"पृष्ठम्:छन्दःशास्त्रम् (पिङ्गलः).djvu/१६३" इत्यस्य संस्करणे भेदः
→अपरिष्कृतम्: ३ अध्यायः ] ४१ गायत्र्चादीनां क्रमेणैतानि गौत्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती |
No edit summary |
||
पुटाङ्गम् (उपयोगार्थम्) : | पुटाङ्गम् (उपयोगार्थम्) : | ||
पङ्क्तिः १: | पङ्क्तिः १: | ||
३ अध्यायः |
३ अध्यायः |
||
छन्दशानन्। |
|||
४१ |
|||
गायत्र्यादीनां क्रमेणैतानि गोत्राणि भवन्तीति वाक्यशेषः। अत्र 'रोचनाभाः कृतयः; |
|||
इत्येवमादिकमधीयते |
श्यामान्यतिच्छन्दांसि', इत्येवमादिकमधीयते छान्दसाः। तनोपपद्यते । कृतीलामति- |
||
च्छन्दसां च |
च्छन्दसां च निगुरिजोविराट्खराजोश्च प्रदेशाभावात् कश्चिनास्ति संशयः, यस्य |
||
निर्णयनिमित्तं वर्णोपन्यासः क्रियते । तदपि |
निर्णयनिमित्तं वर्णोपन्यासः क्रियते । तदपि ऋषिदेवतास्वरवर्णानां ज्ञानानिःश्रेयस-. |
||
मिच्छन्ति |
मिच्छन्ति छान्दसाः॥ |
||
इति भट्टहलायुधकृतायां |
इति भट्टहलायुधकृतायां पिजलछन्दोवृत्तौ तृतीयोऽध्यायः। |
||
ब्रह्मणः |
ब्रह्मणः सामय॑जुषां च छन्दो वर्णतः कपिलं जटाकलापसूर्यरश्मिवर्ण स्मृतम् । इत्यु- |
||
व्वटमाष्यम् ॥ |
|||
छन्दसां धातवोऽप्युक्ताः साह्वयायनारण्यके–‘अश्मानं जागतमयत्रैष्टुभं लोहमौ |
|||
___ छन्दसां धातवोऽप्युक्ताः सात्यायनारण्यके-'अस्मानं वागतमयबष्टुभं लोहमौ- |
|||
ष्णिहं सीसं काकुभं रजतं खाराज्यं सुवर्ण |
ष्णिहं सीसं काकुभं रजतं खाराज्यं सुवर्ण गायत्रम्' (१११७) इति । एवमन्यदप्यति- |
||
च्छन्दसां खरादिग्रन्थान्तराज्ज्ञेयम् । विस्तरभयान्न सह्यते । |
|||
च्छन्दसां खरादिग्रन्थान्तराज्नेयम् । विस्तरमयान्न समृह्यते। |
|||
ननु भगवता पिङ्गलाचार्येण कृतो योऽयं |
ननु भगवता पिङ्गलाचार्येण कृतो योऽयं देवतादिनियमः, स किं विधिनियमोऽनुवा- |
||
दार्थो वा, |
दार्थो वा,। नाद्यः, तत्तद्वेदानुक्रमणिकाकारैः स्मृतिकारैश्च संहितास्थमत्राणां कर्मकाण्डी- |
||
यमत्राणां च देवतादीनां विहितत्वेनापूर्वत्वाभावात् किंच |
यमत्राणां च देवतादीनां विहितत्वेनापूर्वत्वाभावात् । किंच 'गायत्र्याः सविता जातके- |
||
दसः' 'त्रिष्टुभोऽग्निर्देवता' इत्यादिना, सप्तव्याहृतीनामपि छन्दसां देवतानां चानेन महा- |
|||
विरोधापातात् । यथाह संवर्तः- |
