शान्तिकमलाकरः/द्वितीयः भागः

← प्रथमः भागः

शान्तिकमलाकरः द्वितीयः भागः [[लेखकः :|]]

तृतीयः भागः →

इत्यंबिकां चोपतिष्ठेत्‌ :----
बृहत्पराशरो मंत्रान्त रमाह - सौभाग्य मंबिकेदेही - रूपभाग्यं यशोपिच - श्रियं पुत्रांश्च कामांश्च तधा शौर्यं च - देहिमे - गणेश मातरं बाले यत्किंचिन्मद भीप्सितं एकानाम्नैव तद्देहि गौरिदेहि वरान्ममेति - अर्घ्यदान मुपस्थानं च चतुष्पथे बल्यंनंतरं कार्यमिति मदनरत्ने - ततः आचार्यः शूर्पेकुशे नास्तीर्य कृता कृता द्युपहरं तत्रनिधाय चतुष्पदे भूव मभ्युक्ष्य कुशानास्तिर्य तत्र मंत्रोक्तौ देवताः संपूज्य तत्र - शूर्पं निधाय बलिं दद्यात् - मंत्रास्तु - बलिं गृह्णंत्वि मंदेवा आदित्या वसव स्तधा - मरुतो दाश्विनौ रुद्राः सुवर्णाः पन्नगाग्रहः - असुरा यातु धानाश्च पिशाचा मातरोरगाः । शाकिन्यो यक्ष भेताळौ योगिन्यः पूतनाः शिवाः - जृंभगाः सिद्ध गंधर्वा नानाविद्या धरानगाः - दिक्पाला लोकपालाश्चयेच विघ्न विनायकाः - जगतां शांति कर्तारो ब्रह्मद्याश्च महर्षयः - माविघ्नं माचमे पापं मासंतु परिपंथिनः - सौम्याभवंतु तृप्ताश्च भूतप्रेताः सुखावहाः - ततो यजमानो गृहमागत्य प्रक्षाळ्याचम्य - पूर्णाहुतिं हुत्वा - आचार्यं संपूज्य तस्मै वस्त्र युग्मं हेमंच दक्षिणां दत्वा ऋत्विग्भ्यो यधा शक्त्योन्येभ्यश्च भूयसीं दक्षिणांदत्वा - विनाय कांबिकयो रुत्तर पूजांकृत्वा विसृज्याचार्या यदत्वाग्निं संपूज्य विभूतिं धृत्वाग्निं विसृज्य ब्राह्मणान् भोजयित्वा कर्मेश्वरार्पणं कुर्यात् ।।
इति नारायण भब्ट, सूरिनूनु रामकृषअम भट्ट. सूनु कमलाकर भट्ट कृते शांति रत्ने विनायक शांतिः.
वा र ण धा न वि धिः
हेमाद्रौ भविष्ये - चतुर्थ्यां वारणं हैमं पलादूर्ध्वतु शोभनं - कारयित्वा कुशयुतं तिलद्रोणो परिन्यनेत् ।। वस्त्रैः पुष्पैः पूजयित्वा नैवेद्यं विनिवेद्यच । ततस्तु ब्राह्मणे दद्याद्गणेशः प्रियतामिति ।। कार्या रंभेषु सर्वेषु तस्य विघ्नं नजायते । तया विनायक शांत्या विकल्पः - वारणाः सप्त जन्मनि भवंति मदविह्वलाः - इदं चैत्रे श्रावणे कार्तिके वाकार्यमिति हेमाद्रिः ।।
अ थ ग्र ह य ज्ञ शां तिः
एथ सर्वशांति प्रकृतत्वा द्गृहयज्ञ उच्यते - स्कांद याज्ञ्येवल्क्यौ - श्रीकामः शांति कामोना तदैवाभि चरन्नपि । सचतुथ्या । केवलः अयुतहोमो लक्षहोमः - कोटिहोमश्चेति - अद्यो याज्ञवल्क्या द्यैरुक्तः - त्रयो मात्स्ये उक्ताः ।। ग्रहयज्ञस्त्रिधा प्रोक्तः पूराणश्रुति वोदितः । प्रथमोयुत होमस्स्याल्सक्ष होम स्ततः परं । तृतीयः कोटि होमस्तु सर्वाकाम फलप्रदः ।। तद्वेधा - नैमित्तिकाः काम्याश्च - तद्देशस्तत्रैव ।। ग्रहस्योत्तर पूर्वेण मंडपं कारयेद्बुधः । रुद्रायतन भूमौवा चतुरश्रमुदक्ल्पवं । दशहस्त मधाष्टौवा हस्तान्कुर्याद्वि धानतः - तस्यद्वाराणिं चत्वारि कर्तव्यानि विचक्षणैः ।। मंत्र मुक्तावश्यां ।। चतुर श्राश्चतुद्वारा अष्टहस्ता दशापिवा । चतुर्विंशति हस्तावा हीन
मध्योत्तमाः क्रमात् । यद्वाद्वाश हस्तास्स्या द्विहस्ता वृद्धितोपिना । अष्टाविंशति पर्यंताः कैश्चिदुक्ता मनीषिभिः ।। अग्नि पुराणेप्येवं ।। अयंतु मंटपः काम्ये नैमित्तिकादौ । नित्यं नैमुत्तिकंहित्वा सर्वमस्यत्र मंटप मिति शारदा तिलकात् ।। कुंडल मंटप प्रकारोन्मत्पितृकृत प्रमोद दीपिकायां मत्कृते दान कमलाकरेचज्ञेयः ।। स्कांदे ।। नवग्रहमखे कुंडं हस्त मात्रं समंभवते । चतुरश्रमधो हस्तं योमि वक्त्रं समेखलं । चतुरंगुळ विस्तारो मेखला तद्वदुच्भ्रिता । मान हीनादिकं कंडं मनेक भयदं स्मृतं ।। योनिर्मात्स्ये ।। वित स्तिमात्रयोनि स्स्यात्षट्सप्तांगुळिविस्तृता । कूर्म पृष्ठोन्नता मध्ये पार्श्व योश्चांगुळोच्छ्रिता । मेखलोपरि सर्वत्र अश्वद्ध दळसन्निभा ।। कुंडाभावे स्थंडिलंवा ।। नित्य नैमित्तिकं होमं स्थंडि लेवा समाचरेदिति शारदा तिलकात् ।। कंड मेवं विधं तत्स्यात् स्थडिलंवा समाश्रमेदिति ।। स्कांदे ।। तस्यचोत्तरपूर्वेण स्थंडिलंवेदि ।। त्र्यश्रं चतुरश्रंचवितस्त्युच्राय संमितं । द्विरंगुळो च्छ्रितोवव्रः प्रधमः समुदाहृतः । अंगुळोछ्राय संयुक्तं वप्रद्वय मंथोवरि । द्व्यंगुळस्तत्रविस्तारः सर्वेषां कथितो बुधैः । नवग्रह मखेकार्या ऋत्विजश्चतुरः शुभाः । अथवाचैक मभ्यर्च विधिना ब्रह्मणा सह ।। मदनरत्ने स्कांदे ।। नवग्रह मखे विप्राश्चत्वारो वेदवादिनः । आथना ऋत्विजौशांतौ द्वावेवश्रुति चोदितौ । कार्यावायुत होमेतु नप्रसज्जेत विस्तरे ।। वेद्य संभले सर्वतो भद्रं कार्यं ।। मंडलं सर्वतो भद्रमे तत्साधारणं स्मृतमिति शारदा तिलकात् ।। मात्स्ये ।। पुण्येह्नि विप्रकथिते कृत्वा ब्राह्मण वाचनं । अग्नि प्रणयनं कृत्वा वेद्या मावाहयेत्सुरान् । (देवतानांतु संस्थाप्य विंशति र्द्वादशाधिका ) । आदित्याभि मुखास्सर्वे साथि प्रत्यधिदेवताः ।। प्रतिमा आह याज्ञवल्क्यः ।। ताम्रकात्स्फटिका द्रक्त चंदना त्स्वर्णकादुबौ । रजितादयसः सीसात् कांस्यात्कार्वा ग्रहः कामात् । स्ववर्णेर्वा पटेलेख्या गंधै र्मंडल केषुवा ।। मात्स्ये ।। पद्मासनः पद्मकरः पद्मपत्र समद्युतिः । सप्ताश्वः सप्तरज्जुश्च द्विभज स्यात्सदा रविः ।। श्वेतः शेतांबरधरो दशाश्वः श्वेतभूषणः । गदापाणि र्द्विबाहुश्चकर्तव्यो वरदः शशी ।। रक्तमाल्यांबरधरः शक्ति शूल गदाधरः । चतुर्भुजो मेषगमो वरद स्स्याद्धरा सुतः ।। पीत माल्यांबरधरः कर्णिकारस मद्युतिः । खड्ग चर्मगदा पाणि, संहस्थो वरदो बुधः ।। देवदैत्य गुरूतद्व त्पीतश्वेतौ चतुर्भुजौ । दंडिनौ वरदौ कार्यौ साक्षसूत्र कमंडलू ।। इंद्रनील द्युतिः शूली वरदो गृध्र वाहनः । बाण बाणासनधरः कर्तव्योर्कस्सुत स्सदा ।। कराळ वदनः खड्ग चर्म शूली वरद्रदः । नीलसिंहासनस्थश्च राहुरत्र प्रशस्यते ।। धूम्रा द्विबाहुः सर्वे गदिनो विकृताननाः । गृध्रासन हितावः । ( अंगुळेनोच्छ्रिताः सर्वे शत मष्टोत्तरं सदा ) ।। स्कांदे ।। जन्म भूगोत्र मग्निश्च वर्णस्थान मुखानिच । योsज्ञात्वा कुरुते शांतिं ग्रहस्तेनाव मानिताः ।। उत्पनोर्कः कळिंगोषु यमुनायांच चंद्रमाः । अंगारकस्त्व वंत्यांच मगधायां हिमांशुजः । सिंदुदेशे गुरुर्जातः शुक्रो भोजकटेतधा । शनैश्चरस्तु सौराष्ट्रे राहु र्वैराटिनापुरे । अंतर्वेद्यां तथाकेतु रित्येताग्रह भूमयः । आदित्यः काश्यपेगोत्रे आत्रेयश्चंद्रमा भवेत् । भारद्वाजो भवेद्भौम स्तधात्रेयस्तु सोमजः । गुरुश्चैवांगिरो गोत्रे शुक्रोवै भार्गवस्तधा । शनिः काश्यप एवाथ राहु ; पैठीस सिप्तथा । केतुवो जैमिनीयाश्च ग्रहाग्नि स्तदसंतरं ।। आदित्यः कपिलोनाम पंगळः सोमउच्यते । धूम्रकेतु स्तधाखौमो जाठकाग्नि र्बुधः स्मृतः । गुरुळ्चैव शिभीनामा शुक्रो भवति हटकः । शनैश्चरो महातेजाः राहोः केतो र्हुताशनः ।। भास्करांगारकौ रक्तौ शुक्ला शुक्र निराकरौ । सोमपुत्रो गुरुश्चै वतावुभॊ पिताकौ स्मृता । कृष्णं शनैश्चरं विद्याद्राहुं चित्राश्च केतवः ।। गोभिलेनतु ।। ब्राह्मणौ भार्गवाचार्यौक्षत्रियावर्क लोहितौ । वैश्यौसोम बुधौज्ञेयौ शेषान् शूद्रान् विनिर्दिशेदिति वर्णौ उक्ताः - स्कांदे ।। मध्येतु भास्करं विद्या च्छिशिनं पूर्वदक्षिणे ।। दक्षिणे लोहितं विद्याद्बुधं पूर्वोत्तरेणतु । उत्तरेतु गुरुं विद्ायत्पूर्वेणैवतुभार्गवं । पश्चिमेतु शनिं विद्या द्राहु दक्षिण पश्चिमे । पश्चिमोत्तरतः केतून् स्थाप्यावै शुक्ल तंडुलैः । अथवा वर्णकैः कार्याः कार्याः स्वर्णादिधातुभिः । शुक्रार्कौन् प्राङ्मुभौज्ञेयौ गुरु सौम्या मुदङ्मुखौ । प्रत्यङ्मुखश्शनि स्सोमः शेषादक्षिणतो मुखौः । प्राङ्मुखा वूर्ध्वदृष्टीच वामदृष्टी उदङ्मुखौ । प्रत्यङ्मुखा
वधोदृष्टी आदित्याभि मुखाःपरे ।। इति मात्स्योक्तेः ।। हेमाद्रौ विकल्प इत्युक्तं । वर्णरूप गुणैर्युक्तान् व्याहृत्वाssवाहयोत्तुतान् ।। ग्रहमंडलानि स्कांदे ।। भानुंतु मंडलाकारं सोमंतु चतुरश्रकं । अंगारकं त्रिकोणंतु बुधं बाणाकृतिं तधा । चतुरश्रं गुरुं विद्यात् पंचाश्रं भार्गवं तधा । धनुस्तुल्यं शनिं विद्याद्राहु शूर्पाकृतिं तधा । केतवस्तु ध्वजाकैरा गणेशं तत्स्वरूपिणं ।। तत्तद्वर्णमंडलेषु ताम्रादि प्रतिमासु तंडुलेस्थापयेदित्यर्थः ।। मंडलमूर्त्योर्विकल्प इति हेमाद्रिः । ग्रहमंत्रानाह याज्ञ्यवल्क्यः ।। आकृष्णेन इमंदेवा अग्निर्मूर्थादिवः ककुत् । उद्भुध्यस्वेतिच ऋचोयधा संख्यं प्रकीर्तिताः । बृहस्पते आति यदर्यस्त धैवान्नात्पति स्रुतः । शन्नो देवी स्तथाकांडा त्केतुं कृण्वन्निमा स्तधा ।। स्कांदेतु ।। कयान इति राहुश्चेत्युक्तं ।। मात्स्येत्वन्ये उक्ताः ।। अग्निंदूतं दिनेशाय सोमाय स्स्वग्न इत्यपि । स्योनापृथिति खौमाय इदं बिष्णुर्बुधायच । इंद्र आसांसुरेशाय शुक्र ज्योतिः सितायच । प्रजारतेति सौराय आयंगौरिति राहवे । केतवे ब्रह्मजिज्ञानं स्वैस्वैर्मत्रैः प्रतिष्ठिताः ।। अन्यार्धानानुपि मंत्राणां वचनैक देशाद्यधार्द मैंद्रीस्यादिति न्यायेन विनियोगः - होमेप्येत एव ।। अधिदेवता स्स्कांदे ।। सूर्यस्य चोत्तरे शंभु मुमांसोमस्य दक्षिणे । स्कंद मंगारकस्यैव दक्षिणस्यां निवेशयेत् । सौम्यात्पश्चिमतो विष्णुं ब्रह्माणं जीव पूर्वतः । इंद्र म्रैंद्यांताद्विद्धि मंदस्याग्नेयतो यमं ।। राहु पूर्वोत्तरे कालं सर्वोभूत भयावहं । केतोर्नैर्बुति दिग्भागे चित्र गुप्तं निधापयेत् ।
