"पैङ्गलोपनिषत्" इत्यस्य संस्करणे भेदः

{{Upanishad}}

॥ पैङ्गलोपनिषत् ॥

शुक्ल_यजुर्वेदीय सामान्य उपनिषत् ॥

पैङ्गलोपनिषद्वेद्यं परमानन्दविग्रहम् ।

मेघापायेंऽशुमानिवात्माविर्भवति । ध्यात्वा

मध्यस्थमात्मानं कलशान्तरदीपवत् ।

 

प्रकाशयन्तमन्तःस्थं ध्यायेत्कूटस्थमव्ययम् ।

 

जीवन्मुक्तः स विज्ञेयः स धन्यः कृतकृत्यवान् ।

जीवन्मुक्तपदं त्यक्त्वा स्वदेहे कालसात्कृते ।

 

अशब्दमस्पर्शमरूपमव्ययं

तथा रसं नित्यमगन्धवच्च यत् ।

अनाद्यनन्तं महतः परं ध्रुवं

तृतीयोऽध्यायः ॥ ३॥

 

ब्रह्मविन्मात्रेण कुलमेकोत्तरशतं तारयति ।

आत्मानं रथिनं विद्धि शरीरं रथमेव च । बुद्धिं तु

 

इन्द्रियाणि हयानाहुर्विषयांस्तेषु गोचरान् । जङ्गमानि

 

आत्मेन्द्रियमनोयुक्तं भोक्तेत्याहुर्महर्षयः । ततो नारायणः

 

प्रारब्धकर्मपर्यन्तमहिनिर्मोकवद्व्यवहरति ।

 

तीर्थे श्वपचगृहे वा तनुं विहाय याति कैवल्यम् ।

प्राणानवकीर्य याति कैवल्यम् ॥

तं पश्चाद्दिग्बलिं कुर्यादथवा खननं चरेत् । पुंसः

 

नाशौचं नाग्निकार्यं च न पिण्डं नोदकक्रिया । न

 

दग्धस्य दहनं नास्ति पक्वस्य पचनं यथा ।

 

यावच्चोपाधिपर्यन्तं तावच्च्हुश्रूषयेद्गुरुम् ।

 

शुद्धमानसः शुद्धचिद्रूपः सहिष्णुः सोऽहमस्मि सहिष्णुः

पिण्डवर्जितः पिण्डस्थोऽपि प्रत्यगात्मा सर्वव्यापी भवति ।

हृदयं निर्मलं कृत्वा चिन्तयित्वाप्यनामयम् । अहमेव

 

यथा जले जलं क्षिप्तं क्षीरे क्षीरं घृते घृतम् ।

 

देहे ज्ञानेन दीपिते बुद्धिरखण्डाकाररूपा यदा भवति

पवित्रं परमेश्वराख्यमद्वैतरूपं विमलाम्बराभम् ।

यथोदके तोयमनुप्रविष्टं तथात्मरूपो निरुपाधिसंस्थितः

 

आकाशवत्सूक्ष्मशरीर आत्मा न दृश्यते वायुवदन्तरात्मा ।

स बाह्यमभ्यन्तरनिश्चलात्मा ज्ञानोल्कयापश्यति

 

यत्रयत्र मृतो ज्ञानी येन वा केन मृत्युना । यथा

 

घटाकाशमिवात्मानं विलयं वेत्ति तत्त्वतः । स गच्च्हति

 

तपेद्वर्षसहस्राणि एकपादस्थितो नरः । एतस्य ध्यानयोगस्य

 

इदं ज्ञानमिदं ज्ञेयं तत्सर्वं ज्ञातुमिच्च्हति । । अपि

 

विज्ञेयोऽक्षरतन्मात्रो जीवितं वापि चञ्चलम् । विहाय

 

अनन्तकर्मशौचं च जपो यज्ञस्तथैव च ।

 

अहं ब्रह्मेति नियतं मोक्षहेतुर्महात्मनाम् । द्वे पदे

 

ममेति बध्यते जन्तुर्निर्ममेति विमुच्यते । मनसो ह्युन्मनी भावे

 

यदा यात्युन्मनीभावस्तदा तत्परमं पदम् । यत्रयत्र मनो

 

तत्रतत्र परं ब्रह्म सर्वत्र समवस्थितम् ।

 

नाहं ब्रह्मेति जानाति तस्य मुक्तिर्न जायते । य

 

इति पैङ्गलोपनिष्त्समाप्ता ॥

 

== अधिकाध्ययनाय ==