विरोधापातात् । यथाह संवर्तः-'व्याहृतीनां च सर्वेषामारे चैव प्रजापतिः । गायत्र्युष्णि- |
||
च ॥ त्रिष्टुप् च जगती चैव छन्दांस्येतानि सप्त |
गनुष्टुब्बृहतीपङ्किरेव च ॥ त्रिष्टुप् च जगती चैव छन्दांस्येतानि सप्त वै। अनिर्वायुखया |
||
सूर्यो |
सूर्यो बृहस्पतिरपांपतिः। इन्द्रश्च विश्वेदेवाश्च देवताः समुदाहृताः ॥' इति । नापि द्वितीयः, |
||
अनन्तव्यभिचारात् । नापि तृतीयः, |
अनन्तव्यभिचारात् । नापि तृतीयः, निष्फलत्वाद्विरोधापाताच । |
||
अत्रेदमवधेयम्-येषां मत्राणां छन्दोदेवतादीनि |
__ अत्रेदमवधेयम्-येषां मत्राणां छन्दोदेवतादीनि नोकानि, अपि तु विराट्सराडा- |
||
दिलक्षणद्वयलक्षितत्वेन |
दिलक्षणद्वयलक्षितत्वेन 'गायत्र्युष्णिग्भ्याम्' 'उष्णिगनुष्टब्भ्याम्' इत्यादि संशयो भवेत. |
||
तत्राद्यपादेन |
तत्राद्यपादेन क्वचिद्देवतादिभ्यश्च विरोधः परिहरणीय इत्यभिप्रयता भगवता पिलाना- |
||
र्येण |
र्येण 'आदितः संदिग्धे' (पि. सू० ३ । ६१) इत्यादि नव सूत्राणि विहितानि, इति । |
||
एतेषामुदाहरणानि बहूनां । .यतु-शुङ्कमुचं विजानी |
|||
एतेषामुदाहरणानि बहूनां वेदशाखानामनुपलम्भादुर्लभानि। यत्तु-शुक्लमुच्चं विजानी- |
|||
याचीचं लोहितमेव च । श्यामं तु खरितं विद्यादमिरुञ्चस्य देवता ॥ नीचे सोमं विजानी- |
|||
यात्सरिते सविता भवेत् । उदात्तं ब्राह्मणं विद्यानीचं क्षत्रियमेव च ॥ वैश्यं तु खरितं |
|||
विद्यादुदात्तं तु भारद्वाजम् । नीचं |
विद्यादुदात्तं तु भारद्वाजम् । नीचं गोतममित्याहुर्गाग्यं तु खरितं विदुः ॥ विद्यादुदातां |
||
गायत्रीं नीचं त्रैष्टुभमेव जागतं खरितं विद्यादेवमेव नियोगतः ॥ गान्धर्ववेदे ये |
गायत्रीं नीचं त्रैष्टुभमेव च । जागतं खरितं विद्यादेवमेव नियोगतः ॥ गान्धर्ववेदे ये. |
||
प्रोकाः सप्त षड्जादयः खराः। त एव वेदे विज्ञेयाज्य उचादयः खराः॥ उचौ निषा- |
|||
दगान्धारौ नीचावृषभधैवतौ । शेषास्तु खरिते ज्ञेयाः षड्जमध्यमधैवताः |
दगान्धारौ नीचावृषभधैवतौ । शेषास्तु खरिते ज्ञेयाः षड्जमध्यमधैवताः ॥' इति यांश- |
||
वल्कीयशिक्षोकेत्रिष्टुभो लोहितो वर्णः, सोमो देवता, ऋषभधैवतौ खरौ, गोतमऋषिः । |
|||
जगत्याः श्यामो वर्णः, सविता देवता, |
जगत्याः श्यामो वर्णः, सविता देवता, षड्जमध्यमपचमाः खराः, गार्यऋषिरित्लादिभिः |
||
पिङ्गलोकेनानैक्यं तदपि शाखामेदेन परिहरणीयम् । |