ईश्वरं त्र्यंबकंचेति श्रीश्चतेतिच पार्वतींयदक्रंदेतिच स्कंदं विष्णुं विष्णोरराटतः । आब्रह्मन्निति ब्रह्माणं सजोषा इंद्रवासवं । यमायत्वेति च यमं कालं कार्षिरसीतिच । चित्रावसोस्व मंत्रेण चित्रगुप्तं निधापयेत् ।। अग्नरापः क्षितर्वि ष्णु रिंद्र ऐंद्री प्रजापतिः । सर्पा ब्रह्माच निर्दिष्टाः स्थाप्याः प्रत्यधिदेवताः । अग्नींदूत मितिह्यग्ने रवरुणस्य उदुत्तमं । स्योनापृथिवि मेधिन्या इदं विष्णुस्तु विष्णने । इंद्रायेंदो इतींद्रस्योत्तानपर्णे शचीस्मत्रौ । व्रजापते प्रजेशस्य एषब्रह्मेतिवा विधेः । मंत्रो नमो अस्तु सर्पेभ्य स्सर्पाणां स्थापने मतः ।। गोभिल वसिष्ठौ ।। ग्रह देवतमोर्मध्ये अधिदेवान्नि वेशयेत् । मदनरत्ने संग्रहेतु ।। अधिदेवा दक्षिणेतुवामे प्रत्यधिदेवताः । स्थापनीयाः प्रयत्नेनव्या बृतीभिः पृधक्पृधक् ।। उत्पलपरिमळे ।। ग्रहस्य दक्षिणेपार्श्वे स्थापयोदधिदेवताः ।। ग्रहस्योत्तर पार्श्वेतुन्यने त्प्रत्यधिदेवताः ।। ळौनकः ।। क्षेत्रस्य पतिनाक्षेत्रपालं भूजोत्तरेस्यवेत् ।। भूजोभौमः ।। ग्रहदेवादि देवानां । नैवेद्यं कुसुमानिच । ग्रहवच्चासनं दानं स्थापनं भूनुपूर्वतः । इत्यक्तं - वासिष्ठेत्वन्यधोक्तं ।। रुद्रंत्र्ययंबक मंत्रेण रवेरुत्तरतोन्यसेत् ।। सोमस्याग्नेय दिग्भागे श्रीश्चते मेनकात्मजां । यदक्रंदेति भौमस्य स्कंदंयाम्ये प्रपूजयेत् । विष्णुं विष्णोरराटेतियजे त्पूर्वेबुधस्यच । गुरोरुत्तरतस्थ्साप्यो ब्रह्म बह्मेति मंत्रतः । सजोषेंद्रेति मंत्रेण प्राच्यां शक्रं विधापयेत् । शनेः पश्चिमतः स्थापोंय मायत्वेत्पृचायमः । कार्षीरसीत मंत्रेण राहोः कालं तथोत्तरे । चित्रगुप्तंतु केतूनां चित्रावस्विति नैऋर्ते । ग्रहदेवत योर्मध्ये अधिदेवान्निवेश येत् ।। मात्स्ये ।। विनायकंतथा दुर्गां वायुमाकाशमेवच । आवाह येद्व्याहृती भिस्तदैवाश्वि कुमारकौ ।। मदनरत्ने स्कांदे ।। उत्तरे शनि सूर्याभ्यांगुरोः केतोश्च दक्षिणे । गणाधिपं प्रतिष्ठाप्य सर्वदेव नमस्कृतं ।। तत्रैव संग्रहे ।। राहु मंददिनेशानां उत्तरस्यं यधाक्रमं ।। गणेश दुर्गावायूंश्च राहु केतोश्छ दक्षिणे । आकाश मश्विनौचेति पंचै ताsस्थापयोद्बुदः ।। वसिष्टः ।। विनायकं गणानांत्वा । दुर्गं बेजाचवेदसे ।। वायो योतेतथा वायुं घृतं घृतेति चांहरं । यावांधिशेती संपूज्य द्वावप्येतौ ततोश्वनौ ।। गोभिलीयो ।। द्वात्रंंश द्देवता स्थ्साप्यादिशां पालाश्च दिग्गजाः ।। याज्ञवल्क्यः ।। यधावर्णं प्रदेयानि वासांसि कुनुमानिच । गंधाश्च बलयश्चैव धूपोदेवश्च गुग्गुलः । गुडोदनं पायसंच हविष्यं क्षीरषाप्टिकं । दध्योदनं हविश्चूर्णं मांसं चित्रान्नमेवच । दद्याद्ग्रह क्रमादेतद्द्विजेभ्यो भोजनं बुधः ।। शक्तितोवा यधालाभं संस्कृत्य विधि पूर्वकं ।। हविर्घृतौदनं ।। चूर्णं तिलचूर्ण मिश्रौदनं ।। स्कांदे ।। दिवाकर कुजाभ्यांहिदापाये द्रक्तचंदनं । चंदनं भार्गपेचैव सितवर्णं प्रदापयेत् । कुंकुमेनतु संयुक्तं चंदनं जीवसौम्ययोः । अगरुं चंदनं दद्या द्राहुके त्वर्कजेषुच । ग्रहवर्णानि पुष्पाणि गायत्र्या धूपमाचरेत् ।। रवेः कुंदुरुकं धूपं शशिनस्तु घृताक्षतः । भौमे सर्जरसंचैव अगरुं च बुधे स्मृतं । सिह्लकं गुरवेर्दद्या त्सोमाय घृतपायसं । लोहिताय हविष्यान्नं
बुधाय क्षिरषाष्टिकं । दध्योधनं गुरोर्दद्या च्छुक्रायच घृतोदनं । मिश्रितं तिलमाषैश्च नैवेद्यंतु शनैश्चरे । राहो र्माषोदनं । दद्या त्केतोश्चित्रोदनं तथा ।। मात्स्येतु ।। मसुराश्च कुजे दद्यादित्युक्तं ।। निवेद यित्वाहुतिभिर्होमं कृर्यादतंद्रितः ।। आत्र विशेषो मत्कृतेदान कमलाकरेज्ञेयः ।। मात्स्ये ।। धूपामो दोत्र सुरभिरुपरिष्टा द्वितानकं । अधिदेवानांतु उप्पल परिमाळे सर्वेषां लोकापालानां चंदनंच विलेपनं । शतपत्राणि पुष्पाणि दद्या गुग्गुलुधूपकं । दीपं गोघृतसंयुक्तं नैवेद्यं च घृतो दनं । मात्स्ये - प्रागु त्तरेण तस्माच्छ दध्यक्षत विभूषितं । चूतपल्लि वनंयुक्तं फल वस्त्रयुगान्वितं ।।
पंचरत्न समायुक्तं पंचपल्लव संयुतं । स्थापयेद प्रणं कुंभं वरुणं तत्रविन्यसेत् ।। गंगाद्याः सरितः सर्वाः समुद्राश्च सरांसिच । गजाशवरथ्यावल्मीक संगमाहृद गोकुलात् ।। मृदमानीय विप्रेंद्र सर्वौषधि समिन्वितं स्नानार्थं विन्यसे तत्र यजमानस्य धर्मवित् ।। यूज्ञवल्क्यः ।। कर्तव्या मंत्रवद्भिश्च चरवः प्रतिदेवतं । नानादेवताभ्य स्सहैवेति गृह्यसूत्र वचना त्सहपृधग्वाश्रपयेत् ।। मात्स्येतु ।। होमं समारभेत्सर्पिर्यव व्रीहितिलादिना ।। हेमाद्रौदेवीपुराणे ।। गणाधिपतये देवाया प्रथमा चतुराहुतिः । अन्यधा विफलं विप्र भवतीह नसंशयः ।। यज्ञवल्क्यः ।। अर्कः फलाशः खदिश्चापामार्गोथपिप्पलः ।। औदुंबर श्चमीदूर्वा कुशाश्च समुधक्रमात् ।। एकैकस्य त्वष्टशतमष्टाविंशति रेववा । होमव्या मधुसर्पिभ्यां दध्नाक्षीरेणवायुताः ।। प्रादेशमात्रा स्समिदः आशाखा अफलाशनीः । देवानामपिसर्वेषा मुपांशु परमार्धवित् । स्वेनस्वेनैव मंत्रेण होतव्या स्समिधः पृथत् । होतव्यं घृताद्यत्र चरुभक्ष्यादिकं ततः ।। स्कांदे ।। स्थापनमंत्रा एव होम मंत्रा उक्ताः । अधिदेवादीनांचैवं ।। वासिष्ठेपि ।। शेषाणां स्थापनं मंत्रैर्होमोव्याहृभि स्तिलैः । मात्स्येत्वधिदेवादीनां मंत्रा उक्ताः ।। आवोराजेतिरुद्रस्य बलिं होमं समाचरेत् । अपोहिष्ठेत्युमायाश्च स्योनेतिस्वामिसस्तथा ।। विष्णोरिदंविष्णुरिति तमेशेति स्वयंभुवः (इंद्र मिद्देवताचेति इंद्राय जुहुयात्पुनः ) ।। तथायमस्यचायं गौरिति होमः प्रकीर्तितः । कालस्य ब्रह्मजिज्ञान मिति मंत्रः प्रशस्यते ।। चित्रगुप्तस्यचाज्ञान मिति वेदविदो विदुः । अग्निं दूतं वृणीम प्रकीर्तितः ।। भूमेः पृथिव्यंतरिक्ष मितिप्रोक्तं महर्षिभिः । सहस्रशीर्षा पुरुष इति विष्णोरुदाहृत ।। इंद्रायोंदो मरुत्वात इति शक्रस्यते । उत्तानपर्णेसुभगे इति शच्याः प्रशस्यते ।। प्रजापतेः पुनर्हेमः प्रजापत इति स्मृतः ।। नमो अस्तु सर्पेभ्य इति सर्पाणां मंत्र उच्यते ।। एषब्रह्मय ऋत्वीय इति ब्रह्मण्युदाहृतः । विनायकस्यचातुन इति मंत्रो बुधैस्मृतः ।। जातवेदसेसुनुवाम दुर्गा मंत्रोय मुच्यते ।। स्कांदे ।। नैवेद्य शेषं हुत्वातु होममंत्रैरवं तरं । अधव्याहृतिभिर्हुत्वा एकैकस्वयधाक्रमं । अष्टोत्तरं च साहस्रं शतमष्टाधिकं तथा । अष्टाविंशतिरष्टौवाप्यै कैकस्यतु होमयेत् ।। नैवेद्यं शेष होमः केषां चिन्मते ।। हेमाद्रौ
।। ततोवदानधर्मेण सृचैव जुहुयाच्चरुं । घृताक्तार्कसमिद्भिश्च विप्रेणाज्यंच हवयेत् ।। अकृष्णेनेति मंत्रेण तिलान् व्याहृति भिर्हूनेत् । चरुणाच समिद्भिश्च सर्पिषाच तिलैः क्रमात् । तत्र मंत्रैश्च होतव्याः क्रमा त्तदधिदेवताः ।। तेनचरोः प्रत्या हुत्वावदानध्रमः केचिद्धस्तेन होममाहुस्तच्चिंत्यं ।।
मात्स्ये ।। होतव्यंच समुत्सर्पिश्चरु भक्ष्यादिकं पुनः । मंत्रैर्दशाहुतिर्हुत्वा होमंव्याहृति भिस्ततः ।। उदङ्मुखावाकुर्यु र्ब्राह्मण पुंगवाः । अत्रव्याहृतिभिरिति द्वंद्वापवादैक शेषावगत साहित्य बहुत्वायोः उपदेयगतत्वार्सर्वं व्याहृतिभिरे काहुति रित्येव युक्तं ।। हेमाद्रौ भविष्योत्तरेपि । होमेव्याहृति भेश्चैव सर्वस्तत्र निधीयते ।। भक्ष्यदिकंच नैवेद्यं शेषंहुत्वा तत्तद्ग्रह मंत्रै रयुतहोमायतिलादि द्रव्येण प्रत्येकं दशाहुतीर्हुत्वा प्रणवादि भूरादिव्याहृतिभिः व्यस्ताभि स्तिस्रः समस्ताभि श्चैकेत्याव मावृत्यायुत लक्षहोमादि संख्या पूरणेयेति ।। हेमाद्रौ मदनरत्नेचोक्तं ।। एवं विभागे मूलंतुनविद्मः तत्वंतु तिसृभिव्यान् हृतिखिरेकाहुति
रित्येव सर्वोहोम इति प्रतिभाति ।। तदुक्तं हेमाद्रौभविष्ये ।। भूर्भुवःस्वः स्तधा स्वाहा लक्षहोम विधिस्मृत इति । हेमाद्रिस्तु पूर्यापर विरोदाभ्यां अविरोधाद्भ्रांत एव ।। मात्स्ये ।। मंत्रवतश्च कर्तव्याश्चरवः प्रतिदैवतं । हुत्वा चातांश्चरून् सम्यक्ततोहोमं समाचरेत् । पूर्णाहतिंच मूर्धानंदिन इत्यभिपातयेत् । अधाभिषेको मंत्रेण वद्या मंगळगीतकैः ।। पूर्णकुंभेनतेनैव होमांते प्रागुदङ्मुभैः । यजमानस्य कर्तव्यं चतुर्भिः स्नाप नंद्विजैः । तत्रसूर्या स्वैत्यादयोमंत्राः प्रयोगेवक्ष्यंते ।। अग्निपुराणे ।। मूर्धानंदिव मंत्रेण संसृरेणच धारया । दद्यादुत्थाय पूर्णं वैनोपविश्य कदाचन ।। महर्णवेतु ।। मूर्धनंदिवो - पुनस्त्वादित्याः - पूर्णादर्विः सप्तते अग्निरिति पूर्णाहुतौ चत्वारो मंत्राः उक्ताः ।। भविष्योत्तरो ।। ससंख्यानियमश्चात्र ब्राह्मणानां नरोत्तम । नकालनियमश्चैव स्वेच्छया यज्ञ उच्यते ।। ततः शुक्लांबरधरः शुक्लमास्यानुलेन । सर्वौषधै स्सर्वगंधैः स्नापितोविप्रपुंगवैः ।। यजमानस्सपत्नीक ऋत्विग्भिश्च समाहीतः । दक्षिणाभिः प्रयत्नेन पूजयेद्गत विस्मयः । वासिष्ठे ।। ततस्तस्याभि षिक्तस्य रक्षार्थं बलिमुत्क्षिपेत् । दिग्विदिक्षु विचित्रान्नैर्दीपै र्नीराजये त्ततः ।। प्रयोगपारिजाते वामनः ।। आचार्य प्रभृतिभ्यश्च ग्रहर्चन फलं ततः । समिधाज्य चुरूणांच तिलहोम फलंतधा । तेषां जपफलंचैत द्गृह्णीया ज्जलपूर्वकं ।। ततस्तेभ्यो यधाशक्तिदातव्या दक्षिणाः पृथक् ।। ताळ्चयाज्ञ्यवल्क्येनोक्ताः ।। धेनुश्शंखस्तथानड्वान् हेमवासो हयः क्रमात् । कृष्णा गौराय संभाग एतावै दक्षिणाः क्रमात् ।। कृष्णा गौराय संभाग एतावै दक्षिणाः क्रमात् ।। मात्स्ये ।। सुवर्णेन समाः कार्या यजमानेन सदक्षिणाः । सर्वेषामध गांदद्याद्गुरुर्वायेन तुष्यति । स्वमंत्र्ण प्रदातव्या स्सर्वाः सर्वात्र दक्षिणाः ।। तेच मंत्राः मत्कृतेदान कमालाकर ज्ञेयाः । अत्रापि प्रयोगोवक्ष्यते ।। मदनरत्ने आश्वलायनः ।।
एकमेकाहुतौ विप्रं होमेत्वन्नेन भोजयेत् । अत्यर्धो मध्यमश्चापि विप्रमेकं शताहुतौ ।। सहस्रस्याहुतेर्वैकंजघन्योपि प्रभोजयेत् ।। अन्यधादहति क्षप्रं तदाष्ण्रं नात्रसंशयिः । अतोदातु मशक्तोयो दक्षिणां छान्नमेववा ।। जपैः प्रणामैः स्तोत्रैश्चतोषयेत्परयेद्गुरून् ।। प्कांदे ।। यथाग्रहोद्विजस्तद्वदिधिज्ञो वेद पारगः ।। तोषमेन्मृदुवस्त्रा द्यैस्तुष्टमेनं विसर्जयेत् ।।
