क । देवे त्रिका० । वसुहट्ट पु० वसूनां दीप्तीनां हट्ट इव । वकवृक्षे जटा० । वस्त बध गतौ च सक० याचने द्वि० चु० उभ० सेट् । वस्त-
वस्त पुंस्त्री वस्त्यते बध्यते यज्ञार्थं वस्त--कर्मणि घञ् । छागे अमरः स्त्रियां ङीष् । वस्तक न० वस्त इव कायति कै--क । कृत्रिमलवणे हेमच० । वस्तकर्ण पु० वस्तस्य कर्णः पत्राकारेऽस्त्यस्य अच् । सालवृक्षे
वस्तगन्धा स्त्री वस्तस्येव गन्धोऽस्याः । अजगन्धायाम्
वस्तमोदा स्त्री वस्तस्येव मोदो यस्याः । अजमोदायाम् राजनि० । |
|
वस्ति पु० वस्ते आवृणोति मूत्रम् वस--तिच् । नाभेरधो-
|
|
वस्तिकर्माढ्य पु वस्तिकर्मणा तच्छोघनव्यापारेणाढ्यः ।
वस्तिमल न० ६ त० । मूत्रे हेमच० । वस्तु न० वस--तुन् । १ द्रव्ये २ पद्रार्थे त्रिका० ३ सत्यपद्रार्थे च । |
वस्तुक न० वस्तु + इवार्थे कन् । १ वास्तुके शाकभेदे २ श्वेत-
वस्त्य न० वस्तौ साधु यत् । गृहे अमरः । वस्त्र न० वस--ष्ट्रन् । परिधानाद्युपयुक्ते कार्पासादौ वसने ।
|
|
वस्त्रकुट्टिम न० वस्त्रनिमिंतं कुट्टिमं यत्र । १ वस्त्रगृहे
वस्त्रगृह न० वस्त्रनिर्मितं गृहम् शाक० । (तामु) वस्त्रनिर्मिते गृहे त्रिका० । वस्त्रग्रन्थि पु० ६ त० नीव्याम् त्रिका० । वस्त्रपुत्रिका स्त्री वस्त्रनिर्मिता पुत्रिका । वस्त्रनिर्मितपुत्त-
वस्त्रभूषण स्त्री वस्त्रस्य भूषणं यस्याः ५ ब० । १ मञ्जिष्ठायाम् २ साकरण्डवृक्षे च राजनि० । वस्त्रयोनि स्त्री ६ त० । त्वक्फलकृमिरोमादौ अमरः । वस्त्ररञ्जन पु० वस्त्रं रञ्जयति रन्ज--णिच्--ल्यु । कुसुम्भो
वस्न न० वस--मन् । १ वेतने २ मूल्ये ३ वस्त्रे ४ द्रव्ये च विश्वः
वस्नसा स्त्री वस्नंस्यति सो--क स्नायौ श्रमरः । वस्वौकसारा स्त्री वसूनामोकस्य सारो यत्र । १ इन्द्रनगर्य्याम्
वह दीप्तौ चु० उभ० सक० सेट् इदित् । वंहयति ते अवंहिष्ट। वह प्रापणे भ्वा० उभ० द्विक० यजा० अनिट् । वहति ते
वह पु० उह्यतेऽनेन वह--अच् । १ वृषस्कन्धदेशे अमरः ।
वहत पु० वह--अतच । १ वृषे २ प्रान्धे च उणादिकोषः |