शाण्डिल्यभक्तिसूत्रम्
== शाण्डिल्यभक्तिसूत्रम्==
<poem>अथातो भक्तिजिज्ञासा ॥ १ ॥
सा परानुरक्तिरीश्वरे ॥ २ ॥
तत्संस्थस्यामृतत्वोपदेशात् ॥ ३ ॥
ज्ञानमिति चेन्न द्विषतोऽपि ज्ञानस्य तदसंस्थिते: ॥ ४ ॥
तयोपक्षयाच्च ॥ ५ ॥
द्वेषप्रतिपक्षभावाद्रसशब्दाच्च राग: ॥ ६ ॥
न क्रिया कृत्यनपेक्षणाज्ज्ञानवत् ॥ ७ ॥
अत एव फ़लानन्त्यम् ॥ ८ ॥
तद्वत: प्रपत्तिशब्दाच्च न ज्ञानमितरप्रपत्तिवत् ॥ ९ ॥
सा मुख्येतरापेक्षितत्वात् ॥ १० ॥
प्रकरणाच्च ॥ ११ ॥
दर्शनफ़लमिति चेन्न तेन व्यवधानात् ॥ १२ ॥
दृष्टत्वाच्च ॥ १३ ॥
अत एव तदभावाद्बल्लवीनाम् ॥ १४ ॥
भक्त्या जानातीति चेन्नाभिज्ञप्त्या साहाय्यात् ॥ १५ ॥
प्रागुक्तं च ॥ १६ ॥
एतेन विकल्पोऽपि प्रयुक्त: ॥ १७ ॥
देवभक्तिरितरस्मिन् साहचर्यात् ॥ १८ ॥
योगस्तूभयार्थमपेक्षणात् प्रयाजवत् ॥ १९ ॥
गौण्या तु समाधिसिद्धि: ॥ २० ॥
हेया रागत्वादिति चेन्नोत्तमास्पदत्वात् सङ्गवत् ॥ २१ ॥
तदेव कर्मिज्ञानयोगिभ्य आधिक्यशब्दात् ॥ २२ ॥
प्रश्ननिरूपणाभ्यामाधिक्यसिद्धे: ॥ २३ ॥
नैव श्रद्धा तु साधारण्यात् ॥ २४ ॥
तस्यां तत्त्वे चानवस्थानात् ॥ २५ ॥
ब्रह्मकाण्डं तु भक्तौ तस्यानुज्ञानाय सामान्यात् ॥ २६ ॥
बुद्धिहेतुप्रवृत्तिराविशुद्धेरवघातवत् ॥ २७ ॥
तदङ्गानां च ॥ २८ ॥
तामैश्वर्यपरां काश्यप: परत्वात् ॥ २९ ॥
आत्मैकपरां बादरायण: ॥ ३० ॥
उभयपरां शाण्डिल्य: शब्दोपपत्तिभ्याम् ॥ ३१ ॥
वैषम्यादसिद्धमिति चेन्नाभिज्ञानवदवैशिष्ट्यात् ॥ ३२ ॥
न च क्लिष्ट: पर: स्यादनन्तरं विशेषात् ॥ ३३ ॥
ऐश्वर्यं तथेति चेन्न स्वाभाव्यात् ॥ ३४ ॥
अप्रतिषिद्धं परैश्वर्यं तद्भावाच्च नैवमितरेषाम् ॥ ३५ ॥
सर्वानृते किमिति चेन्नैवं बुद्ध्यानन्त्यात् ॥ ३६ ॥
प्रकृत्यन्तरालादवैकार्यं चित्सत्त्वेनानुवर्तमानात् ॥ ३७ ॥
तत्प्रतिष्ठा गृहपीठवत् ॥ ३८ ॥
मिथोऽपेक्षणादुभयम् ॥ ३९ ॥
चेत्यचितोर्न तृतीयम् ॥ ४० ॥
युक्तौ च सम्परायात् ॥ ४१ ॥
शक्तित्वान्नानृतं वेद्यम् ॥ ४२ ॥
तत्परिशुद्धिश्च गम्या लोकवल्लिङ्गेभ्य: ॥ ४३ ॥
सम्मानबहुमानप्रीतिविरहेतरविचिकित्सामहिमख्यातितदर्थप्राणस्थानतदीयतासर्वतद् भावा प्रातिकूल्यादीनि च स्मरणेभ्यो बाहुल्यात् ॥ ४४ ॥
द्वेषादयस्तु नैवम् ॥ ४५ ॥
यद्वाक्यशेषात् प्रादुर्भावेष्वपि सा ॥ ४६ ॥
जन्मकर्मविदश्चाजन्मशब्दात् ॥ ४७ ॥
तच्च दिव्यं स्वशक्तिमात्रोद्भवात् ॥ ४८ ॥
मुख्यं तस्य हि कारुण्यम् ॥ ४९ ॥
प्राणित्वान्न विभूतिषु ॥ ५० ॥
द्यूतराजसेवयो: प्रतिषेधाच्च ॥ ५१ ॥