याज्ञवल्क्यः ।। गुडोदनं पायसंच हविष्यं क्षीरपाष्टिकं ।। दध्योदपं हविश्चूर्णं मांसं चित्रान्नमेवच ।। दद्याद्ग्रह क्रमादेतद्द्विजेभ्यो भोजनं बुधः ।। शक्तितोवायधालाभं सत्कत्म विधिपूर्वकं ।। हविर्घृतोदनं ।। चूर्णं तिल मिश्र चूर्णोदनं ।। विसिष्ठ ।। ऐशान्या माहरेद्भस्म स्रुचावाथ स्रुवेणवा ।। रक्षांतु कारयेत्तेन शिरः कंठां सकेषुच ।। मात्स्ये ।। एवं समग्रं निष्पाद्य सर्वदेवान् विसर्जयेत् ।। यांतुदेव गणाः स्सर्वे पूजामादाय पार्धिवीं ।। इष्टकाम समृद्यर्धं पुनराग मनायच ।। अनेन विधिनायस्तु ग्रहपूजां समाचरेत् ।। सर्वान्कामान्नवाप्नोति प्रीत्यस्वर्गे महीयते ।। यस्तुपीडा करोत्यंत मल्पवित्तस्य वाग्रतः ।। सतुयत्नेन संपूज्य श्शेषानप्यर्चयेन्नरः ।। तथा ।। सदैवायुत होमोयं नवग्रहमखः स्मृतः ।। विवाहोत्सव यज्ञेषु प्रतिष्ठादिषु कर्मसु । निर्विघ्नार्धं मुनिश्रेष्ठ तधोद्वेगाद्भुतेषुच ।। वश्यकर्माभितारा दौतधैवोच्चाटनादिके ।। नवग्रह मखं कृत्वा ततः कर्म समारभेत् ।। अन्यधाफलदं पुंसांस कामं जायते क्वचित् ।। अद्भुतं भूकंपादि ।। अन्यश्चात्र विशेषो मत्कृत प्रयोग दीपिकायांज्ञेयः ।। यत्तुशिष्टाः ।। ग्रहमंत्राणामयुत सहस्रादि संख्यया जपं कृत्वा तद्दशांशेन तिलैर्होमं कुर्वंति ।। तत्कुत्रापि जपानुक्ते ।। जपानुक्ते ।। किं मूलक मितिन मिद्मः ।। इत्ययुत होम विधिः ।। अध प्रयोगः ।।
सचयद्यप्यस्मत्पितामह कृतोस्यैवतधापि संक्षेपिणोच्यते ।। कर्तादेशकालौ स्मृत्वा श्रीकामः ग्रह पीडया मुत्पाते रोगे वातच्छांति कामः शतृपराजय कामो वायुतहोमाख्य नवग्रह यज्ञेन यष्ये ।। केवलेतु ग्रहयज्ञं करिष्य इति संकल्प्य ।। गणेश पूजां मातृका पूजां वृद्धि श्राद्धं कृत्वाsचार्यं वृत्वा ।। प्रार्धयेत् ।। त्वन्नोगतिः पिता मातात्वंगतिः त्वं परायणं त्वत्प्रसादेन विप्रर्षे सर्वंमेस्यान्मनोगतं ।। आपद्विमोक्षायचमे कुरुयज्ञमत्रंदितः ।। कोटि होमाख्य मतुलं शांत्यर्धं सर्वकाम दमिति चतुरः ऋत्विजोवृणुयात् ।। यद्वाsआचार्यो ब्रह्मचेति द्वौतेषां तच्छाखया मधुपर्क ।। तदाहहेमाद्रौ विश्वामित्रः ।। संपूज्य मधुपर्केण ऋत्विजँ कर्मकारयेत् ।। अन्यधा विफलं भवेदिहन संशय इति ।। नचार्च्य शाखयाकार्यः ।। अर्च्यशाखया मधुपर्क इति तत्रैवस्मृतेः ।। ततो दशहस्त मष्टहस्तंवा मंटपं कृत्वा ।। तन्मध्ये हस्तमात्रं कुंडं कुर्यात् ।। ईशाने कुंमुति हेमाद्रिः ।। तदीशान्यां वेदिर्हस्त विस्तृता वितस्त्युच्चाव प्रद्वययुता चतुरश्रा कार्य आद्यव प्रोद्व्यंगुळोच्चः ।। द्वितीय स्त्र्यंगुळोच्चः ।।
द्वावपिद्व्यंगुळ विस्तारौवा ।। ततः शूक्लांबर धरः शुक्ल माल्यानुलेपनः ।। साचार्यर्त्विग्यजमानो मंगळघोषेष जलपूर्ण कलशहस्तः ।। ओं भद्रं कर्णेभिः जनित्वमिति मंत्रै मंटपं प्रदक्षिणं कृत्य पश्चिमद्वारेण प्रविश्य ।। यदत्र संस्थितं भूतंस्थान माश्रित्य सर्वादा ।। स्थानं त्यक्तातु तत्सर्वं यत्रस्थं तत्रगच्चतु ।। अपक्रामंतु भूतानि पिशाचाः सर्वतोदिशं ।। सर्वेषा मविरोधेन ब्रह्मकर्म समापभे ।। इति गौरव सर्षपान् न्विकीर्य । शुचीवो हल्येत्यृचै, आपोहिष्ठेन्यृचाच, भूमिं प्रोक्ष्य, स्वस्तयनंताक्षन्, मिति मंत्रद्वयं जपेत् - ततोमंटपपक्षेनै ऋर्ते वास्तुवेदिकां कृत्वा वेदीशानादीकोण चतुष्के ।। विशंतु भूतले नागालोक पालाश्च सर्वतः ।। मंटपेस्मि न्मितिष्ठंतु आयुर्बल करास्सदेति ।। मंत्रेण चतुरः शंकिन् रोपयित्वा ।। ततः आग्नेयादि शंकु पार्श्वेषु माषभक्त बलीन्‌दद्यातु ।। अग्निभ्योप्यथ सर्वेभ्यो येचान्येतत्र संस्थिताः ।। तेभ्योबलिं प्रयच्चामि पुण्यमोदन मुत्तमं ।। इति - एवं मंत्र त्रयेण नैरृति वाय्वीशान शंकु पार्श्वेषु माषभक्त बलीन्‌दत्वा ।। तेच मंत्राः ।। नैरृत्याधिपतिश्चैव नै ऋत्यां येचराक्षसाः । बलिं तेभ्यः प्रयच्छामि सर्वेगृह्णंत्विमं बलिं ।। नमो वायुस्थरक्षेभ्योयोचान्ये तत्समाश्रिताः बलिं तेभ्यः प्रयच्छामि सर्वे गृह्णंत्विमं बलिं ।। रुद्रेभ्यश्चैव सर्वेभ्योयोचान्ये तत्समाश्रिताः । बलिंतेभ्यः प्रयच्छामि गृह्णंतु सततोत्सुकाः ।। ततोवेद्युपरिवस्त्रे सवर्णादिशलाकया ।।
षं शांतायै नमः - ओं यशोवत्यै नमः - ओं कांतायै नमः - ओं विशालायैनमः - ओं प्राणवाहिन्यै नमः - ओं सत्यै नमः - ओं सुमनायै नमः - ओं नंदायै नमः - ओं भद्रयै नमः ।। इति पश्चादारभ्य प्रागंता उदक्संस्थानवरेखाः कृत्वा । पुनः ओं हिरण्यायौ नमः - ओं सुप्रभायै नमः - ओं लक्ष्म्यै नमः - ओं विभूत्यै नमः - ओं विमलायै नमः - ओं विद्यायै नमः - ओं जयायै नमः - ओं कालायै नमः - ओं विशोकायै नमः ।। इति दक्षिणा रंभा उदगंताः प्राक्सं स्थानवरेखाः कृत्वा मध्यकोष्ट चतुष्टयमेकी कृत्य कोणेषु रेखां दत्वा तेनार्धपदानि संपद्यं ते ।। ततस्तत्र ब्रह्मदीना वाहयेत् ।। वास्तोश्चतुरश्रं शरीरंदेवा आक्रम्य स्थिता इति ।। तत्तदेवपदेच तत्तद्देवाना मावाहनं - तत्र मध्यपद चुतष्के हृदये ब्रह्मणेनम इति - ब्रह्मणं आवाहयामित्यावाह्य, पूर्वपदद्वये दक्षिण स्तने आर्यम्णे नमः इत्यर्यम्ण मावाहयामि । दक्षिण पदद्वये डठर दक्षिणे विवस्वते नमः विवस्वंत मावाहयामि । पश्चिम पदद्वये जठर दक्षिणे विवस्वते नमः विवस्वंत मावाहयामि । पश्चिम पदद्वये जठरवामे मित्राय नमः मित्रं मावाहयामि । उदक्‌पदद्ववामस्तने पृधिवीधरायनमः पृथीवी धर मावाहयामि । तत्रब्रह्मसमीपस्थाने अग्नेय पदार्थयोर्दक्षिण हस्ते सावित्र सवितारौ ।। तत्र पूर्वार्धे सावित्र्यायनमः सावित्र्य माहवायामि । पश्चिमार्थे सवित्रे नमः सवितार मावाहयामि ।। नैऋत्य पदार्थयो वृषणमेढ्रयोर्वि बुधाधिपजयौ । तत्रपूर्वार्धे विबुधादिपाय नमः
विबुधाधिप मावाहयामि । तत्र पश्चिमार्धे जयाय नमः जय मावाहयामि ।। वायुव्य परार्धयोर्वा माहस्ते राजयक्ष्मण रुद्रय नमः । तत्र पूर्वार्धे राजयक्ष्मणे नमः राजयक्ष्मण मावाहयामि ।। पश्चिमपदार्थे रुद्रय नमः रुद्रमावाहयामि ।। ईशान
पदार्धयो रूरौमुखे पापवत्सौ । तत्र पूर्वार्धे आद्भ्यो नमः इत्यपः मावाहयामि । पश्चिमार्थे आपवत्साय नमः आपवत्सं मावाहयामि ।। ईशानपद दक्षिणार्थे वास्तो शिरसि
शिखिने नमः शिभिन मावाहयामि । तद्दक्षिण सार्धपदे दक्षिणनेत्रे पर्डन्याय नमः पर्जन्य मावाहयामि । तद्दक्षिम पदद्वये दक्षिणशोत्रे जयं ताय नमः - जयंत मावाहयामि । तद्दक्षिण पदद्वये दक्षिणां सेकुलिशायुधाय नमः - कुलिशायुद मावाहयामि । तद्दक्षिण पदद्वये दक्षेणि बाहौ सूर्याय नमः सूर्यां आवाहयामि । तद्दक्षिण पदद्वये दक्षिण बाहो सत्याय नमः सत्यं आवाहयामि । तद्दक्षिण सार्धपदे दक्षिण कूर्परे भृशायनमः भृशं आवाहयामि । तद्दक्षिण आग्नेय पदार्थे दक्षिण प्रबाहौ । आकाशाय नमः आकाश मावाहयामि । तत्पश्चिमात्धे दक्षिण प्रबाहौ वायुवे नमः वायुमावाहयामि । तत्पश्चिम सार्धपदे दक्षिण मणिबंधे पूष्णे नमः पूषाण मावाहयामि । तत्पश्चिम पदद्वये दक्षिणपार्श्वे वितधाय नमः वितथं आवाहयामि । तत्पश्चिम पदद्वये दक्षिण पार्श्वे गृहक्षताय नमः गृहक्षत मावाहयामि । तत्पश्चिम पदद्वये दक्षिणोरौमयाम नमः यम मावाहयामि । तत्पश्चिम पदद्वये दक्षिणजानौ गंधर्वाय नमः गंधर्व मावाहयामि । तत्पश्चिम सार्धपदे दक्षिण जंघामां भृंगराजाय नमः भृंगराज मावाहयामि । तत्पश्चिम नैऋति पदार्थे दक्षिण स्पिचिमृगाय नमः मृगं आवाहयामि । तदुत्तरार्थे पादयोः पितृभ्योनमः पितभृन् आवाहयामि ।। तदुत्तर सार्धपदे वामस्फिचिदौवारिकाय नमः दौवारिक मावाहयामि । तदुत्तर पदद्वये वामजंघायां सुग्रीवाय नमः सुग्रीव मावाहयामि । तदुत्तर पदद्वये वामजानौ पुष्पदंताय नमः पुष्पदंत मावाहयामि । तदुत्तर पदद्वये वामोरौ वरिणाय नमः वरुण मावाहयामि । तदुत्तर सार्थपदे वामपार्श्ये शेषाये नमः शेषं आवाहयामि । तदुत्तर वायुव्य पदार्थे वाममणिबंधे पापाय नमः पापं आवाहयामि । तत्प्राक् वदार्थपदे वामबाहौ रोगाय नमः रोगं मावाहयामि । तत्प्राक् सार्धपदे वामबाहौ आवाये नमः अहिमावाहयामि । तत्प्राक् पदद्यये वामकूर्परे मुख्याय नमः मुख्यं आवाहयामि । तत्प्राक्पदद्वये वामबाहौ भल्लाटाय नमः भल्लाटं आवाहयामि । तत्प्राक्पदद्वये वामबाहौ सौमाय नमः सोम मावाहयामि । तत्प्राक्पदद्वये वामांने सर्पेभ्यो नमः सर्पान् आवाहयामि (आ) तत्प्राक् सार्धपदे वामशोत्रे अदितये नमः अदितिं आवाहयामि । तत्प्रागर्दपदे वामनेत्रे दित्यै नमः - दितिं आवाहयामि । उत्तरे वास्तोष्पति वसिष्ठौ स्तोवाष्पति स्त्रिष्टुन् वास्तोष्पत्या वाहने विनियोगः । ओं वास्तोष्पते प्रतिजानीह्यस्मान् त्स्वावेशो अनमीनो भवानः । यत्वे महे प्रतितन्नोजुष
स्वशंस एधिद्विपदेशं चतुष्पदे । वास्तोष्पते शग्मयासग्ं सदातेन क्षीमहिरण्मयागातु मत्या । अवः क्षेम उतयोगीवरंनोयूयंपात स्वस्तिभिस्सदानः । अमीवह वास्तोष्पते विश्वारूपाण्याविशन्‌ त्सखासुशेव एदिनः ।। सुवर्ण मय्यां मूर्तौ वास्तोष्पतये नमः चरकी मावाहयामि । आग्नेये विदार्यै नमः विदारि मावाहयामि । नैऋत्वां पूतनायै नमः पूतनां आवाहयामि । वायुव्ये पापराक्षस्यै नमः पापराक्षसी मावाहयामि । मंडल पूर्वादि दिक्षु तत्रपूर्वे स्कंदाय नमः स्कंद मावाहयामि । दक्षिणे आर्यम्णे नमः आर्यम्ण मावाहयामि । पश्चिमे जृंभकाय नमः जृंभक मावाहयामि । उत्तरे पिलिपिंछाय नमः पिलिपिंछ मावाहयामि । (ततस्तु मित्रा - गृहवै - इति प्रतिष्ठाप्य)
मं।। ओं गृहनै प्रतिष्ठासू क्तंतत् प्रतिष्ठित तमयावाचासंन्तव्यं
स्तस्याद्यद्य विदूरैव पशून् लभते ।
गृहनॆ वैनानाजिग मिषती गृहहि पशूनां ।
प्रतिष्ठा प्रतिष्ठा सुप्रतिष्ठतमस्तु सुमुहू र्तमस्तु ।।
ततः सर्वान् संपूज्य मंडलाचैशाने कुंभं संस्थाप्य मंडलाग्रे पायस बलींदत्वा ।।
तद्यधा ।। ओं ब्रह्मणेनमः एषपायस बलिर्नमम. ( एवं सर्वत्र, बलिं दध्यात् )
ओं आर्यम्णे नमः एषपायस बलिर्नमम.
