Kalidasa's Śakuntala

by कालिदासः

Kalidasa's Śakuntala कालिदासः १९२२

[Digitized by (Google WITH THE COPERATION OF VARIOUS SCHOLARS BY R OF SANSKRIT AT 1 922 0.०१० (Google CRITICALLY EDITED, IN THE ORIGINAL SANSKRIT AND PRAKRIT CAMBRIDGE, MASSACHUSETTS । 0igitized by (Google given to Harvard University by Henry Clarke Warren (1854-1899), of Cambridge, Massa chusetts. The third volume, Waren's 34 adversity and to his scholarship. The Series as a contribution to the work of enabling the (0ccident to understand the Orient, is the fruit of an enlightened liberality which now seems to have been an almost prophetic anticipation on his part of a great political need. A brief account of Mr. Waren's life is ५०/ given This volume, number 16, at the end [Digitized by (Google 0 Prefatory Note by the General Editor . . . ton • • • • Cappeller's Preface to this, the second, edltion 2. Table showing the tam s in the text . NTENTS. metre . . . • . of each stan . . . . . . • . , . . • . . • . . • . . • . . • . . • . Approximate Sanskrit ०पृuivalents of the Prarrit words . . . . . . . . . Wariant reading of the manuscripts . . . . . . . . . . . . . . . Dwer ences of the econd edition from the first . . . . . . . . . . The metre of the drama Sakuntal . . . . . . . . . . . . . . . . • . . • . . • . according to metre following the order of the . . . . . . . . . . 7ा XIII 1- 108 I०9- 147 149- 249 249- 255 256-26० [x 259- 256-258 26० [Digitized by ७ 10 0 पृष्ठम्:Kalidasa's Śakuntala.djvu/६ On February 18, 1898, Professor Pischel, in reply to a suggestion that he should ndertake a revision of his first edition (of 1877) of Kalidasa's Sakuntala, wrote to me from Halle as follows: [hre Anfrage wegen der Sakuntala kan ich mur mit einen freudigen ,Ja“ beantworten. 5s ist der sethnlichste Wunsch meines Lebems, eine korrekte Ausgabe u machen, und ich hoffe, alte Manuskripte aus Calcutta 2u erhaltern Mit der Pralkritgrammatik hoffe ich um Pfngsten herum fertig 2u werden. Dan will ich gleich mach Manuskripten schreibeen und dan zur Neu bearbeitung schreiten The Prakrit grammar appeared in 19००. In the spring of 19०2 he died in India just after Christmas of 19०8. His temure of the Berlin chair was all too brief, something over six years, and those years were filled mot only with the very distracting business-preparations of the Prussian Expedition to Chinese Turkestan, but also with the labor of winning from the rich finds that were brought back, the splendid results that his learning and insight were able to win. In spite of these diff culties, he somehow managed to embody his revision of the Sakuntal in an interleaved copy of his first edition, and it is from that copy that the text of this second edition has been printed. Finally came the appointment from the Government of India to deliver a course of lectures on Prakrit at the University of Calcutta before an audience of Hindu scholars - an extraordinary distinction , and for Pischel a fatal one. After Pischel's death, Professor Brmst Windisch suggested that the conduct of the printing be entrusted to our common friend, Professor Carl Cappeller of ]ena. This work of pietas Professor Cappeller most kindly undertook, and for the proofs of the text he has had the help of our colleagues, Professors Geldner ( e T० Professor Cappeller's learning and pains we are chiefy indebted (apart from our debt to Pische) for whatever new merits this edition may show . His were the laborious tasks of preparing for press the ,Sanskrit Euivalents of the Prakrit Words“ (pages 11 1-147), and of sifting the Wariants and of recasting the report of those worth reporting (pages 1 51-249), and of making the Table of Divergences of this [Digitized by (Google Prefatory Note by Professor edition from the first edition (pages 249-255). He has written for this edition a Preface, in which he says what needs to be said about the Text and about the other matters just mentioned And he has added a section giving an account of the metres. To this I have added 11 An essay entitled ,A Method for citing Sanskrit Dramas written by me and prefixed to Belvalkar's Translation of Rama's Later History, volume 21 of this Series, pages xvi-xxvii The essay points out the annoyances and hindrances' and waste of time occasioned by bad methods or lack of method, and discusses the essential features of a good one. The method, in briefest statement, is as follows: Method of citing the metrical parts of a play - These are cted by act, and by stanza as numbered from the beginning of that act, and by quarter or pada, the pada being indicated by a or b or c or d Method of citing the prose parts of a play. - The prose lines between any two consecutive stan2as are numbered from the prior the latter stan2a, starting always amew from the prior starm2a. A given 1ine is cited by number of act and by number of prior stan2a (counted as above) and by number of line as counted from said prior stan2a. If there is no prior stanza (that is, if the act begins with prose), a 2ero is put in place of the stam2a-number This is the method used in this volume. For examples, see the head-lines of the pages of the text. A reprint of the essay may be had free on application to the Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, U.S.A. Since uniformity of method is in itself highly desirable, I earnestly hope that this method will be widely accepted and followed by future editors and scholars of India and the Occident. Pages 1-208 (sheets 1-26) of this volume were printed before the admirable execution of this part of the work, the most generous thanks are due to the honored House of W. Kohlhammer of Stuttgart, who has already laid Orientalists under great obligations . – In the pages that follow 20०8, I fear that errors and other lapses from the standards of this Series may be found. If so, the death of Professor Pische, the distresses of the War, the effects of war-prices, the disappearance of part of the printer's copy and the difficulties of printing in these times at an office thousands of miles distant, may seem to be reasons enough Harvard University February 22, 1922 [Digitized by (Google The present edition of Kālidāsa's Sakuntal is based on the following manuscript material 2 = an excellent ms., Wilson, no. 233; Auffrecht, Cat. Cod. Oxon 10. 253 The ms. is incomplete, beginning with supādu ajo at page 21. 4 of this edition (= 1.24.48 of ed. 2). It was written in 171० by Jayadevaka Tमा title-page of this volume is dated 1922, and the prefatory note (page vi, opposite) is dated February 22, 1922. The printed sheets from Stuttgart arrived in Boston on the steamship Fuerst Buelow, November 28, 1923, and were released from the Custom-house just after Christmas. In February 1922, the printing of this book was so very mearly completed that a further delay of twenty-odd months, or even of ten, in its appearance, seemed as improbable as do the Buddhist stories (H.O.S.3०.3०7; 29.216) of babes born after a stay of seven years and seven months and seven days in their mothers bely. The reader may be spared the whys and the wherefores of the long gestation. But he may at least be told that this book has been in very deed It is therefore a solace to be able to say that, trying as have been the circumstances attending the issue of this work, there has never been any jarring or friction between those concerned in its production, nor ever an unlkind word said. It is pleasant to think of the departed Pischel, and of his friendly and helpful colleagues, and of the faithful Swabian printers in Stuttgart. Before the refractory material of the apparatus criticus was all in type Professor Cappeller's eyesight failed. At this juncture, Professor Geldner now of Marburg, came to my aid. It is an especial pleasure for me to thank him publicly for his kindlness in reading the proofs of pages 2०9 to 26०. On August 8, 1873, for the first time, Geldner and I sat together in Tuebingen at the feet of that truly great teacher and master of the interpretation of the Weda, Rudolf Roth. Thus for more than half a century Geldner and I have love for Roth. And so it is peculiarly ftting that, in thanking Geldner, I wish him as 1 heartily do health and strength to finish the printing of what is sure to be his best claim upon the gratitude of Indianists, his Trans lation of the Rig-Weda [Digitized by (Google than C. Candrasekhara's text is the basis of the present edition. In the Appendix I have added his version of the Prakrit passages, and his various readings as far as they could be ascertained from his com mentary. To make the meaning more clear, I have enclosed in brackets his explanatory motes which occur very often in the middle of the version, and have not corrected the numerous passages in which the laws of sandhi are neglected in the mss S=Samkara's commentary (Wilson, no. 4०; Aufrecht, Cat. Cod . no. 254 B). From folio 1०8b the ms. contains Candrasekhara's loss; the last folios, however, again belong to Samkara. Samkara's readings have for the most part been incorporated into Prof. B6htlingk's edition, and I have therefore abstained from पृuoting them. Besides, Samkara can hardly be called a commentator of the Bengali recension His readings are generally quite modern and not supported by the best Bengali mss All these manuscripts-2SNRI and CCa5-are written in the Bengali character D = a ms. of the Royal Library at Berlin (Chambers, 3०8) written in the Devanagari character. Of this ms. the various readings are given only to the beginning of the second act. I have elsewhere [[De Kalidasae 9akuntali recensionibus, p. 14 39.] described the ms. at full length y = Ch62y's edition, Paris, 183०. I have had no opportunity of collating the Paris ms., but it may easily be seen where Chey has misread it. It is true that Che2y's edition is ,a very imperfect work ' and that ,it abounds in typographical and other more serious errors' but this is not so much the fault of its editor as of the time and cir cumstances under which it was accomplished. Ch62y is indeed worthy of much praise for his energy and 2eal, and I look on this book as a second issue of his edition which I have been fortunately able to bring out in a more correct shape. After all, Che2y's edition has been to the present day the only one from which a true idea of Kalidasa's Sakuntala could be obtained. The editions prepared by Indian Pandits which have come under my notice and which profess to be editions of the Bengali recension, are all based on muss. of doubtful value and are alto gether uncritical. They are as follows: 3=ed. Calc., sak. 1786, edited by Ramamayasarmatarkaratna, repu blished from the edition prepared by Premacandra Tarkavāgsa. 8 = ed. Calc , sarvat 1926, edited by Jagammohamasarman and ००2००mder's Series) [Digitized by (Google Pische]'s Preface. to the First Edition. ed. Calc., 5ak. I792, edited by pamaruvalabha Panta of Nepal. These three editions have constantly been consulted, while I was preparing my text, but I have hardly ever admitted a reading from then into it, unless it was supported by one of my mss. or at least by Samkara. I have examined again all the Devanagari mss. used by Professor B6htlingk, the ms. Walker, no. 2or e (Auffecht, Cat. Cod. Oxon., no. 252), and the ms. Chambers, no. 272 (Weber, Catalog, no. 546). I have collated three mss. written in Telugu character (FHIP), one written in the Grantha character (L), and one in the Malayalam character (V). I have gone through the commentaries of three Dravidian scholiasts, Abhirama, Srini vasācārya' (these two are written in the Grantha character), and Kaaya vema (written in Devanagar, though copied from a Telugu original). Of all these Dravidian mss. I have given a full account in my pape 0ber eine studindische Recension des (Calkuntalam“ (Nachrichten von der K6migichen Gesellschaf der Wissenschaften u Gठttingen, 1873 p. 189 f.), and ,Die Recensionen der Cakuntalā“ (Breslau, 1875, p. Iof.) I have lately got possession of an edition of the Dravidian recension published at Madras, together with Srinivasācārya's commentary in the Telugu character. The text of the latter differs much from the London ms. I shall be glad to publish the Dravidian recension, should this be thought desirable by competent judges I need not expatiate here upon the principles according to which this edition has been prepared, as I have already stated these in the papers mentioned before, and also in another paper , ,De Kalidāsae Calkuntali recensionibus“ (Breslau, 1870). I have further shown in an article published in the ,Beitrāge 2ur vergleichenden Sprachforschung (vol. 8, p. 129 f.), that in the Dravidian and Devanagari recensions the Prakrit is not Saurasen, but a wild mixture of various dialects. My edition of the Vikramorva5iyam (Berlin, 1875) has fully confirmed this view, and has proved that it is in South-India that Sanskrit dramas have been adulterated and abridged . I have given special attention to the Prakrit passages, and I trust that this edition will contribute to a better knowledge of scenic Prakrit than it has been hitherto possible to a9cuire. - I have added in the margin and at the end of the stan2as the numbers of Prof. Bbhtlingk's edition . [These are cancelled in the second edition.] , and not Nivasacarya: see Burmell, Indian Antiguary, 6. 233 (1877) [Digitized by (Google Prof. Kern of Lesiden has laid me under deep obligation by revising the last proof. A German metrical but literal translation of this text will shortly be published by Mr. L. Fritze, already well known by his version of the Hitopadesa as an able and elegant translator of Sanskrit works. [This appeared at Schloss-Chennitळ, 1877.] My edition was finished on the 3oth of March, 1875, and I have not since then altered a single word in deference to the criticisms of any other scholar. Kiel, 15th of June, 1876. Richard [Digitized by 11 Pis che1. (Google PREFACE BY CAPPELLER T0 THIS, THE This revised edition of Pische's Sakuntal is made from an inter leaved copy of his first edition of the text, in which copy he had entered variants and emendations. For the work of revision, Pischel has not utilized much new manuscript material. Variants of a ms. H have been noted by Pischel at the beginning of act i, the monologue of the Widualka; but they are not of consequence enough to warrant any con Imanuscripts described in the preface to the first edition , only one new codex, manuscript B, has been collated throughout. Even this ms. B is of no special value. It abounds with blunders of every kind. One of these blunders, the senseless musmān for the common word āyusmān, may suffice as an index of the learning or intelligence of the scribe. Of the ms. used for the first edition, N is the one with which the new ms. B agrees the oftenest. As appears from the Variants, pages 1 51 to 249, it seldom happens that ms. B presents an original reading. This is however sometimes the case; and as examples may be cited ahiariadu, the reading of B for the ahipladu of i.4.4; its sansladi for the javasi of i.2.2; its pravi5ani for the gachāmi of i. 18. I 1; and its syālab throughout the prelude to act wi instead of magarakath-see wi.o. 10 on page 2009. - It is moreover worthy of note that four passages appear in ms. B only as marginal additions secunda manu. These are: imam, i.20. 14, to mulādo, i. 2o. 18; rj, i.24.54, to tish_ti, i.255. 1; aml vedIm, iv. Io.a, to -taravab, iv. I०.6; In ms. B, moreover, two passages are entirely missing. One is the brief passage raja, wi. 5. 1, to eab, wi.6, d; the other is the long passage paricido, i.28.4, to rupayant1, i.35.8. This second lacurna corresponds almost completely (so far as it goes) with a long love passage which is usually missing in the briefer ms., and of which only i.37, 2) appears in ms. B. It would be very strange if this lacuuma coincided exactly with missing folios of B, and Pischel would probably have aid so explicitly in his interleaved copy if such had been the case. In fact he sayछ: ,In B all from cido to ru inclusive is wranting [Digitized by (Google Preface by Cappeller to this, the second, edition We may therefore assume that, beginning at iii.28.3, B reads porava anicchapurao vi sambhasapametaepa paricido[] viramati. This senseless colocation does indeed convict the scribe of gross negligence; and yet it seems to me quite possible that he had a vague feeling that the second part of the dialogue in question was spurious or at least super fluous. Taken by and large, the new text has not gained much by the collation of ms. B The advantages of the new text over the old are due to a more careful working up of the old material, and, above all, to Pischel's Prakrit studies. The results of those studies are embodied in his Prakrit Grammar (Grammatik der Pralkritsprachen, Strassburg, Truebner, 19००) and they appear in this text at every step. It is a matter of course that the new text is printed exactly as Pischel left it in his interleaved copy. The divergences of the new text from the old are given in summary form together near the end of this volume. Candrasekhara's Sanskrit version of Prakrit words or phrases, and his Wariants, together with his explanations of words or phrases, are put by Pischel in his first edition immediately after the text (page 171: atha Sricandrasekharasya praktachāya pathantarapi ca). It seemed to us that we could better meet the needs of the beginner by giving in this volume, at pages I I 1 to 147, the approximate Sanskrit equivalents of the words of the Prakrit passages in the order of those words. This table of equivalents follows exactly the Pralkrit text of this edition. It disregards entirely the rules of phonetic combination, and treats each word as an isolated unit. Thus, talking Sakuntala's request at i. 17.3 as an example: for ta sidhilehi dāva map, we give , at page 1 12, as equivalent, tat sithilaya tāvat emat, and not tasmacchithilaya tavadermat. The prior eguivalent, in its external look, corresponds better with the Prakrit; it is clearer for the eye; is on the whole more easily and quickly compre hended. Our procedure saves the trouble of first making the combi mation, and then saves the student the trouble of unmaking it. Both processes are here gratuitous and useless . A knowledge of only the most important phonetic correspondences between the Prakrit and the Sanskrit is here presupposed; and accord ingly, for difficult cases, references to Pischel's Prakrit Grammar h been given in the foot-notes of pages I 11 to 147. In some cases the Sanskrit ,euivalent* given by us is not the phonetic eguivalent of the 17 [Digitized by (Google

/ Preface by Cappeller to this, the second, edition . Prakrit word, but merely its sense-eguivalent. Thus in the example just cited, the form tat, given on page 1 12 as the Sanskrit eguivalent of ta, is not its phonetic eguivalent, but merely its sense-eguivalent therefore, so '. The Prakrit here, as often, is the refex of an older stage of the language of the Vedic, and the phonetic eguivalent of tā is tat, one of the normal Vedic forms at, yāt, tat, replaced in classical Sanskrit by asmat, yasmat, tasmat. This is all made clear by the foot mote and the reference to 8 425 of the Prakrit Grammar In some cases Candrasekhara's explanation of words or phrases is reported in our footnotes. See, for examples, the foot-notes to pages 144 and 145 The Variants. These were given in the first edition on the same page with the text and immediately under it. In this edition they have been put by themselves in a separate part of the volume and have been reduced in extent by about one half. Any one who will take the pains to examine a few pages of the variants of the first edition will readily admit that Pischel has given far more than is necessary or desirable Thus, to begin with, I have simply left out manifest blunders due to the scribe's carelessness or lack of intelligence or to the peculiarities of the Bengali alphabet. These Pischel had registered in great numbers, with conscientiousness, but probably not with entire completeness. Exam ples of such blunders follow (the citations refer to this edition): amus main for ayusman, i.7.2,6; 9.2; nasa for nama, i.20.3०; sauravasya for pāuravasya, i.24.29 ; sahule for sahle, i.24.45: gooraml for godaml, i.32.5; wibhat for viryam, i.2.a; tecab for cetah, i.3०.c; dup० for purpo, i.37. 16; dāra for dāva, iv.०.7 As for the variants of the Prakrit speeches, many forms which once passed for variants worthy of consideration and registration, may iow with the help of Pischel's Grammar be recognized as mere blunders and ignored accordingly. This holds especially for peculiarities of the Saurasen1 and Mahārāstri and Māgadhi and for the orthography of the particles khu kkhu, jeva jeva, tāva dava, and so on The numerous variations of the manuscripts among one anothe in the matter of stage-directions are in like mammer quite unworthy of full registration. (Such are the vacillations of the mss. as between svagatam and atmagatam1; avalokya and alokya and wilokya ; sadrst ksepam and sadrstiviksepam; pravisati and pravisya.) And it is of equally little consequence to record just which mss. use a hā dhik or a bhob a single time and which mss. repeat it, or which mss. leave out and [Digitized by (Google Preface by Capeller to this, the second, edition. which mss. put in a superfuous vocative like deva or svāmin. In all this we can draw no hard and fast line; but if we have erred, we believe that we have erred in giving too many rather than too few of these blunders and arbitrary peculiarities of the scribes. The proper names of the play call for special notice, in particular the three names Anusuya (name of an attendant of Sakuntalā), and Mādhavya (the jester) and Dubsanta (the king). In the Devanagari mss these names appear as Anastyā and Mathavya and Dusmanta, and there has been much discussion as to the original forms. It will be more useful to give here a comprehensive summary of the manuscript variants of these names than to report the variants confusedly and repetitiously at the places where the names chance to occur For Amuslyā or Apusua Pische registers Anasty or Apasua as the variant reading of ms. S at 37 places, that is, at mearly all occur I up to page 70.2, where his mote says । S Ana- and so always '. The reading Anasty appears also in his ms. I at 9. I० i. 16.3 and at 20. 1 i. 24.31. We may therefore say that all of Pischel's ms, with the exception of S, and with the exception of I in two places, give this name as Anus0yā The jester's name appears in the Sanskrit form Madhavya in six places (i.4.3,4; i.7. Io; vi.28.9, 17; vi.35.2); and the Prakrit form Madhava or Māhavva appears in three places (vi. 18.2; wi.26.3; wi.28. 1०) Only one of the six places shows variants for the Sanskrit form, namely i.4.3, where the ms. I reads Madhavyema and where D prima manu reads Mahavyena. For the Prakrit form the mss. are at odds in all the three places, but they favor the reading Madhavva (so BSR at wi. I 8.2; so Ry at wi.26.3; so BSNIR at wi.28. 1०) The Sanskrit form is given in both editions as Mādhavya. The Prakrit form is given in the first edition as Mahavva, and in this edition The king's name, Dubsanta, appears in the mass. with the most variations. It occurs in 13 Sanskrit passages and in 2 Prakrit passages And at 91.2 (ed. 1) =iv.22.b (ed. 2) we have its wrddhi-form, Daubsantim. The passages (with the citations for both editions) follow. The first 1 3 are Sanskrit. The last two are Prakrit: the last but one is Surasen, and the last is Magadh। 3. 9 46. 2 = i. ०. 2 169. 8 = wi. 33. 1 । 25. 13 78. 5 w. 6. a 145 3 wi. 32. d 37. 15 = i. 8. 1 23. 25 165. 6 = wi. 27. 2 wi. 2०.39M

[Digitized by (Google xvi] Preface by Cappeller to this, the second, edition . [[ Pischel's manuscripts treat the Sanskrit form as follows: S reads Dubsva in 11 places, Dubsma in 1, Dubsma in 1, and Dausma I reads Dubsa in 13 places , and Dauthsa. N reads Dusva in 13 places, and Dausva RZy read Dusma in 13 places, and Dausma D ) reads Dusna at 3.9 and 25. 13. * B reads Dussa in 5 places, Dubsa in 3, Dubsma in 2, Dusma in 2, Dusva in 1, and Daussa Pischel's manuscripts treat the Prakrit forms as follows: For the Saurasem form, all mss. reads Dussantarm. For the Māgadhi form, the ms. S reads Dubsvante, I Dubsantab, NB Dussante, R Dugmanto, 2८ Du9 mante, y Dussanto In both editions and in all occurrences Pischel prints the Sanskrit form as Dubsanta (Dauthsanti), the Saurasem form as Dussantarm, and the Māgadh form as Du55ante The Table of Divergences of the second edition from the first In this, the procedure follows the same principles as with the Variants. Only matters of essential importance have been put into the Table. Many things are left quite unnoticed. As to the divergences left un noticed in the Table, several summary statements need here to be made. Punctuation. Marks of punctuation are lacking in ed. I after vocatives and interjections and often elsewhere. In ed. 2 such marks have been inserted. 2. Orthography. The spelling of single words is often bettered Thus for patra, koga , vessa, argullya of ed. 1, the second edition has pattra, kosa, vessa, aiguriya . 3. The use of final m in the pause is consistently regulated in ed. 2. Often in ed. I, and especially throughout the first act, anusvāra is made to do duty for m in Indian fashion. 4. Separations and colocations. These concern matters more or less arbitrary. For example, in ed. I tatrabhavān is written as two words, while in ed. 2 it is written as one word. In ed. I atha kim or adha in is written now as one word and now as two ; in ed. 2 it is written as two words 1 But at 139. 13, Duya prima manu 2 At 41. 12 are two variants for N - - the first probably an oversight 3 At 3. 9 mo wariant is gven for 2. 4 The readings of D are given only as far as 35.4 5.b. Dotect, Google Preface by Capeller to this, the second, edition . 5. Prakrit words. Simple orthographic improvements have not been noticed in the Table. Only those cases are registered where Pischel in the face of several possibilities decided to make a change. For example, ed. I has Mahavva (133.8; 140. [5), which Pischel has changed in ed. 2 to Madhavva (wi. 18.2; 26.3). The paava of ed. I (13.2) is printed padava in ed. 2 (i.20.4) and a reference to 8 186 of the Prakrit grammar is made in the Table. So kada of ed. I (36. 16; 140. 13) is changed to kida in ed. 2 (i.7.6; vi.26, 2) and a reference to 8 49 is added. 6. Enclitic particles. A careful discrimination between the varying forms of these particles (cf. page XV above) is consistently carried out in ed. 2, but the details are not given in the Table. The critics are probably few who will condemn this as a sin of omission. (Conclusion. – And so we hope that this unpretentious work, in its new form, will accomplish its purpose, and that it will win among students of Sanskrit and among Indianists the same recognition and wide circulation which it attained in such ample measure many years ago. University of Jena Saxe-Weimar, Germany [xvii Carl Cappe11er. [Digitized TEXT OF THE DRAMA, SANSKRIT AND PRAKRIT [Digitized by

(Google पृष्ठम्:Kalidasa's Śakuntala.djvu/२०

या सृष्टिः स्रष्टुराद्या वहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री
ये द्वे कालं विधत्तः श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्धम् ।
यामाहुः सर्वबीजप्रकृतिरिति यया प्राणिनः प्राणवन्तः
प्रत्यक्षाभिः प्रसन्नस्तनुभिरवतु वस्ताभिरष्टाभिरीशः ॥ १ ॥

नान्द्यन्ते सूत्रधारः । अलमतिविस्तरेण । ॥ नेपथ्याभिमुखमवलोक्य ॥ आर्ये । यदि नेपथ्यविधानमध्यवसितं तदिहागम्यताम् ।

प्रविश्य नटी । अज्ज । इअं म्हि । आणबेदु अज्जो को मिओओो अणु चिट्टीअदु ति ।

सूत्रधारः । आयें। अभिरूपभूयिष्ठा परिषत् । तस्यांच श्रीकालिदासग्रथितवस्तुना नवेनाभिज्ञानशाकुन्तलनान्ना नाटकेनोपस्थातव्यमस्माभिः । तत्प्रतिपात्रमाधी यतां यत्रः ।

नटी । सुविदिप्पओोअदाए अजस्स ण किं पि परिहाइस्सदि ।
सूत्रधारः । ॥ सस्मितम् ॥ आयें । कथयामि ते भूतार्थम् ।

आ परितोषाद्विदुषां न साधु मन्ये प्रयोगविज्ञानम् ।
बलवदपि शिक्षितानामात्मन्यप्रत्ययं चेतः ॥ २ ॥

नटी । एवं णेदं । अणन्तरकरणीभं दाणिं आणवेदु अज्जो ।

सूत्रधारः । आयें । किमन्यदस्याः परिषदः श्रुतिप्रसादहेतोगतादनन्तरकरणी यमस्ति ।

नटी । अध कदरं उण उर्दू समस्सइअ गाइस्सं ।

सूत्रधारः । आयें। नन्विममेव तावन्नातिचिरप्रवृत्तमुपभोगक्षमं ग्रीष्मसमयमाश्रित्य गीयताम् । संमति हेि

सुभगसलिलाबगाहाः पाटलिसंसर्गसुरभिवनवाताः ।
प्रच्छायसुलभनिद्रा दिवसाः परिणामरमणीयाः ॥ ३ ॥

नटी । । गायति ॥

खणचुम्बिआइँ भमरेहिं उअह सुउमारकसरासहा ।
अवअंसअन्ति सदअं सिरीसकुसुमाइँ पमआओ ॥ ४ ॥

सूत्रधारः । आयें । साधु गीतम् । असौ हेि रागापहृतचित्तवृत्तिरालिखित इव भाति सर्वतो रङ्गः । तत्कतमं प्रयोगमाश्रित्यैनमाराधयामः ।

नटी । णं पढमं जेव अज्जेण आणत्तं अहिण्णाणसउन्तलं णाम अउब्वं णाडअं अहिणीअदु ति ।

सूत्रधारः । आयें। सम्यगवबोधितो ऽस्मि । अस्मिन्क्षणे विस्मृतं खलु मयैतत् ।

कुतः ।

तवामि गीतरागेण हारिणा प्रसभं हृतः ।
एष राजेब दुःषन्तः सारङ्गेणातिरंहसा ॥ ५ ॥

॥ इति निष्क्रान्तौ ।

॥ प्रस्तावना ॥

 3॥ ततः प्रविशति रथारूढः सशरचापहस्तो मृगमनुसरत्राजा सूतश्च । सूतः । । राजानं मृगं चावलोक्य ॥ आयुष्मन् ।

कृष्णसारे ददचक्षुस्त्वयि चाषिज्यकार्मुके ।
मृगानुसारिणं साक्षात्पश्यामीव पिनाकिनम् ॥ ६ ॥

राजा । सूत । दूरममुना सारङ्गेण वयमाकृष्टाः । सो ऽयमिदानीं

ग्रीबाभङ्गाभिरामं मुहुरनुपतति स्यन्दने दत्तदृष्टिः
पश्चार्धेन प्रविष्टः शरपतनभयान्नूयसा पूर्वकायम् ।

शष्पैरर्धावलीद्वैः श्रमविवृतमुखभ्रशिभिः कीर्णवत्र्मा
पश्योदग्रयुतत्वाद्वियति बहुतरं स्तोकमुव्यौ प्रयाति ॥ ७ ॥

॥ सविस्मयम् ॥ कथमनुपतत एव मे प्रयत्रप्रेक्षणीयः संवृत्तः । सूतः । आयुष्मन् । उद्धातिनी भूमिरिति रश्मिसंयमनाद्रथस्य मन्दीभूतो वेगः । तेन मृग एष विप्रकृष्टः संवृत्तः । संमति समदेशवर्ती न ते दुरासदो भविष्यति । राजा । तेन हि विमुच्यन्तामभीशवः ।

सूतः । यथाज्ञापयत्यायुष्मान् । । रथवेगं रूपयित्वा ॥ आयुष्मन् । पश्य ।

मुक्तषु रश्मिषु निरायतपूर्वकायाः
खेषामपि प्रसरतां रजसामलक्षाः ।
निष्कम्पचामरशिखाश्युतकर्णभङ्गा
धावन्ति वत्र्मनि तरन्ति नु वाजिनस्ते ॥ ८ ॥

राजा । । सहर्षम् ॥ कथमतीत्य हरिणं हरयो वर्तन्ते । तथा हि

यदालोके सूक्ष्मं व्रजति सहसा तद्विपुलतां
यदर्षे विच्छिनं भवति कृतसंधानमेिव तत् ।
प्रकृत्या यद्वकं तदपि समरेखं नयनयो
नै मे दूरे किं चित्क्षणमपि न पाश्र्वे रथजवात् ॥ ९ ॥

नेपथ्ये । भो भो राजन् । आश्रममृगो ऽयं न हन्तव्यो न हन्तव्यः । सूतः । । आकण्र्यावलोक्य च ॥ आयुष्मन् । अस्य खलु ते बाणपातपथवर्तिनः कृष्णसारस्यान्तरायौ तपस्विनौ संवृत्तौ ।

राजा । । ससंभ्रमम् ॥ तेन हेि निगृह्यन्तामभीशवः । सूतः । यथाज्ञापयत्यायुष्मान् । ॥ इति तथा करोति ॥

॥ ततः प्रविशति सशिष्यो वैखानसः ।

1. 9. 7 –]