वासुदेवेऽपीति चेन्नाकरमात्रत्वात् ॥ ५२ ॥
प्रत्यभिज्ञानाच्च ॥ ५३ ॥
वृष्णिषु श्रैष्ठ्येन तत् ॥ ५४ ॥
एवं प्रसिद्धेषु च ॥ ५५ ॥
भक्त्या भजनोपसंहाराद्गौण्या परायैतद्धेतुत्वात् ॥ ५६ ॥
रागार्थप्रकीर्त्तिसाहचर्याच्चेतरेषाम् ॥ ५७ ॥
अन्तराले तु शेषा: स्युरुपास्यादौ च काण्डत्वात् ॥ ५८ ॥
ताभ्य: पावित्र्यमुपक्रमात् ॥ ५९ ॥
तासु प्रधानयोगात् फ़लाधिक्यमेके ॥ ६० ॥
नाम्नेति जैमिनि: सम्भवात् ॥ ६१ ॥
अत्राङ्गप्रयोगाणां यथाकालसम्भवो गृहादिवत् ॥ ६२ ॥
ईश्वरतुष्टेरेकोऽपि बली ॥ ६३ ॥
अबन्धोऽर्पणस्य मुखम् ॥ ६४ ॥
ध्याननियमस्तु दृष्टसौकर्यात् ॥ ६५ ॥
तद्यजि: पूजयामितरेषां नैवम् ॥ ६६ ॥
पादोदकं तु पाद्यमव्याप्ते: ॥ ६७ ॥
स्वयमर्पितं ग्राह्यमविशेषात् ॥ ६८ ॥
निमित्तगुणाव्यपेक्षणादपरधेषु व्यवस्था ॥ ६९ ॥
पत्रादेर्दानमत्यथा हि वैशिष्ट्यम् ॥ ७० ॥
सुकृतजत्वात् परहेतुभावाच्च क्रियासु श्रेयस्य: ॥ ७१ ॥
गौणं त्रैविध्यमितरेण स्तुत्यर्थत्वात् साहचर्यम् ॥ ७२ ॥
बहिरन्तरस्थमुभयमवेष्टिसववत् ॥ ७३ ॥
स्मृतिकीर्त्यो: कथादेश्चार्तौ प्रायश्चित्तभावात् ॥ ७४ ॥
भूयसामननुष्ठितिरिति चेदाप्रयाणमुपसंहारान्महत्स्वपि ॥ ७५ ॥
लब्ध्वपि भक्ताधिकारे महत्क्षेपकमपरसर्वहानात् ॥ ७६ ॥
तत्स्थानत्वादनन्यधर्म: खले बालीवत् ॥ ७७ ॥
आनिन्द्ययोन्यधिक्रियते पारम्पर्यात् सामान्यवत् ॥ ७८ ॥
अतो ह्यविपक्वभावानामपि तल्लोके ॥ ७९ ॥
क्रमैकगत्युपपत्तेस्तु ॥ ८० ॥
उत्क्रान्तिस्मृतिवाक्यशेषाच्च ॥ ८१ ॥
महापातकिनां त्वार्तौ ॥ ८२ ॥
सैकान्तभावो गीतार्थप्रत्यभिज्ञानात् ॥ ८३ ॥
परां कृत्वैव सर्वेषां तथा ह्याह ॥ ८४ ॥
भजनीयेनाद्वितीयमिदं कृत्स्नस्य तत्स्वरूपत्वात् ॥ ८५ ॥
तच्छक्तिर्माया जडसामान्यात् ॥ ८६ ॥
व्यापकत्वाद्व्याप्यानाम् ॥ ८७ ॥
न प्राणिबुद्धिभ्योऽसम्भवात् ॥ ८८ ॥
निर्मायोच्चावचं श्रुतीश्च निर्मिमीते पितृवत् ॥ ८९ ॥
मिश्रोपदेशान्नेति चेन्न स्वल्पत्वात् ॥ ९० ॥
फ़लमस्माद्बादरायणो दृष्टत्वात् ॥ ९१ ॥
व्युत्क्रमादप्ययस्तथा दृष्टम् ॥ ९२ ॥
तदैक्यं नानात्वैकत्वमुपाधियोगहानादादित्यवत् ॥ ९३ ॥
पृथगिति चेन्न परेणासम्बन्धात् प्रकाशानाम् ॥ ९४ ॥
न विकारिणस्तु करणविकारात् ॥ ९५ ॥
अनन्यभक्त्या तद्बुद्धिर्बुद्धिलयादत्यन्तम् ॥ ९६ ॥
आयुश्चिरमितरेषां तु हानिरनास्पदत्वात् ॥ ९७ ॥
संसृतिरेषामभक्ति: स्यान्नाज्ञानात् कारणासिद्धे: ॥ ९८ ॥
त्रीण्येषां नेत्राणि शब्दलिङ्गाक्षभेदाद्रुद्रवत् ॥ ९९ ॥
आविस्तिरोभावा विकारा: स्यु: क्रियाफ़लसंयोगात् ॥ १०० ॥