ओं विवस्वते नमः " "
ओं मित्राय नमः " "

ओं पृथिवीदराय नमः एषपायस एषपायस बलिर्नमम. ( एवं सर्वत बलिं दध्यात् )
ओं सावित्राय नमः एषपायस बलिर्नमम.
ओं सवित्रे नमः " "
ओं विबुदाधिपाय नमः " "
ओं जयाय नमः " "
ओं राजयक्ष्मणे नमः " "
ओं रुद्राय नमः " "
ओं अद्ब्यो नमः " "
ओं अपवत्याय नमः " "
ओं शिभिने नमः " "
ओं पर्जन्याय नमः " "
ओं जयंताय नमः " "
ओं कुलिशायुधाय नमः " "
ओं सूर्याय नमः " "
ओं सत्याय नमः " "
ओं भृशाय नमः " "
ओं आकाशाय नमः " "
ओं वायवे नमः " "
ओं पूष्णे नमः " "
ओं वितदाय नमः " "
ओं गृहक्षताय नमः " "
ओं यमाय नमः " "
ओं गंदर्वाय नमः " "
ओं भृंगराजाय नमः " "
ओं मृगाय नमः " "
ओं पितृभ्यो नमः एषपायस बलिर्नमम. ( एवं सर्वत्र, बलिं दध्यात् )
ओं दौवारिकाय नमः एषपायस बलिर्नमम.
ओं सुग्रीवाय नमः " "
ओं पुष्पदंताय नमः " "
ओं वरुणाय नमः " "
ओं असुराय नमः " "
ओं शोषाय नमः " "
ओं पापाय नमः " "
ओं रोगाय नमः " "
ओं आह्नयै नमः " "
ओं मुख्याय नमः " "
ओं भल्लाटाये नमः " "
ओं सोमाय नमः " "
ओं सर्वेभ्यो नमः " "
ओं आदित्यै नमः " "
ओं दित्यै नमः एषपायस बलिर्नमम. एष पायस बलिर्नमम ।।
ततश्चरकादिभ्यः माषभक्त बलिं दद्यात् ।।
ओं चरक्यै नमः माषभक्त बलिं त्समर्पयामि.
ओं विदार्यै नमः " "
ओं पूतनायै नमः " "
ओं पापराक्षन्यै नमः " "
ओं स्कंदायै नमः " " .
ओं आर्यम्णॆ नमः " "
ओं जृंभकाय नमः " "
ओं पिलिपिंछाय नमः माषभक्त बलिं त्समर्पयामि ।।
ततः पावमानेन राक्षोघ्नेनच सूक्तेन (त्रिसूत्र्या) मंटपं पेष्टयेत् ।।
(मं) ओं पापमान्यः पुनंतुमा । प्राजापत्यं पवित्रं शतोद्या मग्ं हिरण्ययं । तेन ब्रह्य विदोवयं पूतं ब्रह्मपूनीमहे । इंद्रम्सु नीति सहमा पुनातु सोमस्वस्त्या वरुण स्समीच्या । यमोराजाः प्रमृणाभिः पुनातु । जातवेदा मूर्ज- यंत्या पुनातु ।।
(मं) ओं रक्षोहणो वलगहनो वैष्णवान्भनामीदमहंतं वलग मुद्वासामि । यन्नन्स- मानो यम समानो निचखा नेदमेन मधरंकरोमि । योनस्समानो निचखा नेद- मेन मधरंकरोमि । योनस्समानो योसमानोsराती यति गाय त्रेण छन्द साsव- बाढो वलगंकि मत्र भद्रं तन्नौ सहविराडसि सपत्नह संराडसि भ्रतृव्य हस्व - राडस्यभि मातिहविश्वारा़डसि विश्वासां नाष्ट्राणाग्ं हन्ता ।।
 1. अथद्वारपूजां कुर्यात् ।। तत्रपूर्वद्वारे ।। ऊर्द्वं - श्रियैनं श्रियामावाया- मि ।। अधः देहळ्यै नमः देहळी मवाहयामि ।। वाम दक्षिण स्तंभयोः गणेशाय नमः - गणेश मावाहयामि । स्तंदाय नमः स्कंद मावाहयामि ।। तक्षकलश द्वयं संस्थाप्य । गंगायै नमः - यमुनायैनमः - गंगा यमुना मावाह- यामि ।। जलमापूर्य ।।
 2. दक्षिणद्वारे ।। ऊर्द्वं - श्रियैनमः - देवाळ्यै नमः - स्तंभयोः पुष्पदंताय नमः - स्तंभयोः पुष्पदंताय नमः - कपर्धिने नमः ।। पुष्पतंतकपर्द्नि मावाहयामि - कलशद्वयं संस्थाप्य - गोदावर्यै नमः - कृष्णायै नमः - जलमापूर्य ।।
 2. दक्षिणद्वारे ।। ऊर्द्वं - श्रियैनमः - देहळै नमः - स्तंभयोः पुष्पदंताय नमः - कपर्धिने नमः ।। पुष्पतंतकपर्द्नि मावाहयामि - कलशद्वयं संस्थाप्य - गोदावर्यै नमः - कृष्णायै नमः - जलमापूर्य ।।
 3. पश्चिमद्वारे ।। ऊर्ध्वं - श्रियै नमः - देहळ्यै नमः - स्तंभयोः नंदिने नमः - चंडाय नमः - कलशद्वाये - रेवायै नमः - नर्मदायै नमः - रेवानर्मदा मावाहयामि - जलमापूर्व ।।
 4. उत्तरद्वारे ।। ऊर्ध्व ं - श्रियैनमः अधः देहळ्यै नमः - संभयोः मवाकालाय
नमः - भृंगिणे नमः - कलशद्वये - वारुण्य नमः - कृष्णवेण्यै नमः ।। जलमापूर्य ।।
 1. तत स्तोरणादि पूजां करिष्ये इति संकल्प्य ।। तत्र पूर्वस्यां दिशि -
मंटपाद्बहिर्हस्तमात्रे अश्वद्धं वटंवा सुदृडं शोभननामकंवा शंखचिनिह्नितं तोरणंन्यस्य - ओं अग्निमीळे पुरोहितं - सुदृढ तोरणाय नमः - सुदृढ तोरणं आवाहयामि - सुदृढ तोरणाय नमः - गंध - पुष्प - धूप - दीप - नैवेद्य - ताबूल - दक्षिणांतोपचारैः पूजयेत् ।। तत्र राहवे नमः - रूहु आवाहयामि - बृहस्पतये बृहस्पतिं आवाहयामि - राहु बृहस्पतिभ्यां गंधा द्युपचारान् समर्पयेत् - तत्रैकः कलशः स्थाप्य - तत्र कलशस्थान मंभाः ।।
महींद्यौरिति भूमिं स्पृष्ट्वा ।। ओं महीं द्यौः पृथिवीच इमं यज्ञ मिमिक्षातां पिवृतान्नो भरीमभिः ।। भूमिंस्पृश्य ।।
ओषधयस्सं वदंत इति यवान् निक्षिप्य ।। ओं - ओषध यस्सं वदंते सोमेन सह राज्ञ यस्मै करोति ब्राह्मण स्तग्ं राजन् पारयासि ।।
अकलशेति कलशं संस्थाप्य ।। ओं आकलशेषुधावति पवित्रे परिषिच्यते उक्दैर्यग्ये वर्धते ।।
इमंम्मे गंगे इति जलेनापूर्य ।.
ओं इमंम्मे गंगे यमुने सरस्वति श्रुतिद्रिस्तोमग्ं सचताप ऋष्णिया आसिक्निया मरुद्वृधे वितन्तयार्जीकियेशृणूह्यसुषोमया ।।गंधद्वारामिति गंधं क्षिप्त्या ।।
ओं गंधद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्ठांकरीषिणीं ईश्वरीग्ं सर्वभूतानां तामिहोपह्वयेश्रियं ।।
ओषधयः समितियवान् ।।
ओं ओषधय स्संवदंतेसोमेन सहराज्ञा यस्मै करोति ब्राह्मणस्तग्ं राजन् पारयामसि ।।
कांडात्कांडादिति दूर्वाः ।।
ओं कांडात्कांडात्प्ररोहंति परुषः परुषः परि एवानोदूर्वे प्रतनु सहस्रेण शतेनच ।।
अश्वद्देव इति पंच पल्लवान् ।।
ओं अश्वद्देवो निषधनं पर्णेवो वसतिः कृता गोभाय इत्किला सधयत्सनवध पूरुषं ।।
स्योना पृथिनीरित फलं ।।
ओं याः फलिनीर्या अफला अपुष्पायाश्च पुष्पिणीः बृगस्पतिः प्रसूतास्तानो मुंचंत्वग्ं हनः ।।
सहिरत्ना नीति पंचरत्नानि ।।
ओं सहिरत्नानि दासुषेसुवाति सविताभगः । तं भागं चित्रमीमहे ।।
हिरण्यरूप इति हिरण्यं ।।
ओं हिरण्यरूप स्सहिरण्य संदृगन्नपात्सेतु हिरण्य वर्णः हिरण्य यात्परियोनेर्निषद्या हिरण्यदाद दद्यन्नमस्मै ।।
युवासु वासा इत वस्त्रेण सूत्रेण वामुखे वेष्ठयेत् ।।
ओं युवासु वासाः परिवीतागाsत्सौत्स्रॆयन् भवति जायमानः तं धीरासः कवय उन्नयंति स्वादया मनसा देव यंतः ।। पूर्णादर्वीत्यु परिधान्य पूर्ण पात्रं न्यसेत् ।।
ओं पूर्णा दर्वी परापतसुपूर्णा पुनरापत । वश्रिव वक्रीणावह इषमूर्जग्ं शतक्रतो ।।
ओं कलशे धृवाय नमः - दृवमावाहयामि - दंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
2. ततो गक्षिणे गत्वा ।। औदुंबरं प्लक्षंवा सुभद्रं विकट नामकंवा चक्र चिह्नितं तोरणंन्यस्य - ओं इषेत्वोर्जेत्वा वायवस्थो पायवस्थ देवोवः सविता प्रार्पयतु श्रेष्ठत मायकर्मणे ।।
सुभद्रतोरणाय नमः - आवाहना द्युपचारान् - गंधादि पंटोपचारान् त्समर्पयामि ।।
तत्र सूर्याय नमः - आवाहयामि ।।
अंगारकाय नमः - अंगारक मावाहयामि ।।
सूर्यांगारकाभ्यां नमः - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
( मंत्रालु यिक्कड 207 - 208 पेजीलोनि म्याटरु वाडगलरु. )
तत्र एकः कलश्यं स्थाप्य तस्मिन्ंलशे - धराय नमः - दरा मावाहयामि गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
3. ततः पश्चिमे गत्वा - पूर्ववतु कलशानि ( पेजि 207 - 208लो ) प्लक्ष मौदुंबरं वासुकर्म सुखीम नामकं वागदाचिह्नितं तोरणन्यन्य - ओं अग्न आयाहिवातये गृणानो हव्यदातयेनि होतात्सत्सिबर्हिषि ।।
सुकर्मतोरणाय नमः - सुकर्म तोरणं आवाहयामि - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
तत्र शुक्राय शुक्रं - आवाहयामि ।।
बुधाय बुधं आवाहयामि - शुक्र बुध्वाब्यान्नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि ।। ( मंत्र्ः 208 पेजीलो )
4. ततः उत्तरे गत्वा ।। वट माश्वतंवा पलाशं वासुहोत्रं सुप्रभंवा पद्म चिह्नितं तोरणं न्यस्य ।। ओं शन्नोदेवि रबिष्ठय आपो भवंतु पीतयोशंयो रिभिस्रवंतुनः ।। सुहोत्र तोरणाय नमः - सुहोत्र तोरणं आवाहयामि - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
तत्र सोमाय नमः - सोम मावाहयामि.
केतवे नमः - केतु मावाहयामि.
शनैश्चराय नमः - शनैश्चर मावाहयामि.
सोमकेतुशनैश्चरेभ्योनमः - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि.