तापसः । । हस्तमुद्यम्य ॥ भा भा राजन् । आश्रममृगः खल्वयम् । न खलु न खलु बाणः संनिपात्यो ऽयमस्मि न्मृदुनि मृगशरीरे पुष्पराशाविवाभिः । क वत हरिणकानां जीवितं चातिलोलं क च निशितनिपाताः सारषुङ्खाः शरास्ते ॥ १० ॥ तदाशु कृतसंधानं प्रतिसंहर सायकम् । आर्तत्राणाय वः शत्रं न प्रहर्तुमनागसि ॥ ११ ॥ राजा । । सप्रणामम् ॥ एष प्रतिसंहृतः । ।॥ इति यथोक्तं करोति ॥ तापसः । ॥ सहर्षम् ॥ सदृशमेवैतत्पुरुवंशप्रभवस्य नरेन्द्रमदीपस्य भवतः । 3 सवेथोभयचक्रवर्तिनं पुत्रमामुहि । राजा । ॥ सप्रणामम् ॥ प्रतिगृहीतं ब्राह्मणवचः । तापसौ | राजन् । समिदाहरणाय प्रस्थितावावाम् । एष चास्मदुरोः 6कण्वस्य साधिदैवत इव शकुन्तलयानुमालिनीतीरमाश्रमो दृश्यते । न चेदन्यकार्यातिपातः प्रविश्यात्र गृह्यतामतिथिसत्कारः । अपि च । धम्यस्तपोधनानां प्रतिहतविघ्राः क्रियाः समभिवीक्ष्य । ज्ञास्यसि कियदुजो मे रक्षति मौवकिणाङ्क इति ॥ १२ ॥ राजा । अथ संनिहितस्तत्र कुलपतिः । तापसैौ । इदानीमेव दुहितरमतिथिसत्कारायादिश्य दैवमस्याः प्रतिकूलं शम 3यितुं सोमतीर्थं गतः । राजा । यद्येवं तामेव द्रक्ष्यामि । सैव विदितभक्तिम महर्षये निवेदयिष्यति । तापसैौ । एवं साधयावस्तावत् | ॥ इति सशिष्यो वैखानसो निष्क्रान्तः ॥ 6राजा। सूत । प्रेरयाश्चान् । पुण्याश्रमदर्शनेनात्मानं पुनीमहे तावत् । सूतः । यथाज्ञापयत्यायुष्मान् । ॥ इति भूयो रथवेगं रूपयति ॥ [Digitized by (Google प्रथमो ऽङ्कः राजा। । समन्तादवलोक्य ॥ अकथितो ऽपि ज्ञायत एव यथायमाभोग 9स्तपोवनस्य । सूतः । कथमिव । राजा । किं न पश्यसि । इह हि अपि च । - -1. 14. [[C० नीवाराः शुककोटरार्भकमुखभ्रष्टास्तरूणामधः मलिग्धाः कचिदिहदीफलभिदः सूच्यन्त एवोपलाः । विश्वासोपगमादभिन्नगतयः शब्दं सहन्ते मृगा स्तोयाधारपथाश्च वल्कलशिखानिष्यन्दलेखाङ्किता ।। १३ ।। कुल्याम्भोभिः पवनचपलैः शाखिनो धौतमूला भिन्नो रागः किसलयरुचामाज्यधूमोमेन । एते चार्वागुपवनभुवि च्छिन्नदर्भाडुरायां नष्टाशङ्का हरिणशिशवो मन्दमन्दं चरन्ति ॥ १४ ॥ सूतः । सर्वमुपपन्नम् । राजा । । स्तोकमन्तरं गत्वा ॥ सूत । आश्रमोपरोधो मा भूत्तदिदैव रथं 3स्थापय याबदवतरामि । सूतः । धृताः प्रग्रहाः । अवतरत्वायुष्मान् । राजा । । अवतीर्यात्मानमवलोक्य च ॥ सूत । विनीतवेषप्रवेश्यानि तपोव 6नानि । तदिदं तावद्वङ्गतामाभरणं धनुश्च । ॥ इति सूतस्यार्पयति ॥ यावदा श्रमवासिनः प्रत्यवेक्ष्य निवर्तिष्ये तावदापृष्ठाः क्रियन्तां वाजिनः । सूतः । यथाज्ञापयसि । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ 9राजा । । परिक्रम्यावलोक्य च । इदमाश्रमपदम् । यावत्प्रविशामि । ॥ प्रविष्टकेन निमित्तं सूचयित्वा ॥ अये । 0.८०० (Google 1. 15. a- ] शान्तमिदमाश्रमपदं स्फुरति च बाहुः कुतः फलमिहास्य । अथ वा भवितव्यानां द्वाराणि भवन्ति सर्वत्र ॥ १५ ॥ नेपथ्ये । इदो इदो पिअसहीओो । राजा । । कर्ण दत्त्वा ॥ अये । दक्षिणेन दृक्षवाटिकामालाप इव श्रूयते । 3भवतु । अवगच्छामि । । परिक्रम्यावलोक्य च ॥ अये । एतास्तपस्विकन्यकाः खप्रमाणानुरूपैः सचन्नघटबालपादपभ्यः पयो दातुमित एवाभिवर्तन्ते । अहो । मधुरमासां दर्शनम् । शुद्धान्तदुर्लभमिदं वपुराश्रमवासिनो यदि जनस्य । दूरीकृताः खलु गुणैरुद्यानलता वनलताभिः ॥ १६ ॥ यावदेताश्छायामाश्रितः प्रतिपालयामि | ॥ इति विलोकयन्स्थितः ॥ ॥ ततः प्रविशति यथोक्तव्यापारा सह सखीभ्यां शकुन्तला ॥ 3 एका । हला सउन्तले । तत्तो वि तादकण्णस्स अस्समरुक्खआ पिअ त्ति तकेमि जेण णोमालिआकुसुमपरिपेलवा वि तुमं एदेसुं आलवालपूरणेसुं णिउत्ता । 6शकुन्तला । हला अणुसूए । ण केवलं तादस्स मिओओ ममावि सहो अरसिणेहो एदेसुं । ॥ इति वृक्षसेचनं नाटयति ॥ प्रियंवदा । सहेि सउन्तले । उदअं लम्भिदा एदे गिम्हआलकुसुमदाइणो 9अस्समरुक्खआ । इदाणेि आदिकन्तकुसुमसमए वि रुक्खए सिश्वम्ह । तेण हेि अणहिसंधिगरुओो धम्मो भविस्सदि । शकुन्तला । सहेि पिअंवदे । रमणीअं मन्तेसि । ॥ इति भूयो वृक्षसेचनं 12नाटयति । राजा । । आत्मगतम् ॥ कथमियं सा कण्वदुहिता शकुन्तला । ॥ सविस्मयम् ॥ प्रथमो ऽङ्कः [-1. 19.3 अहो । असाधुदशीं तत्रभवान्कण्वो य इमां वल्कलधारणे नियुङ्गे । इदं किलाव्याजमनोहरं वपु स्तपःकर्म साधयितुं य इच्छति । धुव स शमीलतां छेत्तुमृषिव्र्यवस्यति ॥ १७ ॥ भवतु । पादपान्तरितो विश्धस्तां तावदेनां पश्यामि । । इत्यपवार्ये स्थितः । शकुन्तला । हला अणुसूए । अदिपिणद्वेण एदिणा वकलेण पिअंबदाए 3दढं पीडिद म्हि । ता सिढिलेहि दाव णं । । अनुसूया शिथिलयति ॥ प्रियंवदा । । सहासम् । एत्थ दाव पओोहरवित्थारइत्तर्थ अत्तणो जोव्वणा रम्भ उवालहसु । 6राजा । सम्यगियमाह । इदमुपहितसूक्ष्मग्रन्थिना स्कन्धदेशे स्तनयुगपरिणाहाच्छादिना बल्कलेन । वपुरभिनवमस्याः पुष्यति स्वां न शोभां कुसुममिव पिनद्धं पाण्डुपलोदरेण ॥ १८ ॥ अथ वा काममप्रतिरूपमस्य वयसो वल्कलं न पुनरलंकारश्रियं न पुष्णाति । कुतः । सरसिजमनुविद्धं शैबलेनापि रम्यं मलिनमपि हिमांशोर्लक्ष्म लक्ष्मीं तनोति । इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी किमिव हि मधुराणां मण्डनं नाकृतीनाम् ॥ १९ ॥ शकुन्तला । ॥ अग्रतो ऽवलोक्य ॥ सहीओो । एस वादेरिदपलवङ्खलीहिं किं पि वाहरेदि विअ मं चूदरुक्खओो । ता जाव णं संभावेमि । 3॥ इति तथा करोति । [Digitized by (Google i. 19. 4-] प्रियंवदा । हला सउन्तले । इध जेव मुहुक्तअं चिट्ट । शकुन्तला । किं णिमित्तं । 6प्रियंवदा । तए समीवद्विदाए लदासणाधो विअ अअं चूदरुक्खओ पडिभादि । शकुन्तला । अदो जेव पिअंवद ति तुमं वुश्चसि । 9राजा । अवितथमाह मियंवदा । तथा खस्याः अधरः किसलयरागः कोमलविटपानुकारिणौ बाहू । कुसुममिव लोभनीयं यौवनमङ्गेषु संनद्धम् ॥ २० ॥ अनुसूया । हला सउन्तले । इअं सअंवरवहू सहआरस्स तए किदणा महेआ वणदोसिणि ति णोमालिआ । 3शकुन्तला । । उपगम्यावलोक्य च सहर्षम् ॥ हला अणुसूए । रमणीओो क्खु इमस्स पादवमिधुणस्स वदिअरो संवुत्तो । इअं णवकुसुमजोव्वणा णोमा लिआ अअं पि बद्धफलदाए उवभोअक्खमो सहआरो ति । ॥ इति 6 पश्यन्ती तिष्ठति ॥ प्रियंवदा । । सस्मितम् ॥ अणुसूए । जाणासि किं णिमित्तं सउन्तला पण दोसिणिं अदिमेत्तं पेक्खदि ति । 9 अनुसूया । ण क्लु विभावेमि । कधेहेि । प्रियंवदा । जधा वणदोसिणी सरिसेण पादवेण संगदा तधा अवि णाम अहं पि अत्तणो अणुरूपं वरं लहेअं ति । 12शकुन्तला । एस अत्तणो दे चित्तगदो मणोरधो । ॥ इति कलसमावर्जयति ॥ अनुसूया । हला सउन्तले । इअं तादकण्णेण तुमं विअ सहत्थसंवदिा माह्वीलदा । इमं विसुमरिदा सि । 15शकुन्तला । तदो अत्ताणअं पि विसुमरिस्सं । ।॥ लतामुपेत्यावलोक्य च सहर्षम् ॥ अच्छरीअं अच्छरीअं । पिअंवदे । पिअं दे णिवेदेमि । [Digitized by (Google प्रथमो ऽङ्कः प्रियंवदा । सहेि । किं मे पिअं । 18शकुन्तला । असमए क्खु एसा आ मूलादो मउलिदा माहवीलदा । उभे । । सत्वरमुपगम्य । सहि । सवं सवं । शकुन्तला । सच । किं ण पेक्खध । 21 प्रियंवदा । । सहर्ष निरूप्य ॥ तेण हि पडिप्पिअं दे णिवेदेमि । आसण्णपाणिग्गहणा सि तुमं । शकुन्तला । । सासूयम् ॥ पूर्ण एस दे अत्तगदो मणोरधो । 24 प्रियंवदा । ण क्खु परिहासेण भणामि । सुदं खु मए तादकण्णस्स मुहादो तुह कलाणसूअअं इदं णिमित्तं ति । अनुसूया । पिअंवदे । अदो जेव सउन्तला ससिणेहा माहवीलदं 27 सिञ्चदि । शकुन्तला । जदो मे बहिणिआ भोदि तदो किं ति ण सिविस्सं । ॥ इति कलसमावर्जयति ॥ 3०राजा । अपि नाम कुलपतेरियमसवर्णक्षेत्रसंभवा भवेत् ॥ अथ वा कृतं संदेहेन । असंशयं क्षत्रपरिग्रहक्षमा यदार्यमस्यामभिलाषि मे मनः । सतां हि संदेहपदेषु वस्तुषु तथापि तत्त्वत एनामुपलप्स्ये । शकुन्तला । । ससंभ्रमम् ॥ अम्मो । णोमालिअं उज्झिअ वअणं मे महुअरो 3 अहिलसदि ॥ इति भ्रमरबाधां रूपयति ॥ राजा । । सस्पृहम् ॥ यतो यतः षट्चरणो ऽभिवर्तते i.2.b-] अभिज्ञानशकुन्तले ततस्ततः प्रेरितवामलोचना विवर्तितधूरियमद्य शिक्षते भयादकामापि हि दृष्टिविभ्रमम् ॥ २२ ॥ अपि च । । सासूयमिव ॥ चलापाङ्गां दृष्टि स्पृशसि बहुशो वेपथुमतीं रहस्याख्यायीव खनसि मृदु कर्णान्तिकचरः । करं व्याधुन्वत्याः पिबसि रतिसर्वस्वमधरं वयं तत्त्वान्वेषान्मधुकर हतास्त्वं खलु कृती ॥ २३ ॥ शकुन्तला । हला । परित्ताअध मं इमिणा दुट्टमहुअरेण अभूिअमाणं । उभे । ॥ सस्मितम् ॥ काओ अम्हे परित्ताणे । एत्थ दाव दुस्सन्तं सुमर 3 जदो राअरक्खिदाई तवोवणा । राजा । अवसरः खल्वयमात्मानं दर्शयितुम् । न भेतव्यम् । । इत्यर्धेते ऽपवार्य ॥ एवं राजाहमिति परिज्ञानं भवेत् । भवतु । अतिथिसमाचारमबल 6म्बिष्ये। शकुन्तला । ण एसो दुव्विणीदो विरमदि । ता अण्णदो गमेिस्सं । ॥ पादान्तरे सदृष्टिविक्षेपम् ॥ हद्धी हद्धी । कधं इदो वेि मं अणुसरदि । ता 9परित्ता अध मं । राजा । । सत्वरमुपगम्य ॥ अाः । [1० कः पौरवे वसुमतीं शासति शासितरि दुर्विनीतानाम् । अयमाचरत्यविनयं मुग्धासु तपस्विकन्यासु ॥ २४ ॥ ॥ सर्वा राजानं दृष्टा किं चिदिव संभ्रान्ताः ॥ अनुसूया। अज्ज । ण किं पि अञ्चाहिदं । किं तु इअं णो पिअसही 3 महुअरेण आउलीअमाणा कादरीभूदा । ।॥ इति शकुन्तलां दर्शयति ॥ [Digitized by (Google प्रथमो ऽङ्कः [-1.24-27 राजा । ।॥ शकुन्तलामुपेत्य ॥ अपि तपो वर्धते । ॥ शकुन्तला ससाध्वसमवन तमुखी तिष्ठति ॥ 6 अनुसूया । इदाणिं अदिधिविसेसलम्भेण । प्रियंवदा । साअदं अज्जस्स । इला सउन्तले । गच्छ । उडआदो फल मिस्सं अग्धं । उबहर । इदं पि पादोद भविस्सदि । 9राजा । भवति । सूनृतयैव बाचा कृतमातिथ्यम् । अनुसूया । तेण हि इमस्सिं सहावसीदलाए सत्तबण्णवेदिआए उबविसिअ परिस्समं अवणेदु अज्जो । 12राजा। ननु यूयमप्यनेन धर्मकर्मणा परिश्रान्ताः । तन्मुहूर्तमुपविशत । प्रियंवदा । । जनान्तिकम् ॥ हला सउन्तले । उइदं णो दिधिपज्जुबासणं । ता एहि उवविसम्ह । ॥ इति सर्वा उपविशन्ति ॥ 15शकुन्तला। । आत्मगतम् ॥ किं णु क्खु इमं जणं पेक्खिअ तवोवणविरोहिणी विआरस्स गमणीअ म्हि संखुक्ता । राजा । ॥ सर्वा अवलोक्य । अहो । समानवयोरूपरमणीयं सौहार्दमत्रभव 18तीनाम् । प्रियंवदा । । जनान्तिकम् ॥ हला अणुसूए । को णु क्खु एसो दुरब गाहगम्भीराकेिदी महुरं आलवन्तो पहुत्तदक्खिण्णं वित्थारदि । 2ा अनुसूया । हला । ममावि कोदूहलं । पुच्छिस्सं दाव णं । । प्रकाशम् ॥ अज्जस्स महुरालावजणिदो विस्सम्भो मं आलावेदि । कदरो उण अजेण राएसिवंसो अलंकरी आदि कदरो वा देसो विरहपज्जुस्सुओ करी आदि । 24किं णिमित्तं अजेण सुउमारेण तोवणागमणपरिस्समे अप्पा उवणीदो ति। शकुन्तला । ॥ आत्मगतम् ॥ हिअअ । मा उत्तम्म । जं तए चिन्तिदं तं । अणुसूआ मन्तेदि । 27 राजा । ॥ स्वगतम् ॥ कथमिदानीमात्मानं निवेदयामि कथं वात्मनः i.24.28-] 3०धमारण्यामदमायातः । अभिज्ञानशकुन्तले परिहारं करोमि । ॥ विचिन्त्य ॥ भवत्वेवं तावत् । । प्रकाशम् ॥ भवति । वेदविदस्मि राज्ञः पौरवस्य नगरधर्माधिकारे नियुक्तः पुण्याश्रमदर्शनमसङ्गेन 12 अनुसूया । सणाधा धम्म आरिणो । । शकुन्तला शृङ्गारलज्जां नाटयति । सख्यौ । । उभयोराकारं विदित्वा जनान्तिकम् ॥ हला सउन्तले । जइ अज 3तादो इध संणिहिदो भवे । शकुन्तला । तदो किं भवे । उभे । तदो जीविदसव्वस्सेणावि इमं अदिधिविसेसं केिदत्थं करेदि । 36शकुन्तला । ॥ सकृतककोपम् ॥ अवेध । किं पि हिअए कदुआ मन्तेध । ण वो वअणं सुणिस्सं । राजा । वयमपि ताबद्भवत्यौ सखीगतं किं चित्पृच्छामः । 39उभे । अज्ज । अणुग्गहे वि अब्भत्थणा । राजा । तत्रभवान्कण्वः शाश्धते ब्रह्मणि वर्तते इयं च वः सखी तस्या त्मजेति कथमेतत् । 42 अनुसूया । सुणादु अजो । अत्थि कोसिओ ति गोत्तणामहेओ महप्प हावो राएसी । राजा । तत्रभवान्कौशिकः । 45 अनुसूया । तं सहीए पहवं अवगच्छ । उज्झिदसरीरसंवङ्कणाए उण तादकण्णो से पिदा । राजा । उज्झितशब्देन जनितं नः कुतूहलम् । तदा मूलाच्छेोतुमिच्छामः । 48 अनुसूया । सुणादु अज्जो । पुरा किल तस्स राएसिणो उग्गे तवसि वट्टमाणस्स कधं पि जादसङ्केहिं देहिं मेणआ णाम अच्छरा णिअम बिग्घ आरिणी पेसिदा । 13] प्रथमो ऽङ्कः [-.26.3 5ा राजा । अस्त्येतदन्यसमाधिभीरुत्वं देवानाम् । ततस्ततः । अनुसूया । तदो वसन्तोदारमणीए समए उम्मादइत्तमं ताए रूवं पेक्खिअ । ॥ इत्यधत्ते लज्जां नाटयति ॥ 54 राजा । पुरस्तादवगम्यत एव । सर्वथाप्सरःसंभवैषा । अनुसूया । अध इं ॥ राजा । उपपद्यते । मानुषीभ्यः कथं नु स्यादस्य रूपस्य संभवः । न प्रभातरलं ज्योतिरुदेति वसुधातलात् ॥ २५ ॥ ॥ शकुन्तला सत्रीडाधोमुखी तिष्ठति ॥ राजा । । आत्मगतम् ॥ हन्त । लघावकाशा में मनांरथाः । 3 प्रियंवदा । । समितं शकुन्तलां विलोक्य ॥ षुणो षि वतुकामो विअ अज्जो । ॥ शकुन्तला सखीमहल्या तर्जयति ॥ राजा । सम्यगुपलक्षितं भवत्या । अस्ति नः सुषस्तिश्रवणलोभादन्यदपि 6प्रष्टव्यम् । प्रियंवदा । तेण हि अलं विभारिदेण । अणिज्जन्तणणिओओो खु तव स्सिअणो । 9राजा । एतत्पृच्छामेि । वैखानसं किमनया व्रतमा मदाना व्यापाररोधि मदनस्य निषेवितव्यम् । अत्यन्तमेष सदृशेक्षणवलुभाभि राहो निवत्स्यति समं हरिणाङ्गनाभिः ॥ २६ ॥ प्रियंवदा । अज्ज । धम्माअरणपररूवसो अर्थ जणो । गुरुणो उण से अणुरू ववरप्पदाणे संकप्पो । 3राजा । ॥ आत्मगतं सहर्षम् ॥ [Digitized by (Google 1.27.a-] अभिज्ञानशकुन्तले भव हृदय साभिलाषं संप्रति संदेहनिर्णयो जातः । आशङ्कसे यदभिं तदिदं स्पर्शक्षमं रजम् ॥ २७ ॥ शकुन्तला । ॥ सरोषमिव ॥ अणुसूए । गमिस्सं अहं । अनुसूया । किं णिमित्तं । 3३शकुन्तला । इमं असंबद्धप्पलाविणिं पिअंबदं अज्जाए गोदमीए गदुअ णिवेदइस्सं । । इत्युत्तिष्ठति ॥ अनुसूया। सहि । ण जुत्तं अस्समवासिणो जणस्स केिदसकारं 6 दिधिविसेसं उज्झिअ सच्छन्दो गमणं । ।॥ शकुन्तला उत्तरमदत्वैव प्रस्थिता । राजा । । अपवार्य ॥ कथं गच्छति । ॥ उत्थाय जिघृक्षुरिवेच्छां निगृह्य ॥ अहो । चेष्टाप्रतिरूपिका कामिजनमनोवृत्तिः । अहं हि अनुयास्यन्मुनितनयां सहसा विनयेन वारितमसरः । खस्थानादचलन्नपि गत्वेव पुनः प्रतिनिवृत्तः ।। २८ ।। प्रियंवदा । । शकुन्तलामुपसृत्य ॥ हला चण्डि । ण लब्भदि गन्तुं । शकुन्तला । ॥ परिवृत्य सभूभङ्गम् ॥ किं ति । 3 प्रियंवदा । दुवे मे रुक्खसे अणके धारेसि । तेहिं दाव अत्ताणअं मोआवेहेि तदो गमिस्ससि । ॥ इति बलान्निवर्तयति ॥ राजा । वृक्षसेचनादेवात्रभवतीं परिश्रान्तामवगच्छामि । तथा खस्याः स्रस्तांसावतिमात्रलोहितलौ बाहू घटोत्क्षेपणा दद्यापि स्तनवेपथु जनयति श्वासः प्रमाणाधिकः । बद्धं कर्णशिरीषरोधि वदने घर्माम्भसा जालकं बन्धे स्रसिनि चैकहस्तयमिताः पर्याकुला मूर्धजाः ॥ २९ ॥ तदहमेनामनृणां करोमि । । इत्यझुरीयकं ददाति । सख्यौ प्रतिगृह्य नामाक्षराणि वाचयित्वा च परस्परमवलोकयतः ॥ 3राजा । अलमन्यथासंभावनया । राज्ञः प्रतिग्रहो ऽयम् । 0.८०० (Google 15] प्रथमो ऽङ्कः प्रियंवदा । तेण हि णारिहृदि इमं अकुरीअविओअं काढुं अज्जो । अजस्स वअणादो ज्जेव अरिणा एसा भोदु । 6 अनुसूया । हला सउन्तले । मोआविदा सि अणुकम्पिणा अजेण अध वा महाराएण । ता कहेिं दाणिं गमिस्ससि । शकुन्तला । ॥ आत्मगतम् ॥ ण एदं परिहरिस्सं जइ अत्तणो पहवे । 9प्रियंवदा । संपदं किं ण गच्छी अदि । शकुन्तला । इदाणिं पि किं तुह आअक्त म्हि । जदा मे रोआदि तदा गमिस्सं । 12 राजा । ॥ शकुन्तलां विलोकयन्नात्मगतम् ॥ किं नु खलु यथा वयमस्यामे वमियमप्यस्मान्मति स्यात् । अथ वा लब्धावकाशा मे मनोवृत्तिः । वाचं न मिश्रयति यद्यपि मद्वचोभिः कर्ण ददात्यवहिता मयि भाषमाणे । कामं न तिष्ठति मदाननसंमुखीयं भूयिष्ठमन्यविषया न तु दृष्टिरस्याः ॥ ३० ॥ नेपथ्ये । भो भोस्तपस्विनः । तपोवनसंनिहितसत्त्वरक्षणाय सज्जीभवन्तु भवन्तः । प्रत्यासन्नः किल मृगयाविहारी पार्थिवो दुःषन्तः । तुरगखुरहतस्तथा हि रेणुर्विटपनिषक्तजलावल्कलेषु । पतति परिणतारुणमकाशः शलभसमूह इवाश्रमदुमेषु ॥ ३१ ॥ राजा।। खगतम् ॥ अहो धिक् । कथं मदन्वेषिणः सैनिकास्तपोवनमभिरुन्धन्ति। पुनर्नेपथ्ये । भो भोस्तपखिनः । पर्याकुलीकुर्वन्द्धस्त्रीकुमारकानेष प्राप्तः तीव्राघातादभिमुखतरुस्कन्धभप्रैकदन्त [–1.32.d मूर्ती विघ्रस्तपस इव नो भिन्नसारङ्गयूथो धर्मारण्यं विरुजति गजः स्यन्दनालोकभीतः ॥ ३२ ॥ i.32. 1-] अभिज्ञानशकुन्तले प्रथमो ऽङ्कः [16 ॥ सर्वाः श्रुत्वा ससंभ्रममुत्तिष्ठन्ति ॥ राजा । अहो धिक्। कथमपराद्धस्तपस्विनामस्मि । भवतु तावत् । प्रतिगच्छामि। 3सख्यौ । महाभाअ । इमिणा हत्थिसंभमेण पज्जाउलाओो म्ह । ता अणुजाणाहि णो उडअगमणे । अनुसूया । ॥ शकुन्तलां प्रति ॥ हला सउन्तले । आउला अज्जा गोदमी 6भविस्सदि । ता एहि । सिग्धं एकत्थाओो होम्ह । शकुन्तला।॥ गतिसंरोधं रूपयित्वा। हद्धी हद्धी । ऊरुत्थम्भविअल म्हि संवुत्ता । राजा । खैरं खैरं गच्छन्तु भवत्यः । वयमप्याश्रमबाधा यथा न भवति 9तथा प्रयतिष्यामहे । सख्यौ । महाभाअ । विदिदभूइट्टो सि । णं संपदं जं उवआरमज्झत्थदाए अवरद्धाओ म्ह तं मरिसेसि । असंभाविदसकारं भूओ वि पञ्चवेक्खणणिमित्तं 12 सपरिहारं अज्जं विण्णवेमो । राजा । मा मैवम् । दर्शनेनैवात्रभवतीनां पुरस्कृतो ऽस्मि । शकुन्तला । अहिणवकुससूइपरिक्खदं मे चलणं कुरुवअसाहापरिलग्गं च 15मे वकलं । ता पडिवालेध मं जाव णं मोआवेमि । ॥ इति राजानमवलोकयन्ती सह् सखीभ्यां निष्क्रान्ता ॥ राजा । । निःश्वस्य । गताः सर्वाः । भवतु । अहमपि गच्छामि । 18शकुन्तलादर्शनादेव मन्दौत्सुक्यो ऽस्मि नगरगमनं प्रति । यावदनुयात्रि कानतिदूरे तपोवनस्य निवेशयामि । न खलु शक्तो ऽस्मि शकुन्तलाव्या पारादात्मानं निवर्तयितुम् । कुतः । गच्छति पुरः शरीरं धावति पश्चादसंस्थितं चेतः । चीनांशुकमिव केतोः प्रतिवातं नीयमानस्य ॥ ३३ ॥ ॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे ॥ ॥ इत्याखेटको नाम प्रथमो ऽङ्कः ॥ 17] [-i. 1.b ॥ ततः प्रविशति विदूषकः ॥ विदूषकः । । निःश्वस्य । ही माणहे भो । हृदो म्हि एदस्स मेिअआसीलस्स 3रणो व अस्सभावेण णिव्विण्णो । अअं मिओ अअं वराहो त्ति मज्झंदिणे वि गिम्हे विरलपादवच्छा आसुं वणराईसुं आहिण्डिआ पत्तसंकरकसाअ विरसाई उण्हकडुआई पिवी अन्ति गिरिणदीसलिलाई । अणि अदवेलं च 6उण्हुण्हं मंसं भुञ्जीअदि । तुरअगआणं च सद्देण रतिं पि णत्थि पकामसुइदव्वं । महन्ते जेव पधूसे दासीएपुत्तेहिं साउणिअलुद्धेहिं कण्णोव घादिणा वणगमणकोलाहलेण पोधी आमि । एत्तिकेणावि दाव पीडा 9ण वुत्ता जदो गण्डस्स उवरि विप्फोडओ संवुत्तो । जेण किल अम्हेसुं अवहीणेसुं तत्थभवदा मिआणुसारिणा अस्समपदं पविटेण मम अधण्णदाए सउन्तला णाम का वि तावसकण्णआ । दिट्टा । तं पेक्खिअ संपदं 12णअरगमणस्स कधं पि ण करेदि । एदं जेव चिन्तअन्तस्स मम पहादा अच्छीसुं र अणी । ता का गदी । जाव णं केिदाआरपरिकम्मं पिअवअस्सं पेक्खामि । ॥ परिक्रम्यावलोक्य च ॥ एसो बाणासणहत्थो हिअअणिहिद 15पिअअणो वणपुप्फमालाधारी इदो जेव आअच्छदि पिअवअस्सो । भोदु । अङ्गामद्दविअलो भविअ चिट्टिस्सं । एवं पि णाम विस्सामं लहेअं । ॥ इति दण्डकाष्ठमवलम्ब्य स्थितः । 18॥ ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टो राजा ॥ राजा । ॥ आत्मगतम् ॥ कामं मिया न सुलभा मनस्तु तद्भावदर्शनाश्चासि । अकृतार्थे ऽपि मनसिजे रतिमुभयप्रार्थना कुरुते ॥ १ ॥ 0.०१० (Google i. 1.1 –] अभिज्ञानशकुन्तले [18 ॥ स्मितं कृत्वा ॥ एवमात्माभिप्रायसंभावितेष्टजनचित्तदृत्तिः प्रार्थयित। विम लभ्यते । कुतः । स्निग्ध वीक्षितमन्यतो ऽपि नयने यत्प्रेरयन्त्या तया यातं यच नितम्बयोर्गुरुतया मन्दं विलासादिव । मा गा इत्युपरुद्रया यदपि तत्सासूयमुक्ता सखी सर्वं तत्किल मत्परायणमहो कामः खतां पश्यति ॥ २ ॥ विदूषकः । ॥ तथा स्थित एव । भो राअं । ण मे हत्थो पसरदि । वाआमेत्तकेण जआावी असि । 3राजा । ॥ विलोक्य सस्मितम् ॥ कुतो ऽयं गात्रोपघातः । विदूषकः । कर्ष कुदो ति । सअं जेव अच्छिं भञ्जिअ अस्सुकारणं पुच्छसि । 6राजा । न खल्ववगच्छामि । भिन्नार्थमभिधीयताम् । विदूषकः । जं वेदसो खुजस्स लीलं विडम्बेदि तं किं अत्तणो पहावेण अध णदीवेअस्स । 9राजा । नदीवेगस्तत्र कारणम् । विदूषकः । ममावि भवं । राजा । कथमिव । 12विदूषकः । जुत्तं णाम एदं जं तए रज्जकज्जाई तादिसं च अक्खलिदपदं पदेसं उज्झिअ वणचरबित्तिणा भबिदब्वं ति । किं एत्थ मन्ती अदु । अहं उण बम्हणो पचहं साबदाणुसरणेहिं संखोहिदसंधिबन्धणाणं अत्तणो 15 अङ्गाणं अणीसो म्हि । ता पसीद । एकाहं दाव बिस्समीअदु । राजा । । खगतम् ॥ अयमेवमाह । ममापि कण्वसुतामनुस्मृत्य मृगयां प्रति निरुत्सुकं चेतः । तथा हि न नमयितुमधिज्यमुत्सहिष्ये धनुरिदमाहितसायकं मृगेषु । 0.८०० (Google 19] द्वितीयो ऽङ्कः [-i.4.d सहवसतिमुपेत्य यैः प्रियायाः कृत इव लोचनकान्तिसंविभागः ॥ ३ ॥ विदूषकः । । राजानमवलोक्य ॥ अत्थभवं किं पि हिअए कदुआ मन्तेदि । अरण्णे क्खु मए रुदिदं । 3राजा । । सस्मितम् । किमन्यत् । अनतिक्रमणीयं सुहृद्राक्यमिति स्थितो ऽस्मि । विदूषकः । । सपरितोषम् ॥ तेण हि चिरं मे जीव । । इत्युत्थातुमिच्छति ॥ 6राजा । तिष्ठ । शृणु मे सावशेषं वचः । विदूषकः । आणबेदु भवं । राजा । विश्रान्तेन भवता ममान्यस्मिमनायासे कर्मणि सहायेन भवितव्यम्। 9विदूषकः । किं मोद अखजिआए । राजा । यद्वक्ष्यामि । विदूषकः । गहिदो खणो । 12-राजा । कः को ऽत्र भोः । प्रविश्य दौवारिकः । आणवेदु भट्टा । राजा । रैवतक । सेनापतिस्तावदाहूयताम् । 15दौवारिकः । तधा । ॥ इति निष्क्रम्य पुनः सेनापतिना सह प्रविश्य ॥ एदु एदु अजो । एस आलावदिण्णकण्णो भट्टा इदो जेव चिट्टदि । उवसप्पदु णं अजो । 18सेनापतिः । । राजानमवलोक्य खगतम् ॥ कथं दृष्टदोषापि मृगवा स्वामिनि केवलं गुणायैव संदृत्ता । तथा हि देवः अनवरतधनुज्यस्फालनक्रूरकर्मा रविकिरणसहिष्णुः खेदलेशैरभिन्न अपचितमपि गात्रं व्यायतत्वादलक्ष्यं गिरिचर इव नागः प्राणसारं बिभर्ति ॥ ४ ॥ Dated b (Google अभिज्ञानशकुन्तले ॥ उपगम्य ॥ जयति जयति खामी । खामिन् । गृहीतमृगप्रचारसूचितश्चा पद्मरण्यम् । तत्किमन्यदनुष्ठीयताम्। 3राजा । भद्रसेन । भग्रोत्साहः कृतो ऽस्मि मृगयापवादिना माधव्येन । सेनापतिः । । अपवार्य ॥ सखे माधव्य । दृढप्रतिज्ञो भव । अहं तावत्स्वा मिनश्चित्तमनुवर्तिष्ये । । प्रकाशम् ॥ देव । मलपत्येष वैधेयः । ननु प्रभुरेव 6निदर्शनम् । पश्यतु देवः । मेदश्छेदकृशोदरं लघु भवत्युत्साहयोग्यं वपुः सत्त्वानामपि लक्ष्यते विकृतिमचित्तं भयक्रोधयोः । उत्कर्षः स च धन्विनां यदिषवः सिध्यन्ति लक्ष्ये चले मिथ्या हि व्यसनं वदन्ति मृगयामीदृग्विनोदः कुतः ॥ ५ ॥ विदूषकः । । सरोषम् ॥ अवेहि रे उच्छाहइत्तआ अवेहि । अत्थभवं पइदिं आवण्णो । तुमं दाव दासीएपुत्तो अडईदो अडई आहिण्ड जाव सञ्जाल 3 मिअलोलुवस्स कस्स वि जुण्णरिच्छस्स सुहे णिवडिदो होसि । राजा । भद्रसेन । आश्रमसंनिकृष्टे स्थितो ऽस्मीति वचस्ते नाभिनन्दामि । अद्य तावत् गाहन्तां महिषा निपानसलिलं शृशैर्मुहुस्ताडितं छायाबद्धकदम्बक मृगकुल रामन्थमभ्यस्यतु । विस्रब्धैः क्रियतां वराहपतिभिर्मुस्ताक्षतिः पल्वले विश्रामं लभतामिदं च शिथिलज्याबन्धमस्मद्धनुः ॥ ६ ॥ सेनापतिः । यथा प्रभविष्णवे रोचते । राजा । तेन हि निवर्तय पूर्वगतान्धनुग्रहिणः । यथा च सैनिकास्तपोवनं 3नाभिरुन्धन्ति दूरात्परिहरन्ति च तथा निषेद्धव्याः । पश्य । [20 गूढं हि दाहात्मकमस्ति तेजः । 2 ] स्पर्शीनुकूला अपि सूर्यकान्ता स्ते ह्यन्यतेजोभिभवाद्दन्ति ।। ७ ।। सेनापतिः । यथाज्ञापयति खामी । विदूषकः । भो उच्छाहइत्त आ । णिकम णिकम । । सेनापतिर्निष्क्रान्तः ॥ 3राजा । ॥ परिजनमवलोक्य ॥ मृगयाबेषमपनयन्तु भवन्तः । रैवतक । त्वमपि द्वितीयो ऽङ्क रैवतकः । जं महाराओो आणवेदि । ।॥ इति निष्क्रान्तः ॥ 6विदूषकः । केिदं भवदा णिम्मक्खिजअं । ता इमस्सिं पादवच्छाआरिइद विदाणसणाधे सिलादले उबविसदु भवं जाव अहं पि सुहासीणो होमि । राजा । गच्छाप्रतः । 9विदूषकः । एदु एदु भवं । । उभौ परिक्रम्योपविष्टौ ॥ राजा । सखे माधव्य । अनवाप्तचक्षुःफलो ऽसि पेन त्वया द्रष्टव्यानां पर न दृष्टम् 12 विदूषकः । णं भवं जेव मे अग्गदो वदृदि । राजा । सर्वः खलु कान्तमात्मानं पश्यति । अहं तु तामेवाश्रमललामभूतां शकुन्तलामधिकृत्य ब्रवीमि । 15विदूषकः । । खगतम् ॥ भोदु । ण से पसरं वङ्काइस्सं । । प्रकाशम् ॥ भो । जदो सा तावसकण्णआ अणब्भत्थणी आा तदो ताए किं दिट्टाए । । 3राजा । निराकृतनिमेषाभिनेत्रपङ्गिभिरुन्मुखः । नवामिन्दुकलां लोकः केन भावेन पश्यति ॥ ८ ॥ न च परिहार्ये वस्तुनि दुःषन्तस्य मनः प्रवर्तते । विदूषकः । ता कषेहि । [-i.8.5 Dated b (Google i.9.a-] 22 ललिताप्सरोभवं किल मुनेरपत्यं तदुज्झिताधिगतम् । अर्कस्योपरि शिथिलं च्युतमिव नवमालिकाकुसुमम् ॥ ९ ॥ विदूषकः । ॥ विहस्य । भो । जधा कस्स वि पिण्डखज्जूरेहिं उब्वेइदस्स तिन्तिडिआए सद्धा भोदि तधा अन्तेउरइत्थीरदणपरिभोइणो भवदो इअं 3पत्थणा । राजा । सखे । न तावदेनां पश्यसि येन त्वमेवंवादी । विदूषकः । तं खु रमणीअं णाम जं भवदो वि बिम्हअं उप्पादेदि । 6राजा । वयस्य । किं बहुना । चिते निवेश्य परिकल्पितसर्वयोगा श्रूपोचयेन महता मनसा कृता नु । खीरत्रसृष्टिरपरा प्रतिभाति सा मे धातुर्विभुत्वमनुचिन्त्य वपुश्च तस्याः ॥ १० ॥ विदूषकः । सव्वधा पञ्चादेसो क्खु सा रूववदीर्ण । राजा । इदं च मे मनसि वर्तते । अनाघ्रातं पुष्पं किसलयमललूनं कररुहै रनामुत्तं रत्रं मधु नवमनास्वादितरसम् । अखण्डं पुण्यानां फलमिव च तद्वपमनघं न जाने भोक्तारं कमिह समुपस्थास्यति भुवि ॥ ११ ॥ विदूषकः । तेण हेि लहुं लहुं गच्छदु भवं मा दाव सा तवस्सिणी कस्स वि इङ्गुदीतेलचिकणसीसस्स हत्थे णिवडिस्सदि । 3राजा । परवर्ती खलु तत्रभवती न च संनिहितगुरुजना । विदूषकः । अध तुह उवरि कीदिसो उण से चित्तराओ । राजा । वयस्य । स्वभावादप्रगल्भास्तपस्विकन्यकाः । तथापि अभिमुखे मयि संठ्ठतमीक्षितं 23] द्वितीयो ऽङ्कः [-i. 14.5 हसितमन्यनिमित्तकथोदयम् । विनयवारितवृत्तिरतस्तया न मदनो विठ्ठतो न च संछतः ॥ १२ ॥ विदूषकः । किं णु क्खु दिट्टमेत्तस्स जेव भबदो अङ्क आरोहदु । राजा । सखीभ्यां मिथःप्रस्थाने पुनस्तत्रभवत्या मवि भूयिष्ठमाविष्कृतो 3 भावः । तथा हेि दर्भाडुरेण चरणः क्षत इत्वकाण्डे तन्वी स्थिता कति चिदेव पदानि गत्वा । आसीद्वित्तवदना च विमोचयन्ती शाखासु वल्कलमसक्तमपि दुमाणाम् ॥ १३ ॥ विदूषकः । गहिदपाधेओो केिदो सि ताए। ता अणुरतं तवोवणे तुमं तकेमि । राजा । सखे । चिन्तय तावत्केनापदेशेन पुनराश्रमपदं गच्छामः । 3 विदूषकः । को अवरो अवदेसो । यं भवं राआ । राजा । ततः किम् । विदूषकः । णीबारछट्टभाअं मे ताक्सा उवहरन्तु त् ि। 6राजा । मूर्ख । अन्यमेव भागमेते तपस्विनो निर्वपन्ति यो रजराशीनपि विहावाभिनन्यते । पश्व । यदुत्तिष्ठति वर्णेभ्यो नृषाणां क्षयि तद्धनम् । तपःषड्भागमक्षय्यं ददत्यारण्यका हि नः ॥ १४ ॥ नेपथ्ये । हन्त । सिद्धार्थौं खः । राजा। ॥ आकण्यै ॥ अये । धीरप्रशान्तः खरः । तत्तपखिभिर्भवितव्यम् । 3प्रविश्य दौवारिकः । जअदु जअदु भट्टा । एदे क्खु दुवे इसिकुमार आ पडिहारभूमेिं उवद्विदा । राजा । अविलम्बितं प्रवेशय । [Digitized by (Google i. 14.6-] अभिज्ञानशकुन्तले [24 6दैौवारिकः । जं भट्टा आणवेदि।। इति निष्क्रम्य ऋषिकुमारकाभ्यां सह प्रविश्य च ॥ इदो इदो एध । एकः । । राजानमवलोक्य ॥ अहो । दीप्तिमतो ऽपि विश्वसनीयता वपुषः । 9 अथ वा । उपपन्नमेवैतदृषिकल्पे राजनि । कुतः । अध्याक्रान्ता वसतिरमुनाप्याश्रमे सर्वभोग्ये रक्षायोगादयमपि तपः प्रत्यहं संचिनोति । अस्यापि द्यां स्पृशति वशिनश्चारणद्वन्द्वगीतः पुण्यः शब्दो मुनिरिति मुहुः केवलं राजपूर्वः ॥ १५ ॥ द्वितीयः । सखे । अयं स बलभित्सखो दुःषन्तः । अथ किम् । 3 द्वितीयः । तेन हेि नैतचित्रं यदयमुदधिश्यामसीमां धरित्री मेकः कृत्स्नां नगरपरिघप्रांशुबाहुनक्ति । आशंसन्ते समितिषु सुराः सक्तवैरा हि दैत्यै रस्याधिज्ये धनुषि विजयं पौरुहूते च वज्र ॥ १६ ॥ उभौ । । उपेत्य । विजयस्ख राजन् । राजा । । आसनादुत्थाय । अभिवादये भवन्तौ । 3ऋषी । स्वस्ति भवते । ॥ इति फलान्युपनयतः ॥ राजा । । सप्रणामं प्रतिगृह्य ॥ आगमनप्रयोजनं ज्ञातुमिच्छामि । ऋषी । विदितो भवानिह स्थितस्तपस्विभिस्ते च भवन्तमभ्यर्थयन्ते । 6राजा । किमाज्ञापयन्ति । ऋषी । तत्रभवतः कुलपतेरसांनिध्याद्रक्षांसि नस्तपोविन्नामुत्पादयन्ति । तत्क तिपयरात्रं सारथिद्वितीयेन भवता सनार्थीक्रियतामाश्रम इति । 9राजा । अनुगृहीतो ऽस्मि । 25] द्वितीयो ऽङ्गः i. 17. 18 विदूषकः । ॥ अपवार्य । अअं दाणिं दे अणुऊलो गलहत्थो । राजा । रैवतक । उच्यतामस्मत्सारथिः सबाणकार्मुकं रथमुपस्थापयेति । 12रैवतकः । जं देवो आणवेदि । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ ऋषी । अनुकारिणि पूर्वेषां युक्तरूपमिदं स्वयि । आपणाभयसखेषु दीक्षिताः खलु पौरवाः ॥ १७ ॥ राजा । गच्छतां भवन्तौ । अहमप्यनुपदमागत एव । ऋषी । विजयस्व । ॥ इति निष्क्रान्तौ ॥ 3राजा । माधव्य । अप्यस्ति ते शकुन्तलादर्शनं प्रति कुतूहलम् । विदूषकः । पढमं अपरिबाधं आसि । संपदं रक्खसवुत्तन्तेण सपरिवाधं । राजा । मा भैषीः । ननु मत्समीप एव वर्तिष्यसे । 6विदूषकः । एसो क्खु तुह चकरक्खी भूदो म्हि । प्रविश्य दैौवारिकः । सज्जो रधो भट्टिणो विजअपत्थाणं अवेक्खदि । एसो उण ण अरादो देवीणं सआसादो करभओो आअदो । 9राजा । । सादरम् ॥ किमार्याभिः प्रेषितः । दौवारिकः । अध इं । राजा । तेन हि मवेश्यताम् । 12दैौवारिकः । । निष्क्रम्य पुनः करभकेण सह प्रविश्य ॥ करभआ । एसो भट्टा । उवसप्पदु भव । करभकः । । प्रणम्य च ॥ जअदु जअदु भट्टा । देवीओ विण्ण उपस्मृत्य । 15वेन्ति । राजा । किमाज्ञापयन्ति । करभकः । आगामिचदुदिअसे पुक्तपिण्डपारणो णाम उववासो भविस्सदि । 18तत्थ दीहाउणा अवस्सं अम्हे संभाविदव्वाओ ति । [0igitized by i. 17. 19-] अभिज्ञानशकुन्तले दितीयोऽङ्गः [26 राजा । इतस्तपखिकार्यमितो गुरुजनाज्ञा। उभयमप्यनतिक्रमणीयम् । तत्किमत्र 2ा विदूषकः । । विहस्य । भो । तिसङ्क विअ अन्तरा चिट्ट । राजा । सत्यमाकुलीकृतो ऽस्मि । कृत्ययोर्भिन्नदेशत्वाद्वैधीभवति मे मनः । पुरः प्रतिहतं शैले स्रोतः स्रौतोवहं यथा ॥ १८ ॥ ॥ विचिन्त्य ॥ सखे । त्वमार्याभिः पुत्र इब गृहीतः । स भवानितः प्रतिनिवृत्य तपखिकार्यव्यग्रतामस्माकं निवेद्य तत्रभवतीनां पुत्रकार्यमनुष्ठातुमर्हति । 3 विदूषकः । भो । मा रक्खसभीरुअं मै अवगच्छ । राजा । ॥ मितं कृत्वा ॥ भो महाब्राह्मण । कथमिदं त्वयि संभाव्यते । विदूषकः । तेण हि राआणुओ विअ गन्तुं इच्छामि । 6राजा । ननु तपोवनोपरोधः परिहरणीय इति सर्वानेवानुयात्रिकांस्त्वयैव सह मेषयामि । विदूषकः । ॥ सगर्वम् ॥ ही ही । जुअराओो म्हि संवुत्तो । 9राजा । ॥ आत्मगतम् ॥ चपलो ऽयं बटुः कदा चिदिमामस्मत्प्रार्थनाम न्तःपुरेभ्यो निवेदयेत् । भवत्वेवं तावत् । । विदूषकं हस्ते गृहीत्वा प्रकाशम् । सखे माघव्य । ऋषिगौरवादाश्रमपदं गच्छामि । न खलु सत्यमेव 12तापसकन्यायामभिलाषो मे । पश्य । क वयं क परोक्षमन्मथो मृगशावैः सह वर्धितो जनः । परिहासविकल्पितं सखे परमार्थेन न गृह्यतां वचः ॥ १९ ॥ विदूषकः । एवं णेदं । ॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे ॥ 3 ॥ इत्याख्यानगुप्तिर्नाम द्वितीयो ऽङ्गः ॥ 27] ॥ ततः प्रविशति कुशानादाय यजमानशिष्यः ॥ शिष्यः । । विचिन्त्य सविस्मयम् । अहो । महामभावो राजा दुःषन्तः । येन 3प्रविष्टमात्र एवात्रभवति निरुपप्लवानि नः कार्याणि संवृत्तानि । का कथा बाणसंधाने ज्याशब्देनैव दूरतः । हुंकारेणेव धनुषः स हि विघ्रान्व्यपोहति ॥ १ ॥ यावदिमान्वेदीसंस्तरणार्थ दर्भानृत्विग्भ्य उपहरामि । ॥ परिक्रम्यावलोक्य च आकाशे ॥ भियंवदे । कस्येदमुशीरानुलेपनं मृणालवन्ति च नलिनीदलानि 3नीयन्ते । ॥ आकण्र्य ॥ किं ब्रवीषि । आतपलङ्गनाद्धलवदसुस्थशरीरा शकुन्तला । तस्याः शरीरनिर्वापणायेति । प्रियंवदे । यन्नादुपचर्यताम् । सा । हि तत्रभवतः कुलपतेरुजूसितम् । अहमपि वैतानं शान्त्युदकमस्या एव 6गौतमीहस्ते विसर्जयिष्यामि । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ ॥ प्रवेशकः ॥ । [-i. 3.b ॥ ततः प्रविशति मदनाबखो राजा ॥ 9राजा । । सचिन्तं निःश्वस्य । जाने तपसो वीर्य सा वाला परवतीति मे विदितम् । न च निन्नादिव सलिलं निवर्तते मे ततो हृदयम् ॥ २ ॥ भगवन्मन्मथ । कुतस्ते कुसुमायुधस्य सतस्तैक्ष्ण्यमेतत् । । स्मृत्वा ॥ अ आं ३ज्ञातम् । अद्यापि नूनं हरकोपवि स्त्वयि ज्वलत्यौर्व इवाम्बुराशौ । 0a० (Google अभिज्ञानशकुन्तले [28 त्वमन्यथा मन्मथ मद्विधानां भस्मावशेषः कथमेवमुष्णः ॥ ३ ॥ अपि च । त्वया चन्द्रमसा च विश्वसनीयाभ्यामभिसंधीयते कामिसार्थः । कुतः । तव कुसुमशरत्वं शीतरश्मित्वमिन्दो यमिदमयथार्थ दृश्यते मद्विधेषु । विसृजति हिमगभैरन्निमिन्दुर्मयूखै स्त्वमपि कुसुमबाणान्वज्रसारीकरोषि ।। ४ ।। अथ वा । अनिशमपि मकरकेतुर्मनसो रुजमावहन्नभिमतो मे । यदि मदिरायतनयनां तामधिकृत्य प्रहरतीति ॥ ५ ॥ भगवन् । एवमुपालब्धस्य ते न मां मत्यनुक्रोशः । वृथैव संकल्पशतैरजस्र मनङ्ग नीतो ऽसि मयातिदृद्धिम् । आकृष्य चापं श्रवणोपकण्ठे मय्येव युक्तस्तव बाणमोक्षः ॥ ६॥ क नु खलु निरस्तवित्रैस्तपखिभिरनुज्ञातः खिन्नमात्मानं विनोदयानि । ॥ निःश्वस्य ॥ न च भियादर्शनादृते शरणमन्यत् । । ऊध्र्वमवलोक्य ॥ 3 इमामुग्रातपां वेलां प्रायेण लताबलयवत्सु मालिनीतीरेषु ससखीजना तत्र भवती गमयति । भवतु । तत्रैव गच्छामि । । परिक्रम्यावलोक्य च ॥ अनया बालपादपवीथ्या सुतनुरचिरगतेति तर्कयामि । कुतः । संमीलन्ति न तावद्धन्धनकोशास्तयावचितपुष्पाः । क्षीरस्निग्धाश्वामी दृश्यन्ते किसलयच्छेदा ॥ ७ ॥ ॥ स्पर्श रूपयित्वा ॥ अहो । प्रबातसुभगो ऽयं वनोद्देशः । Dated b (Google 29 ] तृतीयो ऽङ्कः शक्यो ऽरविन्दसुरभिः कणबाही मालिनीतरङ्गाणाम् । अप्रैरनङ्गततैर्निर्दयमालिङ्गितुं पवनः ॥ ८ ॥ ॥ विलोक्य ॥ हन्त । अखिमेव वेतसलतामण्डपे भवितव्यं शकुन्तलया । तथा हेि अभ्युमता पुरस्तादवगाढा जघनगौरवात्पश्चात् । द्वारे ऽस्य पाण्डुसिकते पदपङ्किटेश्यते ऽभिनवा ।। ९ ।। यावद्विटपान्तरेणावलोकयामि । । तथा कृत्वा सहर्षम् ॥ अये । लब्धं नेत्र निर्वाणम् । एषा मनोरथभिया मे कुसुमास्तरणशिलापट्टमधिशयाना सखी 3भ्यामुपास्यते । भवतु । शृणोमि तावदासां विस्रम्भकथितानि । ॥ इति विलोकयन्स्थितः । ॥ ततः प्रविशति सह सखीभ्यां शकुन्तला ॥ 6सख्यौ । । उपवीज्य । हला सउन्तले । अवि सुहा अदि दे णलिणीवत्तवादो । शकुन्तला । । सखेदम् ॥ किं बीअ अन्ति मं पिअसहीओो । । उभे सविषादं परस्परमवलोकयतः ॥ 9राजा । बलवदसुस्थशरीरा तत्रभवती दृश्यते । । सवितर्कम् ॥ तत्किमय मातपदोषः स्यादुत यथा मे मनसि वर्तते । ॥ विचिन्त्य । अथ वा कृतं संदेहेन । स्तनन्यस्तोशीरं प्रशिथिलमृणालैकवलयं मियायाः साबाधं तदपि कमनीयं वपुरिदम् । समस्तापः कामं मनसिजनिदाघमसरयो - नै तु ग्रीष्मस्यैवंसुभगमपराद्धं युवतिषु ॥ १० ॥ प्रियंवदा । । जनान्तिकम् । अणुसूए । तस्स राएसिणो पढमदंसणादो अभिज्ञानशकुन्तले [3० आरम्भिअ पज्जुस्सुअमणा सउन्तला । ण क्खु से अण्णणिमित्तो आदङ्को अनुसूया । ममावि एरिसी आसङ्का । भोदु । पुच्छिस्सं । सहि । पुच्छिदब्वा सि किं पि । बलीओ क्खु अङ्गसंतावो । 6राजा । वक्तव्यमेव शशिकरविशदान्यस्यास्तथा हि दुःसहनिदाघशंसीनि । भिन्नानि श्यामिकया मृणालनिर्माणवलयानि ॥ ११ ॥ शकुन्तला । । पूर्वार्धेन शयनादुत्थाय ॥ हला । भण जं वक्तुकामा सि । अनुसूया । हला सउन्तले । अणब्भन्तराओो अम्हे मणोगदस्स दे वुत्त 3न्तस्स । किं तु जादिसी इदिहासकधाणुबन्धेसुं काम अमाणाणं अवत्था सुणी अदि तादिसी तुह ति तकेमि । ता कधेहि किं णिमित्तं दे अअं आआसो । विश्रारं परमत्थदो अआणिअ अणारम्भो किल पडीआरस्स । 6राजा । अनुसूययापि मदीपस्तकों ऽनुगतः । शकुन्तला । बलीओ क्खु मे आआासो । ण सहसा सकणोमि णिवेदितुं । प्रियंवदा । सहि । सुटु क्खु एसा भणादि । किं एदं अत्तणो उबद्दवं 9णिगूहसि । अणुदिअसं च परिहीअसि अङ्गेसुं । केवलं लावण्णमई छाआ तुमं ण सुवेदि । राजा । अबितथमाह प्रियंवदा । तथा खस्याः क्षामक्षामकपोलमाननपुरः काठिन्यमुक्तस्तनं मध्यः कान्ततरः प्रकामबिनतावंसौ छविः पाण्डरा । शोच्या च प्रियदर्शना च मदनग्लानेयमालक्ष्यते पलाणामिव शोषणेन मरुता स्पृष्टा लता माधवी ॥ १२ ॥ शकुन्तला । । निःश्वस्य । कस्स वा अण्णस्स कधइस्सं । किं तु आआ सइतिआ वो भविस्सं । 0.८०० (Google 31] राजा । तृतीयो ऽङ्गः 3उभे । सहि । अदो जेव णो णिब्बन्धो । संविभक्तं खु दुक्खं सज्झवे अणं भोदि । [-i. I4.8 पृष्टा जनेन समदुःखसुखेन वाला नेयं न वक्ष्यति मनोगतमाधिहेतुम् । दृष्टो निवृत्य बहुशो ऽप्यनया सतृष्ण मत्रोत्तरश्रवणकातरतां गतो ऽस्मि ॥ १३ ॥ शकुन्तला । जदो पहुदि सो तवोवणरक्खिदा राएसी मम दंसणपधं गदो । ॥ इत्यधत्ते लज्जां नाटयति ॥ 3उभे । कधेदु पिअसही । शकुन्तला । तदो पहुदि तग्गदेण अहिलासेण एदाबत्थ म्हि संवुत्ता । उभे । दिटुिआ । इदाणिं दे अणुरूवे वरे अहिणिवेसो । अध वा । सा अरं 6उज्झिआ कर्हि वा महाणदीए पविसिदव्वं । राजा । । सहर्षम् ॥ श्रुतं यच्छेतव्यम् । स्मर एष तापहेतुर्निर्वापयिता स एष मे जातः । दिवस इवाभ्रश्यामस्तपात्यये जीवलोकस्य ॥ १४ ॥ शकुन्तला । ता जइ बो अणुमदं तदो तधा पअत्तध जधा तस्स राएसिणो अणुकम्पणीआ होमि । अण्णधा सुमरेध मं। 3 राजा । विमर्शच्छेदि वचनम् । प्रियंवदा । । जनान्तिकम् । अणुसूए । दूरगदमम्मधा अक्खमा खु इअं कालहरणस्स । 6 अनुसूया । पिअंवदे । को उवाओो भवे जेण अविलम्बिदं णिहुदं च सहीए मणोरधं संपादेमो । प्रियंवदा । सहि । णिहुदं ति पअतिदव्वं । सिग्धं ति ण दुकरं । 0.०१० (Google i. 14.9-] 9अनुसूया। कधं विअ । प्रियंवदा । णं सो वि राएसी इमस्सिं जणे सिणिद्धदिष्ट्रिसूइदाहिलासो इमेसुं दिअसेसुं पज्जाअरकिसो विअ लक्खीअदि । 12 राजा । सत्यमित्थंभूत एवास्मि । तथा हेि अशिशिरतरैरन्तस्तापैर्विवर्णमणीकृतं निशि निशि भुजन्यस्तापाङ्गमवर्तिभिरश्रुभिः । अनतिलुलितज्याघाताङ्कान्नुहुर्मणिबन्धना - त्कनकवलयं स्रस्तं स्रस्तं मया प्रतिसार्यते ।। १५ ।। प्रियंवदा । । विचिन्त्य। हला अणुसूए। मअणलेहो दाणि से करीअदु । तं अहं सुमणोगोविदं कदुआ देवदासेसावदेसेण तस्स रण्णो हत्थं पावइस्सं । 3अनुसूया । सहेि । रोआदि मे सुउमारो एसो पओओ । किं वा सउन्तला अभिज्ञानशकुन्तले 9राजा । शकुन्तला । णिओओो वि विअप्पीआदि । 6प्रियंवदा । तेण हेि अत्तणो उवण्णासाणुरूवं चिन्तेहि किं पि ललिदो वणिबन्धर्ण गीद । शकुन्तला । चिन्तइस्सं । किं तु अवहीरणाभीरुअं वेवदि मे हिअअं । अपि च । अयं स ते तिष्ठति संगमोत्सुको विशङ्कसे भीरु यतो ऽवधीरणाम् । लभेत वा प्रार्थयिता न वा श्रियं श्रियो दुरापः कथमीप्सितो भवेत् ॥ १६ ॥ अयं स यस्मात्मणयावधीरणा मशङ्कनीयां करभोरु शङ्कसे । = 33] तृतीयो ऽङ्कः उपस्थितस्त्वां प्रणयोत्सुको जनो न रत्रमन्विष्यति मृग्यते हि तत् ॥ १७ ॥ सख्यौ। अइ अत्तगुणावमाणिणि । को णाम संतावणिव्वावइतिअं सारदीअं जोण्हं आदवतेण वारइस्सदि । 3शकुन्तला । ॥ सस्मितम् ॥ णिओइद म्हि । ॥ इति चिन्तयति ॥ राजा । स्थाने खलु विस्मृतनिमेषेण चक्षुषा मियामवलोकयामि । तथा हेि उन्नमितैकधूलतमाननमस्याः पदानि रचयन्त्याः । पुलकाचितेन कथयति मय्यनुरागं कपोलेन ॥ १८ ॥ शकुन्तला । हला । चिन्तिदा मए गीदिआ । असंणिहिदाई उण लेह साहणाई । 3 प्रियंवदा । णं इमस्सिं सुओदरसिणिद्धे णलिणीवते पत्तच्छेदभत्तीए णहेहिं आलिहीअदु । शकुन्तला । सुणध दाव णं संगदत्था ण व त् ि। 6उभे । अवहिदाओो म्ह । शकुन्तला । । पठति ॥ तुज्झ ण आणे हिअअं मम उण मअणो दिवा आ रतिं च । णिकिव दावइ बलिअं तुह हुत्तमणोराइ अङ्गाई ॥ १९ ॥ राजा । । सहसोपस्मृत्य । तपति तनुगात्रि मदनस्त्वामनिशं मां पुनर्दहत्येव । ग्लपयति यथा शशां न तथा हेि कुमुद्वतीं दिवसः ॥ २० ॥ सख्यौ । । विलोक्य सहर्षमुत्थाय । साअदं जधासमीहृिदफलस्स अविल म्बिणो मणोरधस्स । ॥ शकुन्तला उत्थातुमिच्छति ॥ 3राजा । सुन्दरि । अलमलमायासेन । संदष्टकुसुमशयनान्याशुविमर्दितमृणालवलयानि । 0.०१० (Google i.21.b-] 2ा राजा । गुरुपरितापानि न ते गात्राण्युपचारमर्हन्ति ॥ २१ ॥ शकुन्तला । । ससाध्वसमात्मगतम् ॥ हिअअ । तधा उत्तम्मिअ इदाणिं ण किं पि पडिबज्जसि । 3 अनुसूया । इदो सिलादलेकदेसं अणुगेण्हदु महाराओो । ॥ शकुन्तला किं चिदपसरति ॥ राजा । । उपविश्य ॥ मेियंबदे । कबित्सखीं बो नातिषाधते शरीरतापः । 6प्रियंवदा । ॥ सस्मितम् ॥ लद्धोसधो संपदं उबसमं गमिस्सदि । महाराअ । दोण्णं पि बो अण्णोण्णाणुराओो पचक्खो । सहीसिणेहो उण पुणरुत्त वाइणिं करेदि मं । 9राजा । भद्रे । न तत्परिहार्य यतो विवक्षितमनुक्तमनुताषं जनयति । प्रियंवदा । तेण हि सुणाढुं अजो । राजा । अवहितो ऽस्मि । 12प्रियंवदा । अस्समवासिणो जणस्स रण्णा अतिरेण होदव्यं ति णं एसो धमो । राजा । अस्मात्परं किं तत् । 15 प्रियंवदा । तेण हि इअं णो पिअसही तुमं उद्दिसिअ भअवदा मअणेण इमं अवत्थन्तरं पाविदा । ता अरिहसि अब्भुववत्तीए जीविदं से अवलम्बिढुं । 18राजा । भद्रे । साधारण एष प्रणयः । सर्वथानुगृहीतो ऽस्मि । शकुन्तला । ॥ सप्रणयकोपमितम् ॥ हला । अलं बो अन्तेउरविरहपज्जुस्सुएण राएसिणा उवरुद्धेण । [34 इदमन्नन्यपरायणमन्यथा हृदयसंनिहिते हृदयं मम । 0.८०० (Google 35] तृतीयो ऽङ्कः [-i.24.3 यदि समर्थयसे मदिरेक्षणे मदनबाणहतो ऽस्मि इतः पुनः ॥ २२ ॥ अनुसूया । महाराअ । । बहुबलुहा खु राआणो सुणी अन्ति । ता जधा इअं णो पिअसही बन्धुअणसोअणी आ ण भोदि तधा करिस्ससि । 3राजा । भद्रे । किं बहुना । परिग्रहबहुत्वे ऽपि द्वे प्रतिष्ठ कुलस्य नः । समुद्ररसना चोवीं सखी च युवयोरियम् ॥ २३ ॥ उभे । णिव्वुदाओ म्ह । ॥ शकुन्तला हर्ष सूचयति ॥ प्रियंवदा । । जनान्तिकम् ॥ अणुसूए। पेक्ख पेक्ख मेहबादाहदं विअ 3 गिम्हे मोरिं खणे खणे पचा अदजीविदं पिअसहैिं । शकुन्तला । हला । मरिसावेध लोअबालं जं अम्हेहिं बीसद्धपलाविणीहिं उवश्रारादिकमेण भणिदं । 6सख्यौ । । सस्मितम् । जेण तं मन्तिदं सो जेव मरिसाबेदु । अण्णस्स शकुन्तला । अरिहृदि क्खु महाराओ इमं पश्चक्खवअर्ण बिसोर्ड। परोक्खं 9वा किं ण मन्ती अदि । राजा । ॥ सस्मितम् ॥ अपराधमिमं ततः सहिष्ये कुसुमास्तरणे हमापहं मे सुजनत्वादनुमन्यसे ऽवकाशम् ॥ २४ ॥ प्रियंवदा । ण एतिकेण उण तुट्टी भबिस्सदि । शकुन्तला । । सरोषमिव ॥ विरम दुछलिदे । एदावत्थं गदाए वि मए 3 कीळसि । [Digitized by (Google i.24.4 -] [36 अनुसूया । । बहिर्विलोक्य ॥ पिअंवदे । एसो तवस्सिमिअपोदओ इदो तदो दिण्णदिट्टी पूर्ण मादरं पब्भटुं अणुसरदि । ता संजोएमि दाव णं । 6प्रियंवदा । हला । चवलो क्खु एसो । णं णिवारिदं एआइणी ण पारेसि । ता अहं पि सहाअत्तणं करइस्सं । । इत्युभे प्रस्थिते ॥ शकुन्तला । इदो अण्णदो ण बो गन्तुं अणुमण्णे जदो असहाइणि म्हि । 9उभे । ॥ सस्मितम् ॥ तुमं दाव असहाइणी जाए पुढवीणाधो समीवे वट्टदि । ॥ इति निष्क्रान्ते । शकुन्तला । कधं गदाओ पिअसहीओ । 12राजा । । दिशो ऽवलोक्य ॥ सुन्दरि । अलमावेगेन । नन्वयमाराधयिता जनस्ते सखीभूमौ वर्तते । तदुच्यताम् । किं शीकरैः कुमविमर्दिभिराद्रेवातं संचालयामि नलिनीदलतालवृन्तम् । अङ्गे निधाय चरणावुत पद्यताम्रौ संवाहयामि करभोरु यथासुखं ते ॥ २५ ॥ शकुन्तला । ण माणणीएसुं अत्ताणअं अवराहइस्सं । । अवस्थासदृशमुत्थाय प्रस्थिता । 3राजा । । अवष्टभ्य ॥ सुन्दरि । अपरिनिर्वाणो दिवसः । इयं च ते शरीरावस्था । उत्सृज्य कुसुमशयनं नलिनीदलकल्पितस्तनावरणा । कथमातपे गमिष्यसि परिबाधाकोमलैरलैः ॥ २६ ॥ ॥ इति धारयति । शकुन्तला । मुञ्च मुञ्च । ण क्खु अत्रणो पहबामि । अध वा सहीमेत्त सरणा किं दाणिं एत्थ करइस्सं । 3राजा । धिक् । त्रीडितो ऽस्मि । शकुन्तला । ण क्खु अहं महाराअं भणामि । देव्वं उवालहामि । 37] तृतायो ऽङ्कः राजा । अनुकूलकारि दैवं किमुपालभ्यते । 6शकुन्तला । कधं दाणिं ण उवालहिस्सं जं मं अत्तणो अणीसं परगुणेहिँ लोहावेदि । राजा । । खगतम् । अप्यौत्सुक्ये महति दयितमार्थनासु प्रतीपाः काङ्गन्त्यो ऽपि व्यतिकरसुखं कातराः खाङ्गदाने । आवाध्यन्ते न खलु मदनेनैव लब्धान्तरत्वा दाबाधन्ते मनसिजमपि क्षिप्तकालाः कुमार्यः ॥ २७ ॥ ॥ शकुन्तला गच्छत्येव । राजा । कथमात्मनः । प्रियं न करिष्ये । । उपसृत्य पटान्तरमवलम्बते ॥ 3शकुन्तला । पोरव । रक्ख विणअं । इदो तदो इसीओो संचरन्ति । राजा । सुन्दरि । अलं गुरुजनाद्भयेन । न ते विदितधर्मा तत्रभवान्कण्वः गान्धर्वेण विवाहेन बव्ह्यो ऽथ सुनिकन्यकाः । श्रूयन्ते परिणीतास्ताः पितृभिश्चानुमोदिताः ॥ २८ ॥ ॥ दिशो ऽवलोक्य । कथं प्रकाशं निर्गतो ऽस्मि । ॥ शकुन्तलां हित्वा पुनतैरेव पदैः प्रतिनिवर्तते । 3शकुन्तला । ॥ पदान्तरे प्रतिनिवृत्य साङ्गभङ्गम् ॥ पोरव । अणिच्छापूरओो वि संभासणमेत्तएण परिचिदो अअं जणो ण विसुमरिदव्यो । राजा । सुन्दरि । त्वं दूरमपि गच्छन्ती हृदयं न जहासि मे । दिनावसानच्छायेव पुरोमूलं वनस्पतेः ॥ २९ ॥ शकुन्तला । । स्तोकमन्तरं गत्वा आत्मगतम् ॥ हद्धी हद्धी । इमं सुणिआ ण i.29.2–] अभिज्ञानशकुन्तले [38 मे चलणा पुरोमुहा पसरन्ति । भोदु । इमेहिं पज्जन्तकुरुवएहिं ओवारि 3दसरीरा पेक्खिस्सं दाव से भावाणुबन्धं । ॥ तथा कृत्वा स्थिता ॥ राजा । कथमेवं प्रिये अनुरागैकरसं मामुत्सृज्य निरपेक्षेव गतासि । अनिर्दयोपभोग्यस्य रूपस्य मृदुनः कथम् । कठिनं खलु ते चेतः शिरीषस्येव बन्धनम् ॥ ३० ॥ शकुन्तला । एदं सुणिअ णत्थि मे विहवो गच्छिढुं । राजा । संप्रति प्रियाशून्ये किमस्मिन्करोमि । । अग्रतो ऽवलोक्य ॥ हन्त । 3व्याहतं गमनम् । मणिबन्धनगलितमिदं संक्रान्तोशीरपरिमलं तस्याः । हृदयस्य निगडमिव मे मृणालवलयं स्थितं पुरतः ॥ ३१ ॥ ॥ सबहुमानमादत्ते ॥ शकुन्तला । । हस्तं विलोक्य ॥ अम्मो । दोब्षलुसिढिलदाए परिव्भर्दू पि 3मुणालवलअं मए ण परिण्णादं । राजा । । मृणालवलयमुरसि निक्षिप्य । अहो स्पर्शः । अनेन लीलाभरणेन ते प्रिये। विहाय कान्तं भुजमत्र तिष्ठता । जनः समाश्वासित एष दुःखभा गचेतनेनापि सता न तु त्वया ॥ ३२ ॥ शकुन्तला । अदो वरं असमत्थ म्हि विलम्बिढुं । भोदु । एदेण जेब अवदेसेण अत्ताणअं दंसइस्सं । । इत्युपसर्पति ॥ 3राजा । ॥ दृष्टा सहर्षम् ॥ अये । जीवितेश्वरी मे प्राप्ता । परिदेवितानन्तरं प्रसादेनोपकर्तव्यो ऽस्मि खलु दैवस्य । पिपासाक्षामकण्ठेन याचितं चाम्बु पक्षिणा । नवमेघोज्झिता चास्य धारा निपितता मुखे ॥ ३३ ॥ [Digitized by ७-1009 [G 39] तृतीयो ऽङ्कः [-i.35.2 शकुन्तला । । राज्ञः प्रमुखे स्थित्वा ॥ अज्ज । अद्धपधे सुमरेिअ एदस्स हत्थब्भंसिणो मुणालवलअस्स केिदे पडिणिउत्त म्हि । आचक्खिदं 3विअ मे हिअएण तए गहृिदं ति । ता णिक्खिव एदं मा मं अत्ताणअं च मुणिअणेसुं पआसइस्ससि । राजा । एकेनाभिसंधिना प्रत्यर्पयामि । 6३शकुन्तला । केण उण । राजा । यदिदमहमेव यथास्थानं निवेशयामि । शकुन्तला । ॥ आत्मगतम् ॥ का गदी । ॥ इत्युपसर्पति ॥ 9राजा । इतः शिलापट्टकमेव संश्रयाव । । इत्युभौ परिक्रम्योपविष्टौ ॥ राजा । ।॥ शकुन्तलाया हस्तमादाय ॥ अहो स्पर्शः । हरकोपामिदग्धस्य दैवेनामृतवर्षिणा प्ररोहः संभृतो भूयः कें स्वित्कामतरोरयम् ॥ ३४ ॥ शकुन्तला । । स्पर्श रूपयित्वा ॥ तुवरदु तुबरदु अज्जउत्तो । राजा । । सहर्षमात्मगतम् ॥ इदानीमस्मि विश्वस्तः । भर्तुराभाषणपदमेतत् । 3॥ प्रकाशम् ॥ सुन्दरि । नातिश्लिष्टः संधिरस्य मृणालवलयस्य । यदि त ऽभिप्रेतमन्यथा घटयिष्यामि । शकुन्तला । । स्मितं कृत्वा ॥ जधा दे रोआदि । 6राजा । ॥ सव्याजं विलम्ब्य प्रतिमुच्य ॥ सुन्दरि । दृश्यताम् । अयं स ते श्यामलतामनोहरं विशेषशेोभार्थमिवोज्झिताम्बरः । मृणालरूपेण नवा निशाकरः करं समेत्योभयकोटिमाश्रितः ॥ ३५ ॥ शकुन्तला । ण दाव णं पेक्खामि । पवणुकम्पिणा कण्णुप्पलरेणुणा कलु सीकिदा मे दिट्टी । i.35.3-] अभिज्ञानशकुन्तले [4० 3राजा । ॥ सस्मितम् ॥ यदि मन्यसे अहमेनां वदनमारुतेन विशदां करिष्ये । शकुन्तला । तदो अणुकम्पिदा भवे । किं उण ण दे वीससामि । राजा । मा मैवम् । नवो हि परिजनः सेव्यानामादेशात्परं न वर्तते । 6शकुन्तला । अअं जेव अचुवआरो अविस्सासजणओ । राजा । । खगतम् ॥ नाहमेतं रमणीयं सेवावकाशमात्मनः शिथिलयिष्ये । ।। इति मुखमुन्नमयितुं प्रवृत्तः । शकुन्तला प्रतिषेधं रूपयन्ती विरमति ॥ 9राजा । अयि मदिरेक्षणे । अलमस्मदविनयाशङ्कया । ॥ शकुन्तला किं चि दृष्टावनतमुखी तिष्ठति ॥ राजा । । अङ्गुलीभ्यां मुखमुन्नमय्यात्मगतम् ॥ चारुणा स्फुरितेनायमपरिक्षतकोमलः । पिपासतो ममानुज्ञां ददातवि मियाधरः ॥ ३६ ।। शकुन्तला । पडिण्णादमन्थरो विअ अज्जउत्तो । राजा । सुन्दरि । कर्णोत्पलसंनिकर्षादीक्षणसादृश्यमूढो ऽस्मि । ॥ इति मुख 3मारुतेन चक्षुः सेवते ।। शकुन्तला । भोदु । पइदित्थदंसण म्हि संवुत्ता । लज्जामि उण अणुवआ रिणी पिअआरिणो अज्जउत्तस्स । 6राजा । सुन्दरि । किमन्यत् । इदमप्युपकृतिपक्षे सुरभि मुखं ते मया यदाघ्रातम् । ननु कमलस्य मधुकरः संतुष्यति गन्धमात्रेण ॥ ३७ ॥ शकुन्तला । असंतोसे उण किं करेदि । राजा । इदमिदम् । ॥ इति व्यवसितो वत्रं ढौकते ॥ 3नेपथ्ये । चकवाअवहु । आमन्तेहि सहअरं । उवत्थिदा र अणी । शकुन्तला । । कर्ण दत्त्वा ससंभ्रमम् । अज्जउत्त । एसा खु मम वुत्तन्तोव लम्भणणिमित्तं अज्जा गोदमी आअदा । ता बिडवन्तरिदो होहेि । [Digitized by ७-1009IG 41] तृतीयो ऽङ्कः [–11. 40.8a 6राजा । तथा । ॥ इत्येकान्ते खितः ॥ प्रविश्य पात्रहस्ता गौतमी । जाद । इदं सन्तिउदअं ॥ दृष्ट्रा समुत्थाप्य । असुत्था इध देवदासहाइणी चिठ्ठसि। 9शकुन्तला । इदाणिं जेब पिअंबदाअणुसूआओो मालिणि ओदिण्णाओो । गौतमी । ॥ शान्त्युदकेन शकुन्तलामभ्युक्ष्य ॥ जाद । णिराबाधा मे चिरं जीव । अवि लहुसंताबाई दे अङ्गाई। ॥ इति स्पृशति ॥ 12शकुन्तला। अजे । अत्थि विसेसो । गौतमी। परिणदो दिअसो । ता एहि । उडअं जेव गच्छम्ह् । शकुन्तला । । कथं चिदुत्थायात्मगतम् ॥ हिअअ । पढमं जेव सुहोवणदे 15गणोरघे कालहरणं करेसि । संपदं अणुभव दाव दे केिदं । । पदान्तरे प्रतिनिवृत्य प्रकाशम् ॥ लदाहरअ संतावहारअ । आमन्तेमि तुमं शुणोवि परिभोअत्थं । ।॥ इति निष्क्रान्ते ॥ 18राजा । । पूर्वस्थानमुपेत्य सनिःश्वासम् ॥ अहो । विन्नवत्यः प्रार्थितसिद्धयः । मुहुरङ्गुलिसंदृताधरोष्ठं प्रतिषेधाक्षरविलबाभिरामम् मुखमंसविवर्ति पक्ष्मलाक्ष्याः कथमप्युन्नमितं न चुम्बितं तत् ॥ ३८ ॥ क नु खलु संप्रति गच्छामि । अथ वा इहैव भियापरिश्ते लतामण्डपे मुहूर्त तिष्ठामि । । सर्वतो विलोक्य ॥ तस्याः पुष्पमयी शरीरलुलिता शय्या शिलायामियं कान्तो मन्मथलेख एष नलिनीपत्त्रे नखैरर्पितः । हस्ताद्वष्टमिदं बिसाभरणमित्यासज्यमानेक्षणो निर्गन्तुं सहसा न वेतसगृहादीशो ऽस्मि शून्यादपि ॥ ३९ ॥ ॥ विचिन्त्य ॥ अहो धिक् । असम्यक् चेष्टितं प्रियां समासाद्य कालहरणं कुर्वता मया। तदिदानीं रहः प्रत्यासतिं यदि सुवदना यास्यति पुन [Digitized by (Google i.4०.b-] अभिज्ञानशकुन्तले तृतीयो ऽङ्कः [42 नै कालं हास्यामि मकृतिदुरबापा हि विषयाः । इति लिष्टं विप्रैर्गणयति च मे मूढहृदयं मियायाः प्रत्यक्षं किमपि च तथा कातरमेिव ॥ ४० ॥ नेपथ्ये । भो भो राजन् । सायन्तने सवनकर्मणि संप्रदृत्ते वेदीं हुताशनवतीं परितः प्रकीर्णाः । छायाश्चरन्ति बहुधा भयमादधानाः संध्याभ्रकूटकपिशाः पििशताशनानाम् ॥ ४१ ॥ राजा । ॥ आकण्यै सावष्टम्भम् ॥ भो भोस्तपखिनः । .मा भैष्ट। अयमह मागतो ऽस्मि । 3॥ इति निष्क्रान्तः ॥ ॥ इति शृङ्गारभोगो नाम तृतीयो ऽङ्कः ॥ 0.०१० (Google 43] ॥ ततः प्रविशतः कुसुमावचयमभिनयन्त्यौ सख्यौ। अनुसूया। पिअंवदे । जइ वि गन्धव्वेण विवाहेण णिव्वुत्तकलाणा पेि असही 3 सउन्तला अणुरूवभक्तुभाइणी संवुत्ता तधा वि ण मे णिव्वुदं हिअअं । प्रियंवदा । कधं विअ । अनुसूया। अज्ज सो राएसी इट्टिपरिसमत्तीए इसीहिं पेसिदो अतणो 6णअरं पबिसिअ अन्तेउरिआसदसमागदो इमं जणं सुमरेदि ण व ति । प्रियंवदा । एत्थ दाव वीसत्था होहेि । ण हि तादिसा आििदविसेसा गुणविरोहिणो होन्ति । एतिकं उण चिन्तणीअं। तादो तित्थजत्तादो पडिणिउत्तो इमं बुक्तन्तं सुणिअ ण आणे किं पडिवजिस्सदि ति। अनुसूया। जधा मं चुच्छसि तधा अहिमदं तादस्स । प्रियंवदा । कधं विअ । 12 अनुसूया। किं अण्णं । वरस्स अणुरूबस्स कण्णआ पडिवादणी अअ ति अअं दाव पढमो संकप्पो । तं जइ देव्वं जेव संपादेदि णं कदत्थो 15प्रियंवदा । एवं णेदं । । पुष्पभाजनं विलोक्य । सहेि। अबचिदाई बलि कम्मषजत्ताई खु कुसुनाई। अनुसूया । णं सउन्तलाए वि सोहग्गदेवदाओो अविदब्बाओ । ता अव 18राई षि अवचिणम्ह् । प्रियंवदा । जुज्जदि । । उभे तदेव कर्माभिनयतः ॥ नेपथ्ये । अयमहं भोः । 21 अनुसूया। । कर्ण दत्वा ॥ सहेि। अदिधिणा विअ णिवेदिदं । प्रियंवदा । णं उडए संणिहिदा सउन्तला । । विचिन्त्य । अां । अज्ज [Digitized by (Google iv.०.23-] अभिज्ञानशकुन्तले [44 उण असंणिहिदा हिअएण । तेण हि भोदु एतिकेहिं कुसुमेहिं पओोअणं । 24॥ इति प्रस्थिते ॥ पुनर्नेपथ्ये । आाः । कथमतिथिं मां परिभवसि । विचिन्तयन्ती यमनन्यमानसा तपोनिधिं वेत्सि न मामुपस्थितम् । स्मरिष्यति त्वां न स बोधितो ऽपि सन् कथां प्रमत्तः प्रथमं कृतामिव ॥ १ ॥ ॥ उभे श्रुत्वा विषण्णे ॥ प्रियंवदा । हद्धी हद्धी । तं जेव संवुतं । कस्सिं पि पूआरिहे अवरद्धा 3सुण्णहिअ आ पिअसही। अनुसूया । । पुरो ऽवलोक्य ॥ सहेि। ण क्खु जस्सिं कस्सिं वा । एसो दुव्वासा सुलहकोवो महेसी। तधा अअं विरलपादुद्धाराए गदीए 6पडिणिउक्तो । प्रियंवदा । को अण्णो हुदबहादो दहिढुं पहवदि । ता गच्छ । पादेसुं पडिअ णि अत्तावेहि जाब से अहं षि अग्धोदअं उवकपेमि । 9 अनुसूया। तधा । । इति निष्कान्ता ॥ प्रियंवदा । । पदान्तरे स्खलितं रूपयन्ती ॥ अम्मो । आवेअक्खलिदाए पब्भटुं मे अग्गहत्थादो पुप्फभाअणं । ॥ नाठ्येन पुष्पावचयं विधत्ते ॥ 12प्रविश्य अनुसूया । सहेि । सरीरी विअ कोवो कस्स सो अणुणंथं गेण्हदि । किं चि उण साणुकम्पो केिदो । प्रियंवदा । एदं जेव तस्सिं बहुदरं । ता कधेहि । 15 अनुसूया। जदो णिअत्तिदु णेच्छदि तदो पादेसुं पणमिअ विण्णाविदो मए । भअवं । पढमभक्तिं अवेक्खिअ अज्ज तुह अविण्णादपहावपरमत्थस्स दुहिदाजणस्स भअवदा अअं अवराहो मरिसिदव्वो ति । [Digitized by (Google 21 45] चतुर्थो ऽः 18 प्रियंवदा । तदा तदो । अनुसूया। तदो सो ण मे वअणं अण्णधा भवितुं अरिहृदि । किं तु अहिण्णाणाहरणदंसणादो से सावो णिअत्तिस्सदि ति मन्तअन्तो जेव [–iv.2.1b प्रियंवदा। सर्क दाणिं अस्ससिढुं । आत्थि तेण राएसिणा संपत्थिदेण अत्तणो णामङ्गिदं अङ्गुलीअअं सुमरावणीअं ति सउन्तलाहत्थे सअं 24जेब पिणद्धाविदं । एसो जेब तस्सिं साहीणो उवाओो भविस्सदि। अनुसूया। एहि । देवकज्जं दाव से गिब्बत्तम् । ॥ इति परिक्रामतः ।। प्रियंवदा। ॥ विलोक्य ॥ अनुसूए । पेक्ख दाव वामहत्थविणिहिदवअणा 27 आलिहिदा विअ पिअसही तग्गदाए चिन्ताए अत्ताणअं पि ण विभावेदि। किं उण अदिधिविसेसं । अनुसूया। पिअंवदे। दोण्णं जेव णो हिअए एसो बुत्तन्तो चिट्टदु । रक्ख 3०णी आा खु पइदिपेलवा पिअसही । प्रियंवदा । को दाव उण्होदएण णोमालिअं सिञ्चदि । ॥ इत्युभे निष्क्रान्ते ॥ 33॥ प्रवेशकः ॥ ॥ ततः प्रविशति सुप्तोत्थितः कण्वशिष्यः ॥ शिष्यः । वेलोपलक्षणायादिष्टो ऽस्मि प्रभासात्प्रतिनिवृत्तेन तत्रभवता 36कण्वेन । तत्प्रकाशं निर्गत्यावलोकयामि किमवशिष्टं रजन्वा इति ॥ परिक्रम्या वलोक्य च ॥ हन्त प्रभातम् । तथा हि यात्येकतो ऽस्तशिखरं पतिरोषधीना माविष्कृतो ऽरुणपुरःसर एकतो ऽर्कः । 0.०१० (Google अभिज्ञानशकुन्तले तेजोद्वयस्य युगपद्वयसनोदयाभ्यां लोको नियम्यत इवैष दशान्तरेषु ॥ २ ॥ अपि च । अन्तर्हिते शशिनि सैब कुमुद्वती मे दृष्टिं न नन्दयति संस्मरणीयशोभा । दुःखानि नूनमतिमात्रदुरुद्वानि ॥ ३ ॥ अपि च । कर्कन्धूनामुपरि तुहिनं रञ्जयत्यग्रसंध्या दार्भ मुञ्चत्युटजपटलं वीतनिद्रो मयूरः । वेदिमान्तात्खुरविलिखितादुत्थितत्रैष सद्यः पश्चादुचैर्भवति हरिणः स्वाङ्गमायच्छमानः ॥ ४ ॥ अपि च । पादन्यासं क्षितिधरगुरोर्धाि कृत्वा सुमेरोः क्रान्तं येन । क्षतितमसा मध्यमं धाम विष्णोः । सो ऽयं चन्द्रः पतति गगणादल्पशेषैर्मयूखै रत्यारूढिर्भवति महतामप्यपभ्रंशनिष्ठा ॥ ५ । प्रविश्यापटीक्षेपेण अनुसूया । । खगतम् ॥ एवं पि णाम विसअपरंमुहस्स जणस्स एदं णिवडिदं जधा तेण रणा सउन्तलाए अणज्जं आचरिदं ति । 3 शिष्यः । यावदुपस्थितां होमवेलां गुरवे निवेदयामि । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ अनुसूया। णं पहादा र अणी । ता लहुं पडिबुद्ध म्हि । अध वा पडिबुद्धा वि किं करइस्सं । ण मे उइदेसुं पि पहादकरणीएसुं हत्था पसरन्ति । 6सकामो दाणिं कामो भोदु जेण सुद्धहिअअा पिअसही असचसंधे जणे पदं कारिदा । अध वा ण तस्स राएसिणो अवराहो । दुब्वासासावो [46 [Digitized by (Google 47 ] चतुर्थो ऽङ्कः [-iv.6.1 वखु एसो पहवदि । अण्णधा कधं दाणेि सो राएसी तादिसाइं मन्तिअ 9एत्तिकस्स कालस्स वाआमेत्तकं पि ण विसज्जेदि । ॥ विचिन्त्य ॥ ता इदो अहिण्णाणडुलीअअं से विसज्जामो ति । अध वा णिहुक्लसीदले तवस्सिअणे को णाम अब्भत्थीअदु । ण अ सहीगामी दोसो त्ति कदुआ 12 वसिदाओ वि पारेमो तादकण्णस्स दुस्सन्तपरिणीदं आवण्णसत्तं सउन्तलं णिवेदिदं । ता एत्थ दाणिं किं णु क्खु अम्हेहिं करणीअं । प्रविश्य प्रियंवदा । अणुसूए। तुवर तुवर । सउन्तलाए पत्थाणकोदूहलाई 15 करीअन्ति । अनुसूया । ॥ सविस्मयम् ॥ सहि । कधं विअ । प्रियंवदा । सुणाहि । इदाणि जेव सुहसुतिआपुच्छणणिमित्तं सउन्तलाए 18समीवं गद म्हि । अनुसूया । तदो तदो । प्रियंवदा । तदो जाव णं । लज्जावणदमुहिं परिस्सइअ तादकण्णो एवं 2ा अहिणन्देदि । वच्छे। दिद्विआ धूमोबरुद्धदिट्टिणो वि जमाणस्स पावअस्स मुहे जेव णिवडिदा आहुदी । सुसिस्सपरिग्गदिा विअ विजा असो अणीआ सि मे संवुत्ता । ता अज्ज जेब तुमं इसिपरिग्गहिंदं कदुआ 24भतुणो सकासं विसज्जेमि त्ति । अनुसूया । सहि । केण उण आचक्खिदो तादकण्णस्स अअं वुत्तन्तो । प्रियंवदा । अग्गिसरणं पविठ्ठस्स किल सरीरं विणा छन्दोवदीए वाआए । 27 अनुसूया । । सविस्मयम् ॥ कधं विअ । प्रियंवदा । सुण । । संस्कृतमाश्रित्य ॥ दुःषन्तेनाहितं तेजो दधानां भूतये भुवः । अवेहि तनयां ब्रह्मन्नग्भि शमीमिव ।। ६ ।। अनुसूया । । प्रियंवदामाक्षिष्य ॥ सहि । पिअं मे पिअं । किं तु अज्ज जेव अभिज्ञानशकुन्तले [48 सउन्तला णीआदि त्ति उकण्ठासाहारणं दाणिं परिदोसं अणुभवामि । 3प्रियंवदा । अम्हे कर्ष पि उकण्ठं विणोदइस्सामो । सा दाणिं तवस्सिणी णिव्वुदा भोदु । अनुसूया । तेण हि एदस्सिं चूदसाहावलम्बिदे णारिएलसमुग्ए एदंणिमित्तं 6जेव मए कालहरणक्खमा केसरगुण्डा णिक्खित्ता चिठ्ठन्ति । ते तुमं णलिणीवत्तसंगदे करेहि जाव से अहं पि गोरोअणं तित्थमट्टिअं दुव्वाकिसलआईं च मङ्गलसमालहणत्थं विरअआमि । । प्रियंवदा तथा 9करोति । अनुसूया निष्क्रान्ता ॥ नेपथ्ये । गौतमि । अििदश्यन्तां शारवशारद्वतमिश्रा वत्सां शकुन्तलां नेतुं सज्जीभवतेति । 12प्रियंवदा । । कर्ण दत्त्वा ॥ अनुसूए । तुवर तुवर । एदे क्खु हत्थिणा उरगामिणो इसीओ सद्दावी अन्ति । प्रविश्य समालभनहस्ता अनुसूया । सहेि । एहि गच्छम्ह । ॥ इति परिक्रामतः ॥ 15प्रियंवदा । ॥ विलोक्य ॥ एसा सुज्जोदए जेव केिदमज्जणा पडिच्छिदणीवा रवाअणाहिं तावसीहिं अद्दिणन्दी अमाणा सउन्तला चिदृदि । ता उव सप्पम्ह णं । ।॥ इति तथा कुरुतः ॥ 18॥ ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टपरिवारा शकुन्तला गौतमी च ॥ शकुन्तला । भअवदीओो वन्दामि । गौतमी । जाद । भत्तुणो बहुमाणसुहइत्तअं देवीसदं अधिगच्छ । 21 तापस्यः । वच्छे । वीरप्पसविणी होहि । ॥ इति गौतमीवर्ज निष्क्रान्ताः । सख्यौ । । उपगम्य ॥ सहि । सुमज्जणं दे भूदं । शकुन्तला । सा अदं पिअसहीणं । इदो णिसीदध । 0० (Google 49] प्रसाधयतः ॥ चतुर्थो ऽङ्कः 24 सख्यौ । ॥ उपविश्य । हला । उज्जुआ दाव होहेि जाव दे मङ्गलसमा लहणं करेमो । शकुन्तला । उइदं पि एदं अज्ज बहुमणिदव्वं । जदो दुलहं दाव पुणो 27 मे पिअसहीमण्डणं भविस्सदि । ॥ इति बाष्पं विसृजति ॥ सख्यौ। सहेि। ण जुत्तं मङ्गलआले रोदितुं । । अश्रूणि परिमृज्य नाठ्येन [-iv.7.5 3०प्रियंवदा । अहो । आहरणारिहं दे रूवं अस्समसुलहेहिं पसाहणेहिं विप्प आरी अदि । प्रविश्य आभरणहस्तो मुनिकुमारकः । इदमलंकारजातमलंक्रियतामायुष्मती । 33 ॥ सर्वा विलोक्य विस्मिताः ।। गौतमी । वच्छ हारीद । कुदो एदं । हारीतः । तातकण्वप्रभावात् । 36गौतमी । किं माणसी सिद्धी । हारीतः । न खलु । श्रूयताम् । तत्रभवता कण्वेन वयमाज्ञापिताः शकुन्त लाहेतोर्वनस्पतिभ्यः कुसुमान्याहरतेति । ततः क्षौमं केन चिदिन्दुपाण्डु तरुणा माङ्गल्यमाविष्कृतं निष्ठयूतश्चरणोपभोगसुलभो लाक्षारसः केन चित् । अन्येभ्यो वनदेवताकरतलैरापर्वभागोत्थितै दैत्तान्याभरणानि नः किसलयच्छायामतिस्पर्धिभिः ॥ ७ ॥ प्रियंवदा । ।॥ शकुन्तलां विलोक्य ॥ कोडरसंभवा वि महुअरी पोक्रवरमहुं जेव अहिलसदि । 3गौतमी । इमाए अब्भुववत्तीए सूइदा भत्तुणो गेहे अणुभविदव्वा राअलच्छी । ॥ शकुन्तला लज्जां नाटयति ॥ हारीतः । यावदिमां वनस्पतिसेवामभिषेकार्थे मालिनीतीरमवतीर्णाय भगवते 0.८०० (Google iv.7.6-] 6 कण्वाय निवेदयामि । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ अनुसूया। सहेि । अणणुभूदभूसणो अअं जणो कधं तुमं अलंकरेदु । ॥ चिन्तयित्वा विलोक्य च ॥ चित्तपरिचएण दाणिं दे अङ्गेसुं आहरण विणिओोअं करेम्ह् । शकुन्तला । जाणामि वो णिउणत्तणं । । सख्यौ नाट्येनालंकारमायुञ्जाते ॥ ॥ ततः प्रविशति स्रानोत्तीर्णः कण्वः । 0 12 कण्वः । यास्यत्यद्य शकुन्तलेति हृदयं स्पृष्टं समुत्कण्ठया अन्तर्वाष्पभरोपरोधि गदितं चिन्ताजडं दर्शनम् । वैङ्कब्यं मम तावदीदृशमहो ज्ञेहादरण्यौकसः पीड्यन्ते गृहिणः कथं नु तनयाविश्लेषदुःखैर्नवैः ॥ ८ ॥ ॥ इति परिक्रामति ॥ सख्यौ। हला सउन्तले । अवसिदमण्डणा दाणिं सि तुमं । संपदं परिधेहेि 3 एदं विचित्तं खोमजुअलं । ।॥ शकुन्तला उत्थाय नाठ्येन परिधते ॥ गैौतमी। जाद । एसो दे आणन्दवाहपरिवाहिणा लोअणेण परिस्सअन्तो विअ गुरू उबत्थिदो । ता समुदा आरं पडिबज्जसु । ॥ शकुन्तला सत्रीडा 6बन्दनां करोति ॥ कण्वः । वत्से । ययातेरिव शर्मिष्ठा पत्युर्वहुमता भव । पुत्रं त्वमपि सम्राजं सेव पूरुमवाहि ॥ ९ ॥ गौतमी । जाद । बरो क्खु एसो ण उण आसिसा । कण्वः । वत्से । इतः सद्योहुताग्रीन्मदक्षिणीकुरुष्व । ॥ सर्वे परिक्रामन्ति ॥ 0.०१० (Google 5] चतुर्थो ऽङ्गः 3 कण्वः । वत्से । अमी वेद परितः कृतधिष्ण्याः समिद्वन्तः प्रान्तविस्तीर्णदर्भाः । अपन्नन्तो दुरितं हव्यगन्धै तानास्त्वां वह्नयः पालयन्तु ॥ १० ॥ ॥ शकुन्तला प्रदक्षिणं करोति ॥ कण्वः । वत्सं । प्रतिष्ठस्वेदानीम्।। सदृष्टिविक्षेपं। क नु ते शारवशारद्वतमिश्राः। 3प्रविश्य शिष्यौ । भगवन् । इमौ खः । कण्वः । वत्स शारब । भगिन्याः पन्थानमादेशय । शिष्यः । इत इतो भवती । । सर्वे परिक्रामन्ति । 6कण्वः । भो भोः संनिहितवनदेवतास्तपोवनतरवः । पातुं न प्रथमं व्यवस्यति जलं युष्माखसित्तेषु या नादत्ते प्रियमण्डनापि भवतां लेहेन या पछवम् । आद्ये वः कुसुममछत्तिसमये यस्या भवत्पुत्सवः सेयं याति शकुन्तला पतिगृहं सर्वैरनुज्ञायताम् ॥ ११ ॥ शाङ्गरवः । । कोकिलशब्दं सूचयित्वा ॥ भगवन् । अनुमतगमना शकुन्तला सा तरुभिरियं वनवासबन्धुभिः । परभृतविरुतं कलं यदासीत्प्रतिबचनीकृतमेभिरात्मनः ।। १२ ।। नेपथ्ये । रम्यान्तरः कमलिनीहरितैः सरोभि इछायामैर्नियमिताकैमरीचितापः । शान्तानुकूलपबनश्च शिवश्च पन्थाः ॥ १३ ॥ ॥ सर्वे सविस्मयमाकर्णयन्ति । Dated b (Google 1V. 13.2-] गौतमी । जाद । णादिकुलसिणिद्धं अब्भणुण्णादा सि तवोषणदेवदाहिं । 3ता पणम भअवदीणं । शकुन्तला । । सप्रणामं परिक्रम्य जनान्तिकम्।। पिअंषदे । अज्जउत्तदंसणुस्सुआए वि अस्समपदं परिचअन्तीए दुक्खदुक्खेण चलणा मे पुरोमुद्दा णिवडन्ति । 6प्रियंवदा । ण केवलं तुमं जेव तवोवणविरहकादरा । तए उवत्थिदवि ओो अस्स तवोवणस्स वि अवत्थं पेक्ख दाव । उछलइ दब्भकवलं मई परिचत्तणचणा मोरी । ओसरिअपण्डुवत्ता मुअन्ति अङ्गाइ व लआओ ॥ १४ ॥ शकुन्तला । । स्मृत्वा ॥ ताद । लदाबहिणिअं दाव माहवेिं आमन्तइस्सं । कण्वः । वत्से । अवैमि ते तस्यां सौहार्दम् । इयं सा दक्षिणे । पश्थ । 3शकुन्तला । । उपेत्य लतामालिङ्गय ॥ लदाबहिणिए। पञ्चालिङ्ग मं साहामईहिं बाहाहिं । अज्ज पहुदि दूरवत्तिणी खु दे भविस्सं । ताद । अहं विअ इअं तए चिन्तणी आ । 6 कण्वः । वत्से संकल्पितं प्रथममेव मया त्वदर्थे भर्तारमात्मसदृशं खगुणैर्गतासि । अस्यास्तु संप्रति वरं त्वयि वीतचिन्तः कान्तं समीपसहकारमिमं करिष्ये ॥ १५ ॥ तदितः पन्थानं प्रतिपद्यस्व । शकुन्तला । । सख्यावुपेत्य । हला । एसा दोण्णं पि वो हत्थे णिक्खेवो । 3सख्यौ। अअं जणो कस्सिं दाणिं समप्पिदो । ॥ इति बाष्पं विसृजतः ॥ कण्वः । अनुसूये प्रियंवदे । अलं रुदितेन । ननु भवतीभ्यामेव शकुन्तला स्थिरीकर्तव्या । । सर्वे परिक्रामन्ति । 6शकुन्तला । ताद । एसा उडअपज्जन्त आरिणी गब्भहारमन्थरा मिअवहू [52 [Digitized by (Google 53] चतुर्थो ऽङ्क [-iv. 17.5 जदा सुहप्मसवा भवे तदा मे कं पि पिअणिवे अणइत्तअं विसज्जइस्सध । मा एदं विसुमरिस्सध । 9कण्वः । वत्से । नेदं विस्मरिष्यामि । शकुन्तला । ॥ गतिभेदं रूपयित्वा ॥ अम्मो । को णु क्खु एसो पदकन्तो विअ मे पुणो पुणो वसणन्ते सज्जदि । ॥ परिवृत्यावलोकयति ॥ 12 कृण्वः । यस्य त्वया व्रणविरोहणमिङ्गुदीनां । तैलं न्यषिच्यत मुखे कुशसूचिविद्धे । श्यामाकमुष्टिपरिवर्धितको जहाति सो ऽयं न पुत्रकृतकः पदवीं सृगस्ते ॥ १६ ॥ शकुन्तला । वच्छ । किं मं सहवासपरिचाइणिं अणुबन्धसि । णं अचिरप्प सूदोवरदाए जणणीए विणा जधा मए वदिो सि तधा इदाणिं पि 3मए विरहिदं तादो तुमं चिन्तइस्सदि । ता णिअत्तसु वच्छ णिअक्तसु । ॥ इति रुदती प्रस्थिता ॥ कण्वः । वत्से । अलं रुदितेन । स्थिरा भव । इतः पन्थानमवलोकय । उत्पक्ष्मणोर्नयनयोरुपरुद्धवृत्ति बाष्पं कुरु स्थिरतया शिथिलानुबन्धम् । अस्मिलक्षितनतेोमतभूमिभागे मार्गे पदानि खलु ते विषर्मीभवन्ति ।। १७ ।। शाङ्गरवः । भगवन् । उदकान्तं लिग्धो ऽनुगम्यत इति स्मर्यताम् । तदिदं सरसीतीरम् । अत्र नः संदिश्य प्रतिगन्तुमर्हसि । 3 कण्वः । तेन हीमां क्षीरदृक्षच्छायामाश्रयामः । । सर्वे तथा नाटयन्ति । कण्वः । किं नु खलु तत्रभवतो दुःषन्तस्य युक्तरूपं संदेष्टुम्। ॥ इति चिन्तयति ॥ अनुसूया । सहि । ण णो अस्समपदे अत्थि को वि चित्तवन्तो जो [Digitized by (Google iv. 17.6–] अाभज्ञानशाकुन्तल [54 6तए बिरही अन्तो अज्ज ण ऊसुओो केिदो । पेक्ख । चुडइणिवत्तन्तरिअं वारिओ णाणुबाहरेइ पिअं । सुहउब्बूढमुणालो तइ दिर्डि देइ चकाओ ॥ १८ ॥ कण्वः । वत्स शारिव । इति त्वया मद्वचनात्स राजा शकुन्तलां पुरस्कृत्या भिधातव्यः । अस्मान्साधु विचिन्त्य संयमधनानुवैःकुलं चात्मन स्त्वय्यस्याः कथमप्यबान्धवकृतां लेहमदृतिं च ताम् । सामान्यप्रतिपत्तिपूर्वकमियं दारेषु दृश्या त्वया दैवाधीनमतः परं न खलु तत्स्त्रीबन्धुभिर्याच्यते ॥ १९ ॥ शिष्यः । भगवन् । गृहीतो ऽयं संदेशः । कण्वः । ।॥ शकुन्तलां विलोक्य ॥ वत्से । त्वमिदानीमनुशासनीया। बनौकसो 3ऽपि वयं लोकज्ञा एव । शिष्यः । भगवन् । न खलु कश्चिदविषयो नाम धीमताम् । कण्वः । वत्से । सा त्वमितः पतिगृहं प्राप्य शुश्रूषस्व गुरून्कुरु प्रियसखीदृत्तं सपजीजने भर्तुमिकृतापि रोषणतया मा स्म प्रतीपं गमः । भूयिष्ठं भव दक्षिणा परिजने भोगेष्वनुत्सेकिनी यान्त्येवं गृहिणीपदं युवतयो वामाः कुलस्याधयः ॥ २० ॥ कथं वा गैौतमी मन्यते । गैौतमी । एत्तिकं खु बहूर्ण उबदेसो । ॥ शकुन्तलां प्रति ॥ जाद । मा 3विसुमरिस्ससि । कण्वः । एहि वत्से । परिष्वजख मां सखीजनं च । शकुन्तला । ताद । इदो जेब पिअसहीओ विणि अतिस्सन्ति । 6 कृण्वः । वत्सं । इमे अपि प्रदेये । तन्न युक्तमनयोस्तत्र गन्तुम् । त्वया 0.०१० (Google 55] चतुर्थो ऽङ्क सह गौतमी गमिष्यति । शकुन्तला । । पितुरङ्गमालिष्य ॥ कधं दाणिं तादस्स अङ्कादो परिब्भट्टा 9मलअपव्वदुम्मूलिदा विअ चन्दणलदा देसन्तरे जीविदं धारइस्सं । ॥ इति रोदिति ॥ कण्वः । वत्से । किमेवं कातरासि । अभिजनवतो भर्तुः श्लाध्ये स्थिता गृहिणीपदे विभवगुरुभिः कृत्यैरस्य प्रतिक्षणमाकुला । तनयमचिरात्माचीवार्क प्रसूय च पावनं मम विरहजां न त्वं वत्से शुचं गणयिष्यसि ॥ २१ ॥ शकुन्तला । । पादयोः पतित्वा ॥ ताद । वन्दामि । कण्वः । वत्से । यदहमीहे तदस्तु ते । 3शकुन्तला । । सख्यावुपेत्य ॥ सहीओ । एध। दुवे वि मं समं जेव परिस्सअध । सख्यौ । । तथा कृत्वा ॥ सहेि। जइ कदा वि सो राएसी पञ्चहिण्णाणमन्थरो भवे तदो से अत्तणो णामधेअङ्गिदं अङ्गुलीअअं दंसइस्ससि । 6शकुन्तला । इमिणा संदेहेण वो कम्पिदं मे हिअअं । सख्यौ। सहेि । मा भाआहेि । सिणेहो पावं आसङ्कदि । शाङ्गरवः । । विलोक्य ॥ भगवन् । अगान्तरमधिरूढः सविता । तत्त्वरतां शकुन्तला । ॥ भूवः पितुरङ्गमालिष्य ॥ ताद । कदा णु क्खु भूओ तवोवणं पेक्खिस्सं । 12 कण्वः । वत्से । भूत्वा चिराय सदिगन्तमहीसपत्री दौःषन्तिमप्रतिरथं तनयं प्रसूय । तत्संनिवेशितधुरेण सहैव भत्र [Digiti280 ) iv.22. d-] अभिज्ञानशकुन्तले चतुर्थो ऽङ्कः [56 शान्त्यै करिष्यसि पदं पुनराश्रमे ऽस्मिन् ॥ २२ ॥ गौतमी । जाद । परिही आदि दे गमणवेला । ता णिअत्तावेहि पिदरं । अध वा चिरेण वि एसा ण णिअत्तइस्सदि । ता णिअत्तदु भवं । 3 कण्वः । वत्से । उपरुध्यते मे तपोवनानुष्ठानम् । शकुन्तला । तवोवणवावारेण णिरुकण्ठो तादो । अहं उण उकण्ठाभाइणी सवुत्ता । 6कण्वः । अपि । किं मामेवं जडीकरोषि । । निःश्वस्य ॥ अपयास्यति मे शोकः कथं नु वत्से त्वयावचितपूर्वम् । उटजद्वारि विरूढं नीवारबलिं विलोकयतः ॥ २३ ॥ गच्छ । शिवास्ते सन्तु पन्थानः । ॥ इति निष्क्रान्ताः शकुन्तलया सह गौतमीशाङ्गरवशारद्वतमिश्राः ॥ 3सख्यौ । । चिरं विलोक्य सकरुणम् ॥ हृद्धी हद्धी । अन्तरिदा सउन्तला वणराईहिं । कण्वः ।* अनुसूये प्रियंवदे । गता वां सहचरी । निगृह्य शोकावेशं मामनु 6गच्छतम् । ॥ सर्वे प्रस्थिताः । उभे । ताद । सउन्तलाविरहिदं सुण्णं विअ तवोवर्ण पविसामो । कण्वः । लेहदृत्तिरेवंदर्शिनी । । सविमर्श परिक्रम्य । हन्त भोः । शकुन्तलां 9विसृज्य लब्धमिदानीं स्वास्थ्यम् । कुतः । अर्थो हि कन्या परकीय एव तामेव संमेष्य परिग्रहीतुः । जातो ऽस्मि सद्यो विशदान्तरात्मा चिरस्य निक्षेपमिवार्पयित्वा ॥ २४ ॥ ॥ इति निष्कान्ताः सर्वे ॥ ॥ इति शकुन्तलाप्रस्थानं नाम चतुर्थो ऽङ्कः । 0.०१० (Google 57] ॥ ततः प्रविशति कञ्चुकी ॥ कञ्चुकी । । निःश्वस्य ॥ अहो बत । कीदृशीं वयोवस्थामापन्नो ऽस्मि । आचार इत्यधिकृतेन मया गृहीता या वेत्रयष्टिरबरोधगृहेषु राज्ञः । काले गते बहुतिथे मम सैव जाता प्रस्थानविकृबगतेरबलम्वनाय ॥ १ ॥ यावदभ्यन्तरगताय देवाय खमनुष्टयमकालक्षेपार्ह निवेदयामि । ॥ स्तोकमन्तरं गत्वा । किं पुनस्तत् । ॥ विचिन्त्य । आम्। ज्ञातम् । 3कण्वशिष्यास्तपखिनो देवं द्रष्टुमिच्छन्ति । भोषित्रमेतत् । क्षणात्मबोधमायाति लबयते तमसा पुनः । निर्वास्यतः प्रदीपस्य शिखेव जरतो मतिः ॥ २ ॥ ॥ परिक्रम्य दृष्टा ॥ एष देवः प्रजाः प्रजाः स्खा इव तन्त्रयित्वा निषेवते शान्तमना विविक्तम् । यूथानि संचार्य रविप्रतप्तः शीतं दिवा स्थानमिव द्विपेन्द्रः ॥ ३ ॥ यत्सत्यं शङ्कित इवास्मीदानीमेव धर्मासनादुत्थिताय देवाय कण्वशिष्यागमनं निवेदयितुम् । अथ वा कुतो वा विश्रामो हि लाकपालानाम् । तथा [–v.4. c रात्रिंदिवं गन्धवहः मयाति । शेषः सदैवाहितभूमिभारः ontent, Google