( मंत्राः 2द7-208पेजीलो) तत्रैकः कलशः स्थाप्यः ।। तस्मिन् कलशे विघ्नेशाय नमः गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ततः पूर्वे गत्वा वस्महीद्यौ रित्रादिना प्रति द्वार शाखं कलशद्वयं संस्थाप्य ( पेजी207 - 208लो ) प्रतिकलशं मंत्रावृतिः ।। अस्मिन् कलशद्वाये ऐरावताख्य दिग्गजाय नमः ऐरावताख्य दिग्गजं आवाह्य - ऐरावताख्य दिग्गजाय नमः - गंधा द्युपचारान् त्पमर्पयामि ।। तत्र ऋग्वेदिना वृतिजा ।। ऋग्वेदः पद्मपत्राक्षो गायत्र्यः सोम देवतः ।। अत्रि गोत्रस्तं विप्रेंद्र ऋत्विक्त्वंमे मखे भवेति प्रत्येकं वृत्वा ।।
मं।। ओं अग्नि मीळे पुरोहितं मज्ञस्यदेवमृत्विजं होतारं रत्नधातमं - गंधा द्युपचारैः पूजयेत् ।।
ध्यानं ।। ततः सहस्राक्ष मैरावत संस्थितं पीत किरीटिनं कुंडलधरं दक्षिण वामकरस्थ वज्रोत्पल मिंद्रं ध्यात्या ।।
एह्येहि सर्वामर सिद्धसाद्द्यॆ रभिष्टतो वज्रदरा मरेश ।
संवाज्य मनोसप्सर सांगणेन रक्षाध्वरंनो भगन्नमस्ते ।।
भो इंद्र इहगच्च इहतिष्ठ इंद्रं सांगं सपरिवारं ।
सायुधं सशक्तिं, द्वार कलशे आवाहयामि ।।
मं ।। ओं त्रातार मिन्द्र मवितार मिन्र्दग्ं
हवेहवे सुहवग्ं शूरमिन्द्रं ।
हुवेसु शुक्रं पुरुहुत मिन्द्रग्ं
स्वस्तिनो मषु वाधात्विन्द्रः ।।
इंद्राय नमः ध्वज पताकेपरि आवाहयामि गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
ध्यानं ।। इंद्रः सुरपति श्रेष्ठो वज्रहस्तो महबलः ।
शत यज्ञाधिपो देव स्तस्मै नित्यं नमो नमः ।।
इति नमस्कारं कुर्यात् ।।
इंद्राय सांगाय सपरिवाराय सायुदाय सवाहनायमया समर्पित सदीपधदियक्त माषबिलिं भक्ष्वयज्ञ समाप्ति पर्यंतं यजमान सहित आचार्यादि ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचकादीनां रक्ष रक्ष इति सत्वामेत् ।।
2. ततः अग्नेयांगत्वा तत्र पूर्ववत् कलशं संस्थाप्य ( पेजि 207 - 208 लो ) तत्र पुंडरीकाय नमः आवाहयामि - अमृताय अमृत मवाहयामि । पुंडरीकः अमृताभ्यां गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। अनंतरं ।।
ध्यानं ।। भागस्थं रक्तवर्णं दक्षिण वामकरद्वय दृतशक्ति मंडलुं यज्ञोपवीतिनं
ध्यात्वा ।। एह्यॆहि सर्वामरहव्यवाह मुनि प्रवरै रभितोभिजुष्ट । तोजोवतालोक गणेशसार्थं ममाध्वारं पाहिनमो नमस्ते ।। भोअग्नॆ इहगच्च इहतिष्ट अग्निं सांगं सपरि वारं सायुदं सशक्तिं अस्मिन् कलशे आवाह यामि - गंधाद्युप चारान् त्समर्पयामि ।।
मं।। ओं - अग्निं दूतं वृणीमहॆ होतारं विश्ववेदसं - अस्य यज्ञस्य सुक्रतुं ।। इति मंत्रेण - रक्तपताकं - रक्तध्वजं चोच्छ्रयोत् ।। ततं - त्वंन्नो अग्ने वरुणस्य विद्वान् देवस्यहॆडोव यासिसीष्ठाः ।। यजिष्ठो वह्नि तमश्शोशुचानो विश्वा द्वेषाग्ंसि प्रमुमुग्ध्यस्मत् ।। अग्नये नमः - अग्नये ध्वज पताकोपरि आवाहयामि । अग्नये नमः गंगाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
ध्यानं ।। अग्नॆयः पुरुषोरक्तः सर्वदेवमयोव्ययः । धूम्रकेतू रजोध्यक्ष स्तस्त्मॆ नित्यं नमो नमः इति सत्वा ।। अग्नेये सांगाय सपरिवाराय सायुदायस शक्तिकाय मया समर्पित सदी पदधीमाष भक्त बलिं भक्ष यज्ञरक्ष - यजमानसहित आचार्यादि ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचकादीनां रक्ष रक्ष इति नत्वा आचायेत् ।।
3. ततो दक्षिणेगत्वा प्रति द्वारशाखं कलशद्वयं संस्थाप्य ( पेजि 207 -208लो ) तत्र कलशद्वये, वामनाख्यदिग्गजाय नमः - वामनाख्यादिग्गज मावाहयामि ।। वामनाख्यदिग्गजाय नमः गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि - तत्र यजुर्वेदिनावृत्विजा अस्मिन् दक्षिणद्वारे शांतिसूक्त जपार्धेत्वा महंवृणे ।। कातराक्षोयजुर्वेद स्त्रैष्टुभो विष्णुदैवतः । काश्यपेयस्तु विप्रेंद्र ऋत्विक्तं मेमखे भवति । प्रत्येकं वृत्वा ।।
मं।। ओं इक्षेत्वोर्जेत्वा वायवस्थोपायस्थ देवाव सोसविता प्रार्पयतु श्रेष्ठत मायकर्मण अप्याय मध्व मग्निया देवभागमूर्जस्वतीः पयस्वती रसमीना अयक्ष्मा मावस्तेन शतमाघशग्ंसो रुद्रस्य हेतिः परिवोवृणक्तुधृवा अस्मिन् गोपतौस्यात बह्विर्यज मानन्य पशून् पाहि ।। इति प्यत्येकं गंधादिभिरभ्यर्च ।। ततो महिषारूढं धृतदंडपाशं दक्षिण वामकरद्वयं कृष्णांजनचयोपमं अग्नि समलोचनं यमं ध्यात्वा ।।
ध्यानं ।। एह्येहि वैवस्वत धर्मराज सर्वामरै रर्चित धर्ममूर्ते । शुभानंद शुचामधीश शिवाय नमः पाहि मखं नमस्ते ।। भोयम इह गच्छ इह तिष्ठ यमं सांगं - सपरिवारं सायुधं सशक्तिंद्वार कलशे आवाहयामि । गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। तत्र मंत्रः ।।
मं।। ओं आयं गौः पृश्नि रक्रमी दशनन्मातरं पुनः पितरं च प्रयंत्सुवः ।। इति मंत्रेण कृष्णां पताकां कृष्णं ध्वजं चोच्छ्र येत् ।। ततो
मं।। ओं सुगन्नः पंथा मभयंकृणोतु । यस्मिन्नक्षत्रेयमि यज्ञेस्मिन् पूजये प्रतिगृह्यतां ।। यमाय नमः मया समर्पित सदीप दधियुक्त माषबलिं भक्ष यजमान सहित आचार्य - ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचक आचार्यदीनां रक्ष रक्ष ।। इति सत्वा
।। आचायेत् ।।
4. ततो नै ऋत्यांगत्वा तत्र पूर्ववत् कलशं संस्थाप्य ( पेजि 207 - 208लो ) तत्र कुमुदाय नमः - दुर्जयायनमः - दुर्जयकुमुद मावाहयामि ।। कुमुद दुर्जयाभ्यां गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
ध्यानं ।। ततः नरारूढं महाकायं खड्गहस्तं महाबलं राक्षपै र्वेष्टितं नीलं पीताभरणभूषितं ।। इति निपृतिंध्यात्वा ।। एह्येहिरक्षो गणनायकत्वां विशाल भेताळ पिषाच संघैः । ममाध्वरं पाहि पिशाचनाध लोकेश्वरत्वं भगवन्नमस्ते ।। भो निरृतये इहगच्छ इह तिष्ठ निऋरुतिं अस्मिन् कलशे आवाहयामि । गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। मेषणः इति मंत्रेण नीलां पताकां ध्व जंचोच्छ्रयेत् ।।
मं ।। ओं मोषमः परापरा विऋरुतिर् धृवणावतीत् पतीक्ष्ण तृष्णया सह ।। निरुरुतये ध्वज पताकोपरि आवाहयामि ।।
मं ।। ओं अनुन्वंतम यजमान मुच्चनैनस्येत्यां तस्करस्यान्वेषि अन्यमस्मदिच्छसात इत्या नमो देवी निरुरुते तुभ्यमस्तु ।। निरुरुतये नमः गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
मं ।। ओं मेषणः परापरा निऋरुतिर् धृपणावतीत् पतीक्ष्ण तृष्णया अन्यमस्मदिच्छसात इतय्ा नमो देवी निरुरुते तुभ्यमस्तु ।। निरुरुतये नमः गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
ध्यानं ।। निरुरुतिं खञ्गहस्तंच सर्वलोकैक पावनं । आवाहयामि यज्ञेस्मिन् पूजेयं प्रतिगृह्यंतां ।। इति नत्वा ।। निरृतये सांगाय सपरिवाराय सवाहनाय सशक्तिकाय मया समर्पित सदीप दधियुक्त माषबलिं भक्ष - यजमानसहित आचार्य ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचक आचार्यादीनां रक्ष रक्ष - इति सत्वा आचामेत् ।।
5. ततः पश्चिमेगत्वा कलशद्वयं प्रति द्वारशाखं पूर्ववत् संस्थाप्य ( पेजि 207 - 208लो ) अस्मन् कलशद्वाये - अंजनाख्य दिग्गजाय नमः - कलशे अंजनाख्य दिग्गज मावाहयामि - अंजनाख्य दिग्गजाय नमः - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि । तत्र सामवेदिना पृत्विजा । अस्मिन् पश्चिमद्वारे शांतिसू क्तजपार्दं त्वां वृणे ।। सामवेदस्तु पिंगाक्षोजाग्रतः शक्रदैवतः भारद्वाजस्तु विप्रेंद्र ऋत्विक्त्वं मेमखे भवेति प्रत्येकं वृत्वा ।।
मं ।। ओं अग्नआयाहिवीतये गृणानो हव्यदातये निहोता त्सत्सि बर्हिषि । इति मंत्रेण प्रत्यकं गंधाद्युपचारैः पूजयेत् ।। ततो मकरस्थं पाशहस्तं शुक्लवर्णं किरीटधारिणं ध्यात्वा ।।
ध्यानं ।। येह्येहियादो गणवारधीनां गणेश पर्जन्यसहप्सरोभिः । विद्याधरेंद्रामरगीयमान पाहि त्वमसान् भगवन्नमस्ते ।। भोवरुणं सांगं सायुधं सशक्तिं सपरिवारं द्वारकलशे आवहयामि ।।
मं ।। ओं इमंम्मेवरुणशृधीह हमद्या च मृडयात्वा मवस्युराचके ।। इति मंत्रेण श्वेतं पताकां श्वेतध्वजं चोच्छ्रयेत् ।।
मं ।। ओं - तत्वायामि ब्रह्मणावंदमान स्तदाशास्तेयजमाने हविर्भिः । आहेडमानो वरुणेहबोध्युरुशग्ं समान आयुः प्रमोषीः ।। वरुणाय नमः । ध्वजपताकस्योपरि आवाहयामि ।। गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
ध्यानं ।। पाशहस्तं च वरुणमर्णसां पति मीश्वरं आवाहयामि यज्ञेस्मिन् पूजेयं प्रतिगृह्यतां ।। इति ध्यात्वा ।। वरुणाय सांगाय सपरिवाराय सवाहनाय सशक्तिकाय मया समर्पित सदीप दधियु क्तमाष भक्तलबलिं भक्ष यजमान सहित आचार्य ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचकादीनां रक्ष रक्ष ।। इति नत्वा ।। आचामेत् ।।
6. वायव्यां गत्वा पूर्ववत्कलशं संस्थाप्य ( पेजि 207 - 208 लो ) तत्र पुष्पदंताय नमः सिद्धार्धाय नमः अस्मिन् कलशे आवाहयामि ।। पुष्पदंत सिद्धार्धाय नमः - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि । ततो मृगाधिरूढं धूम्रवर्णं चित्रांबरधरं युवानं वरध्वजधरं दक्षिण वामहस्त द्वयं वायुं ध्यात्वा ।। एह्येहियज्ञे ममरक्षणाय मृगादिरूढः सहसिद्धसंघैः । प्राणाधिपः कालकवेः सहाय गृहण पूजां भगवन्नमस्ते । भोवायवे इह गच्छ इह तुष्ठ वायवे नमः सांगाय सपरिवाराय सायुदाय सशक्तिकाय कसशे आवाहयामि गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। वायोशतं हरीणां युवस्यपोष्याणां उतवाते सहस्रिणो रध आयातुपाजसा ।। इति मंत्रेण धूम्रपताकां धूम्रध्वजं चोच्छ्रयेत् ।।
मं ।। ओं तववाय वृत्तस्पते त्वष्टुरूजा मातरद्बुता आवास्यां वृणीमहे ।। वायवे नमः ध्वजपताकोपरि आवाहयामि - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। वायु माकाशगंचैव पववं वेगवद्गतिं । आवाहयामि यज्ञेस्निन् पूजेयं प्रति गृह्यताम् । आनाकारोमहौजाश्च यश्चादृष्टगतिर्दनि । तस्मै पूज्याय जगतो वायवेहं समाविचेत् ।। इति सत्वा ।। वायवे नमः सांगाय सपरिवाराय सवाहनाय सशक्तिकाय मया समर्पित सदीप दधियु क्तमाष बलिं भक्ष मम यजमान सहित आचार्य ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचका दीनां रक्ष रक्ष ।। इति सत्वा ।। आचायेत् ।।