• 4. d-]

षष्ठांशवृत्तेरपि धर्म एषः ॥ ४ ॥ ॥ इति परिक्रामति ॥ [58 ॥ ततः प्रविशति राजा विदूषको विभवतश्ध परीवारः । 3राजा । ॥ अधिकारखेदं निरूप्य । सः मार्थितमधिगम्य सुखी संपद्यते। राज्ञां तु चरितार्थतापि दुःखोत्रैव । कुतः । औौत्सुक्यमात्रमवसादयति प्रतिष्ठा क्रिश्नाति लब्धपरिपालनवृत्तिरेव । नातिश्रमापनयनाय यथा श्रमाय राज्यं खहस्तधृतदण्डमिवातपत्रम् ॥ ५ ॥ नेपथ्ये वैतालिकौ । जयति जयति देवः । एकः । खसुखनिरभिलाषः खिद्यसे लोकहेतोः प्रतिदिनमथ वा ते सृष्टिरेवंविधैव । अनुभवति हि मूर्धा पादपस्तीत्रमुष्णं शमयति परितापं छायया संश्रितानाम् ॥ ६ ॥ द्वितीयः । नियमयसि विमार्गमस्थितानात्तदण्डः प्रशमयसि विवादं कल्पसे रक्षणाय । अतनुषु विभवेषु ज्ञातयः सन्तु नाम त्वयि तु परिसमातं बन्धुकृत्यं जनानाम् ॥ ७ ॥ राजा । । आकण्यै ॥ आश्चर्यम् । एतेन कार्यानुशासनपरिश्रान्ताः पुनर्न वीकृताः स्मः । 0.०१० (Google 59] पञ्चमो ऽङ्कः [– ५९.8.1० 3 विदूषकः । भो । गोबिन्दारओो ति भणिदस्स रिसंभस्स परिस्समो णस्सदि । राजा । ॥ सस्मितम् ॥ ननु क्रियतामासनपरिग्रहः । 6 ॥ उभावुपविष्टौ परिजनश्ध यथास्थानं स्थितः । नेपथ्ये वीणाशब्दः । विदूषकः । ॥ कर्ण दत्त्वा ॥ भो व अस्स । संगीदसालन्तरे कण्णं देहि । लअसुद्धाए वीणाए सरसंजोओ सुणीअदि । जाणे तत्थभोदी हंसवदी 9षण्णपरिचअं करेदि ति । राजा। तूष्णीं भव यावदाकर्णयामि । कचुकी । । विलोक्य । अये । अन्यासक्तचित्तो देवः । तदवसरं प्रति 12 पालयामि । ॥ इत्येकान्ते स्थितः ॥ नेपथ्ये गीयते । अहिणबमहुलोहभाविओ तह परिचुम्बिअ चूअमञ्जरिं । कमलबसइमेत्तणिव्वुओो महुअर वीसरिओ सि णं कई ॥ ८ ॥ राजा । अहो रागपरिवाहिणी गीतिः । विदूषकः । भो वअस्स । किं दाव से गीदिआए गहिदो भवदा अक्खरत्थो । 3राजा । । सस्मितम् ॥ सकृत्कृतप्रणयो ऽयं जनः । तदहं देव हंसवती मन्तरेणोपालम्भमागतो ऽस्मि । सखे माधव्य । मद्वचनादुच्यतां देवी हंसवती सम्यगुपालब्धो ऽस्मीति । 6विदूषकः । जं भवं आणवेदि । उत्थाय ॥ भो बअस्स । गदिो तए परकेरएहिं इत्येहिं सिद्दण्डए अच्छभो । ता अबीदराअस्स विअ समणस्स णत्थि दाणिं मे मोक्खो । 9राजा। गच्छ । नागरकदृष्या शान्तयैनाम् । विदूषकः । का गदी । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ [6o राजा । । स्वगतम् ॥ किं नु खलु गीतमेवंविधमाकण्येंष्टजनविरहादृते ऽपि 12 बलवदुत्कण्ठितो ऽस्मि । अथ वा । रम्याणि वीक्ष्य मधुरांश्च निशम्य शब्दा न्पर्युत्सुको भवति यत्सुखितो ऽपि जन्तुः । तचेतसा स्मरति नूनमबोधपूर्व भावस्थिराणि जननान्तरसौहृदानि ॥ ९ ॥ ॥ अस्मृतिनिमित्तमुन्मनस्कत्वं रूपयति । कञ्चुकी । । उपसृत्य ॥ जयति जयति देवः । एते खलु हिमगिरेरुपत्य कारण्यवासिनः कण्वसंदेशमादाय सस्रीकास्तपस्विनः प्राप्ताः । इति श्रुत्वा देवः प्रमाणम् । राजा । ॥ सविस्मयम् ॥ किं कण्वसंदेशहारिणः सखीकास्तपस्विन । 6कञ्चुकी। अथ किम् । राजा । तेन हि विज्ञाप्यतां मद्वचनादुपाध्यायः सोमरातः । अमूनाश्रम बासिनः श्रौतेन विधिना सत्कृत्य स्वयमेव प्रवेशयितुमईसीति । अहमप्ये 9तांस्तपखिदर्शनोचिते देशे प्रतिपालयामि । कञ्चुकी । यथाज्ञापयसि । ॥ इति निष्क्रान्तः । राजा । । उत्थाय ॥ बेत्रवति । अमिशरणमार्गमादेशय । 12प्रतीहारी । इदो इदो एदु देवो । ॥ परिक्रम्य ॥ भट्टा । एसो अहिणव संमज्जणरमणीओ संणिहिदहोमधेणू अग्गिसरणालिन्दओ । ता आरोहदु 15 राजा । । साभिनयमारुह्य परिजनांसावलम्बी तिष्ठन् ॥ वेत्रवति । किमुद्दिश्य तत्रभवता कण्बेन मत्सकाशमृषयः प्रेषिताः । किं तावद् व्रतिनामुपोढतपसां विधैस्तपो दूषितं धर्मारण्यचरेषु केन चिदुत प्राणिष्वसचेष्टितम् । 0.०१० (Google 61] पञ्चमो ऽङ्कः [- v. 13.a आहो खित्मसवो ममापचरितैर्वेिष्टम्भितो वीरुधा मित्यारूढवहुमतर्कमपरिच्छेदाकुलं मे मनः ।। १० ।। प्रतीहारी । देवस्स भुअसद्दणिब्बुदे अस्समे कुदो एदं । किं तु सुचरिदा हिणन्दिणो इसीओो देवं सभाजइढुं आगद् त्ति तकेमि । 3॥ ततः प्रविशतोगौतमीसहितौ शकुन्तलामादाय कण्वशिष्यैौ पुरतयैषांपुरोहितकचुकिनौ कजुकी । इत इतो भवन्तः । शाङ्गरवः । सखे शारद्वत । महाभागः कामं नरपतिरभिस्थितिरसौ न कश्चिद्वर्णानामपथमपकृष्टो ऽपि भजते । तथापीदं शश्वत्परिचितविवित्तेन मनसा जनाकीर्ण मन्ये हुतबहपरीतं गृहमिव ॥ ११ ॥ शारद्वतः । शारब । स्थाने खलु पुरमवेशात्तवेदृशः संवेगः । अहमपि अभ्यक्तमिव स्नातः शुचिरशुचिमिव प्रबुद्ध इव सुप्तम् । यद्धमिव खैरगतिर्जनमवशः सनिमबैमि ॥ १२ ॥ पुरोधाः । अत एव भवद्विधा महान्तः । शकुन्तला । । दुर्निमित्तमभिनीय ॥ अम्मो । किं ति वामेद्रं णअणं मे 3विप्फुरदि । गौतमी । जाद । पडिहदं अमङ्गलं । सुहाई दे होन्तु । इति परिक्रामन्ति । पुरोधाः । । राजानं निर्दिश्य ॥ भोस्तपस्विनः । असावत्र वर्णाश्रमाणां रक्षिता 6भागेव मुक्तासनः प्रतिपालयति वः । पश्यतैनम् । शाङ्गरवः । काममेतदभिनन्दनीयम् । तथापि वयमत्र मध्यस्थाः । कुतः । भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्भमै ontact Google V. [3. b-] अभिज्ञानशकुन्तले 62 नैवाम्बुभिर्दूरविलम्बिनो घनाः । अनुद्धताः सत्पुरुषाः समृद्धिभिः खभाव एवैष परोपकारिणाम् ॥ १३ ॥ प्रतीहारी। देव । पसण्णसुहा सुत्थकप्पा विअ इसीओो दीसन्ति । राजा । ॥ शकुन्तलां निर्वण्यै ॥ अये । केयमवगुण्ठनवती नातिपरिस्फुटशरीरलावण्या । मध्ये तपोधनानां किसलयमिव, पाण्डुपलाणाम् ॥ १४ ॥ प्रतीहारी । भट्टा । दंसणी आकेिदी खु लक्खीअदि । राजा । भवतु । अनिर्बण्यै खलु परकलत्रम् । 3शकुन्तला । ॥ उरसि हस्तं दत्त्वा । आत्मगतम् ॥ हिअअ । किं एवं वेवसि । अज्जउत्तस्स भावाणुषन्धं सुमरिअ धीरतणं दाव अवलम्बसु । पुरोधाः । ॥ पुरो गत्वा ॥ खस्ति देवाय । देव । एते खलु विधिवद 6र्चितास्तपखिनः । कविदेतेधूपाध्यायसंदेशः । तं देवः श्रोतुमर्हति । राजा । ॥ सादरम् ॥ अवहितो ऽस्मि । शिष्यौ । । हस्तमुद्यम्य ॥ भो राजन् । विजयतां भवान् । 9राजा । । सप्रणामम् ॥ सर्वानभिवादये बः । शिष्यौ । स्वस्ति भवते । राजा । अपि निर्वेि तपः । 12शिष्यौ । कुतो धर्मक्रियाविन्नः सतां रक्षितरि त्वयि । तमस्तपति घर्मीशौ कथमाविर्भविष्यति ॥ १५ ॥ राजा । ॥ आत्मगतम् ॥ सर्वथार्थवान्खलु मे राजशब्दः । । प्रकाशम् ॥ अथ भगवान्कुशली कम्यः । 3 शारवः । राजन् । स्याधीनकुशलाः खलु सिद्धिमन्तः । स भवन्तम 63] नामयमक्षपूर्वकमिदमाह राजा । केिमाज्ञापयति । 6शाङ्गरवः । यन्मिथःसमवायादिमां मदीयां दुहितरं भवानुपयेमे तन्मया भीतिमता युवयोरनुज्ञातम् । कुतः । त्वमतां भाग्रहरः स्मृतो ऽसि नः शकुन्तला मूर्तिमतीव सत्क्रिया । समानर्यस्तुल्यगुणं वधूवरं विरस्य वाच्यं न गतः प्रजापतिः ।। १६ ।। तदिदानीमापमसत्त्वेयं गृङ्गतां सहधर्मचरणायेति । गौतमी । भद्दह । वतुकाम म्हि । ण मे वअणावकासो त्थि कधिढुं ति । 3राजा । आयें । कथ्यताम् । गौतमी । णावेक्खिओो गुरुअणो इमीअ ण तुमे षि शुच्छिआ बन्धू । एकमेण वरिए किं भण्णउ एकमेकस्स ॥ १७ ॥ शकुन्तला। किं णु क्खु अजउत्तो भणिस्सदि । राजा । । साशङ्कमाकुलमाकण्यै ॥ अये । किमिदमुपन्यस्तम् । 3शकुन्तला । । खगतम् ॥ हुँ । साबलेो से बअणावक्खेवो । शाङ्गरवः । किं नाम किमिदमुपन्यस्तमिति । ननु भवानेव सुतरां [– v. 18.1 सतीमपि ज्ञातिकुलैकसंश्रयां जनो ऽन्यथा भर्तृमतीं विशङ्कते । अतः समीपे परिणेतुरिष्यते मियामिया वा प्रमदा स्वबन्धुभिः । ।॥ १८ ॥ राजा । किमत्रभवती मया परिणीतपूर्वा । 0a० (Google w. 18.2 –] शकुन्तला । । आत्मगतं सविषादम् । हिअअ । संवुत्ता दे आसङ्का । 3शाङ्गरवः । राजन् । किं कृतकार्यद्वेषाद्धर्म प्रति विमुखतोचिता राज्ञः । राजा । कुतो ऽयमसत्कल्पनामसङ्गः । शाङ्गरवः । ॥ सक्रोधम् ॥ मूर्छन्त्यमी विकाराः प्रायेणैश्वर्यमत्तानाम् । 6राजा । विशेषेणाधिक्षिप्तो ऽस्मि । गौतमी । ॥ शकुन्तलां प्रति ॥ जाद । मा लज्ज । अवणइस्सं दाव दे अवगुण्ठणं । तदो भट्टा तुमं अहिजाणिस्सदि । । इति तथा करोति । 9राजा । ।॥ शकुन्तलां निर्वण्यै । आत्मगतम् ॥ इदमुपनतमेवं रूपमष्टिकान्ति प्रथमपरिगृहीतं स्यान्न वेत्यध्यवस्यन् । भ्रमर इव निशान्ते कुन्दमन्तस्तुषारं न खलु सपदि भोक्तुं नापि शक्रोमि मोक्तुम् ॥ १९ ॥ प्रतीहारी । । स्वगतम् ॥ अहो धम्मावेक्खिदा भट्टिणो । ईदिसं णाम सुहोवणदं इत्थीरदणं पेक्खिअ को अण्णो विआरेदि । 3शाङ्गरवः । भो राजन् । किमिदं जोषमास्यते । राजा । भोस्तपस्विन् । न खलु स्वीकरणमत्रभवत्याः स्मरामि । चिन्तयन्नपि तत्कथमिमामभिव्यक्तसत्त्वलक्षणामात्मानं क्षेत्रियमिव मन्यमानः प्रतिपत्स्ये । 6शकुन्तला । ॥ खगतम् । हृद्धी हद्धी । कधं परिणए जेव संदेहो । भग्गा दाणिं मे दूरारोहिणी आासालदा । शाङ्गरवः । मा तावत् । [64 सुतां त्वया नाम निर्विमान्यः । दुष्टं प्रतिग्राहयता खमर्थ पात्रीकृतो दस्युरेिषासि येन ॥ २० ॥ Dated b (Google 65] 3राजा । प्रथमः कल्पः । पञ्चमो ऽङ्कः शारद्वतः । शारव । विरम त्वमिदानीम् । शकुन्तले । वक्तव्यमुक्तम स्माभिः । सो ऽयमत्रभवानेवमाह । दीयतामस्मै प्रतिवचनम् । 3शकुन्तला । । खगतम् ॥ इमं अवत्थन्तरं गदे तादिसे अणुराए किं वा सुमराविदेण । अध वा अप्पा दाणिं मे सोधणीओ । भोदु । वसिस्सं । ॥ प्रकाशम् । अज्जउत्त । । इत्यधेक्ति ॥ अध वा संसइदो दाणिं एसो 6समुदा आरो । पोरव । जुत्तं णाम तुह पुरा अस्समपदे सब्भावुत्ता णहिअअं इमं जणं तधा समअपुव्वं संभाविअ संपदं ईदिसेहिं अक्खरेर्हि पचाचक्खिढुं । 9राजा । । कर्णी पिधाय ॥ शान्तं शान्तम् । व्यपदेशमाविलयितुं समीहसे मां च नाम पातयितुम् । कूलंकषेव सिन्धुः प्रसभमोघं तटतरुं च ॥ २१ ॥ शकुन्तला । भोदु । परमत्थदो जइ परपरिग्गहसङ्किणा तए एदं पउक्तं ता अहिण्णाणेण केणावि तुह संदेहं अवणइस्सं । |- v. 21. 13 राजा । शकुन्तला । ॥ मुद्रास्थानं परामृश्य ॥ हद्धी हढी । अजुली असुण्णा मे अङ्गुली । ॥ इति सविषादं गौतमीमीक्षते । 6गौतमी । जाद । णं दे सकावदारे सचीतित्थे उदअं वन्दमाणाए पब्भट्टै अअं । राजा । इदं तत्प्रत्युत्पन्नमतित्वं स्त्रीणाम् । 9शकुन्तला । एत्थ दाव विहिणा दंसिदं पहुत्तणं । अवरं दे कधइस्सं । राजा । श्रोतव्यमिदानीं संछत्तम् । शकुन्तला। णं एकदिअसं वेदसलदामण्डवे णलिर्णीवत्तभाअणगदं उदअं 12तुह हत्थे संणिहेिदं आसि । Doted b (Google w.21. 14-] षयिणः । अभिज्ञानशकुन्तले शकुन्तला । तक्खणं सो मम पुत्तकेिदओो मेि असावओ उवत्थिदो । तदो 15तए अअं दाव पढमं पिवदु ति अणुकम्पिणा उवच्छन्दिदो । ण उण दे अवरिचिदस्स हत्थादो उदअं उवगदो पाढुं । पच्छा तस्सिं जेव उदए मए गहिदे केिदो तेण पणओ । एत्थन्तरे विहसिअ भणिदं तए। 18 सचं सव्वो सगन्धे वीससदि जदो दुवे वि तुम्हे आरण्णकाओ ति । राजा । आभिस्ताभिरात्मकार्यनिर्वर्तिनीभिर्मधुराभिरनृतवाग्भिराकृष्यन्ते वि [66 21 गौतमी । महाराअ । णारिहसि एवं मन्तिदु । तवोवणसंवदिो क्खु अअं जणो अणहिण्णो केदवस्स । राजा। तापसवृद्धे । स्त्रीणामशिक्षितपटुत्वममानुषीषु संदृश्यते किमुत याः प्रतिबोधवत्यः । प्रागन्तरीक्षगमनात्स्खमपत्यजात - मन्यद्विजैः परभृताः किल पोषयन्ति ॥ २२ ॥ शकुन्तला । ॥ सरोषम् ॥ अणज्ज । अत्तणो हिअ आणुमाणेण किल सव्वं एदं पेक्खसि । को णाम अण्णो धम्मकञ्चुअववदेसिणो तणच्छण्ण 3 कूवोवमस्स तुह अणुकारी भविस्सदि । राजा । । खगतम् ॥ वनवासादविभ्रमः पुनरत्रभवत्याः कोपो लक्ष्यते । तथा हेि न तिर्यगवलोकितं भवति चक्षुरालोहितं वचो ऽपि परुषाक्षरं न च पदेषु संसज्जते । हिमार्त इव वेपते सकल एष बिम्बाधरः खभावविनते ध्रुवौ युगपदेव भेदं गते ॥ २३ ॥ अथ वा संदिग्धबुद्धिं मामधिगत्याकैतवच्छायया कोपो ऽस्याः । तथा झनया [Digitized by (Google 67] पञ्चमो ऽङ्कः w. 27. 8a दृत्तं रहः प्रणयमप्रतिपद्यमाने । भेदादुवोः कुटिलयोरतिलोहिताक्ष्या भगं शरासनमिवातिरुषा समरस्य ।। २४ ।। ॥ प्रकाशम् ॥ भद्रे । प्रथितं दुःषन्तचरितं प्रजासु । नापीदं दृश्यते । शकुन्तला । सुटु । इदाणिं अत्तच्छन्दाणुआरिणी संखुक्त म्हि जा इमस्स 3 पुरुवंसस्स पञ्चएण मुहमहुणो हिअअपत्थरस्स हत्थब्भासं उवगदा । ॥ इति पटान्तेन मुखमावृत्य रोदिति ॥ शाङ्गरवः । इत्थमप्रतिहतं चापलं दहति । अतः समीक्ष्य कर्तव्यं विशेषात्संगतं रहः । अज्ञातहृदयेष्वेवं वैरीभवति सौहृदम् ॥ २५ ॥ राजा । अयि भोः। किमत्रभवतीवचनसंप्रत्ययादेवास्मान्संभृतदोषैरधिक्षिपथ । शाङ्गरवः । ॥ सासूयम् ॥ श्रुतं भवद्भिरधरोत्तरम् । स्तस्याप्रमाणं वचनं जनस्य । पराभिसंधानमधीयते यै र्विद्येति ते सन्ति किलाप्तवाचः ॥ २६ ॥ राजा । हंहो सत्यवादिन् । अभ्युपगतं तावदस्माभिरेवंविधा एव वयम् । किं पुनरिमामभिसंधाय लभ्यते । 3शाङ्गरवः । विनिपातः । राजा । विनिपातः पौरवैर्लभ्यत इत्यश्रद्धेयमेतत् । शाङ्गरवः । भो राजन् । किमत्रोत्तरोत्तरैः । अनुष्ठितो गुरुनियोगः । संप्रति 6निवर्तामहे वयम् । तदेषा भवतः पत्री त्यज वैनां गृहाण वा । v. 27.b –] अभिज्ञानशकुन्तले [68 उपयन्तुर्हि दारेषु भक्षुता सर्वतोमुखी ॥ २७ ॥ गौतमि । गच्छाग्रतः । ॥ इति प्रस्थिताः ॥ शकुन्तला। अहं इमिणा दाव किदवेण विप्पलद्धा । तुम्हे वि मं परिचअध । 3॥ इत्यनुप्रतिष्ठते ॥ गौतमी । । परिवृत्यावलोक्य च ॥ वच्छ सङ्गरव । अणुगच्छदि णो करुणप रिदेविणी सउन्तला । पञ्चादेसपिसुणे भत्तारे किं करेदु तवस्सिणी । 6शाङ्गरवः । ॥ सरोषं निवृत्य ॥ आः पुरोभागिनि । किमिदं स्वातन्त्रयमव लम्बसे । ॥ शकुन्तला भीता वेपते ॥ शाङ्गरवः । शृणोतु भवती । यदि यथा वदति क्षितिपस्तथा त्वमसि किं पितुरुत्कुलया त्वया । अथ तु वेत्सि शुचि व्रतमात्मनः पतिगृहे तव दास्यमपि क्षमम् ॥ २८ ॥ तिष्ठ । साधयामो वयम् । राजा । भोस्तपखिन् । किमत्रभवती विमलभ्यते । पश्य । कुमुदान्येव शशाङ्कः सविता बोधयति पङ्कजान्येव । वशिनां हि परपरिग्रहसंश्लेषपराङ्मुखी दृतिः ॥ २९ ॥ शाङ्गरवः । राजन् । अथ पुनः पूर्ववृत्तं व्यासङ्गाद्विस्मृतं भवेत्तदा कथम धर्मभीरोदरपरित्यागः । 3राजा । भवन्तमेव गुरुलाघवं पृच्छामि । मूढः स्यामहमेषा वा वदेन्मिथ्येति संशये । दारत्यागी भवाम्याहो परस्त्रीस्पर्शपांसुलः ॥ ३० ॥ पुरोधाः । । विचार्य ॥ यदि तावदेवं क्रियते । राजा । अनुशास्तु गुरुः । 0.०१० (Google 69] पञ्चमो ऽङ्कः [-v.31.3 3पुरोधाः । अत्रभवती तावदा प्रसवादस्मदृहे तिष्ठतु । राजा । कुत इदम् । पुरोधाः । त्वं साधुनैमित्तिकैरादिष्टपूर्वः प्रथममेवोभयचक्रवर्तिनं पुत्रं जन 6यिष्यसीति । स चेन्मुनिदौहित्रस्तलुक्षणोपपन्नो भवति ततः प्रतिनन्द्य शुद्धान्तमेनां प्रवेशयिष्यसि । विपर्यये त्वस्याः पितुः समीपगमनं स्थितमेव । राजा । यथा गुरुभ्यो रोचते । 9पुरोधाः । । उत्थाय ॥ वत्से । इत इतो ऽनुगच्छ माम् । शकुन्तला । भअवदि वसुंधरे । देहि मे अन्तरं । ॥ इति सह पुरोधसा तपखिभिगौतम्या च रुदती प्रस्थिता । राजा शापव्यवहितस्मृतिः शकुन्तलामेव चिन्तयति ॥ नेपथ्ये । आश्चर्यमाश्चर्यम् । राजा । । कर्ण दत्त्वा ॥ किं नु खलु स्यात् । 15प्रविश्य पुरोधाः । । सविस्मयम् ।। देव । अदुतं खलु वृत्तम् । राजा । किमिव । पुरोधाः । परावृत्तेषु कण्वशिष्येषु सा निन्दन्ती खानि भाग्यानि बाला बाहूत्क्षेपं रोदितुं च प्रवृत्ता । राजा । किं तदानीम् । खीसंस्थानं चाप्सरस्तीर्थमारा त्क्षिप्त्वैवाशु ज्योतिरेनां तिरो ऽभूत् ॥ ३१ ॥ ॥ सर्वे विस्मयं रूपयन्ति । राजा गुरो । प्रथममेवास्माभिरेषो ऽर्थः प्रत्यादिष्टः । किं मृषा तर्केणा । 3न्विष्यते । विश्राम्यताम् । [Digitized by (Google w.31.4-] अभिज्ञानशकुन्तले पञ्चमो ऽङ्कः पुरोधाः । विजयस्व । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ राजा । वेत्रवति । पर्याकुल इवास्मि । शयनीयगृहमादेशय । 6प्रतीहारी। इदो इदो एदु देवो । राजा । ॥ परिक्रामन्खगतम् ॥ कामं प्रत्यादिष्टां स्मरामि न परिग्रहं मुनेस्तनयाम् । बलवत्तु दूयमानं प्रत्यायतीव मां हृदयम् ॥ ३२ ॥ ॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे । ॥ इति शकुन्तलाप्रत्याख्यानं नाम पञ्चमो ऽङ्कः ॥ [7० 0.०१० (Google - vi. 1.5 ॥ ततः प्रविशति नागरकः पश्चाद्बाहुबन्धं पुरुषमादाय रक्षिणैौ च ॥ रक्षिणौ । । पुरुषं ताडयित्वा ॥ हण्डे कुम्भिलआ । कधेहि कहिं तए एशे 3महालदणभाशुले उकिण्णामxकले लाअकीए अजुली अए शमाशादिदे । धीवरकः । ॥ भीतिनाटितकेन ॥ पशीदन्तु भावमिश्शा । ण हगे ईदिशश्श अकयश्श कालके । 6एकः । किं णु क्खु शोहणे बम्हणे शि त्ति कदुआ लञ्जा दे पलिग्गहे दिण्णे । धीवरकः । शुणध दाव । हगे क्खु शकावदालवाशी धीवले । 9द्वितीयः । हण्डे पाडचला । किं तुमं अमेहिं यादिं वशदिं च पुश्चिदे । नागरकः । सूअअ । कषेदु सव्वं कमेण । मा णं पडिषन्धेध । उभौ । यं लाउत्ते आणवेदि । लवेहि ले लवेहि । 12धीवरकः । शे हगे यालबडिशप्पहुदीर्हि मञ्चबन्धणोवाएहिं कुडुम्बभलणं कलेमि । नागरकः । । प्रहस्य ॥ विसुद्धो दाणिं दे आजीवो । 15धीवरकः । भस्टके । मा एवं भण । शहये किल ये वि णिन्दिदे ण हु शे कम्म विवय्यणी अके । पशुमालिं कलेदि दालुणं अणुकम्पामिदुले वि शोणिके ॥ १ ॥ नागरकः । तदा तदा । धीवरकः । अध एकदिअशं मए लोहिदमश्चके खण्डशो कपिपदे । याव 3तश्श उदलब्भन्तले एदं महालदणभाशुलं अङ्गुलीअअं पेस्कामि । पश्चा इध विकअस्तं णं दंश अन्ते येव गहिदे भावमिश्शेहिं । एत्तिके दाव एदश्श आगमे । आधुणा मालेध वा कुस्टेध वा । vi. 1.6–] [72 6नागरकः । । अङ्गुरीयकमाघ्राय ॥ जाणुआ । मच्छोदरसंठिदं ति णत्थि संदेहो । तधा अअं से विस्सगन्धो । आगमो दाणिं एदस्स विमरिसिदव्वो । ता एध । राअउलं जेव गच्छम्ह । 9रक्षिणैौ। ॥ धीवरं प्रति । गश्च ले गण्ठिवेद आ गश्च । । इति परिक्रामन्ति ॥ नागरकः । सूअअ । इध गोउरदुआरे अप्पमत्ता पडिवालेध मं जाव राअउलं पविसिअ णिकमामि । 12उभौ । पविशदु लाउत्ते शामिप्पशादस्तं । नागरकः । तधा । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ सूचकः । याणुआ । चिला आदि लाउत्ते । 15जानुकः । णं अवशलोवशप्पणीआ खु लाआणो होन्ति । सूचकः । याणुआ । स्फुलन्ति मे अग्गहस्ता । । धीवरं निर्दिश्य ॥ इमं गण्ठिवेदअं वावादेढुं । 18धीवरकः । णालिहदि भावे अकालणमालके भविढुं । जानुकः । । विलोक्य ॥ एशे अस्माणं ईशले पत्ते गेण्हिअ लाअशाशक्षणं । ॥ धीवरं प्रति ॥ ता शाउलाणं मुहं पेस्कशि अध वा गिद्धशिआलाणं वली 2ा भविशशि । प्रविश्य नागरकः । सिग्धं सिग्घं एदं । । इत्यधत्ते ॥ धीवरकः । हा हृदे स्मि । ॥ इति विषादं नाटयति ॥ 24नागरकः । सुवेध रे मुञ्चेध जालोवजीविणं । उवण्णो से किल अङ्खली अअस्स आगमो । अम्हसामिणा जेव मे कधिदं । सूचकः । यधा आणवेदि लाउत्ते । यमवशदिं गदुआ पडिणिउत्ते क्खु 27 एशे । । इति धीवरं बन्धनान्मोचयति ॥ धीवरकः । ॥ नागरकं प्रणम्य । भस्टके । तव केलके मम यीविदे । ।॥ इति पादयोः पतति ॥ 73] वष्टो ऽङ्कः 3०नागरकः । उत्थेहि उत्थेहि । एसो भट्टिणा अजुली अअमुलसंमिदो पारि दोसिओो दे पसादीकिदो । ता गेण्ह एदं । ॥ इति धीवराय कटकं प्रयच्छति । धीवरकः । । सहर्ष प्रतिगृह्य ॥ अणुग्गहिदे स्मि । 33 जानुकः । एशे क्खु लञ्वा तधा णाम अणुग्गहिदे यं शूलादो ओदालिअ हस्तिस्कन्धं शमालोविदे । सूचकः । लाउत्ते । पालिदोशिए कधेदि महालिहलदणेण तेण अजुली अएण 36शामिणो बहुमदेण होदव्वं ति । नागरकः । णं तस्सिं भट्टिणो महारिहरदणं ति ण परिदोसो । एत्तिकं उण । 39उभैौ । किं णाम । नागरकः । तकेमि तस्स दंसणेण को वि हिअअट्टिदो जणो भट्टिणा सुमरिदो त् िजदो तं पेक्खि अ मुहुत्तअं पइदिगम्भीरो वि पज्जुस्सुअमणो 42 आसि । सूचकः । तोशिदे दाणिं भस्टा लाउत्तेण । जानुकः । णं भणामि इमश्श मश्चलीशतुणो किदे त् ि। ॥ इति धीवरमसूयया 45 पश्यति ॥ धीवरकः । भस्टका । इदो श्रद्धं तुस्माणं पि शुलामुलं भोदु । जानुकः । धीवल । महत्तले शंपदं मे पिअवअश्शके शंबुते शि । कादम्ब 48लीशद्धिके क्खु पढमं अस्माणं शोहिदे इी अदि । ता शुण्डिकागालं येव - V1. I • 5I ॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे ॥ 51 ॥ प्रवेशकः । wi. 1.52-] [74 ॥ ततः प्रविशत्याकाशयानेन मिश्रकेशी । मिश्रकेशी । णिव्वत्तिदं मए पज्जाअणिव्वत्तणीअं अच्छरातित्थसंणिज्झं । 54ता जाव इमस्स राएसिणो वुत्तन्तं पञ्चक्खीकरइस्सं । मेण आसंबन्धेण सरीरभूदा मे सउन्तला । ताए वि संदिट्ट म्हि । ॥ समन्तादवलोक्य ॥ किं णु क्खु उवत्थिदक्खणे वि दिअसे णिरूसवारम्भं विअ राअउलं 57 दीसदि । अत्थि मे विहवो पणिधाणेण सव्वं जाणिढुं । किं तु सहीए आदरो मए माणइदव्वो । भोदु । इमाणं जेव उज्जाणवालिआणं पासपरिवत्तिणी भविअ तिरकरिणीए पच्छण्णा उवलहिस्सं । ॥ इति नाये 6०नावतीर्य स्थिता । ॥ ततः प्रविशति चूताडुरमवलोकयन्ती चेटी तस्याश्च पृष्ठतो ऽपरा ॥ प्रथमा । आअम्बद्दरिअवेण्टं ऊससिअं विअ वसन्तमासस्स । दिदं चूअकुरअं छणमङ्गलअं णिअच्छामि ॥ २ ॥ द्वितीया । परहुदिए । किं एदं एकाइणी मन्तेसि । प्रथमा । सहेि महुरिए । चूदलदिअं पेक्खिअ उम्मतिआ खु परहुदिआ 3 भोदि । द्वितीया । । सहर्षम् ॥ कधं उवत्थिदो महुमासो । प्रथमा । महुरिए । तुहावि दाणिं एस कालो मदविब्भमुग्गीदाणं । 6द्वितीया । सहेि । अवलम्बसु मं जाव अग्गपदे परिट्टिदा भविअ इमिणा पसवेण संपादेमि कामदेवस्स वाअणं । 0.०१० (Google 75 ] षष्ठो ऽङ्कः [– vi.4.7 प्रथमा । जइ एवं ता ममावि अद्धं वाअणफलस्स । 9द्वितीया । सहि । अभणिदे वि एवं संपज्जदि जेव जदो एकं जेव णो एदं सरीरं । । सख्यामवलम्बनं कृत्वा नाठ्येन । चूतप्रसवं गृहीत्वा । अम्महे । अप्पबुद्धो वि चूदप्पसवो वन्धणभङ्गसुरही एस वाअाद । 12॥ कपोतहस्तं कृत्वा ॥ णमो भअवदो मअरद्धअस्स । अरिहसि मे चूअकुर दिण्णो कामस्स गहिअचावस्स । सञ्चविअजुअइलक्खो पञ्चब्भहिओ सरो होउं ॥ ३ ॥ ॥ इति चूताडुरं क्षिपति ॥ प्रविश्य कचुकी । । सक्रोधम् ॥ मा तावदनात्मज्ञे । देवेनैवं निषिद्धे ऽपि 3मधूत्सवे चूतकलिकाभङ्गमारभसे । उभे । । भीते ॥ पसीददु पसीददु अज्जो । अगहिदत्थाओ अम्हे । कञ्चुकी । । हुम् । न खलु श्रुतं भवतीभ्यां तावद्वासन्तैस्तरुभिरपि प्रमाणीकृतं 6देवस्य शासनं तदाश्रयिभिश्च । तथा हेि चूतानां चिरनिर्गतापि कलिका बभ्राति न खं रजः संनद्धं यदपि स्थितं कुरुवकं तत्कोरकावस्थया । कण्ठेषु स्खलितं गते ऽपि शिशिरे पुंस्कोकिलानां रुतं शङ्के संहरति स्मरो ऽपि चकेितस्तूणार्धकृष्टं शरम् ॥ ४ ॥ मिश्रकेशी । णत्थि एत्थ संदेहो । मद्दप्पहावो क्खु एसो राएसी । प्रथमा । अज्ज । कदि चि दिअसा मित्तावसुणा रट्टिएण भट्टिणो पादमूलं 3पेसिदाणं अम्हाणं इध पमदवणे चित्तकम्मं अप्पिढुं । अदो ण सुदपुव्वो अम्हेहिं एसो वुत्तन्तो । कलुकी । तेन हि न पुनरेवं प्रवर्तितव्यम् । 6उभे । कोदूहलं णो । जइ इमिणा जणेण सोदव्वं ता कधेदु अज्जो किं णिमित्तं भट्टिणा वसन्तूसवो णिसिद्धो । wi.4.8-] मिश्रकेशी । ऊसवप्पिआ राआणो होन्ति । ता गुरुणा कारणेण एत्थ 9हादव्व । कञ्चुकी । । स्वगतम् ॥ बहुलीभूतो ऽयमर्थः किं न कथ्यते । । प्रकाशम् ॥ अस्ति भवत्योः कर्णपथमागतं शकुन्तलामत्यादेशकौलीनम् । 12उभे । अज्ज । सुदं रट्टिअमुहादो अङ्गुलीअदंसणं जाव । कञ्चुकी । तेन हि खल्पं कथयितव्यम् । यदैवासुरीयकदर्शनादनुस्मृतं देवेन सत्यमूढपूर्वी रहसि मया तत्रभवती शकुन्तला मोहात्मत्यादिष्टति 15तदैव पश्चात्तापमनुगतो देवः । रम्यं द्वेष्टि यथा पुरा प्रकृतिभिर्न प्रत्यहं सेव्यते शय्योपान्तविवर्तनैर्विगमयत्युन्निद्र एव क्षपाः । दाक्षिण्येन ददाति वाचमुचितामन्तःपुरेभ्यो यदा गोत्रेषु स्खलितस्तदा च भवति त्रीडाविलक्षश्विरम् ॥ ५ ॥ मिश्रकेशी । पिअं मे पिअं । कञ्चुकी । अस्मात्प्रभवतो वैमनस्यादुत्सवः प्रत्याख्यातः । 3उभे । जुज्जदि । नेपथ्ये । एदु एदु भवं । कञ्चुकी । । कर्ण दत्त्वा ॥ अये । इत एवाभिवर्तते देवः । तद्वच्छतम् । 6खकर्मानुष्ठीयताम् । । इत्युभे निष्क्रान्ते ॥ 76 ॥ ततः प्रविशति पश्चात्तापसदृशवेषो राजा विदूषकः प्रतीहारी च ॥ कञ्चुकी । । राजानं विलोक्य । । अहो । सर्वाखवस्थासु रामणीयकमाकृ 9तिविशेषाणाम् । तथा खेवं वैमनस्यपरीतो ऽपि प्रियदर्शनो देवः । य एषः प्रत्यादिष्टविशेषमण्डनविधिर्वामप्रकोष्ठ श्लथं [Digitized by (Google 77] षष्ठो ऽङ्क बिभ्रत्काञ्चनमेकमेव वलयं श्वासोपरक्ताधरः । [– wi.8. a संस्कारोलिखितो महामणिरिव क्षीणो ऽपि नालक्ष्यते ॥ ६ ॥ मिश्रकेशी । ॥ राजानमवलोक्य ॥ ठाणे क्षु पचादेसविमाणिदा वि इमस्स कारणादो सउन्तला केिलम्मदि । 3 राजा । । ध्यानमन्दं परिक्रम्य ।। प्रथमं सारङ्गाक्ष्या भिया प्रतिबोध्यमानमपि सुप्तम् । अनुशयदुःखायेदं हतहृदयं संमति विबुद्धम् ॥ ७ ॥ मिश्रकेशी । ईदिसाई से तवस्सिणीए भाअधे आई । विदूषकः । । खगतम् ॥ भूओ वि लङ्गिदो एसो सउन्तलावादेण । ण 3 आणे कधं चिकेिच्छिदव्वो भविस्सदिति । कञ्चुकी । ॥ उपगम्य ॥ जयति जयति महाराजः । प्रत्यवेक्षिताः प्रमद वनभूमयः । यथाकाममध्यास्तां विनोदस्थानानि देवः । 6राजा । वेत्रवति । मद्वचनादमात्यपिशुनं ब्रूहि । अद्य चिरमबोधान्न संभावितमस्माभिर्धर्मासनमध्यासितुम् । यत्प्रत्यवेक्षितमार्येण पौरकार्य तत्प लमारोप्य प्रस्थाप्यतामिति । 9प्रतीहारी । जं देवो आणवेदि । । इति निष्क्रान्ता । राजा । पार्वतायन । त्वमपि स्वनियोगमशून्यं कुरु । कञ्चुकी । तथा । ।॥ इति निष्कान्तः ॥ 12विदूषकः । केिदं भवदा णिम्मक्खिअं । संपदं सिसिरविच्छेदरमणीए इमस्सिं उज्जाणे अत्ताणअं विणोदेहि । राजा । । निःश्वस्य । वयस्य । रन्ध्रोपनिपातिनो ऽनर्था इति यदुच्यते 15तदव्यभिचारि । पश्य । मुनिसुताप्रणयस्मृतिरोधिना wi.8.b-] आभज्ञानशकुन्तले मम च मुक्तमिदं तमसा मनः । मनसिजेन सखे प्रहरिष्यता धनुषि चूतशरश्च निवेशितः ।। ८ ।। अपि च । उपहितस्मृतिरङ्गुलिमुद्रया प्रियतमामनिमित्तनिराकृताम् । अनुशयादनुरोदिमि चोत्सुक सुरभिमाससुखं समुपस्थितम् ॥ ९ ॥ विदूषकः । भो व अस्स । चिट्ट दाव जाव इमिणा दण्डअद्वेण कन्दप्पबाणं णासेमि । ॥ इति दण्डकाष्ठमुद्यम्य चूताकुरं पातयितुमिच्छति । 3राजा । । सस्मितम् । भवतु । दृष्टं ब्रह्मवर्चसम् । सखे । केदानीमुपविष्टः प्रियायाः किं चिदनुकारिणीषु लतासु दृष्टिं विनोदयामि । विदूषकः । णं भवदा आसण्णपरिचारिआ लिविअरी मेधाविणी आदिट्टा । 6माह्वीलदाघरए इमं वेलं अदिवाहइस्सं तहिं च मे चित्तफलए सहृत्था लिहिदं तत्थभोदीए सउन्तलाए पडिकिदिं आणेसु ति । राजा । ईदृशमेव मे हृदयमत्याश्धासनम् । तत्तदेवादेशय माधवीलतागृहम् । 9विदूषकः । इदो इदो एदु भवं । ।॥ इति परिक्रामतः । मिश्रकेशी अनुगच्छति । विदूषकः । एस मणिसिलापट्टसणाधो माहवीलदामण्डवो विवित्तदाए णीसद्दसाअदेण विअ पडेिच्छदि तुमं । ता पविसिअ उवविसम्ह् । । उभैौ 12तथा कुरुतः ॥ मिश्रकेशी । लदाए अन्तरिदा पेक्खिस्सं दाव पिअसहीपडिकिदिं । तदो से भत्तुणो अणुराअं बहुमदं णिवेदइस्सं । । तथा स्थिता ॥ 15राजा । । निःश्वस्य ॥ सखे । सर्वमिदानीं स्मरामि । शकुन्तलायाः प्रथम दर्शनवृत्तान्तं कथितवानस्मि भवते । स भवान्प्रत्याख्यानकाले मत्समीपगत [78 [Digitized by (Google 79] षष्ठो ऽङ्कः एव नासीत् । प्रथममपि तत्रभवत्याः कीर्तितं नाम मया । कश्चिदमिव 18विस्मृतवांस्त्वमपि । मिश्रकेशी । अदो जेब महीवदीहिं खणं पि सहिअ आ सहाआ ण विरदिव्या । 21 विदूषकः । भो । ण बिसुमरामि । किं तु सव्वं कधेिअ तए जेव अवसाणे कधिदं । परिहासविअप्पो एसो ण भूदत्थो ति । मए मन्दबु द्विणा तधा जेव गदिदं । अध वा भविदव्वदा एत्थ बलवदी । 24 िमश्रकेशी । एवं णेदं । राजा । । क्षणं ध्यात्वा । सखे । परित्रायस्व माम् । विदूषकः । भो वअस्स । एदं किं उवण्णं तुह । ण कदा वि सप्पुरिसा 27 सो अवक्तव्वा होन्ति । णं पवादे वि णिकम्पा जेव गिरीओ । राजा । वयस्य । निराकरणविङ्कबायास्ते सख्यास्तामवस्थामनुस्मृत्य बलव दशरणो ऽस्मि । सा हि इतः मत्यादिष्टा स्खजनमनुगन्तुं व्यवसिता स्थिता तिष्ठत्युचैर्वदति गुरुशिष्ये गुरुसमे । पुनर्देटिं वाष्पप्रसरकलुषामर्पितवती मयि क्रूरे यत्तत्सविषमिव शल्यं दहति माम् ॥ १० ॥ मिश्रकेशी । अम्महे । इमस्स ईदिसी अकज्जपरदा संतावेदि । विदूषकः । भो । आत्थि मे तको । केण वि तत्थभोदी आआससंचारिणा 3णीद ति । राजा । वयस्य । कः पतिव्रतां तामन्यः परामर्युमुत्सहते । मेनका केिल सख्यास्ते जन्मप्रतिष्ठति सखीजनादस्मि श्रुतवान् । तत्सहचरीभिस्तया 6वा नीतेति मे हृदयमाशङ्कते । मिश्रकेशी । संमोहो क्खु विम्हअणीओ ण उण पडिबोधो । . vi. 10.8- ] अभिज्ञानशकुन्त [8० विदूषकः । भो । जइ एवं ता समस्ससदु भवं । अत्थि क्खु समागमो 9तत्थभोदीए । राजा । कथमिव । विदूषकः । भो । ण हि मादा पिदा वा भत्तुविरहिदं चिरं दुहिदरं 12पेक्खिढुं पारेदि । राजा । वयस्य । खमो नु माया नु मतिभ्रमो नु कृतं नु तावत्फलमेव पुण्यैः । असंनिवृत्त्यै तदतीव मन्ये मनोरथानामतटमपातम् ॥ ११ ॥ विदूषकः । भो । मा एवं भण । णं अजुलीअअं जेव एत्थ णिदंसणं अवस्संभाविणो अचिन्तणी अा समागमा होन्ति ति । 3राजा । । अङ्गरीयकमालोक्य ॥ इदं तदसुलभस्थानभ्रंशि शोचनीयमडुरीयकम् । तव सुचरितमकुरीय नूनं प्रतनु ममेव विभाव्यते फलेन। अरुणनखमनाहरासु तस्याश्रयुतमास लब्धपदं यदडुलीषु ॥ १२ ॥ मिश्रकेशी । जइ अण्णहृत्थगदं भवे तदा सञ्चं सोअणीअं भवे । सहि । दूरे वट्टसि । एआइणी जेव कण्णसुहाई अणुभवामि । 3विदूषकः । भो । इअं णाममुद्दा केण उण उवुग्घादेण भवदा तत्थभोदीए हत्थसंसग्गं पाविदा । मिश्रकेशी । मम विअ कोदूहलेण आलाविदो एसो । 6राजा । वयस्य । श्रूयताम् । यदा तपोवनात्खनगराय प्रस्थितं मां प्रिया सबाष्पमिदमाह कियचिरेणार्यपुत्रः पुनरस्माकं स्मरिष्यतीति । विदूषकः । तदो तदो । 9राजा । अथेमां नाममुद्रामकुल्यां निवेशयता मया प्रत्यभिहिता । 0.०१० (Google विदूषकः । किं ति । राजा । एकैकमत्र दिवसे दिवसे मदीयं नामाक्षरं गणय यासि न यावदन्तम् । तावत्प्रिये मदवरोधनिदेशवर्ती नेता जनस्तव समीपमुपैष्यतीति ॥ १३ ॥ तच मोहाद्दारुणमनुष्ठितम् । मिश्रकेशी । रमणीओ क्खु अवही विहिणा विसंवादिदो । 3विदूषकः । अध कधं रोहिदमच्छस्स मुहं वडिसं विअ एदं पविटुं आसि । राजा । शचीतीर्थे सलिलं वन्दमानायास्तव सख्याः परिभ्रष्टम् । विदूषकः । जुज्जदि । 6मिश्रकेशी । अदो क्खु तवस्सिणीए सउन्तलाए अधम्मभीरुणो राएसिणो परिणए संदेहो । अध वा ण ईदिसी अणुराओ अहिण्णाणं अवेक्खदि । ता कधं विअ एदं । 9राजा। भवतु । उपालप्स्ये तावदिदमबुरीयकम् । विदूषकः । ॥ सस्मितम् ॥ अहं पि एदं दण्डअर्छु उवालहिस्सं । कधं उज्जुअस्स मे कुडिलं तुमं सि त् ि। 12 राजा । । अनाकर्णितनाटितकेन । कथं तं कोमलबन्धुराकुलिं नु करं विहायासि निममम्भसि । अथ षष्ठो ऽङ्कः वा अचेतनं नाम गुणं न वीक्षते मयैव कस्मादवधीरिता प्रिया ॥ १४ ॥ मिश्रकेशी । सअं जेव पडिवण्णो जं म्हि वतुकामा । 0.०१० (Google wi. 14.2–] अभिज्ञानशकुन्तले विदूषकः । भो । सव्वधा अहं खु बुभुक्खाए मारिदव्वा । 3राजा । । अनादृत्य ॥ प्रिये । अकारणपरित्यागानुशयदग्धहृदयस्तावदनु कम्प्यतामयं जनः पुनर्दर्शनेन । प्रविश्य चित्रफलकहस्ता चेटी । भट्टा । इअं चित्तगदा भट्टिणी । ॥ इति 6चित्रफलकं दर्शयति ।। राजा । ॥ विलोक्य ॥ अहो रूपमालेख्यस्य । तथा हेि दीघोपाङ्गविसारिनेत्रयुगलं लीलाश्चितभ्रलतं दन्तान्तःपरिकीर्णहासकिरणज्योत्लाभिषिक्ताधरम् । कर्कन्धूयुतिपाटलोष्ठरुचिरं तस्यास्तदेतन्मुखं । चित्रे ऽप्यालपतीव विभ्रमलसत्योद्भिन्नकान्तिद्रवम् ॥ १५ ॥ विदूषकः । । विलोक्य । भो । भावमहुरा रेहा । खलदि विअ मे दिट्टी णिण्णुण्णदप्पदेसेसुं । किं बहुणा । सत्ताणुप्पवेससङ्काए आलवणकोदूहलं 3मे जणेदि । मिश्रकेशी । अहो राएसिणो वतिआरेहाणिउणदा । जाणे पिअसही मे अग्गदो वदृदि ति । 6राजा । वयस्य । यद्यत्साधु न चित्रे ऽस्मिन्क्रियते तत्तदन्यथा । तथापि तस्या लावण्यं रेखया किं चिदन्वितम् ॥ १६ ॥ मिश्रकेशी । सरिसं पच्छादावगुरुणो सिणेहस्स । राजा । । निःश्वस्य ॥ साक्षात्मयामुपगतामपहाय चित्रार्पितामहमिमां बहु मन्यमानः । स्रोतोवहां पथि निकामजलामत जातः सखे। प्रणयवान्मृगतृष्णिकायाम् ।। १७ ।। [82 83] षष्ठो ऽङ्कः V1. [9. I विदूषकः । तिण्णि आइदीओ दीसन्ति । सव्वाओो जेव दंसणी आओो । ता कदमा तत्थभोदी सउन्तला । 3 मिश्रकेशी । अणहिण्णो एस तवस्सी सहीए रूवस्स । मोहचक्खुणो इअं ण गदा से पचक्खदं । राजा । त्वं तावत्कतमां तर्कयसि । 6विदूषकः । । निर्वण्यै ॥ तकेमि जा एसा अवसे असिणिद्धपलुवं असो अलदिअं संसिदा सिढिलकेसबन्धुव्वम्मन्तकुसुमेण बद्धसेदबिन्दुणा वअणेण विसे सणमिदसाहाहिं बाहालदिआहिं ऊससिदणीविणा वसणेण ईसिपरिस्सन्ता 9विअ आलिहिदा सा तत्थभोदी सउन्तला सेसाओ सहीओ त् ि। राजा । निपुणो भवान् । अस्त्यत्र ममापि भावचिहम् । खिन्नाङ्गुलीनिवेशाद्रेखा प्रान्तेषु दृश्यते मलिना । अश्रु च कपोलपतितं लक्ष्यमिदं वर्णकोच्छासात् ॥ १८ ॥ चतुरिके। अर्धलिखितमेतद्विनोदस्थानमस्माभिः। तद्वच्छ। वर्तिकास्तावदानय। चेटी । अज्ज माधव्व । अवलम्बसु चित्तफलअं जाव गच्छामि । 3राजा । अहमेवैनमवलम्बे । । इति यथोक्तं करोति । चेटी निष्क्रान्ता ॥ विदूषकः । भो । किं एत्थ अवरं आलिहिदव्वं । मिश्रकेशी । जो जो पिअसहीए अहिमदो पदेसो तं तं आलिहिदुकामो 6त्ति तकेमि । राजा । सस्खे । श्रूयताम्। कार्या सैकतलीनहंसमिथुना स्रोतोवहा मालिनी पादस्तामभितो निषण्णचमरो गौरीगुरोः पावनः । शाखालम्बितवल्कलस्य च तरोर्निर्मातुमिच्छाम्यधः शृजे कृष्णमृगस्य वामनयनं कण्डूयमानां मृगीम् ॥ १९ ॥ विदूषकः । । अपवार्य ॥ जधा मन्तेदि तधा । तकेमि पूरिदो अणेण wi. 19• 2-] अभिज्ञानशकुन्तले [84 चित्तफलओ आइदीहिं कुचाणदाणं तावसाणं ति । 3राजा । अन्यञ्च शकुन्तलायाः प्रसाधनमभिप्रेतमत्रालिखितुं विस्मृतमस्माभिः । विदूषकः । किं विअ । मिश्रकेशी । वणवासस्स कण्णआभावस्स च सरिसं भविस्सदि। 6राजा । कृतं न कर्णार्पितबन्धनं सखे शिरीषमागण्डविलम्बिकेसरम् । न वा शरश्चन्द्रमरीचिकोमलं मृणालसूत्रं रचितं स्तनान्तरे ॥ २० ॥ विदूषकः । किं णु क्खु तत्थभोदी रक्तकुबलअसोहिणा अग्गहत्थेण मुहं ओवारिअ चकिदचकेिदा विअ ठिदा । ।॥ दृष्टा ॥ आं । एसो दासीए 3पुत्तो कुसुमरसपाडचरो धिट्टमहुअरो तत्थभोदीए वअणकमलं आहिलसदि । राजा । ननु वार्यतामेष धृष्टः । विदूषकः । तुमं जेव अविणीदसासणे पहसि । 6राजा । युज्यते । अयि भोः कुसुमलतामियातिथे । किमितः परिप तनखेदमनुभवसि । एषा कुसुमनिषण्णा तृषितापि सती भवन्तमनुरक्ता । प्रतिपालयति भ्रमरी न खलु मधु त्वां विना पिबति ॥ २१ ॥ मिश्रकेशी । अहिजादं खु वारिदो । विदूषकः । पडिसिद्धवामा खु एसा जादी । 3राजा । ॥ सकोपम् ॥ भोः । न मे शासने तिष्ठसि । श्रूयतां तर्हि संप्रति । अक्रिष्टबालतरुपलुवलोभनीयं पीतं मया सदयमेव रतोत्सवेषु । बिम्बाधरं दशसि चेद्वमर मियाया 85 ] षष्ठो ऽङ्कः - v1.24.7 स्त्वां कारयामि कमलोदरबन्धनस्थम् ॥ २२ ॥ विदूषकः । भो । एवं तिक्खदण्डस्स दे कधं ण भाइस्सदि । । प्रहस्यात्मगतम् । एसो दाव उम्मत्तओो अहं पि एदस्स सङ्गेण ईदिसो जेव संवुत्तो । 3राजा । कथं निवार्यमाणो ऽपि स्थित एव । मिश्रकेशी । धीरं पि जणं रसो विआरेदि । विदूषकः । । प्रकाशम् । भो । चित्तं खु एदं । 6राजा । कथं चित्रम् । मिश्रकेशी । अहं पि दाणिं जेव अवगदत्था किं उण जधाचिन्तिदाणुभावी 9राजा । किमिदमनुष्ठितं पौरोभाग्यम् । दर्शनसुखमनुभवतः साक्षादिव तन्मयेन हृदयेन । स्मृतिकारिणा त्वया मे पुनरपि चित्रीकृता कान्ता ॥ २३ ॥ ॥ इति बाष्पं विसृजति ॥ मिश्रकेशी । अम्मो । पुव्वावरविरुद्धो एसो विहिणो मग्गो । 3राजा । वयस्य । कथमविश्रामं दुःखमनुभवामि । प्रजागरात्खिलीभूतस्तस्याः खमसमागमः । बाष्पस्तु न ददात्येनां द्रटुं चित्रगतामपि ॥ २४ ॥ मिश्रकेशी । सव्वधा वअस्स संमजिदं तए पचादेसदुक्खं पिअसहीए सउन्तलाए पचक्खं जेव सही अणस्स । 3प्रविश्य चतुरिका । भट्टा । वति आकरण्डअं गेणिहअ इदो अहं पत्थिद म्हि । राजा । किं ततः । 6चेटी । सो मे पिङ्गलिआदुदिआए देवीए वसुमदीए अहं जेव अज्जउत्तस्स उवणइस्सं ति भणि अ सबलकारं गहिदो । 0.८०० (Google wi.24.8–] अभिज्ञानशकुन्तले विदूषकः । तुमं कषं विमुका । 9चेटी । जाब लदाविडवलग्गं देवीए परिचारिआ अञ्चलं मोआवेदि ताव णिण्हुविदो मए अप्पा । नेपथ्ये । एदु एदु भट्टिणी । 12 विदूषकः । ॥ कर्ण दत्वा ॥ भो अधिावन्ती एसा अन्तेउरवग्धी मेधाविर्णि मई विअ कवलिढुं उवत्थिदा । राजा । वयस्य । उपस्थिता देवी बहुमानगर्विता । तद्भवानिमां प्रतिकृतिं [86 विदूषकः । अत्ताणअं पि किं ति ण भणसि । । चित्रफलकमादाय उत्थाय च ।। जइ भवं अन्तेउरवाउरादो मुचिस्सदि तदो मं मेहच्छण्णप्पासादे सहावेसि । 18 एदं च तहिं गोवेमि जहिं पाराबदं उज्झिअ ण को वि अण्णो पेक्खदि । ॥ इति दुतपदं निष्क्रान्तः ॥ मिश्रकेशी । अम्मो । अण्णसंकन्तहेिअओ वि पढमसंभावणं रक्खदि । थिर 21 सोहिदो दाव एसो । प्रविश्य पत्रहस्ता प्रतीहारी । जअदु जअदु देवो । राजा । वेत्रवति । न खल्वन्तरे दृष्टा त्वया । देवी वसुमती । 24प्रतीहारी । देव । दिट्टा । पत्तहृत्थं मं पेक्खि अ पडिणिउत्ता । राजा । कालज्ञा देवी कार्योपरोधं मे परिहरति । प्रतीहारी । देव । अमञ्चो विण्णवेदि । अत्थजादस्स बहुलदाए एकं मए 27 पोरकज्जं पञ्चवेक दं । तं देवो पत्तारोविदं पचक्खीकरेदु त् ि। राजा । इतः पलं दर्शय । प्रतीहारी तथा करोति । राजा । । वाचयति ॥ विदितमस्तु देवपादानाम् । धनवृद्धिनामा वणिग्वा 3०रिपथोपजीवी नौव्यसनेन विपन्नः । स चानपत्यस्तस्यानेककोटिसंख्यं वसु । तदिदानीं राजार्थतामापद्यते । इति श्रुत्वा देवः प्रमाणमिति । [Digitized by (Google ] 87 षष्ठो ऽङ्कः राजा । ॥ सविषादम् ॥ कष्टं खल्वनपत्यता । वेत्रवति । महाधनत्वाद्वहु 33 पत्रीकेनानेन भवितव्यम् । तदन्विष्यतां यदि का चिदापमसत्त्वा तस्य भार्या स्यात् । प्रतीहारी । इदाणिं जेब साकेद अपुरस्स सेट्टिणो दुहिदा णिव्वुत्तपुंसवणा 36तस्स जाआा सुणीआदि । राजा। ननु स गर्भः पित्रयमृक्थमर्हति । गत्वैवममात्यं ब्रूहि । प्रतीहारी । जं देवो आणवेदि । ॥ इति प्रस्थिता ॥ 39राजा । एहि तावत् । प्रतीहारी । ।॥ निवृत्य ॥ एस म्हि । राजा । अथ वा किमनेन संततिरस्ति नास्ति वा । येन येन वियुज्यन्ते प्रजाः स्निग्धेन बन्धुना । स स पापादृते तासां दुःषन्त इति घुष्यताम् ॥ २५ ॥ प्रतीहारी । इदं णाम घोसइदव्वं । ॥ निष्क्रम्य पुनः प्रविश्य । देव । काले पबुद्धं विअ सासणं अहिणन्दिदं महाजणेण देवस्स । 3 राजा । । दीर्घ निःश्वस्य ॥ एवं भोः संततिविच्छेदनिरवलम्बना मूल पुरुषावसाने संपदः परमुपतिष्ठन्ते । ममाप्यन्ते पुरुवंशश्रिय एष वृत्तान्तः । प्रतीहारी । पडेिहदं अमङ्गलं । 6 राजा । धियामुपनतश्रेयोवमानिनम् मिश्रकेशी । असंसअं पिअसहिं जेव हिअए कदुअ णिन्दिदो अणेण अप्पा भविस्सदि । [–wi.26.० संरोपिते ऽप्यात्मनि धर्मपत्री त्यक्ता मया नाम कुलप्रतिष्ठा । कल्पिष्यमाणा महते फलाय wi.26.d-] अभिज्ञानशकुन्तले [88 वसुंधरा काल इवोप्तबीजा ॥ २६ ॥ मिश्रकेशी । अपरिचत्ता दाणिं दे भविस्सदि । चेटी । ॥ जनान्तिकम् ॥ अजे । एदं पत्तं पेसअन्तेण दिउणाणुदावो किदो 3भट्टा अमचेण । ता मेहच्छण्णावट्टिदं संतावणिव्वावइत्तअं अज्जमाधव्वं गेण्हिअ आअच्छ । प्रतीहारी । सुहु दे भणिदं । ।॥ इति निष्क्रान्ता ॥ 6राजा । अहो । दुःषन्तस्य संशयमारूढाः पिण्डभाजः । अस्मात्परं बत यथास्मृति संभृतानि को नः कुले निवपनानि करिष्यतीति । नूनं प्रसूतिविकलेन मया सिक्तं धौताश्रुसेकमुदकं पितरः पिबन्ति ॥ २७ ॥ मिश्रकेशी । सदि क्खु दीवे ववधाणदोसेण अन्धआरं अणुभवदि राएसी । चेटी । भट्टा । अलं संताविदेण । वअत्थो जेव पहू अवरासुं देवीसुं 3 अणुरूवपुत्तजम्मेण पुव्वपुरिसाणं अरिणो भविस्सदि । ॥ आत्मगतम् । ण मे वअणं पडिच्छदि भट्टा । अध वा अणुरूवं जेब ओसधं आद णिअत्तेदि । 6राजा । । शोकनाटितकेन ॥ सर्वथा आमूलशुद्धसंतति कुलमेतत्पौरवं प्रजावन्ध्ये । मय्यस्तमितमनायें देश इव सरखतीस्रोतः ॥ २८ ॥ ॥ इति मोहमुपागतः ॥ चेटी । । ससंभ्रमम् ॥ समस्ससदु समस्ससदु भट्टा । 3 मिश्रकेशी । किं इदाणि जेव णं णिव्वुदं करइस्सं । अघ वा सुदं मए सउन्तलं संभावअन्तीए देवजणणीए मुहादो जण्णभाअसमूसुआओ देवदाओो जेव तधा करइस्सान्त जधा सा भत्ता तुमं अरेण धम्मवर्ति [Digitized by (Google [-wi.29.6 6 अहिणन्दिस्सदि त्ति । ता ण जुत्तं मम एत्थ विलम्बिढुं । जाब इमिणा वुत्तन्तेण पिअसहिं सउन्तलं समस्ससेमि । ॥ इत्युञ्जान्तकेन निष्क्रान्ता । नेपथ्ये । भो । अब्बम्हण्णं अब्बम्हण्णं । 9राजा । । प्रत्यागतचेतनः कर्ण दत्त्वा ॥ अये । माधव्यस्येवार्तनादः । चेटी । भट्टा । मा णाम सो माधव्वतवस्सी पिङ्गलिआमिस्सिआहिं चित्तफलअहत्थो पाविदो भविस्सदि । 12 राजा । चतुरिके । गच्छ । मद्वचनादनिषिद्धपरिजनां देवीमुपालभख । चेटी । जं देवो आणवेदि । ॥ इति निष्क्रान्ता ॥ नेपथ्ये । भो । अब्बम्हण्णं अब्बम्हण्णं । 15राजा । परमार्थतो भीतिभिन्नखरो ब्राह्मणः । कः को ऽत्र भोः । प्रविश्य कञ्चुकी । आज्ञापयतु देवः । राजा । निरूप्यतां किमेवं माधव्यमाणवकः क्रन्दतीति । 18 कञ्चुकी । यावदालोकयामि । ॥ इति निष्क्रम्य ससंभ्रमं पुनः प्रविष्टः । राजा । पार्वतायन । न खलु किं चिदत्याहितम् । कञ्चुकी । एवम् । 21 राजा । तत्कुतो ऽयं वेपथुः । तथा हेि प्रागेव जरसा कम्पः सविशेषेण संप्रति । आविष्करोति सर्वाङ्गमश्वत्थमिव मारुतः ।। २९ ।। कञ्चुकी । परित्रायतां सुहृदं महाराजः । राजा । कस्मात्परित्रातव्य । 3कञ्चुकी । महतः कृच्छ्रात् । राजा । अयि । भिन्नार्थमभिधीयताम् । कञ्चुकी । यो ऽसौ दिगवलोकनमासादो मेघच्छन्नो नाम । 6राजा । किं तत्र । 0.०१० (Google wi.29.7-] कञ्चुकी । आभज्ञानशाकुन्तल नेपथ्ये । तस्याग्रभागादृहनीलकण्ठे सखा प्रकाशेतरमूर्तिना ते केनापि सत्त्वेन निगृह्य नीतः ।। ३० ।। राजा । । सहसोत्थाय ॥ आः । ममापि सत्वैरभिभूयन्ते गृहाः । अथ वा बहुप्रत्यवाय पत्वम् । अहन्यहन्यात्मन एव ताव ज्ज्ञातुं प्रमादस्खलितं न शक्यम् । प्रजासु कः केन पथा प्रयाती त्यशेषतः कस्य पुनः प्रभुत्वम् ॥ ३१ ॥ नेपथ्ये । अविद अविद भो । राजा । ॥ आकण्र्य गतिभेदं रूपयन् ॥ सखे । न भेतव्यं न भेतव्यम् । 3नेपथ्ये । भो । कधं ण भाइस्सं । एसो मं को वि पच्छामोडिअ सिरोधरं इक्खं विअ भग्गगण्ठिं करिढुं इच्छदि । राजा । ॥ सदृष्टिविक्षेपम् ॥ धनुर्धनुस्तावत् । 6प्रविश्य धनुर्हस्ता यवनी । भट्टा । एदं ससरं सरासणं हत्थाबाओ अ । ॥ राजा सशरं धनुरादत्ते ॥ [9० एष त्वामभिनवकण्ठशोणितार्थी शार्दूलः पशुमेिव हन्मि चेष्टमानम् । आर्तानां भयमपनेतुमात्तधन्वा दुःषन्तस्तव शरणं भवत्विदानीम् ॥ ३२ ॥ राजा । ॥ सक्रोधम् ॥ कथं मामेवोद्दिशति । आः । तिष्ठ तिष्ठ कौणपापसद । 91] षष्ठो ऽङ्कः [– wi. 34.6 अयमिदानीं न भवसि । । चापमारोप्य ॥ पार्वतायन । सोपानमार्गमादेशय । 3कञ्चुकी । इत इतो देवः । ॥ सर्वे सत्वरमुपसर्पन्ति । राजा । ॥ समन्तादवलोक्य । अये । शून्यमिदम् । नेपथ्ये । परिक्ताहि परिक्ताहि । अहं भवन्तं पेक्खामि तुमं ण मं पेक्खसि । 6मज्जारगहिदो विअ उन्दुरो णिरासो म्हि जीविदे । राजा । भोस्तिरस्करिणीगति । किं मदीयमस्रमपि त्वां न पश्यति । स्थिरो भव । मा च ते वयस्यसंपर्काद्विश्वासो भूत् । एष तमिषं संदधे यो हनिष्यति वध्यं त्वां रक्ष्यं रक्षिष्यति द्विजम् । हंसो हि क्षीरमादत्ते तन्मिश्रा वर्जयत्यपः ॥ ३३ ॥ ॥ इति शस्र संधत्ते ॥ ॥ ततः प्रविशति मातलिर्विदूषकश्च । 3मातलिः । आयुष्मन् । कृताः शरव्यं हरिणा तवासुराः शरासनं तेषु विकृष्यतामिदम् । प्रसादसौम्यानि सतां सुहृज्जने पतन्ति चक्षुषि न दारुणाः शराः ॥ ३४ ॥ राजा । । ससंभ्रममस्रमुपसंहरन् ॥ अये । कथं मातलिः । स्वागतं देवराज सारथे । 3विदूषकः । भो । मणं म्हि इमिणा अहं पसुमारणेण मारिढुं ण पारिदो । भवं उण इमं सा देण अहिणन्ददि । मातलिः । ॥ समितम् ॥ आयुष्मन् । श्रूयतां यदर्थमस्मि हरिणा त्वत्सकाशं 6प्रेषितः । 0.८०० (Google wi.34.7–] अभिज्ञानशकुन्तले षष्ठो ऽङ्कः [92 राजा । अवहितो ऽस्मि । मातलिः । अस्ति कालनेमिप्रसूतो दुर्जयो नाम दानवगणः । 9राजा । श्रुतपूर्वो मया नारदात् । मातलिः । सख्युस्ते स किल शतक्रतोरबध्य स्तस्य त्वं रणशिरसि स्मृतो निहन्ता । उच्छेतुं प्रभवति यन्न सप्तसप्ति स्तनैशं तिमिरमपाकरोति चन्द्रः ॥ ३५ ॥ स भवानात्तचाप एवेदानीं देवरथमारुह्य विजयाय प्रतिष्ठताम् । राजा । अनुगृहीतो ऽस्म्यनया मघवतः संभावनया । अथ भवद्भिर्माधव्यं 3प्रति किमेवं प्रयुक्तम् । मातलिः । एतदपि कथ्यते । किंनिमित्तादपि मनस्तापादायुष्मान्विङ्गवो दृष्टः । पश्चात्कोपयितुमायुष्मन्तं तथा कृतवानस्मि । कुतः । ज्वलति चलितेन्धनो ऽभिर्विप्रकृतः पन्नगः फणां कुरुते । तेजस्वी संक्षोभात्प्रायः प्रतिपद्यते तेजः ॥ ३६ ॥ राजा । वयस्य । अनतिक्रमणीया दिवस्पतेराज्ञा । तद्वच्छ । परिगतार्थ कृत्वा मद्वचनादमात्यपिशुनं हि । त्वन्मतिः केवला तावत्प्रतिपालयतु प्रजाः । अधिज्यमिदमन्यस्मिन्कर्मणि व्यापृतं धनुः ॥ ३७ ॥ विदूषकः । जं भवं आणवेदि । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ मातलिः । रथमारोहत्वायुष्मान् । ॥ राजा तथा करोति । 3॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे ॥ ॥ इति शकुन्तलाविरहो नाम षष्ठो ऽङ्कः ॥ Dated b (Google 93] । ततः प्रविशत्याकाशवत्र्मना रथारूढो राजा मातलिश्च ॥ राजा । मातले । अनुष्ठितनिदेशो ऽपि मघवतः सत्क्रियाविशेषादनुपयुक्तः 3मिवात्मानं समर्थये । मातलिः । आयुष्मन् । उभयत्राप्यसंतोषमवगच्छ । कुतः । उपकृत्य हरेस्तथा भवाउँघु सत्कारमवेक्ष्य मन्यते । गणयत्यवदानसंमितां भवतः सो ऽपि न सत्क्रियामिमाम् ॥ १ ॥ राजा । मा मैवम् । स खलु मनोरथानामप्यतिदूरवर्ती विसर्जनावसरे सत्कारः । मम हि दिवौकसां समक्षमर्धासनोपविष्टस्य जयन्तमुद्वीक्ष्य कृतमितेन । प्रसृज्य वक्षो हरिचन्दनाङ्क मन्दारमाला हरिणा पिनद्धा ॥ २ ॥ मातलिः । किमिव सुरेशादायुष्मान्नार्हति । पश्य । सुखपरस्य हरेरुभयैः कृतं त्रिदिवमुदृतदानवकण्टकम् । तव शरैरधुना नतपर्वभिः पुरुषकेसरिणश्च पुरा नखैः ॥ ३ ॥ राजा । अत्र खलु शतक्रतोरेव महिमा । पश्य । सिध्यन्ति कर्मसु महत्खपि यभियोज्याः संभावनागुणमवेहि तमीश्धराणाम् । किं माभविष्यदरुणस्तमसां वधाय तं चेत्सहस्रकिरणो धुरि नाकरिष्यत् ॥ ४ ॥ wi.4. d wi.4. 1 –] मातलिः । सदृशं तवैतत् । ॥ स्तोकमन्तरं गत्वा ॥ आयुष्मन् । इतः पश्य नाकपृष्ठप्रस्थितस्य सौभाग्यमात्मयशसः । विच्छित्तिशेषैः सुरसुन्दरीणां वणैरमी कल्पलतान्तरेषु । संचिन्त्य गीतिक्षममर्थतत्त्वं दिवौकसस्त्वरितं लिखन्ति ॥ ५ ॥ राजा । मातले । असुरसंप्रहारोत्सुकेन पूर्वेद्युरधिरोहता न लक्षितो ऽयं प्रदेशो मया । तत्कतमस्मिन्पथि वर्तामहे मरुताम् । 3मातलिः । त्रिस्रोतसं वहति यो गगनप्रतिष्ठां ज्योतींषि वर्तयति चक्रविभक्तरश्मिः । तस्य व्यपेतरजसः प्रवहस्य वायो र्मार्गे द्वितीयहरिविक्रमपूत एषः ॥ ६ ॥ राजा । अतः खलु मे सवाह्मकरणो ऽन्तरात्मा प्रसीदति । । रथाङ्गमव लोक्य ॥ शङ्गे मेघपदवीमवतीर्णः स्मः । 3मातलिः । आयुष्मन्। कथमवगम्यते । राजा । [94 अयमगविवरेभ्यश्चातकैर्निष्पतद्रि हैरिभिरचिरभासां तेजसा चानुलिसैः । गतमुपरि घनानां वारिगभदराणां पिशुनयति रथस्ते शीकरविन्ननेमिः ॥ ७ ॥ मातलिः । अथ किम् । अन्यश्च । क्षणादूर्धमायुष्मानात्माधिकारभूमौ वर्तिष्यते । 3राजा । । अधो ऽवलोक्य ॥ मातले। वेगावतरणादाश्चर्यदर्शनः संपद्यते [Digitized by (Google 95] सप्तमो ऽङ्कः मनुष्यलोकः । तथा हेि शैलानामवरोहतीव शिखरादुन्मज्जतां मेदिनी भ्यन्तरलीनतां विजहति स्कन्धोदयात्पादपाः । संधानं तनुभागनष्टसलिलव्यक्तया व्रजन्त्यापगाः केनाप्युत्क्षिपतेव पश्य भुवनं मत्पार्धमानीयते ॥ ८ ॥ मातलिः । । सबहुमानमवलोक्य ॥ आयुष्मन् । साधु दृष्टम् । अहो । उदग्ररमणीया पृथ्वी । 3राजा । मातले । कतमो ऽयं पूर्वापरसमुद्रावगाढः कनकरसनिष्यन्दी सांध्य इव मेघः सानुमानवलोक्यते । मातलिः । आयुष्मन् । एष खलु हेमकूटो नाम किंपुरुषपर्वतः परं 6तपखिनां सिद्धिक्षेत्रम् । पश्य । खायंभुवान्मरीचेर्यः प्रबभूव मजापतिः । सुरासुरगुरुः सो ऽस्मिन्सपत्रीकस्तपस्यति ॥ ९ ॥ राजा । । सादरम् ॥ तेन ह्यनतिक्रमणीयानि श्रेयांसि । प्रदक्षिणीकृत्य भगवन्तं गन्तुमिच्छामि । 3मातलिः । आयुष्मन् । प्रथमः कल्पः । । रथावतरणं नाटयित्वा ॥ एतावव तीर्णे खः । राजा । । सविस्मयम् ॥ मातले । उपोढशब्दा न रथाङ्गनेमयः प्रवर्तमानं न च दृश्यते रजः । अभूतलस्पर्शतया निरुद्धति स्तवावतीर्णो ऽपि न लक्ष्यते रथः ॥ १० ॥ मातलिः । एतावानेवायुष्मतः शतक्रतोश्च रथस्य विशेषः । राजा । कतमस्मिन्मदेशे मारीचाश्रमः । wi. 10.3–] 3 मातलिः । । हस्तेन दर्शयन् ॥ पश्य । वल्मीकार्धनिमग्रमूर्तिरुरगत्वग्ब्रह्मसूत्रान्तरः कण्ठे जीर्णलताप्रतानवलयेनात्यन्तसंपीडितः । अंसव्यापि शकुन्तनीडनिचितं बिभ्रज्जटामण्डलं यत्र स्थाणुरिवाचलो मुनिरसावभ्यर्कबिम्बं स्थितः ॥ ११ ॥ राजा । ॥ विलोक्य ॥ नमो ऽस्मै कष्टतपसे । मातलिः । । संयतप्रग्रहं रथं कृत्वा ॥ एतावदितिपरिवर्धितमन्दारवृक्षकं प्रजा 3पतेराश्रमपदं भविष्टौ स्वः । राजा । अहो । खर्गदिदमधिकतरं निर्तृतिस्थानम् । अमृतहृदमिवावगाढो ऽस्मि । [96 6मातलिः । । रथं स्थापयित्वा । अवतरत्वायुष्मान् । राजा । । साभिनयमवतीर्य ॥ भवान्कथमिदानीम् । मातलिः । समययन्त्रित एवायमास्ते रथः । तद्वयमप्यवतरामः । । तथा 9कृत्वा ॥ आयुष्मन् । इतो दृश्यन्तामत्रभवतां सिद्धमुनीनां तपोवनभूमयः । राजा । ननु विस्मयादुभयमप्यवलोकयामि । प्राणानामनिलेन वृत्तिरुचिता सत्कल्पवृक्षे वने तोये काञ्चनपद्मरेणुकपिशे पुण्याभिषेकक्रिया । ध्यानं रत्रशिलागृहेषु विबुधस्त्रीसंनिधौ संयमो यद्वाञ्छन्ति तपोभिरन्यमुनयस्तस्मिंस्तपस्यन्त्यमी ॥ १२ ॥ मातलिः । उत्सर्पिणी खलु महतां प्रार्थना । । परिक्रम्याकाशे ॥ वृद्धशाकल्य। किंव्यापारो भगवान्मारीचः | ॥ आकण्यै ॥ किं ब्रवीषि । एष दाक्षायण्या 3पतिव्रतापुण्यमधिकृत्य पृष्टस्तदस्यै कथयतीति । प्रतिपाल्यावसरः खलु प्रस्तावः । । राजानमवलोक्य । अस्यामशोकच्छायायामास्तामायुष्मान्यावत्त्वा महमिन्द्रगुरवे निवेदयामि । [Digitized by (Google 97 ] सप्तमो ऽङ्कः 6राजा । यथा भवान्मन्यते । ॥ इति निष्क्रान्तो मातलिः । राजा । । निमित्तं सूचयित्वा । मनोरथाय नाशंसे किं वाही स्पन्दसे मुधा । पूर्वावधीरितं श्रेयो दुःखं हि परिवर्तते ॥ १३ ॥ नेपथ्ये । मा खु मा खु चवलत्तणं करेहि । जहिं तहिं जेव अत्तणो पइदिं दंसेसि । 3राजा । । कर्ण दत्वा ॥ अभूमिरियमविनयस्य । तत्को नु खल्वेवं निषिध्यते । ॥ शब्दानुसारेणावलोक्य सविस्मयम् । अये । अयमनुरुध्यमानस्तापसीभ्याम 13 अर्धपीतस्तनं मातुरामर्दष्टिकेसरम् । विलम्बिनं सिंहशिशु करेणाहत्य कर्षति ॥ १४ ॥ [-wi. 15.a ॥ ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टो बालस्तापस्यैौ च ॥ बालः । यिम्भ ले शिंहशाव आा यिम्भ । दन्ताई दे गणइर्श । 3प्रथमा । अविर्णीद । किं ति णो अपञ्चणिव्विसेसाई सत्ताई विप्पकरेसि । संपहरदि विअ दे संरम्भो । ठाणे क्खु मुणिअणेण सब्बदमणो त्ति किदणामधेओो सि । 6राजा । किं नु खलु वाले ऽस रस इव पुत्रे लिखति मे हृदयम् । ॥ विचिन्त्य ॥ आाम् । नूनमनपत्यता मां वत्सलयति । द्वितीया । एसा तुमं केसरिणी लदि जइ से पुक्तअं ण मुञ्चेसि । 9बालः । । सस्मितम् ॥ अम्मो । बलिअं खु भीदे स्मि । ॥ इत्यधरं दशति । राजा । । सविस्मयम् ॥ महतस्तेजसो बीजं बालो ऽयं प्रतिभाति मे । [Digitized by (Google vi. 15.1b -] अभिज्ञानशकुन्तल [98 स्फुलिङ्गावस्थया वह्निरेधःक्षय इव स्थितः ।। १५ ।। प्रथमा । वच्छ । मुञ्च इमं बालमइन्दअं । अण्णं दे कीळणाअं दाइस्सं । बालः । कहिं शे । देहि मे । ।॥ इति हस्तं प्रसारयति ॥ 3राजा । । हस्तं विलोक्य । कथं चक्रवर्तिलक्षणमनेन धार्यते । तथा हि प्रलोभ्यवस्तुप्रणयप्रसारितो विभाति जालग्रथिताङ्गुलिः करः । अलक्ष्यपक्लान्तरमिद्धरागया नवोषसा भिन्नमिवैकपङ्कजम् ॥ १६ ॥ द्वितीया । सुव्वदे । ण एसो सको वा आमेत्तकेण समइढुं । ता गच्छ । मम केरए उडए मङ्कणअस्स इसिकुमारअस्स केरओ वण्ण चित्तिदो 3 मट्टिआमोरो चिट्टदि । तं से उवहर । प्रथमा । तधा । ॥ इति निष्क्रान्ता ॥ बालः । ताव इमिणा येव कीळिश्शं । 6तापसी । ॥ विलोक्य हसन्ती । सुश्व णं । राजा । स्पृहयामि खलु दुर्ललितायास्मै । । निःश्वस्य । आलक्ष्यदन्तमुकुलाननिमित्तहासै - धन्यास्तदङ्गरजसा परुषीभवन्ति ॥ १७ ॥ तापसी । । साङ्गुलितर्जनम् ॥ भो । ण मं गणेसि । ॥ पार्श्वमवलोकयन्ती ॥ को एत्थ इसिकुमार आणं मज्झे । । राजानं दृष्टा ॥ भद्दमुह । एहि । मोआवेहि 3दाव इमिणा दुम्मोअहत्थग्गहेण डिम्भएण बाधी अमाणं बालमइन्दं । राजा । तथा । ॥ इत्युपगम्य समितम् ॥ अयि भो महर्षिपुत्रक । एवमाश्रमविरुद्धदृत्तिना [Digitized by ७-1009IG 99] सप्तमो ऽङ्कः संयमी किमिति जन्मदस्त्वया । सत्त्वसंश्रयसुखो ऽपि दूष्यते कृष्णसपेशिशुनेव चन्दनः ॥ १८ ॥ तापसी । भद्दमुह । ण क्खु एसो इसिकुमारओ । राजा । आाकारसदृशं चेष्टितमेवास्य कथयति । स्थानमत्ययात्तु वयमतर्किण । 3॥ यथाभ्यर्थितमनुतिष्ठन्बालकस्य स्पर्शमनुभूयात्मगतम् ॥ अनेन कस्यापि कुलाङ्करेण स्पृष्टषु गात्रेषु सुखं ममैवम् । कां नितिं चेतसि तस्य कुर्या द्यस्यायमङ्गात्कृतिनः प्रसूतः ॥ १९ ॥ तापसी । । उभैौ विलोक्य ॥ अच्छरीअं अच्छरीअं । राजा । आयें । किमेिव । 3तापसी । इमस्स बालअस्स असंबद्धे वि भद्दमुहे संवादिणी आकिदि त्ति विम्हिद म्हि । अवि अ वामसीलो वि भविअ अवरिचिदस्स ण दे पडिलोमो संबुक्तो । 6राजा । । बालकमुलापयन् ॥ आयें । न चेन्मुनिकुमारको ऽवं तत्को ऽस्य व्यपदेशः । तापसी । पोरवो ति । 9राजा । । खगतम् । कथमेकान्वयो । ऽयमस्माकम् । अतः खलु संभाव्यते । ॥ प्रकाशम् ॥ अस्त्येतत्कुलव्रतं पौरवाणाम् । भवनेषु सुधासितेषु पूर्व क्षितिरक्षार्थमुशन्ति ये निवासम् । विहितैकयतिव्रतानि पश्चात्तरुमूलानि गृहीभवन्ति तेषाम् ॥ २० ॥ कथं पुनरात्मगत्या मानुषाणामेष विषयः । तापसी । जधा भद्दमुहो भणादि । अच्छरासंबन्धेण उण इमस्स बालअस्स wi. 20. 3-] अभिज्ञानशकुन्तले 3 जणणा दवगुरुणा तवावण पसूदा । राजा । ॥ आत्मगतम् ॥ हन्त । द्वितीयमिदमाश्वासजननम् ॥ प्रकाशम् ॥ अथ सा तत्रभवती किमाख्यस्य राजर्षेः पत्री । 6तापसी । को तस्स धम्मदारपरिचाइणो णामं कित्तइस्सदि । राजा । । खगतम् ॥ कथमियं कथा मामेव लक्षीकरोति । यदि तावदस्य शिशोर्नामतो मातरं पृच्छेयम् । । विचिन्त्य ॥ अथ वा अनार्यः परदा 9रव्यवहारः । प्रविश्य मृन्मयमयूरहता तापसी । सव्वदमण । पेक्ख सउन्तलावण्णं । बालः । ॥ सदृष्टिविक्षेपम् ॥ कहिं शा मे अय्युआ । । उभे प्रहसिते ॥ 12प्रथमा । णामसारिस्सेण उवच्छन्दिो मादिवच्छलो । द्वितीया । इमस्स मोरस्स रमणीअत्तणं पेक्ख त्ति भणिदो सि । राजा । । खगतम् ॥ कथं शकुन्तलेल्यस्य मातुराख्या । अथ वा सन्ति 15 पुनर्नामसादृश्यानि । अपि नाम मृगतृष्णिकेव नायमन्ते प्रस्तावो विषादाय बालः । अन्तिके । लोअदि मे चडुलके एशे मऊलके । ॥ इति क्रीडनकमादत्ते ॥ 18प्रथमा । ॥ विलोक्य सावेगम् ॥ अम्मो । रक्खागण्डओ से मणिबन्धे ण दीसदि । राजा । आयें । अलमावेगेन । नन्वयमस्य सिंहशावकविमर्दात्परिभ्रष्टः । 21 ॥ इत्यादातुमिच्छति ॥ उभे । मा खु मा खु । ॥ विलोक्य ॥ कधं गदिदं जेव । ॥ उभे विस्मयादुरसि निहितहस्ते परस्परमालोकयतः ॥ 24 राजा । किमर्थ भवतीभ्यां प्रतिषिद्धो ऽस्मि । प्रथमा । सुणादु महाभाओ । महप्पहावा एसा अवराइदा णाम सुरम होसही इमस्स दारअस्स जादकम्मसमए भअवदा मारीचेण दिण्णा । [Digitized by (Google ० 27 एदं किल मादापिदरे गेणहृदि । सप्तमो ऽङ्कः अत्ताणअं च वज्जिअ अवरो |- vii. 21. 1 भूमिपडिदं ण राजा । अथ गृह्णाति । 3०प्रथमा । तदा सप्पो भविअ तं दंसदि । राजा । अथात्रभवतीभ्यां कदा चिदन्यत्र प्रत्यक्षीकृतमिदम् । उभे । अणे असो । 3राजा । । सहर्षम् ॥ तत्किं खल्विदानीं पूर्णमात्मनो मनोरथं नाभिनन्दामि। ॥ इति बालकं परिष्वजते । द्वितीया । सुव्वदे । एहि । इमं वुत्तन्तं णिअमवाउलाए सउन्तलाए गदुआ 36णिवेदेम्ह । ॥ इति निष्क्रान्ते ॥ बालः । सुश्च मं । अय्युआशआशं गमिश्शं । राजा । पुत्रक । मयैव सह मातरमभिनन्दयिष्यसि । 39बालः । दुश्शन्ते मम तादे ण क्खु तुमं । राजा। । सस्मितम् ॥ एष विवाद एव मां प्रत्याययति । ॥ ततः प्रविशत्येकवेणीधरा शकुन्तला ॥ 42शकुन्तला । । सवितर्कम् ॥ विआरकाले वि पइदित्थं सव्वदमणस्स ओसहिँ सुणिअ ण मे आसो अत्तणो भाअषेएसुं । अध वा जधा मिस्सकेसीए मे आचक्खिदं तधा संभावी दि एदं । ॥ इति परिक्रामति । 45राजा । ॥ शकुन्तलां दृष्टा सहर्षखेदम् ॥ अये । इयमत्रभवती शकुन्तला वसने परिधूसरे वसाना नियमक्षाममुखी धृतैकवेणिः । अतिनिष्करुणस्य शुद्धशीला मम दीर्घ विरहव्रतं बिभर्ति ॥ २१ ॥ शकुन्तला । । श्धात्तापविवर्ण राजानमवलोक्य सवितर्कम् ॥ ण क्खु अज्जउत्तो [Digitized by (Google wi. I2. 2-] अअं । ता को णु क्खु एसो केिदरक्खामङ्गलं मे दारअं गत्तसङ्गेण दूसेदि । बालः । । मातरमुपगम्य । अय्युए। एशे के वि । पलकेलए मं पुक्तके ति आलवेदि । 6राजा। मिये । क्रौर्यमपि मे त्वाय प्रयुक्तमनुकूलपारणाम संवृत्तम् । तदद्दमिदानीं त्वया प्रत्यभिज्ञातमात्मानमिच्छामि । शकुन्तला । । खगतम् ॥ हिअअ । समस्सस समस्सस । परिअ णिव्वु 9त्तमच्छरेण अणुकम्पिद म्हि देव्वेण । अजउत्तो जेव एसो । राजा । स्मृतिभिन्नमोहतमसो दिष्टया प्रमुखे स्थितासि मे सुमुखि । उपरागान्ते शशिनः समुपगता रोहिणी योगम् ॥ २२ ॥ शकुन्तला । जअदु जअदु ॥ इत्यधत्ते बाष्पकण्ठी विरमति ॥ राजा ॥ प्रिये । वाष्पेन प्रतिषिद्धे ऽपि जयशब्दे जितं मया । यते दृष्टमसंस्कारपाटलौष्ठमिदं मुखम् ॥ २३ ॥ बालः । अय्युए । के एशे । शकुन्तला । वच्छ । भाअघेआई पुच्छ । ॥ इति रोदिति ॥ 3राजा । सुतनु हृदयात्प्रत्यादेशव्यलीकमपैतु ते किमपि मनसः संमोहो मे तदा बलवानभूत् । प्रबलतमसामेवंप्रायाः शुभेष्वपि वृत्तय स्रजमपि शिरस्यन्धः क्षिप्तां धुनोत्यहेिशङ्कया ॥ २४ ॥ ॥ इति पादयोः पतति ॥ शकुन्तला । उत्थेदु उत्थेदु अज्जउत्तो । पूर्ण मम सुहप्पडिबन्धअं पुराकेिदं 1०3] सप्तमेो ऽङ्कः [– wi.25. 16 3तेसुं दिअसेसुं परिणामसुहं आसि जेण साणुकोसो वि अज्जउत्तो तधा संवुत्तो । । राजा उत्तिष्ठति ॥ शकुन्तला । अध कधं अज्जउत्तेण सुमरिदो अअं दुक्खभाई जणो । 6राजा । उद्धृतविषादशल्यः कथयामि । मोहान्मया सुतनु पूर्वमुपेक्षितस्ते यो बाष्पबिन्दुरधरं परिषाधमानः । तं तावदाकुटिलपक्ष्मविलमद्य कान्ते प्रमृज्य विगतानुशयो भवामि ॥ २५ ॥ ॥ इति यथोक्तमनुतिष्ठति ॥ शकुन्तला । । प्रमृष्टवाष्पाहुलीयकं विलोक्य ॥ अज्जउत्त । तं इदं अङ्गुलीअअं । 3राजा । अथ किम् । अस्माददुतोपलम्भान्मया स्मृतिरुपलब्धा । शकुन्तला । संपादिदं खु अणेण जं तधा अजउत्तस्स पञ्चअकारणं दुलहं मे आसि । 6राजा । तेन सृतुसमागमाशंसि प्रतिपद्यतां लता कुसुमम् । शकुन्तला । ण से विस्ससामि । अज्जउत्तो जेव णं धारेदु । प्रविश्य मातलिः । दिष्टया धर्मपत्रीसमागमेन पुत्रमुखसंदर्शनेन चायुष्मा न्वर्धते । राजा । सुहृत्संपादितत्वात्साधुतरफलो मे मनोरथः । मातले । न खलु विदितो ऽयमाखण्डलस्यार्थः । 12मातलिः । । सस्मितम् ॥ किमीश्वराणां परोक्षम् । एहि । भगवान्मारीचस्ते राजा । मिये । अवलम्ब्यतां पुत्रः । त्वामेव पुरस्कृत्य भगवन्तं द्रष् 15 मिच्छामि । शकुन्तला । लज्जामि क्खु अजउत्तेण सद्धं गुरुअणसमीवं गन्तुं । wi.25. 17 –] [1०4 राजा । आचरितमेतदभ्युदयकालेषु । तदेहि तावत् । ॥ इति परिक्रामन्ति । 18 ॥ ततः प्रविशत्यदित्या सहासनौपविष्टो मारीचः ।। मारीचः । । राजानमवलोक्य ॥ दाक्षायणि । पुत्रस्य ते रणशिरस्यमग्रयायी दुःषन्त भुवनस्य इत्यभिहितो भर्ता । चापेन यस्य विनिवर्तितकर्म जातं तत्कोटिमत्कुलिशमाभरणं मघोनः ॥ २६ ॥ अदितिः । संभावणीअप्पहावा खु से आकिदी । मातलिः । भूपते । एतौ पुत्रमीतिपिशुनेन चक्षुषा दिवौकसां पितरावा 3युष्मन्तमेवावलोकयतः । तदुपसर्प । राजा । मातले । प्राहुर्दादशधा स्थितस्य मुनयो यत्तेजसः कारणं भर्तारं भुवनत्रयस्य सुषुवे यद्यज्ञभागेश्वरम् । यस्मिन्नात्मभुवः परो ऽपि पुरुषश्चक्रे भवायास्पदं द्वन्द्वं दक्षमरीचिसंभवमिदं तत्स्रष्टुरेकान्तरम् ॥ २७ ॥ मातलिः । अथ किम् । राजा । । प्रणिपत्य ॥ उभाभ्यामपि वां वासवनियोज्यो दुःषन्तः प्रणमति । 3मारीचः । वत्स । चिरं पृथिवीं पालय । अदितिः । जाद । अप्पदिरधो होहि । शकुन्तला पुत्रसहिता पादयोः पतति । मारीचः ।. वत्से । आखण्डलसमो भर्ता जयन्तमतिमः सुतः । आशीरन्या न ते योज्या पौलोमीमङ्गला भव ।। २८ ।। 1०5] सप्तमा ऽः [-vi.31.4 अदितिः । जाद । भतुणो बहुमदा होहि । अअं च दीहाऊ उहअपक्वं अलंकरेदु । ता एध । उवसिध । सर्व उपविशन्ति ॥ 3 मारीचः । । एकैकं निर्दिशन् ॥ दिष्टया शकुन्तला साध्वी सदपत्यमिदं भवान् । श्रद्धा वित्तं विधिश्चेति त्रितयं तत्समागतम् ॥ २९ ॥ राजा । भगवन् । मागभिप्रेतसिद्धिः पश्चाद्दर्शनमित्यपूर्वः खलु वो ऽनुग्रहः । पश्यतु भगवान् । उदेति पूर्व कुसुमं ततः फलं घनोदयः प्राक्तदनन्तरं पयः । निमित्तनैमित्तिकयोरयं विधि स्तव प्रसादस्य पुरस्तु संपदः ॥ ३० ॥ मातलिः । आयुष्मन् । एवं विश्धगुरवः प्रसीदन्ति । राजा । भगवन् । इमामाज्ञाकरीं वो गान्धर्वेण विधिनोपयम्य कस्य 3चित्कालस्य बन्धुभिरानीतां स्मृतिशैथिल्यात्मत्यादिशन्नपराद्धो ऽस्मि तत्र भवतो युष्मद्रोत्रस्य कण्वस्य । पश्चादेनामडुरीयकदर्शनादूढपूर्वामवगतो ऽस्मि । तचित्रमिव मे मतिभाति । यथा गजे साधुसमक्षरूपे कस्मिन्नपि क्रामति संशयः स्यात् । पदानि दृष्टाथ भवेत्प्रतीति स्तथाविधो मे मनसो विकारः ॥ ३१ ॥ मारीचः । वत्स । अलमात्मापराधशङ्कया । संमोहो ऽपि त्वय्युपपन्न एव । श्रूयताम् । 3राजा । अवहितो ऽस्मि । मारीचः । यदैवाप्सरस्तीर्थावतरणात्मत्याख्यानविरूबां शकुन्तलामादाय [Digitized by (Google wi.31.5-] अभिज्ञानशकुन्तले [1०6 दाक्षायणीमुपगता मेनका तदैव ध्यानादवगतवृत्तान्तो ऽस्मि दुर्वासस 6शापादियं तपस्विनी सहधर्मचारिणा प्रत्यादिष्टति । स चाडुरीयकदर्शना वसानः शापः । राजा । । सोच्छासमात्मगतम् ॥ एष वचनीयान्मुक्तो ऽस्मि । 9शकुन्तला । । खगतम् ॥ दिटुिआ । अकामपश्चादेसी अजउत्तो । ण उण सचं मं सुमरेदि । अध वा ण सुदो भवे अअं सुण्णहिअ आए मए सावो जदो सहीहिं अचादरेण संदिदं भतुणो अली अअं दंसेसि ति । 12मारीचः । वत्से । विदितार्थासि । तदिदानीं सहधर्मचारिणं प्रति न त्वया मन्युः करणीयः । पश्य । शापादसि प्रतिहता स्मृतिलोपरूक्षे भर्तर्यपेततमसि प्रभुता तवैव । छाया न मूर्छति मलोपहतप्रसादे शुद्धे तु दर्पणतले सुलभावकाशा ॥ ३२ ॥ राजा । वथाह भगवान् । मारीचः । वत्स । कश्चिदभिनन्दितस्त्वया विधिवदस्माभिरनुष्ठितजातकर्मा 3 दिक्रियः पुत्र एष शाकुन्तलेयः । राजा । भगवन् । अत्र खलु मे वंशप्रतिष्ठा । मारीचः । तथा शौर्यखभावेन चक्रवर्तिनमेनमवगच्छतु भवान् । पश्य । रथेनानुद्धातस्तिमितगतिनोत्तीर्णजलधिः पुरा सप्तद्वीपामवति वसुधामप्रतिरथः । इहायं सत्त्वानां प्रसभदमनात्सर्वदमनः पुनर्यास्यत्याख्यां भरत इति लोकस्य भरणात् ॥ ३३ ॥ राजा । भगवत्कृतसंस्कारे ऽस्मिन्सर्वमाशंसे । अदितिः । इमाए दुहिदि आए मणोरधसंपत्तीए कण्णो वि दाव विण्णादत्थो [Digitized by (Google सप्तमो ऽङ्कः 3करीअदु । मेणआ उण इध मं परिअरन्ती संणिहिदा जेव चिट्टदि । शकुन्तला । । खगतम् ॥ मम मणोरधो वाहरिदो भअवदीए । मारीचः । तपःप्रभावात्सर्वमिदं प्रत्यक्षं तत्रभवतः कण्वस्य । । विचिन्त्य । 6तथाप्यसौ दुहितुः सपुत्रायाः पत्या परिग्रहात्मियमस्माभिः श्रावयितव्यः । कः को ऽत्र भोः । प्रविश्य शिष्यः । भगवन् । अयमस्मि । 9मारीचः । गालव । मद्वचनादिदानीमेव विहायसा गत्वा तत्रभवते कण्वाय मियमावेदय यथा पुत्रवती शकुन्तला दुर्वाससः शापनिवृत्तौ स्मृतिमता दुःषन्तेन गृहीतेति । 12शिष्यः । यथाज्ञापयति भगवान् । ॥ इति निष्क्रान्तः ॥ मारीचः । ॥ राजानं प्रति । वत्स । त्वमपि सापत्यदारः सख्युराखण्डलस्य रथमास्थाय खां राजधानीं प्रतिष्ठख । 15राजा । वथाज्ञापयति भगवान् । मारीचः । संप्रति हि तव भवतु बिडोजाः प्राज्यदृष्टिः प्रजासु त्वमपि विततयज्ञो वजिर्ण प्रीणयालम् । र्नयतमुभयलोकानुग्रहश्लाघनीयौ ॥ ३४ ॥ राजा । भगवन् । यथाशक्ति श्रेयसि भयतिष्ये । मारचिः । वत्स । किं ते भूयः मियमुपकरोमि । 3राजा । भगवन् । अतः परमपि प्रियमस्ति । तथाप्येतदस्तु । प्रवर्ततां प्रकृतिहिताय पार्थिवः सरस्वती श्रुतिमहतां महीयताम् । [-wi.35.b 0.०१० (Google wi.35.c-d] अभिज्ञानशकुन्तले सप्तमो ऽङ्क ममापि च क्षपयतु नीललोहितः पुनर्भवं परिगतभक्तिरात्मभूः ॥ ३५ ॥ ॥ इति निष्क्रान्ताः सर्वे । ॥ इति सप्तमो ऽङ्कः ॥ [108 SANSKRIT BQUIVALENTS Dotect) (Google पृष्ठम्:Kalidasa's Śakuntala.djvu/१३० C. = Candrasekhara, as given in edition , pages 173-21०. H. = Hemacandra's Grammatik der Prakritsprachen, ed. R. Pischel, Halle. 1877. 188o. Gr. = Grammatik der Prakritsprachen von R. Pischel, Strassburg, 19oo. ACT 1. 1. 3 आर्य ॥ इयम् । अस्मि । आज्ञापयतु । आर्यः । कः। नियोगः । अनुष्ठीयताम् । इति । 1. 8 सुविहितप्रयोगतया । आर्यस्य । न । किम् । अपि । परिहास्यते । 2. 1 एवम् । नु-एतत् ? ॥ अनन्तरकरणीयम् । इदानीम् । आज्ञापयतु । आर्यः। 2. 4 अथ । कतरम् । पुनः । ऋतुम् । समाश्रित्य3 । गास्यामि । 4. a क्षणचुम्बितानि । भ्रमरैः । ऊहत । सुकुमारकेसरशिखानि । 4. b अवतंसयन्ति । सदयम् । शिरीषकुसुमानि । प्रमदाः । 4. 3 ननु । प्रथमम् । एव। आर्येण । आज्ञप्तम् । अभिज्ञानशकुन्तलम् । नाम । अपूर्वम् । नाटकम् । अभिनीयताम् । इति । 15. 1 इतः । इतः । प्रियसख्यौ । 16. 3 सखि4 । शकुन्तले ॥ त्वत्तः । अपि । तातकण्वस्य । आश्रमवृक्षकाः । प्रियाः । इति । तर्कयामि । येन । नवमालिकाकुसुमपरिपेलवा । अपि । त्वम्। एतेषु । आलवालपूरणेषु । नियुक्ता । 16. 6 सखि । अनुसूये ॥ न । केवलम् । तातस्य । नियोगः । ममापि । सहोदरखेहः । 16. 8 सखि । शकुन्तले॥ उदकम् । लम्भिताः । एते। ग्रीष्मकालकुसुमदायिनः । आश्रम वृक्षकाः ॥ इदानीम्। अतिक्रान्तकुसुमसमयान् । अपि। वृक्षकान् । सिञ्चाम॥ तेन। हि। ! Cp. Gr. 8 216; 483. – 2 Cp. Gr. $ 174. – 3 Orig. समाश्रयिय; cp. Gr. 5 59०. - 4 Cp. H. II. 195; Gr. $ 375 . Dated b (Google Approximate Sanskrit Euivalents अनभिसंधिगुरुः ! । धर्मः । भविष्यति । 16.11 सखि । प्रियंवदे ॥ रमणीयम् । मन्त्रयसे । 17. 2 सखि । अनुसूये ॥ अतिपिनद्धेन । एतेन । वल्कलेन । प्रियंवदया । दृढम् । पीडिता । अस्मि । तत्” । शिथिलय । तावत् । एनत् । 7. 4 अत्र । तावत् । पयोधरविस्तारयितारम्3 । आत्मनः । यौवनारम्भम् । उपालभख । 19. 1 सख्यौ । एषः । वातेरितपछवाङ्कलीभिः । किम् । अपि । व्याहरति । इव । माम् । चूतवृक्षकः ॥ तत् । यावत् । एनम् । संभावयामि । 19.4 सखि । शकुन्तले ॥ इह4 । एव । मुहूर्तकं तिष्ठ । 19. 5 किम् । निमित्तम् । 19. 6 त्वया । समीपस्थितया । लतासनाथः । इव । अयम् । चूतवृक्षकः । प्रतिभाति । 19. 8 अतः । एव । प्रियंवदा । इति । त्वम् । उच्यसे । 20. 1 सखि । शकुन्तले ॥ इयम् । स्वयंवरवधूः । सहकारस्य । त्वया । कृतनामधेया । वनज्यौत्सी5 । इति । नवमालिका । 20. 3 सखि । अनुसूये ॥ रमणीयः । खलु । अस्म । पादपमिथुनस्य । व्यतिकरः । संवृत्तः ॥ इयम् । नवकुसुमयौवना । नवमालिका । अयम् । अपि । बद्धफलतया । उपभोगक्षमः । सहकारः । इति । 20. 7 अनुसूये ॥ जानासि । किम् । निमित्तम्। शकुन्तला। वनज्यौत्स्त्रीम् । अतिमात्रम् । प्रेक्षते । इति । 20. 9 न । खलु । विभावयामि ॥ कथय । 2०.1० यथा । वनज्यौत्स्त्री । सदृशेन । पादपेन। संगता । तथा । अपि । नाम । अहम् । अपि । आत्मनः । अनुरूपम् । वरम् । लभेय । इति । 20.12 एषः । अात्मनः । ते । चित्तगतः । मनोरथः । 2] ! Orig. "गरुकः, Gr. 8 123. – * Orig. = तात् (Vedic for तस्मात्), Gr 8 425 . – 3 Orig. "विस्तारयित्रकम् , Gr. S 6०० .– 4 Gr. 8 266 . – 5 (Gr. Dated b (Google 113] [-1.247 2०.13 सखि । शकुन्तले ॥ इयम् । तातकण्वेन । त्वम् । इव । खहस्तसंवर्धिता। माधवी लता ॥ इमाम् । विस्मृता । असि । 2०.15 ततः । आत्मानम् । अपि । विस्मरिष्यामि ॥ आश्चर्यम् । आश्चर्यम् ॥ प्रियंबदे ॥ मियम् । ते । निवेदयामि । 2०.17 सखि ॥ किम् । मे । प्रियम् । 20.18 असमये । खलु । एषा । आ । मूलात् । मुकुलिता- । माधवीलता । 20.19 सखि ॥ सत्यम् । सत्यम् । 2020 सत्यम् ॥ किम् । न । प्रेक्षेथे । 2०2ा तन्न । हि । प्रतिबिम् । ते । निवेदयामि ॥ मासन्नपाणिग्रहणा । असि । त्वम् । 2023 नूनम् । एषः । तें । आत्मगंतः । मनोरथः । २०24 न । खलु । परिहासेन । भणामि ॥ श्रुतम्। खलु । मया। तातकण्वस्य । मुखात् । तव । कस्याणसूचकम् । इदम्। निमित्तम् । इति । 2०26 प्रियंवदे ॥ अतः । एव । शकुन्तला । सखेहा । माधवीलताम् । सिञ्चति । 28 यतः । मे । भगिनी । भवति । ततः । किम् । इति । न । सेक्ष्यामि । 21.2 अम्मो3 ॥ नवमालिकाम् । उज्झित्वा । वदनम् । मे । मधुकरः । अभिलषति । 23. 1 सख्यौ ॥ परित्राबेथाम् । माम् । अनेन । दुष्टमधुकरेण । अभिभूयमानाम् । 23. 2 के । आबाम् । परित्राणे ॥ अत्र । तावत् । दुःषन्तम् । स्मर । यतः । राजर क्षितानि । तपोवनानि । 23. 7 न । एषः । दुनिीतः । विरमति ॥ तत् । अन्यतः । गमिष्यामि ॥ हा-धिक् । हा-धिक् ॥ कथम् । इतः । अपि । माम्। अनुसरति ॥ तत् । परित्रायेथाम् । माम्। 24. 2 आर्य ॥ न । किम् । अपि । अत्याहितम् ॥ किम्। तु। इयम्। नैौ। प्रियसखी। मधुकरेण । आकुलीक्रियमाणा । कातरीभूता । 24. 6 इदानीम् । अतिथिविशेषलाभेन । 24. 7 खागतम् । आर्यस् ॥ सखि । शकुन्तले ॥ गच्छ ॥ उटजात् । फलमिश्रम्। अर्धम् । 15