7. ततः उत्तरद्वारं गत्वा - उत्तरद्वारे कलशद्वयं प्रति द्वारशाखं संस्थाप्य ( पेजि 207 - 208लो ) तत्र कलशद्वये सार्वभौम दिग्गज मावाहयामि - गंधाद्युपचारान् त्समर्सयामि ।। तत्र अधर्ववेदिवावृत्विजा ।। अस्मिन् उत्तरद्वारे शांतिसूक्त जपार्धंत्वा महंपृणे ।। बृहन्नेत्रोधर्व वेदोनुष्टु भो रुद्रदैवतः । वैशंपायन विप्रेंद्र ऋत्विक्तंमे मखे भवेति ।। प्रत्येकं वृत्वा ।।
मं ।। ओं शन्नोदेवि रभिष्टय आपोभवंतु पीतयेश्शंयो रभिस्रवंतुनः ।। इति मंत्रेण प्रत्येकं गंधाद्युवचारैः पूजयेत् ।। ततो नरयुत विमानस्थं कुंडल हारकेयुर रुचिरवर गदाधर दक्षिण वामभुजद्वयं मकुटिमं महोदरं महाकायं हरितवर्णं कुबेरं
ध्यात्वा ।।
ध्यानं ।। एह्येहि यज्ञेश्वर यज्ञरक्षार्थं विधक्स्व नक्षत्र गणेन सार्धं । सर्वौषधीभिः पितृभिस्सहैव गृहम पूजां भगवन्नमस्ते ।। भोसोम इह गच्च इह तिष्ठ मम पूजां गृह्ण गृह्णद्वार कलशे आवाहयामि षष
मं ।। ओं आप्यायस्व समेतुते विश्वतस्सोमवृष्टियं भवावाजस्य संगधे । इति मंत्रेण हुरितां पताकां हरितं ध्वजं चोच्छ्रुयोत् ।।
मं ।। ओं सोमोधेनग्ं सोमो अर्वंत माशुं सोमो वीरं कर्मण्यं ददातु सादन्यं विदत्यग्ं सफेयं पितुश्रवणंयो ददास तस्मै ।। सोमाय नमः ध्वजपताकोपरि आवाहयामि । गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। सर्व नक्षत्रमध्येतु सोमेराजा व्यवस्थितः । तस्मै सोमाय देवाय नक्षत्र पतये नमः । इति नत्वा । सोमाय सांगाय सपरिवाराय सहवानाय सशक्तिकाय मया समर्पित सदीप दधियुक्त माष बलिं समर्पयामि । भो सोमाय बलिं भक्ष यज्ञं रक्ष यजमानासहित आचार्य ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचकनां रक्ष रक्ष - आचामेत् ।।
8. ततः ईशान्यां गत्वा तत्र पूर्व वत्कलशं संस्थाप्य (पेजि 207-208लो) तत्र सुप्रतीकाय नमः - सुप्रतीकं आवाहयामि - मंगळाय मंगळ दैवत मावाहयामि । सुप्रतीक मंगळाभ्यां नमः - गंधाद्युपचारान् त्समर्पयामि ।। ततो वषारूडं दक्षिणवामहन्तयोर्वर त्रिशूलधरं त्रिनेत्रं शुक्लवर्णं ईशानं ध्यात्या ।।
ध्यानं ।। एह्येहि विश्वेश्वर सत्रि शूलक पाल खट्वारिगधरेण सार्धं । लोकेन यज्ञेश्वर यज्ञसिद्द्यॆ गृहण पूजां भगवन्नमस्ते ।। भो इशानहगच्च इह तिष्ठ मम पूजां गृह्म गृह्ण कलशे ईशान मावाहयामि ।।
मं ।। ओं अबित्वा देव सवितरीशानं वार्याणाम् सदावन्भाग मीम हे इति मंत्रेण श्वेत पताकां श्वेतद्वजं चोच्छ्रयेत् (व्रत) स्तमीशानं जगतस्थस्थु चष्पतिं धियं जिन्वमवसेहु महेवयं । पूषाणोयधा वेद सामसद्वृधे रक्षितापाय ररब्धस्वस्तये ।। ईशानाय नमः ध्व जप पताकोपरि आवाहयामि ।। गंधा द्युपचारान् त्समर्पयामि ।। वृषस्कंध समारूडं शूलहस्तं त्रिलोचनं आवाहयामि यज्ञेस्मिन् पूजेयं प्रतिगृह्यतां । सर्वाधिपो महादेव ईश्वरः शूलपाणि र्विपूषाक्ष । स्तस्मै नित्यं नमो नमः ।। इतिनत्वा ।। भो ईशानाय सांगाय सपरिवाराय सायधाय सवाहनाय सशक्तिकाय मया समर्पित सदीप दधियुक्त माष बलिं समर्पयामि ।।
भो ईशानाय बलिंभक्ष यज्ञरक्ष यजमान सहित आचार्य ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचक आचार्यादीन् रक्ष रक्ष इतिह सत्वा ।। आचायोत् ।।
9. ततः ईशान पूर्वयोर्मध्ये आदः उद्दिश्य ।। अनंतशयना सीनं फणासप्तक मंडितं । पद्म शंखदरोद्वार्धो दक्षिणं च गरद्वायं । चक्र गदादर दक्षिण वाम करद्वयं
नीलवर्ण मनंतं ध्यात्वा । एह्येहि पाताळ धरामरेंद्र नागांगना किन्नर गीयमान । यक्षोकरगेंद्रा सुरलोक संघै रनंत रक्षाध्वार मस्मदीयं ।।
भो अनंत इहगच्छ इहतिष्ठ अनंततं सांगं सायुधं सपरिवारं नशक्ति सहितं अनंत मावाहयामि ।।
मं ।। ओं आयंगौः पुश्निरक्रमीद सनन्मातरं पुनः पितरं च प्रयंत्सुवः ।।
इति मंत्रेण श्वेतां पताकां श्वेतं ध्वजं चोच्च्रयेत् ।।
ओं नमो अस्तु सर्वेभ्यो येकेच पृथिवी मनुये अंतरिक्षेयेदिवितेभ्य सर्वेभ्यो नमः - अनंताय नमः पताक ध्वजस्योपरि आवाहयामि । गंधा द्युपचारान् त्समर्नयामि । योसा व संत रूपेण ब्रह्मांडं सचराचरं । पुष्पवद्दारयन् मूर्धनि तस्मै नित्यं नमो नमः । भो अनंताय सांगाय सवाहनाय सपरिवाराय सशक्तिकाय मया समर्पित सदीपदिधियुक्त माषबलिं समर्पयामि । भो अनंताय बलिं भक्ष यज्ञ रक्ष यजमान सहित आचार्यादि ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचकादीनां रक्ष रक्ष ।। इतिनत्वा आचायेत् ।।
10 . ततो नैरुति पश्चिमयोर्मध्ये ऊर्ध्व मुद्दिश्य ।। अक्षसूत्र कुशमुष्टिधरोध्वान् धोडक्षिकरं स्रुवक मंडलुधरोर्द्वाधो वामकरद्वायं चतुर्मुखं श्मशृजटिलं लंबोधरं रक्तवर्णं ब्रह्मणंध्यात्वा ।। ओं एह्येहि सर्वाधिपते सुरेंद्र लोकेन सार्धं पितृदेवाताभि ।। सर्वस्य दाताह्यमित प्रभावो विश्वादरं नः सततं शिवाय ।। भो ब्रह्मन्निहगच्च इहतिष्ठ ब्रह्मणं सांगं सपरिवारं सायुधं सवाहसं सशक्ति समेतं आवाहयामि ।।
मं ।। ओं ब्रह्म जिज्ञानं प्रदमं पुरस्ताद्वि शीमतो सुरचोवेन अवाह - सड़ुध्निया उपमा अस्यविश्ठा त्सतश्चयो नमिसदश्चविवः ।। इति मंत्रेण रक्तं पताकां रक्त ध्वजं चोच्च्रयेत् ।।
मं ।। ओं ब्रह्म देवानां पदवीः कवीना मृषिर्वि प्राणां महिषो मृगाणां स्येनो गृध्राणा गुस्वदितिर्व नानाग्ं सोमः सवित्र मर्त्येतिरेभन् इचि रुद्रयाविळे - चंडीकल्पे ।। ब्रह्मणे नमः पतारद्वजो परिब्रह्मण मावाहयामि । गंधा द्युपचारान् त्समर्पयामि ।।
ध्यानं ।। पद्मयोनिश्चतु र्मूर्तिर् वेदावासः रितामहः यज्ञाद्यक्ष श्चतुर्वाक्त्रस्तस्मै नित्यक नमो नमः ।। इति नत्वा ।।
ब्रह्मणे सांगाय सपरिवाराय सवाहनाय सशक्तिकाय मयासमर्पित सदीप ददिमाष भक्त बलिं त्समर्पयामि ।।
भो ब्रह्मणे नमः बलिं भक्ष यज्ञं रक्ष यजमान समेत आचार्य ऋत्विक् ब्राह्मण अर्चक पाचक आचार्यदीनां रक्ष रक्ष ।। इति नत्वा ।। ममस्कारं कुर्यात् ।। आचामेत् ।।
11. ततो मंटपमध्ये त्युच्चदंडो दशहस्तदीर्घो त्रिहस्तविस्तृतो विचित्रवर्णः ।।
मं ।। ओं इंद्रस्य वृष्णो वरुणस्य राज्ञा आदित्यानां मरुताग्ं शर्धउग्रं
महमनसां भुवनच्यवानां घोषो देवानां जयतामुग्ध्यन्मत् ।। इति मंत्रेण स्थाप्य ।। ओं ब्रह्म जिज्ञानंवः ।। ब्रह्मणेनमः गंध्यादुपचारान् त्समर्पयामि ।। ततो मंटपषोडश स्तंभेषु सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः ।। वंशेषु किन्नरोभ्यो नमः । पृष्ठे पन्नगेभ्यो नमः । इति पूजयेत् । ततः पूर्वस्यां दिशि मंटपाद्बहिः किंचिद्भूमि मुपलिप्य - तत्रोपविश्य ।। त्रैलोक्येयानि भूतानि स्थावराणि च राणि च । ब्रह्म विष्णु श्शिवैस्सार्थं रक्षां कुर्वांतु तानिमे । देव दानव संव गंधर्वा यक्ष राक्षस पन्नगाः । ऋषयो मुनयोगावो देवमातर र्रुदश्च क्षेत्रपालो गणेस्सह । रक्षंतु मंटपं सर्वेघ्नंतु रक्षांसि सर्वतः । त्रैलोक्य स्थैभ्यः स्थावरेभ्यो भूतेभ्यो नमः । त्रैलोक्यस्थानि स्थावराणि भूतान्यामवा ।।
ओं ब्रह्मणे नमः - ब्रह्मणं आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं विष्णवे नमः - विष्णुं आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं शिवाय नमः - शिवं आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं देवेभ्यो नमः - देवान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं दानवेभ्यो नमः - दानवान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं गंधर्वेभ्यो नमः - गंधर्वान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं यक्षेभ्यो नमः - यक्षान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं राक्षसेभ्यो नमः - राक्षसान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं पन्नगेभ्यो नमः - पन्नगान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं गोभ्योनमः - गाः आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं ऋषिभ्यो नमः - ऋषीन् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं मनुष्येभ्यो नमः - मनुष्यान् आवाहयामि नमः - गंधादि पंचोपचारान् त्समर्पयामि.
ओं देवामातृभ्यो नमः - देवमातृ इत्यावाह्य गंधादि पंचोपचारान् त्समप्रयामि ।। प्रत्येकं माष भक्तबलीन् दद्यात् ।। ततो यजमानः साचार्यत्विन् क्प्रक्षाळित पाणिपाद आचांतः । प्राक्‌द्वारे मंटपं प्रवेशयेत् ।। यजमानोग्न्यायतना द्दक्षिणत उपविशेत् । आचार्यस्तुकुंड पश्चिमतः उपविश्याचम्य प्रणावायम्या आमुक कर्मण्यग्निप्रतिष्ठा करिष्ये । इति संकल्प्य ।।
गुरुं गणपतिं च नत्वा ।।
मूलेन निरीक्ष्य फडिति सामान्यार्घोदकेव संप्रोक्ष्य संप्रोक्ष्य - कुशेन ताडयित्वा - हुमित्यवकुंट्य - स्थंडिलोपरि मध्यम दक्षिणो त्तरेषु क्रमेण प्रागग्रास्तिस्रोरेखालिखित्वा । तदुपरि मध्यम पश्चिमपूर्वेषु उदगग्रा स्तिस्रोरेखालिखित्वा । तासुरेखासु उल्लेखक्रमेण ओं ऐं ह्रीं श्रीं ऐं क्लीं सौः ब्रह्मणे नमः यमाय नमः - सोमाय नमः - रुद्राया नमः - विष्णवे नमः ।।
इंद्राय नमः - इत्यभ्यर्चयेत् ।
ततः स्वदेहि षडंगन्यानं कुर्यात् यधा ।
अस्य श्री वैश्वानर महामंत्रस्य भृगुऋषिः - दैवीगायत्री छंदः - श्री वैश्वानरो देवता - रं बीजं - स्वाहाशक्तिः - जातवेद इति कीलकं अमुकहोमे अमुकसिद्ध्यर्धे विनियोगः ।
ओं रां सहस्रार्चिषे हृदयाय नमः
ओं रीं स्वस्तिपूर्णाय शिरसे स्वाहा -
ओं रूं उत्तिष्ठ पुरुषाय शिखायैवषट्
ओं रैं धूमव्यापिने कवचाय हुं
ओं रौं सप्तजिह्वाय नेत्रत्रयाय वौषट्
ओं रः धनुर्धराय हस्त्राय फट् ।।
अध जिह्वान्यासः ।।
ओं स्र्युं हिरण्यायै नमः गुह्ये - ओं ष्यूं गगनायै नमः पायौ - ओं श्र्युं रक्तायै नमः शिरसि - ओं व्र्यूं कृष्णायै नमः वक्त्रॆ - ओं त्र्यां सुप्रभायै नमः नासिकायोः - ओं र्र्युं अतरक्तायै नमः नेत्रत्रयोः - ओं य्र्यूं बहुरूपायै सर्वांगे ।।
अधाष्टमूर्तिन्यासः ।।
ओं अग्नये जानवेदसे नमः मूर्थ्नि । ओं अग्नये सप्तजिह्वाय नमः दक्षांसे । ओं अग्नये हव्य वाहनाय नमः दक्षपार्श्वे । ओं अग्नये अश्वोदराय नमः दक्षकट्यां । ओं अग्नये वैश्वानराय नमः गुह्ये । ओं अग्नये कौमारतेजसे नमः वामकट्यां । ओं अग्नये वैश्वानराय नमः गुह्ये । ओं अग्नये कौमारतेजसे नमः वामकट्यां । ओं अग्नये विश्वमुखाय नमः वामपार्श्वे । ओं अग्नयो देवमुखाय नमः वामांसे । ओं अग्नये अग्न्यासनाय नमः सर्वांगे ।।
हृदयाग्ने र्मूर्तिं विभाव्या ।।
षडंगेन आग्नेशासुरवायुकोणेषु मध्ये दिक्षुच स्धंडिलमभ्यर्च तत्राष्टकोण षट्कोण त्रिकोणात्मक मग्निचक्रं प्रवेशरीत्या विलिख्यः ।।
बिंदुत्रिकोण संयुक्तं षट्कोणांचाष्टपत्रकं भूपुरेम युतं यंत्रं वैश्वानरमितीरितं ।। इति वैश्वानर यंत्रं अग्निमुखे विभाव्य - त्रिकोणे दिगष्टकं विभाव्य । तत्र स्वाग्रादि
प्रादक्षिण्येन दिक्षुमध्येच क्रमात् ।। ओं पीतायै नमः ओं श्वेतायैनमः । ओं आरुणायै नमः । ओं कृष्णायै नमः । ओं धूम्रायै नमः । ओं ज्वालिन्यै नमः । ओं रं सर्वशक्ति कमालासनाय नमः । इति पीठशक्तिं समर्चयेत् ।।
ततः पीठमध्ये ओं तं तमसे नमः । ओं रं रजसे नमः । ओं सं सत्वाय नमः । ओं आं आत्मने नमः । ओं पं परमात्मने नमः । ओं ह्रीं ज्ञानात्मने नमः ।।
ततः - त्रिकोणे ओं ह्रीं वागीश्वरीभ्या नमः । इति मंत्रेण जनिष्य माणस्य वह्नेः पितरौ वागीश्वरी वागीश्वरौ संबपूज्य । तयोर्मिदुनीभावं भावयित्वा । अरणॆः सूर्यकांतद्वा वह्नि मुत्पाद्य द्विजगृहद्वा आनीय मृत्पात्रे ताम्रपातेवा अग्निं स्थंडिवाद्बहिः अग्नेयां आशन्यां नै ऋत्वांवा दिशिनिदाय । तस्मात्क्रव्यादंश मेकमग्निं शलकं फट् इति अस्त्रमंत्रेण नैऋत्वां निपस्य । अग्निं मूलेन निरीक्ष्य । प्रोक्ष्यच अस्त्रेण कुशैस्ताडयित्वा - कवचेना वकुंठ्य । धेनुयेनि मुद्रां प्रदर्श्य । ओं रं वैश्वनरजातवेद इहवहं लोहिताक्ष सर्वाकर्माणि निर्गमयितं वागीश्वरी बीजन्य वागीश्वरी योन्यां प्रवेश बुध्या बाह्यग्नौ संयोजयेत् ।।
तत - ओं कवचाय हुं इति मंत्रेण इंधनै राच्छाद्य । ओं अग्निं प्रज्वलितं वंदे जातवेदं हुताशनं । सुवर्णवर्णममलं संमिद्धं विश्वतो मुखं ।। इत्युपस्थाय । ओं उत्तिष्ठ पुरुष हरित पंगळ लोहिताक्ष सर्व कर्माणि साधयमे देहि दापय स्वाहा । इति वह्नि मुत्थाप्य । ततः ओं ह्रिं इति स्धंडिले स्थापयेत् ।। ओं चित्पिंगळ हन हन दह दह पच पच सर्वज्ञा ज्ञपय स्वाह - इति प्रज्वाल्वा - ज्वालिनीमुद्रां प्रदर्श्य - (प्राक्तोयं निधाय ) वागीश्वरी गर्भॆधृतं ध्यात्वा । ओं रं नमः अस्य होमाग्नेः - गर्भादान कर्म - पुंनवन कर्म - सीमंतोन्नयन कर्म - जातकर्म - होम देवताग्निरिति नाम्ना नामकरण कर्म कल्पयामि नमः । ओं रं नमः देवाताग्नेः अन्नप्राशन कर्म - चौलकर्म - उपवयन कर्म - गोदान कर्म - विवाह कर्म कल्पयामि नमः - इति तत्तत्कर्म भावनाया अक्षरतै रभ्यर्चयेत् ।। ततः सामान्यार्घोदकेन - देव मूलमंत्रेण अग्निं परिषिच्य अग्निमलंकृत्य ।।
[वैश्वानरंस्थितं ध्याये त्समिद्धोमेषुदेशकः शयन माज्य होमेषु निषण्णं शेषवस्तुषु ।।]
मानसोवचारैः संपूज्य - अग्निर्योगपीठं पूजयेत् ।।
ओं नमो ब्रह्मदिब्यो ब्रह्मविद्या संप्रदाय कर्तृभ्यो वंशऋषिभ्यो नमो गुरुभ्यः । ओं गणानांत्वा = सादनं ।। श्री महागणाधिपतये नमः ।। ओं अतलादि सप्तलोकेभ्यो नमः - ओं मंडूकादि परत्वांतपीठ देवताभ्योन्नमः - कुंडमध्ये अग्निर्योगपीठं देवताभ्योन्नमः - कुंडमध्ये अग्निर्योगपीतं संपूज्य ।।
अध स्वगृह्यसूत्रोक्त मग्निमुखं अधाष्टकोणेस्वाग्रादि प्रादक्षिण्येन - ओं जातवेदसे
नमः - ओम सप्तजिह्वाय नमः - ओं हव्यवाहनाय नमः - ओं कौमारतेजसे नमः - ओं विश्वमुखाय नमः - ओं देवमुखाय नमः । इत्यभिपूज्या ।।
षट्कोणे षड़ंगं यधा ।।
ओं सहस्रार्चिषे हृदयाय नमः । ओं स्वस्तिपूर्णाय शिरसे स्वाहा । ओं उत्ति,्ठ पुरुषाय शिखायैवषट् । ओं धूमव्यापिने कवचाय हुं । ओं सप्तजिह्वाय नेत्रत्रयाय वौषट् । ओं धनुर्द राय अस्त्राय फट् - इत्यभ्यर्च ।।
त्रिकोणे ।।
ओं वैश्वानरजातवेद इह वह लोहिताक्ष सर्वकर्माणि साधयस्वाहा - इति मंत्रेण अग्निं पुष्पात्यक्षतै रभ्यर्चयेत् । कुंड संस्कारमेखलयोनि पूजां कुर्यात् ।।
ओं अपसर्पंतुये भूताः ये भूताः विष्नसंस्थिताः । ये भूता विघ्नकर्तार तेनस्यंतु शिवाग्नियाः । इति गौरसर्षपान् विकीर्य पंचगव्येन तत्तन्मंत्रैः कुंडं संप्रोक्ष्य ।। पूण्याहवोदकेन च संप्रोक्ष्य ।।
शुचीवो = पुनातु ।।
हन्तै गंध पुष्पाक्षत जलान् गृहीत्वा - ओं आवाहयामि तत्कुंडं विश्वकर्म विनिर्मितं । शारीरं यच्चते दिव्यं अग्न्यिधिष्ठान मद्भुतं । इत्यावाह्य । कुंडाय नमः इति पंचोपचारै संपूज्य ।। येचकुंडे स्थितादेवाः कुंडांगे याश्च देवताः बुद्धिं यच्चंतुते सर्वे यज्ञ सिद्धिं मुदान्विताः । येकुंडेतव निर्माणं रचितं विश्वकर्मणो अस्माकं वांछितं सिद्धिं यज्ञसिद्धं ददातुभो ।। इति संप्रार्ध्य ।। कुंडमध्ये विश्वकर्मण मावाह्य ।।
मं ।। ओं विश्वकर्मन् हविषा वर्दनेन । त्रातार मिंद्र मकृणो रवध्वं । तस्मै विशस्स मनमंत पूर्वीर यमग्रौ विह्वयो यधासत् । उपयाम गृहीतो सींद्रायत्वा । विश्वकर्मण एषते योनिरिंद्रा यत्वा विश्वकर्मणे ।। ओं विश्वकर्मणे नमः गंगादि पंचोपचारै । नाशयत्वं हितान् सर्वान् विश्वकर्म नमोस्तुते ।। इति संप्रार्ध्य ।। उपरिमेखलायां, श्वेतवर्णा लंकृतायां विष्णु मावाहयेत् इदं - सुरे ।। विष्णो यज्ञ पतेदेप दुष्टदैत्य निषूदन । विभोयज्ञस्य रज्ञार्धं कुंडे सन्निहितो भव ।। प्रधम मेखलायै विष्णुदैवत्यै श्वेतवर्णा लंकृतायै नमः ।। इति अक्षतैः संपूज्य ।।
ततो मध्य मेखलायां, रक्तवर्णा लंकृतायां, ब्रह्मण मावाहयॆत् । ओं ब्रह्मजिज्ञानं - विवः ।। ब्रह्मणं पंचोपचारै स्संपूज्य ।। हंस पुष्ठ समारूढ देवदेव गणावृत । रक्षार्धं मम यज्ञस्य कुडंस्मत् सन्निधो भव । इति मध्य ममेखलायै ब्रह्मदैवत्वै रक्त वर्णा लंकृतायै नमः । इति संपूज्य ततो अधो मेखलायां, कृष्णवर्णा लंकृतायां रुद्र मावाह्य । ओं नमस्ते रुद्र - मृडय । गंगाधर महादेव वृषारूढ महेश्वर । अगच्छ भगवन् रुद्र कुंडेस्मिन् त्सन्निदोभव । इति तृतीयमेखलायै कृष्णवर्णा लंकृतायै रुद्र दैवत्यै नमः । इंति संपूज्यः ।।
ततो योनि पूजां कुर्यात् ।।
जग दुत्पत्ति हेतुकायै मनोभवयुतायै योन्यै नमः ।।
मं ।। ओं क्षत्रस्य योनिरसि क्षत्रस्य नाभिरसि मात्वाहिग्ं सी । मामाहिग्ं सीः ।। योनिं गंदादिभिः संपूज्य ।।
ध्यानं ।। सेवंते महतीं योनीं देवर्षि सिद्ध मानवाः । चतुराशीति लक्षाणि पन्नगाद्यप्सरी सृपाः । पशवः पक्षिणाः सर्वे सं सरंतियतो भुवि । योनिरित्येव विख्यात जग दुत्पत्ति हेतुका । मनोभव युतादेवी रति सौख्य प्रदायिनी । मोहयंति सुरान् सर्वान् जगद्धात्री नमो नमः । योनीत्वं विश्वरूपाणि प्रकुतिर्विश्व धारिणी । कामस्था कामारूपाच विश्वयोन्यै नयो नमः ।। इति योनि पूजां कुर्यात् ।।
ततः कंठपूजा ।।
जीवनं सर्वंजंतूनां स्रगादिस्थानमुत्तमं उत्तमांगस्य चाधारं कंठमावाहयाम्यमं ।।
मं ।। ओं नीलग्रीवा श्शितिकंठादिवग्ं रुद्रा उपश्रिताः तेषाग्ं सहस्रयोजयने वदन्वानितन्मसि ।। कंठं मंगळरूपेण स्वरकुंडे प्रतिष्ठितः । परितो मेखलास्त्वत्तो रचितां विश्वकर्मणा ।। इति मंत्रेण कंठं संपूज्य ।।
ततो नाभिपूजा ।।
मं ।। ओं नाभिर्मॆचित्तं विज्ञानं पायुर्मोपचतिर्बवेत् । अनंदनंदावांडौमे भगवत्सौभागं पसः । जंघाभ्यां पद्भ्यां धर्मोसि विश्वराजाप्रतिष्ठतः ।। नाभेत्वां कुंडमध्येतु देवैस्पहप्रतिष्ठिता । अत स्तं पूजितादेवी शुभदावृद्धिदाबाव ।। इति मंत्रेण नाभिं संपूज्य ।।
अध कुंजमध्ये वास्तुपूजां कुर्यात् ।।
आवाहयामि देवेशं पुरुषं च महाबलं । देवदेव गणाध्यक्षं पाताळतलवासिनं ।।
मं ।। ओं वास्तोष्पते प्रतिजानीह्य स्मान्‌स्वावेशो अनमीवो भवानः । यत्वेमहेप्रतितन्नो जुषस्वशन्नएदि द्विपदेशं चतुष्पदे ।। वास्तुपुरुषाय नमः । गंधादिभिः संपूज्य - वास्तुरुषाय नमः - बलिं ददामि ।। नारिकेळोदकेन बलिं दद्यात् ।। अस्य देहस्थितोक्षोणि ब्रह्मंजं विश्वमंडलं । व्यापिनं भीमरूपं च सुरूपं विश्वरूपिणं । पितामहे सुतोमुख्य तुभ्यं वास्तुपते नमः ।। तंतु तन्वनितिमंत्रेण तंतुवावेष्ट्य ।।
मं ।। ओं तंतुं तन्वन्रजपो भानुमन्वहि ज्योतिष्मतः पधोरक्षधियाकृतान् । अनुल्बणं वयुत जोगुवामपोमनुर्भव जनया दैव्यं जनम् ।। रक्तवस्त्रेम योनिमाच्छाद्य ।।
षट्पात्र प्रयोगं कुर्यात् ।। चत्वारिशृंगा ।।
ग्रहवेद्यं पूर्वोक्तप्रकारेण सर्वतोभद्र मंडलं कृत्वा । तत्र देवता आवाहयेत् ।। प्राणानायम्य देशकालौ स्मृत्वा - सर्वतोभद्रमंडले देवता स्थापनमहं करिष्ये ।। इति संकल्प्य ।।
1 -- ब्रह्मजिज्ञानं गौतमो वामदेवो त्रिष्टुव् । ब्रह्मवाहने विनियोगः ।।
मं ।। ओं ब्रह्मजिज्ञानं प्रधमं पुरस्ताद्विशीमत स्सुरुचोवेन आवह सबुद्धिया उपमा अस्य विष्टत्सतस्य योनि मसदश्चविवः ।। मध्ये ब्रह्मण मावाहयामि ।।
2 -- आप्यायस्व गौतमः सोमो गायत्री ।।
मं ।। ओं अप्यायस्व समेतुते विश्वतस्सोमवृष्णियं भवावाजस्यसंगधे ।। उत्तरे सोमाय नमः सोमं आवाहयामि ।।
3 -- अभित्वाजीगतिन्ः शुनः शेप ईशाने गायत्री ।।
मं ।। ओं अभित्वा देवसवित रीशानां वार्याणां सदावन् भागवी महे ।। ईशान्यां
ईशानाय नमः आवाहयामि ।।
4 -- इंद्रवो मधूमच्छंदा इंद्रो गायत्री ।।
मं ।। ओं इंद्रवो विश्वतस्सरिह वामहेजनेभ्यः अस्माक मस्तु केवलः ।। पूर्वे इंद्राय नमः इंद्रं आवाहयामि ।।
5 -- अग्निं दूतं कण्वोमेधातिदिरग्नि र्गायत्री ।।
मं ।। ओं अग्निं दूतं मृणीमहे होतारं विश्ववेदनं आस्य यक्षस्य सुक्रतुं ।। आग्नेयां अग्नये नमः - अग्निं आवाहयामि ।।
6 -- यवाय सोमं यमोनुष्ठन् ।।
मं ।। ओं यमाय सोमग्ंसुनुत यमाय जुहुताहविः यमग्ंह यज्ञोगच्चन् त्यग्निदूतो अरंकृतः ।। दक्षिणे यमाय नमः - यमं आवाहयामि ।।
7 -- मोषुणोsघोरः कण्वो निढर्ति र्गायत्रि ।।
मं ।। ओं मोषणः परा परा निरुरुतिर् धृवणावतीकु पती क्ष्णतृष्णयासह ।। नैऋत्वां - विऋरुतये नमः - विरुरुति मावाहयामि ।।
8 -- तत्वायामिराशुनः शोफो वरुणस्त्रिष्टुप् षष
मं ।। ओं तत्वायामि ब्रह्मणा वंदमासस्तदाशास्ते यजमानो हविर्भिः अहॆडमानो वरुणेहबोध्युरुषग्ं समास आयुः प्रयेषि ।। पश्चमे वरुणाय नमः - वरुण आवाहयामि ।।
9 -- तव वायव्याश्वांगिरसोवायर्गायात्री ।।
मं ।। ओं तव वायुवृत्तस्पते त्वष्टुरुजामात रद्भुता आवांस्यावृणीमहे ।। हे वायव्यां वायुवे नमः - वायं आवाहयामि ।।
10 -- ज्यया अत्रिमैत्रावरुणौ वसवस्त्रिष्टुन् ।।
मं ।। ओं ज्मया अत्र वसवो रंतिदेवा उरावंतरिक्षे मर्जयंतशुभ्राः - अर्वाक्‌पध उरुज्रयः कृणुध्वंश्रोत्रा दूतस्य जग्मुषोनो अस्य ।। वायु सोममध्ये अष्टवसुभ्यो नमः - अष्टनसूना वाहयामि ।।
11 -- आरुद्रासः श्यावाश्वा एकादशरुद्रा जगती ।।
मं ।। ओं आरुद्रास इंद्रवतः सजोषसो हिरण्यरधा स्सुनितायगंतन - इयंवो
अस्मत्प्रतिहर्यते मति स्तृष्णचेन दिव उत्सा उदन्यवे ।। सोम ईशानयोर्मध्ये एकादशरुद्रेभ्यो नमः - एकादशरुद्रन् आवाहयामि ।।
12 --त्यान्नुसामवेदो मत्स्यो द्वादशादित्या गायत्री ।।
मं ।। ओं त्वान्नुक्षत्रियाग्ं आदित्यान्या चिषामहे समृळीकायभिष्टये । ईशानेंद्रयोर्मध्ये दादशातित्येभ्यो नमः - द्वादशादित्या नावाहयामि ।।
13 -- अश्वनावर्ति राहूगणोश्विनावुष्णिक् ।।
मं ।। ओं अश्विनापर्ति रस्मदागोमद्दपा हिरण्यवत् । आर्वाग्रंथं समानानियच्छत् ।। इंद्राग्निमध्ये अश्विभ्यां नमः - अश्विनौ देवतानावाहयामि ।।
14 -- ओ मासश्चर्षणीधृत इति गृत्स्नमदो विश्वेदेवा गायत्री ।।
मं ।। ओं मासश्चर्षधृतो विश्वेदेवास आगतदाश्वाग्ंसोदाशुषस्सुतम् ।। आग्नियमध्ये विश्वेभ्यो देवेभ्यो नमः - विश्वान् देवान् आवाहयिक्ष्ये ।।
15 -- अभित्वं वामदेव स्सप्तयक्षा अत्यष्ठि ।।
मं ।। ओं अभित्यं देवग्ं सवितारमेण्योः कविक्रतुमर्चामि सत्यसवनग्ं रत्नधामं प्रियं मतिमूर्ध्वायस्यामतिर्भा आदिद्युतत्सवीमनि हिरण्यपाणिरमिमीड सुक्रतुः कृपास्युः ।। यम विरुरुति मध्ये सप्तयक्षेभ्यो नमः - सप्तयक्षान् आवाहयामि ।।
16 -- आयंगौः सार्वराजीसर्चा गायत्री ।।
मं ।। ओं आयंगौः पृश्निरक्रमीदसनस् मातरं पुनः पितरं च प्रयंत्सुवः ।। निर्ऋति वरुणमध्ये भूतनागेभ्यः - भूतनागान् आवाहयामि ।। तत्रैव ।।
17 -- अप्परसामैतसर्पशृंगो गंधर्वाप्सरसोनुष्टुप् ।।
मं ।। ओं अप्सरसां गंधर्वाणां मृगाणां चरणे चरन् - केशिके तस्य विद्यासखास्या दुर्मदिंतमः ।। गंधर्वाप्सरसेभ्यो नमः - गंधर्वाप्सरसान् आवाहयामि ।।
18 -- कुमारं मातास्कंदस्त्रिष्ठुन् ।।
मं ।। ओं कुमारं मातादग्निनापच्य मानादभिशूलं निहतस्यावधावति । मातर्भूम्यामाश्रि षन्मातृणेषु देवेब्यस्तदुशद्भ्योरातमस्तु ।।
19 -- यदक्रंद औचाध्यो दीर्घतमा स्कंदस्त्रिष्ठुपु ।।
मं ।। ओं यदक्रंदः प्रदमं जायमान उद्यत्समुद्रा दुतवापुरीषात् । श्वेनस्यपक्षौ हिरण्यस्य बाहू उपस्तुत्यं महिजातंते अर्वन् ।। ब्रह्म सोममध्येसंदाय नमः - स्कंदावाहने विनियोगः ।।
20 -- ऋषभ मृषबोवै राजोनुष्ठुब् ।।
मं ।। ओं ऋषभं मासमानानां सपत्नीनां वृषासहिंहंतारं शत्रूणां कृथिविराजं
गोपतिंगवाः ।। ब्रह्म सोममध्ये ऋषभाय नमः - वृषभेश्वराय नमः - वृषभेश्वर मावाहयामि ।।
21 -- अदितिर्लोक्यो बृगस्पतिः शूल महकालोनुष्ठुन् ।।
मं ।। ओं अदितिर्हजनिष्ठ दक्षयादुहिता तव । तां देवा अन्वजायंत भद्रा अमृतबंधवः ।। ब्रह्म ईशान्यमध्ये दक्षादि सप्त गणान् आवाहयामि ।।
22 -- जातवेद कश्यपो दुर्गास्त्रिष्ठुप् ।।
मं ।। ओं जातवेदसे सुन वामसोम मरातीयतो निदहति वेदः । सनः पर्षदति दुर्गाणि विश्वानावेवसिन्धुंदुरितात्यग्निः ।। ब्रह्मेंद्रमध्ये दुर्गायै नमः - दुर्गामावाहयामि ।।
23 -- इदं विष्णुर् मेथातिथिर् विष्णुर् गायत्री ।।
मं ।। ओं इदं विष्णुर् विचक्रमेत्रेधानिददेपदं । समूढमस्यपाग्ं सुरे ।। ब्रह्मेंद्रमध्ये विष्णवे नमः - विष्णु मावाहयामि ।।
24 -- उदीरतां शंखः स्वधात्रिष्टुप् ।।
मं ।। ओं उदीरतामवर उत्परास उन्मध्यमाः पितरस्सोम्यासः । असुंय ईयुरवृका ऋतज्ञा स्तॆनोवंतु पितरोहवेषु ।। ब्रह्माग्नि मॆध्ये - स्वधायै नमः - स्वधामावाहयामि ।।
25 -- परंमृत्यो संकुशिकोमृत्यु रोगास्त्रिष्ठुप् ।।
मं ।। ओं परंमृत्यो अनुपरेहिपंथां यस्त्वॆष्व इतरो देवयानात् । चक्षुष्मते शृण्वते तेब्रवीमीमानः प्रजाग्ं रीरिषोमोत वीरान् ।। ब्रह्माग्नि यममध्ये म त्युरोगेभ्यो नमः - मृत्युरोगान् आवाहयिष्ये ।।
26 -- गणानां त्वागृत्स्नमदो गणपतिर्जगत् ।।
मं ।। ओं गणानात्वा गण=दनं ।। ब्रह्म निरुरुतिमध्ये गणपति मावाहयामि ।।
27 -- शन्नोदेवी रांबरीषः सिंधुद्वीप आपो गायत्री ।।
मं ।। ओं शन्नोदेवी रभिष्टय आपोभवंतु पीतये शन्नोरबि स्रवंतुनः ।। ब्रह्म वरुणमध्येआद्भ्यो नमः - आपः मनाहयामि ।।
28 -- मरुतो यस्वहारुगणो मरुतो गायत्री ।।
मं ।। ओं मरुतोयस्यहिक्षये राधदिवो विमहसः ससुगो पातयेजनः ।। ब्रह्मवायुमध्ये मरुद्भ्यो नमः - मरुतः आनाहयामि ।।
29 -- स्योना मेथातिथि भूमिर्गायत्री ।।
मं ।। ओं स्योनापृथिवी भवानृक्षरानिवे शनी यच्चान्नश्शर्म सप्रधाः ।। ब्रह्म पादयूले करि काधः - पृथिव्यै - पुथीवी मावाहयामि ।।
30 -- इमंमेगंगे इत्यस्य सिंधु क्षित्र्सै यमेधो यमुना सरस्वत्यौ जगती ।।
मं ।। ओं इमंवे गंगे यमुने सरस्वति शृतिद्रिस्तोमग्ं सचतापरिष्णिया -
असिक्निया मरुद्वृधे वितस्तयार्जीकिये शृणुह्य सुषोमया ।। गंगादि सर्वनदीभ्यो नमः - गंगादि सर्वनदी मावाहयामि ।। तत्रैव ।।
31 -- धाम्नो धाम्नो गौतमो वामदेवः सप्तसागरानुष्ठुप् ।।
मं ।। ओं धाम्नो धाम्नो राजन्नितो परुणोनुमुंच यदापो आघ्निया वरुणो नुमुंच यदापो आघ्निया वरुणेति शफामहे ततो वरुणोनुमुंच ।। क्षारादि सप्तसागरा मावाहयामि ।। तदुपरि मेरवे नमः ।।
32 -- मं ।। ओं अस्मॆ रुद्रामिवाना पर्वतासो वृत्यहत्येबरहुता सजोषां - यश्शंसतेस्तु वतेदायि वज्र इंद्रज्येष्ठा अस्मा अवंतु देवाः । मेरुपर्वात मावाहयामि ।।
33 -- बाह्यपरिधौ सोमादि समीपे क्रमेणायुधानि अष्टदिक्षु ।। गदां ।। गणानात्वा = सादनं ।। सोमसमीपे गदा मावाहयामि ।।
34 -- शूलं ।। मं ।। ओं यतैगात्रा दग्नि नावच्यमानादभि शूलं निहतस्वावधातवति - मातर्भूम्यामाश्रि षन्मातृणेषु देवेभ्य स्तदुशद्भ्योरातमस्तु ।। ईशान्यां शूलं आवाहयामि ।।
35 -- वज्रं ।। मं ।। ओं महग्ं इन्न्रो वज्रबाहु ष्षोडशी शर्मयच्चतु स्वस्तिनोमघवाकरोतुहस्तु पाप्मानं योस्मान्द्वेष्टि ।। इंद्रसमीपे वज्रं आवाहयामि ।।
36 -- शक्तिं ।। मं ।। ओं वसुचमे वसतिश्चमे कर्मचमे शक्तिश्चमे ।। अग्निसमीपे शक्तिं आवाहयामि ।।
37 -- दंडं ।। मं ।। ओं इडएहि आदितएहि सरस्वत्येहि ।। यमसमीपे दंडं आवाहयामि ।।
38 -- खड्गं ।। मं ।। ओं रुरूरौद्रः कृकलासश्शकुनिः पिप्पकातेशरव्यायै हरिणो ब्रह्मणेशार्गस्तरक्षुः कृष्णश्श्वाचतु रक्षो गर्दभस्त इतिर जनाना मृगयेदूक्ष्णा ।। निरुरुतिसमीपे खड्गं आवाहयामि ।।
39 -- पाशं ।। ।। मं ।। ओं उदुत्तमं वरुण पाश मस्मदवादमम् । विमध्यमग्ग्ं श्रद्धाय - अथ वयमादत्य व्रते तवानागसो आदितयेस्याम ।। वरुणसमीपे पाशं आवाहयामि ।।
40 -- अंकुशं ।। मं ।। ओं आग्ं शुश्चमे रश्मिश्च मेsधाभ्याश्चमेधि पतिश्चमे ।। वायुसमीपे अंकुशं आवाहयामि ।। तत् बाह्ये ।। उत्तरादिक्रमेण ।।
41 -- मं ।। ओं अभित्वा गोमतः गिरिजातवेदो विचर्षणेद्युम्नैरभि प्रणोनुमः ।। उत्तरे अहल्यासहित ।। गौतमऋषि आवाहयामि ।।
42 -- मं ।। ओं अयं दक्षिणा विश्वकर्मा तस्य मनोवैश्वकरणं ग्रीष्मो मानसस्त्रिष्ठुग्ग्रेष्मी त्रिष्ठुभ ऐडमैडै दंतर्यामोsस्तरामा त्पञ्चदशः पञ्चदशा द्भृहद्भृहतो भरद्वाज ऋषिः प्रजापति गृहीतयात्वया मनः गृह्ममि प्रजाभ्यः ।। ईशान्यां सुशीलासहित भरद्वाज
मावाहयामि ।।
43 -- मं ।। ओं यंपश्चाद्विश्वचास्तस्य चक्षुर्वैश्वव्यचनं वर्षाणिचाक्षुषाणि जगतीवार्षी जगत्या ऋक्षम मृक्षमाच्छुक्र श्शुक्राद्सप्तदश स्सप्तदशाद्वैरूपं वैरूपा द्विश्वामित्रऋषिः प्रजापति गृहीतयात्वया चक्षुर्‌ गृह्णमि प्रजाभ्यः ।। पूर्वे कुमुद्वती सहित विश्वामित्र मावाहयामि ।।
44 -- मं ।। ओं यत्तेशिल्पं कश्यपराचनावत् । इन्द्रियावत्पुष्कलं चित्रभानु । यस्मिन्थ्सूर्या अर्पिता सप्तसाकम् । तस्मि न्राजान मधिमिश्रयेमं ।। आग्नेयां - अदितिसहित कश्यरप मावाहयामि ।।
45 -- मं ।। ओं इदमु त्तरात्सुवस्तस्य श्रोत्रग्‌ं शरच्छौत्र्यिनुष्ठु प्चारद्यनुष्ठुभस्सारग्ं स्वारान्मन्थी मन्थिन एकविग्ंश एकविग्ंशाद्वैराडजं वैराजा ज्जमदग्नि ऋषिः प्रजाति गृहीतया - त्वया श्रोत्रं गृह्णमि प्रजाभ्यः ।। दक्षिणे र्वेणुकासहित जमदग्नि मावाहयामि ।।
46 -- मं ।। ओं अयं पुरोभुवस्तस्य प्राणो भौवायनोवसन्तः प्राणायनो गायत्री वासन्ती गायत्रियै गायत्रं गायत्रा दुराग्ं शुरुपाग्ं शोस्त्रिवृत्त्रिवृतो रधन्तरग्ं रधन्तरा द्वसिष्ठ ऋषिः प्रजापति गृहीतया त्वयाप्राणं गृह्णमि प्रजाभ्यः ।। नौरुरुत्या ; अरुंधतीसहित वसिष्ठ मावाहयामि ।।
47 -- मं ।। ओं अत्रिरददादौर्वाय प्रजां पुत्रकामाय सरिरिचानोsमन्यत निर्वीर्य श्शिधिलोयातमान एतं चतुरात्रम पश्यत्त माsहरतैनायजतततोवै तस्य चत्वारो वीराअsजायन्त सुहोता सूद्गाता स्वाध्वर्युसुसभेयोय एवं विद्वाग्ं श्चतू रात्रेणयजत अsस्य चत्वारो आवाहयामि ।।
48 -- मं ।। ओं तं पत्निभिरनुगच्छेम देवाः पुत्रैर्भ्रातृ भिरुतवा हिरण्यैः नाकं गृह्णना स्सुकृतस्य लोके तृतीये वृष्ठे अधिरोचने दिवः ।। वायव्यां अरुंधती मावाहयामि ।।
49 -- तत् बह्य पूर्वादिक्रमेण ।।
मं ।। ओं इन्द्राणीदेवी सुभगा सुवत्नी । उदग्ंशेन पति विद्ये जिगाये - त्रिग्ं शदस्या जघनयोय जनानि । उपस्थ इन्द्रग्ं स्थविरं बिभर्ति ।। पूर्वे ऐंद्री मावाहयामि ।।
50 -- मं ।। ओं अधैतानरूपेभ्य अलभते । अतिह्रस्वमतिदीर्घम् । अतिकृशमत्यग्ं सलम् । अतिशुक्ल मतिकृष्णम् । अतिश्लखक्ष्ण मतिलोमशमम् । अतिकिरीट मतिदन्तुरम् । अतिमिर्मिरमतिमे विषम् । आशायैजामिम् । प्रतीखाक्षयै कूमारीं ।। अग्नेये - कौमारी मावाहयामि ।।
51. मं ।। ओं युजेरधज्गवेषणग्ं हरिभ्यां - उपब्रह्मणि जुजुषाणमस्तु । विबाधिष्ठास्य रोजसी महित्वा । इन्द्रोवृत्राण्य प्रती जघन्वान् ।। दक्षिणे ब्राह्मीं
मावाहयामि ।।
52. मं ।। ओं आयंगौः = यंत्सुवः ।। नैऋत्वां वाराही मावाहयामि ।।
53. मं ।। अम्बे अम्बाल्यम्बिके नमायभतिकश्चन ससस्त्यश्वकः ।।
पश्चिमे चामुंडा मानाहयामि ।।
54. मं ।। ओं अप्यायस्व = संगधे ।। वायुव्यां नैष्णवी मावाहयामि ।।
55. मं ।। ओं यातेरुद्रशिवा तनूरघोरा पापकाशिनी - तयानस्तनु वाशं तमया गिरिशन्ताभिचाकशीही ।। उत्तरे - माहेश्वरी मावाहयामि ।।
56. मं ।। ओं नमो गणेभ्यो गणपतिभ्यश्चवो नमः ।। ईशान्यांवैनायकी मानाहयामि ।।