• Gr. 8 138. -2 Gr. $ 123.-3A particle expressing surprise, H. I. 2०8.

Dated b (Google 1.24.9-] Approximate Sanskrit 5पृuivalents

उपहर ॥ इदम् । अपि । पादोदकम् । भविष्यति । 24.r० तेन। हि। अस्याम्। खभावशीतलायाम् । सप्तपर्णवेदिकायाम्। उपविश्य । परिश्रमम्। अपनयतु । आर्यः । 24.13 सखि । शकुन्तले ॥ उचितम्। नः । अतिथिपर्युपासनम् ॥ तत् । एहि । उपविशाम । 24.15 किम् । नु । खलु। इमम् । जनम् । प्रेक्ष्य । तपेोबनविरोधिनः । विकारस्य । गमनीया । अस्मि । संवृत्ता । 24.19 सखि । अनुसूये ॥ कः । नु । खलु । एषः । दुरवगाहगम्भीराकृतिः । मधुरम् । आलपन् । प्रभुत्वदाक्षिण्यम् । विस्तारयति । 242ा सखि ॥ ममापि । कौतूहलम् ॥ प्रक्ष्यामि । तावत् । एनम् ॥ आर्यस्य । मधुराला पजनितः । विश्रम्भः । माम् । आलापयति ॥ कतरः । पुनः । आर्येण । राजर्षिवंशः । । अलंक्रियते । कतरः । वा । देशः । विरहपर्युत्सुकः । क्रियते ॥ किम् । निमित्तम् । आर्येण । सुकुमारेण । तपोवनागमनपरिश्रमे । आत्मा । उपनीतः । इति । 2425 हृदय ॥ मा । उत्ताम्य ॥ यत् । त्वया । विन्तितम् । तत् । अनुसूया। मन्वते । 243ा सनाथाः । धर्मचारिणः । 24.32 सखि । शकुन्तले ॥ यदि । अद्य । तातः । इह । संनिहितः । भवेत् । 24.34 ततः ।. किम् । भवेत् । 2435 ततः । जीवितसर्वखेनापि । इयम् । अतिथिविशेषम् । कृतार्थम् । करोति । 2436 अपेतम् ॥ किम् । अपि । हृदये । कृत्वा । मन्त्रयेथे ॥ न । बाम् । वचनम् । श्रोष्यामि । 24.39 आर्य ॥ अनुग्रहे । अपि । अभ्यर्थना । 2442 शृणोतु3 । आर्यः ॥ अस्ति । कौशिकः । इति । गोत्रनामधेयः । महाप्रभावः । राजर्षिः । 2445 तम् । सख्याः । प्रभवम्। अवगच्छ ॥ उज्झितशरीरसंवर्धनया । पुनः । तातकण्व । अस्याः । पिता । [114 Gr. $ 57. – 2 'Gr. S. 581 . – 3 Gr. $ 5०3 . 115] [-1.29:8 2448 शृणेतु । आर्यः ॥ पुरा । किल । तस्य । राजर्षेः । उग्रे । तपसि । वर्तमानस्य । कथम् । अपि ।. जातशः । देवैः । मेनका । नाम । अप्सराः । । नियमविन्नका रिणी । प्रेषिता । 24.52 ततः । वसन्तोदारमणीये । समये । उन्मादयितृ । तस्याः । रूपम् । प्रेक्ष्य । 24-55 अथ । किम् । 25. 3 पुनः । अपि । वक्तुकामः । इव । आर्यः । 25.7 तेन । हि । अलम् । विचारितेन ॥ अनिर्यन्त्रणनियोगः । खलु । तपखिजनः । 26. 1 आर्य ॥ धर्माचरणपरवशः। अयम् । जनः ॥ गुरोः । पुनः । अस्याः । अनुरूप वरप्रदाने । संकल्पः । 27. 1 अनुसूये ॥ गमिष्यामि । अहम् । 27.2 किम् । निमित्तम् । 2. 3 इमाम् । असंबद्धप्रलापिनीम् । प्रियंवदाम् । आर्यायै । गौतम्यै । गत्वा । नि बेदयिष्यामि । 2. 5 सखि ॥ न । युक्तम् । आश्रमवासिनः । जनस्य । अकृतसत्कारम् । अतिथि विशेषम् । उज्झित्वा । खच्छन्दतः । गमनम् । 28. 1 सखि । चण्डि ॥ न । लभ्यते । गन्तुम् । 28.2 किम् । इति । 28. 3 द्वे । मे । वृक्षसेचनके । घारयसि ॥ ताभ्याम् । तावत् । आत्मानम् । मोचय2 । ततः । गमिष्यसि । 29.4 तन्न । हिँ । न । अर्हति । इमम् । अहुरीयवियोगम्। कर्तुम् । आर्यः ॥ आर्यस्व । वचनात् । एव । अनृणा । एषा । भवतु । 29.6 सखि । शकुन्तले । मेोचिता । असि । अनुकम्पिना । आर्येण । अथ । वा । महाराजेन ॥ तत् । कुत्र 3 । इदानीम् ।' गमिष्यसि । 29. 8 न । एतम् । परिहरिष्यामि । यदि । आत्मनः । प्रभवामि । ! Gr. $ 328; 41० . – 2 orig. मोचापय, G. 8 552. – 3 Gr. $ 428 . 1.29.9.-] Approximate Sanskrit B५uivalents 29. 9 सांप्रतम् । किम् । न । गम्यते । 29.1० इदानीम् । अपि । किम् । तव । आयत्ता । अस्मि॥. यदा । मे । रोचते । तदा । 32.3 महाभाग ॥ अनेन । हस्तिसंभ्रमेण । पर्याकुलाः । स्मः ॥ तत् । अनुजानीहेि! । नः । 6 3. 5 सलि । शकुन्तले ॥ आकुला । आर्या । गौतमी । भविष्यति ॥ तत् । एहि ॥ शीघ्रम् । एकस्खाः । भवाम । 32. 7 हा-धिक् । हा-धिक् ॥ ऊरुस्तम्भविह्वला । अस्मि । संवृत्ता । 32.1० महाभाग ॥ विदितभूयिष्ठः । असि ॥ ननु । सांप्रतम् । यत् । उपचारमध्यखतया । अपराद्धाः । स्मः । तत्। मर्षिष्यसि। ॥ असंभावितसत्कारम् । भूयः । अपि । प्रत्यवेक्षण निमित्तम् । सपरिहारम् । आर्यम् । विज्ञापयामः । 32.14 अभिनवकुशसूचिपरिक्षतम् । मे । चरणम् । कुरुबकशाखापरिलमम् । च । मे । वल्कलम् ॥ तत् । प्रतिपालयतम् । माम् । यावत् । एनत् । मेोचयामि । ACT [.. ०. 2 ही । माणहे? । भेोः ॥ हतः । अस्मि । एतस्य । मृगयाशीलस्य । राज्ञः । वयस्वभावेन । निर्विण्णः ॥ अयम् । मृगः । अयम् । वराहः । इति । मध्यंदिने । अपि । ग्रीष्मे । बिरलपादपच्छायासु । वनराजीषु । आहिण्ख्य3 । पक्वसंकरकषा यविरसानि । उष्णकटुकानि । पीयन्ते । गिरिनदीसलिलानि । अनियतबेलम् । च। उष्णेोष्णम् । मांसम् । भुज्यते ॥ तुरगगजानाम् । च । शब्देन । रात्रिम् । अपि । न-अस्ति । प्रकामखप्तव्यम्4 ॥ महति । एव । प्रत्यूषे । दास्याः-पुत्रैः । शाकुनि कलुब्धैः । कर्णोपघातिना । वनगमनकोलाहलेन । प्रबोध्ये ॥ एतावतापि5 । तावत् । पीडा । न । वृत्ता । यतः । गण्डस्य । उपरि । विस्फोटकः । संवृत्तः ॥ ! Gr. 5 51०. - 2 A particle expressing surprise or depression, H. TV. 282 . – 3 = परिक्रम्य, C. – 4 Gr. 8 497. – 5 H. I. 157; Gr. $ 153. [Digitized by (Google 2. 117] येन । किल । अस्मासु । अवहीनेषु । तत्रभवता । मृगानुसारिणा । आश्रमपदम् । प्रविष्टेन । मम । अधन्यतया । शकुन्तला । नाम । का। अपि । तापसकन्यका । दृष्टा ॥ ताम् । प्रेक्ष्य । सांप्रतम् । नगरगमनस्य । कथाम्। अपि । न । करोति ॥ एतत् । एव । चिन्तयतः । मम । प्रभाता । अक्ष्णोः! । रजनी ॥ तत् । का । गतिः ॥ यावत् । एनम् । कृताचारपरिकर्माणम् । प्रियवयस्यम् । प्रेक्षे ॥ एषः । बाणासनहस्तः । हृदयनिहितप्रियजनः । वनपुष्पमालाधारी । इतः । एव । आगच्छति । प्रियवयस्यः ॥ भवतु ॥ अङ्गामर्दविकलः । भूत्वा । खास्यामि ॥ एवम् । अपि नाम । विश्रामम् । लभेय भेोः । राजन् ॥ न । मे । हस्तः । प्रसरति । वाखात्रेण2 । एव । जाप्यसे 3 2. 4 कथम् । कुतः ॥ इति ॥ खयम् । एव । अक्षि । मङ्गका। अश्रुकरणम् । पृच्छसि। 2.7 यत् । वेतसः । कुब्जस्य4 । लीलाम् । विडम्बयति । तत् । किम् । आत्मनः । प्रभावेण । अथ(वा)। नदीवेगस्य । 2.1० ममापि भवान् । 2.12 युक्तम् । नाम । एतत् । यत् । त्वया । राजकार्याणि । तादृशम् । च । अस्ख लितपदम् । प्रदेशम् । उज्झित्वा । वनचरवृतिना । भवितव्यम् । इति ॥ किम् । अत्र । मन्त्रयताम् ॥ अहम्। पुनः । ब्राह्मणः । प्रत्यहम् । श्वापदानुसरणै संक्षोभितसंधिबन्धनानाम् । आत्मनः । अङ्गानाम् । अनीशः । अस्मि ॥ तत् प्रसीद ॥ एकाहम् । तावत् । विश्रम्यताम् । 3. 1 अत्रभवान् । किम् । अपि । हृदये । कृत्वा । मन्त्रयते ॥ अरण्ये । खलु । मया । रुदितम् । 3. 5 तेन । हि । चिरम् । मे । जीव । 3. 7 आज्ञापयतु । भवान् । 3. 9 किम् । मोदकखादिकायाम् । [-I.3.9 ! Gr. 8 318. – 2 Gr. 8 413. – 3 Pass. Caus. of जि; cp. Gr. $ 557 . - 4 Gr. $ 2006

Dotect) (Google [1.3. 11 –] Approximate Sanskrit Eguivalents 3.11 गृहीत । क्षणः । 3.13 आज्ञापयतु । भर्ता । 3.15 तथा ॥ एतु । एतु । आर्यः ॥ एषः । आलापदत्तकर्णः* । भर्ता । इतः । एव । तिष्ठति ॥ उपसर्पतु । एनम् । आर्यः । 5. 1 ओपेहि । रे । उत्साहयितः । ओपेहि ॥ अत्रभवान् । प्रकृतिम् । आपन्नः ॥ त्वम् । तावत् । दास्याः-पुत्रः । अटवीतः । अटवीम् । आहिण्ड । यावत् । शृगाल मृगलेोलुपस्य । कस्य । अपि । जीर्णक्षस्य । मुखे । निपतितः । भवसि । 7.2 भोः । उत्साहयितः ॥ निष्क्राम । निष्क्राम । 7. 5 यत् । महाराजः । आज्ञापयति । 7.6 कृतम् । भवता । निर्मक्षिकम् ॥ तत् । एतस्मिन् । पादपच्छायाविरचितवितानस नाथे। शिलातले। उपविशतु। भवान् । यावत् । अहम् । अपि। सुखासीनः । भवामि । 7. 9 एतु । एतु । भवान् । 7.12 ननु । भवान् । एव । मे । अप्रतः । वर्तते । 7.15 भवतु ॥ न । अस्य3 । प्रसरम् । वर्धयिष्यामि ॥ भोः । यतः । सा । तापसकन्यका । अनभ्यर्थनीया । ततः । तया । किम् । दृष्टया । 8.2 तत् । कथय । 9. 1 भोः । यथा । कस्य । अपि । पिण्डखर्जुरैः । उद्वेजितस्य । तिन्तिडिकायाम् । श्रद्धा । भवति । तथा । अन्तःपुरस्तीरखपरिभोगिनः4 । भवतः । इमम् । प्रार्थना । 9. 5 तत् । खलु । रमणीयम् । नाम । यत् । भवतः । अपि । विस्मयम् । उत्पादयति । 1०. 1 सर्वथा । प्रत्यादेशः । खलु । सा । रूपवतीनाम् । 11. 1 तेन । हि । लघु । लघु । गच्छतु । भवान् । मा । तावत् । सा । तपस्विनी । कस्य । अपि । इङ्गदीतैलचिकणशीर्षस्य । हस्ते । निपतिष्यति । 11. 4 अथ । तव । उपरि । कीदृशः । पुनः । अस्याः । चित्तरागः । 12. 1 किम् । नु । खलु । दृष्टमात्रस्य । एव । भवतः । अङ्कम् । आरोहतु । [18 I Gr.s564.– 2 For दिण्ण = दत्त see Gr. 5 566.–3 Gr. 8423. - 4 Gr.8344. [Digitized by (Google । | 119] 19. I एवम् । नु-एतत् । of the Prakrit words. 13. 1 गृहीतपाथेयः । कृतः । असि । तया ॥ तत् । अनुरक्तम् । तपोबने । त्वाम् । तर्कयामि । 13.3 कः । अपरः । अपदेशः ॥ ननु । भवान् । राजा । 13. 5 नीवारषष्ठभागम् । मे । तापसाः । उपहरन्तु । इति । 14. 3 जयतु । जयतु । भर्ता ॥ एतौ । खलु । द्वैौ । ऋषिकुमारकौ । प्रतिहारभूमिम् । उपखितौ । 14. 6 यत् । भर्ता । आज्ञापयति ॥ इतः । इतः । एतम् । 16.1० अयम् । इदानीम् । ते । अनुकूलः । गलहस्तः । 16.12 यत् । देवः । आज्ञापयति । 17.4 प्रथमम् । अपरिबाधम् । आसीत् । सांप्रतम् । राक्षसवृत्तान्तेन । सपरिवाधम् । 17. 6 एषः । खलु । तब । चक्ररक्षी । भूतः । अस्मि । 7. 7 सज्जः । रथः । भर्तुः । विजयप्रस्थानम् । ओपेक्षते ॥ एषः । पुनः । नगरात् । देवीनाम् । सकाशात् । करभकः । आगतः । 17.1० अथ । किम् । 17.12 करभक ॥ एषः । भर्ता ॥ उपसर्पतु । भवान् । 17.14 जयतु । जयतु । भर्ता ॥ देव्यः । विज्ञापयन्ति । 17.17 आगामिचतुर्थदिवसे । पुत्रपिण्डपालनेो । नाम । उपवासः । भविष्यति ॥ तत्र । दीर्घयुषा । अवश्यम् । वयम् । संभावयितव्याः । इति । 1721 भोः ॥ त्रिशहुः । इव । अन्तरा । तिष्ठ । 18.3 भोः ॥ मा । राक्षसभीरुकम् । माम् । अवगच्छ । 18. 5 तेन । हि । राजानुजः । इव । गन्तुम् । इच्छामि । 18. 8 ही । ही ॥ युवराजो । अस्मि । संवृत्तः । ! (Gr. 8 411. [-11. 19.1 Doted b (Google I.9.6-] Approrimate Sanskrit E५uivalents ! (Gr. $ 4०9. 9. 6 सखि । शकुन्तले ॥ अपि । सुखायते । ते । नलिनीपखबातः । 9. 7 किम् । वीजयतः । माम् । प्रियसख्यौ । 1०. 1 अनुसूये ॥ तस्य । राजर्षेः । प्रथमदर्शनात् । आरभ्य । पर्युत्सुकमनाः । शकुन्तला। न । खलु । अस्याः । अन्यनिमित्तः । आतङ्कः । भवेत् । 1०. 4 ममापि । ईदृशी । आशङ्का ॥ भवतु ॥ प्रक्ष्यामि ॥ सखि ॥ प्रष्टव्या । असि । किम् । अपि ॥ बलीयान् । खलु । अङ्गसंतापः । 11. 1 सखि ॥ भण । यत् । वक्तुकामा । असि । 11.2 सखि । शकुन्तले ॥ अनभ्यन्तरे । आवाम् । मनोगतस्य । ते । वृत्तान्तस्य ॥ किम्। तु। यादृशी। इतिहासकथानुबन्धेषु । कामयमानानाम्। अवस्था। श्रूयते । तादृशी । तव । इति । तर्कयामि ॥ तत् । कथय । किम् । निमित्तम् । ते । अयम् । आयासः ॥ विकारम् । परमार्थतः । अज्ञात्वा । अनारम्भः । किल । प्रतीकारस्य । 11. 7 बलीयान् । खलु । मे । आयासः ॥ न । सहसा । शक्रोमि । निवेदयितुम् । 11.8 सखि ॥ सुछु । खलु । एषा । भणति ॥ किम् । एतम् । आत्मनः । उपद्रवम् । निगूहसि ॥ अनुदिवसम् । च । परिहीयसे । अङ्गेषु ॥ केवलम् । लावण्यमयी । छाया । त्वाम् । न । मुञ्चति । 12. 1 कस्म । वा । अन्यस्य । कथयिष्यामि ॥ केिम् । तु । आयासयित्री । वाम् । भविष्यामि । 1. 3 सखि ॥ अतः । एष । नैौ । निर्बन्धः ॥ संविभक्तम् । खलु । दुःखम् । सह्य वेदनम् । भवति । 13. 1 यतः । प्रभृति । सः । तपोवनरक्षिता । राजर्षिः । मम । दर्शनपथम् । गतः । 13. 3 कथयतु । प्रियसखी । 13.4 ततः । प्रभृति । तद्वतेन । अभिलाषेण । एतदवस्था । अस्मि । संवृत्ता । ACT II. Dotect) (Google 121 of the Prakrit words. 13. 5 दिष्टया ॥ इदानीम् । ते । अनुरूपे । वरे। अभिनिवेशः ॥ अथ। वा ॥ सागरम् । उज्झित्वा । कुत्र । वा । महानद्या । प्रवेष्टव्यम् । 14. 1 तत् । यदि । वाम् । अनुमतम् । ततः । तथा । प्रवर्तेथाम्' । यथा । तस्य । राजर्षेः । अनुकम्पनीया । भवामि । अन्यथा । स्मरतम् । माम् । 14.4 अनुसूये ॥ दूरगतमन्मथा । अक्षमा । खलु । इयम् । कालहरणस्य । 14.6 प्रियंवदे ॥ कः । उपायः । भवेत् । येन । अविलम्बितम् । निभृतम् । च। सख्याः । मनोरथम् । संपादयाव । 14. 8 सखि । निभृतम् । इति । प्रवर्तितव्यम् ’ । शीघ्रम् । इति । न । दुष्करम् । 14. 9 कथम् ॥ इव । 14.1० ननु । सः । अपि । राजर्षिः । अस्मिन् । जने । स्रिग्धदृष्टिसूचिताभिलाषः । एषु । दिवसेषु । प्रजागरकृशः । इव । लक्ष्यते । 15. 1 सखि । अनुसूये ॥ मदनलेखः । इदानीम् । अस्याः। क्रियताम् ॥ तम् । अहम् । सुमनेोगोपितम् । कृत्वा । देवताशेषापदेशेन । तस्य । राज्ञः । हस्तम्। प्रापयिष्यामि । 15. 3 सखि ॥ रोचते । मे । सुकुमारः । एषः । प्रयोगः ॥ किम् । वा । शकुन्तला । भणति । 15. 5 नियेोगः । अपि । विकल्प्यते । 15. 6 तन्न । हेि । आत्मनः । उपन्यासानुरूपम् । चिन्तय । किम् । अपि । ललितो पनिबन्धनम् । गीतकम् । 15. 8 चिन्तयिष्यामि । किम् । तु । अवधीरणाभीरुकम् । वेपते । मे । हृदयम् । 17. 1 अपि आत्मगुणावमानिनि ॥ कः । नाम । संतापनिर्वापयित्रीम् । शारदीयाम् । ज्योत्साम् । आतपत्रेण । वारयिष्यति । 17. 3 नियोजिता । अस्मि । 18. I सखि ॥ चिन्तिता । मया । गीतिका ॥ असंनिहितानि । पुनः । लेखसाधनानि । 18. 3 ननु। अस्मिन् । शुकोदरविग्धे। नलिनीपते। पचच्छेदभत्तया। नखैः। आलिख्यताम् । 16 ! C. प्रयतेथाम् . – 2 (C . प्रयतितव्यम्. [-II. 18.3 I. 18.5-] Approximate Sanskrit Eguivalents [122 18. 5 शृणुतम् । तावत् । संगतार्था । न । वा । इति । 18. 6 अवहिते । स्वः । 19. a तव । न । जाने । हृदयम् । मम । पुनः । मदनः । दिवा । च । रात्रिम् । च । 10. b निष्कृप । तापयति । । बलीयः । तव । अभिमुखमनोरथाया:2 । अङ्गानि । 20. 1 स्वागतम् । यथासमीहितफलस्य । अविलम्बिनः । मनोरथस्य । 21. 1 हृदय ॥ तथा । उत्तम्य । इदानीम् । न । किम् । अपि । प्रतिपद्यसे । 21. 3 इतः । शिलातलैकदेशम् । अनुगृह्णातु । महाराजः । 21.6 लब्धैौषधः । सांप्रतम् । उपशमम् । गमिष्यति ॥ महाराज । द्वयो:3 । अपि । वाम् । अन्योन्यानुरागः । प्रत्यक्षः ॥ सखीखेहः । पुनः । पुनरुक्तवादिनीम् । करोति । माम् । 21.० तेन । हि । शृणोतु । आर्यः । 21.12 आश्रमवासिनः । जनस्य । राज्ञा । आर्तिहरेण । भवितव्यम् । इति । ननु । एषः । धर्म 21.15 तेन । हेि । इयम् । नैौ। प्रियसखी। त्वाम् । उद्दिश्य । भगवता । मदनेन । इदम्4 । अवस्थान्तरम् । प्रापिता ॥ तत् । अर्हसि । अभ्युपपत्त्या । जीवितम् । अस्याः । अवलम्बितुम् । 21.19 सखि । अलम् । वाम् । अन्तःपुरविरहपर्युत्सुकेन । राजर्षिणा । उपरुद्धेन । 2. 1 महाराज ॥ बहुवलुभाः । खलु । राजानः । श्रूयन्ते॥ तत् । यथा । इयम् । नैौ । प्रियसखी । बन्धुजनशोचनीया । न । भवति । तथा । करिष्यसि । 23. 1 निर्तृते । खः । 23. 2 अनुसूये ॥ प्रेक्षख । प्रेक्षख । मेघवाताहताम् । इव । ग्रीष्मे । मयूरीम् । क्षणे । क्षणे । प्रत्यागतजीविताम् । प्रियसखीम् । 23.4 सख्यौ ॥ मर्षयतम् । लोकपालम् । यत्। अस्माभिः । विस्रब्धप्रलापिनीभिः । उपचा रातिक्रमेण । भणितम् । 1 Gr. $ 275. – 2 हुत्त = अभिमुख. C. – 3 Gr. 5 437. – 4 Gr. $ 429. 123] of the Prakrit words. [- III.30. I 23. 6 येन । तत् । मन्त्रितम् । सः । एव । मर्षयतु ॥ अन्यस्य । कः । अत्ययः । 23. 8 अर्हति । खलु । महाराजः । इदम् । प्रत्यक्षवचनम् । विषोढुम् ॥ परोक्षम् । वा। किम् । न । मन्त्यते । 24. 1 न । एतावता । तुष्टिः । भविष्यति । 24. 2 विरम । दुर्ललिते ॥ एतदवस्थाम् । गतया । अपि । मया । क्रीडसि । 24प्रियंवदे ॥ एषः । तपस्विमृगपेोतकः । इतः । ततः । दत्तदृष्टिः । नूनम् । मातरम् । . 4 प्रभ्रष्टाम् । अनुसरति ॥ तत् । संयोजयामि । तावत् । एनम् । 24.6 सखि ॥ चपलः । खलु । एषः ॥ एनम् । निवारयितुम् । एकाकिनी । न । पार यसि ॥ तत् । अहम् । अपि । सहायत्वम् । करिष्यामि । 24. 8 इतः । अन्यतः । न । वाम् । गन्तुम् । अनुमन्ये । यतः । असहायिनी । अस्मि । 24. 9 त्वम् । तावत् । असहायिनी । यस्याः । पृथिवीनाथः । समीपे । वर्तते । 24.11 कथम् । गते । प्रियसख्यौ । 25. 1 न । माननीयेषु । आत्मानम् । अपराधयिष्यामि । 26. 1 मुञ्च । मुञ्च ॥ न । खलु । आत्मनः । प्रभवामि ॥ अथ । वा । सखीमात्रशरणा । किम् । इदानीम् । अत्र । करिष्यामि । 26.4 न । खलु । अहम् । महाराजम् । भणामि ॥ दैवम् । उपालभे । 26.6 कथम् । इदानीम् । न । उपालप्स्ये । यत् । माम् । आत्मनः । अनीशाम् । पर गुणैः । लोभयति । 27. 3 पौरव ॥ रक्ष । विनयम् ॥ इतः । ततः । ऋषयः । संचरन्ति । 28. 3 पैौरव ॥ अनिच्छापूरकः । अपि । संभाषणमात्रकेण । परिचितः । अयम् । जनः । न । विस्मर्तव्यः । 29. 1 हा-धिक् । हा-धिक् ॥ इदम् । श्रुत्वा । न । मे । चरणौ । पुरोमुखौ । प्रसरतः ॥ भवतु ॥ एभिः । पर्यन्तकुरुवकैः । अपवारितशरीरा । प्रेक्षिप्ये । तावत् । अस्म । भावानुबन्धम् । 3०. 1 एतत् । श्रुत्वा । नास्ति । मे । विभवः । गन्तुम् । Doted b (Google I.31.2-] Approximate Sanskrit Euivalents 31.2 अम्मो ॥ दैौर्बल्यशिथिलतया परिश्रष्टम् । । अपि । मृणालवलयम् । मया । न । परिज्ञातम् । 32. 1 अतः । परम् । असमर्था । अस्मि । विलम्बितुम् ॥ भवतु ॥ एतेन । एव । अपदेशेन । आत्मानम् । दर्शयिष्यामि । 3. 1 आर्य ॥ अर्धपथे । स्मृत्वा । एतस्य । हस्तशिनः । मृणालवलयस्य । कृते । प्रति निवृत्ता । अस्मि ॥ आख्यातम् । इव । मे । हृदयेन । त्वया । गृहीतम् । इति ॥ तत् । निक्षिप। एतत् । मा। माम् । आत्मानम्। च । मुनिजनेषु। प्रकाशयिष्यसि । 3.6 केन । पुनः । 3. 8 का । गतिः । 34. 1 त्वरताम् । त्वरताम् । आर्यपुत्रः । 34. 5 यथा । ते । रेचते । 35. 1 न । तावत् । एनम् । प्रेक्षे ॥ पवनेोत्कम्पिना । कर्णोत्पलरेणुना । कलुषीकृता । मे । दृष्टिः । 35.4 ततः । अनुकम्पिता । भवेयम् । किम् । पुनः । न । ते । विश्वसिमि । 35. 6 अयम् । एव । अत्युपचारः । अविश्वासजनकः । 36. 1 प्रतिज्ञामन्थरः । इव । आर्यपुत्रः । 36.4 भवतु । प्रकृतिखदर्शना । अस्मि । संवृत्ता ॥ लजे । पुनः । अनुपकारिणी । प्रियकारिणः । आर्यपुत्रस्य । 37. 1 असंतोषे । पुनः । किम् । करोति । 37. 3 चक्रवाकवधु ॥ आमन्त्रय । सहचरम् ॥ उपखिता । रजनी । 37. 4 आर्यपुत्र । एषा । खलु । मम । वृत्तान्तेोपलम्भननिमित्तम् । आर्या । गौतमी । आगता ॥ तत् । विटपान्तरितः । भव । 37. 7 जात ॥ इदम् । शान्त्युदकम् ॥ अखखा । इह । देवतासहायिनी । तिष्ठसि । 37. 9 इदानीम् । एव । प्रियंवदानुसूये । मालिनीम् । अवतीर्णे । 37.1० जात ॥ निराबाधा । मे । चिरम् । जीव ॥ अपि । लघुसंतापानि । ते । अङ्गानि । [124 [Digitized by (Google 125] of the Prakrit words. 37.12 आयें ॥ अस्ति । विशेषः । 37.13 परिणतः । दिवसः ॥ तत् । एहि ॥ उटजम् । एव । गच्छाब । 37.14 हृदय ॥ प्रथमम् । एव । सुखेोपनते । मनोरथे । कालहरणम् । करोषि ॥ सांप्रतम् । अनुभव । ताबत् । ते । कृतम् ॥ लतागृहक ! । संतापहरक ॥ आमन्त्रयामि । त्वाम् । पुनः । अपि । परिभोगार्थन् । [-IV.०. 17 ०. 2 प्रियंवदे ॥ यदि । अपि । गान्धर्वेण । बिबाहेन । निर्दूतकल्याणा । प्रियसखी । शकुन्तला । अनुरूपभर्तृभागिनी । संवृत्ता । तथा । अपि । न । मे । नितम् । हृदयम् । ०. 4 कथम् । इव । ०. 5 अद्य । सः । राजर्षिः । इष्टिसमाप्तौ । ऋषिभिः । प्रेषितः । आत्मनः । नगरम् । प्रविश्य । अन्तःपुरिकाशतसमागतः । इमम् । जनम् । स्मरति । न । वा।। इति । o. 7 अत्र । तावत् । विश्वस्ता । भव ॥ न । हि । तादृशाः । आकृतिविशेषाः । गुणवि रोधिनः । भवन्ति । एतावत् । पुनः । चिन्तनीयम् ॥ तातः । तीर्थयात्रातः । प्रतिनिवृत्तः । इमम् । वृत्तान्तम् । श्रुत्वा । न । जाने । किम् । प्रतिपत्स्यते । इति । ०.1० यथा । माम् । पृच्छसि । तथा । अभिमतम् । तातस्य । ०.11 कथम् ॥ इव । ०.12 किम् । अन्यत् ॥ वरस्य । अनुरूपस्य। कन्यका । प्रतिपादनीया। इति । अयम् । तावत् । प्रथमः । संकल्पः ॥ तम् । यदि । दैवम् । एव । संपादयति । ननु । कृतार्थः । गुरुजनः । ०.15 एवम् । नु-एतत् ॥ सखि ॥ अवचितानि । बलिकर्मपर्याप्तानि । खलु । कुसुमानि । ०.17 ननु । शकुन्तलया । अपि । सौभाग्यदेवताः । अचिंतव्याः । तत् । अपराणि । अपि । अवचिनवाव । ! For Pr. घर, "हर = गृह see H. I. 14. IV.०. 19–] Approximate Sanskrit 5पuivalents [126 ०.19 युज्यते । ०.2ा सखि ॥ अतिथिना । इव । निवेदितम् । ०.22 ननु । उटजे । संनिहिता । शकुन्तला ॥ आम् ॥ अद्य । पुनः । असंनिहिता । हृदयेन । तेन । हि । भवतु । एतावद्भिः । कुसुमैः । प्रयोजनम् । 1. 2 हा-धिक् । हा-धिक् ॥ तत् । एव । संवृत्तम् ॥ कस्मिन् । अपि । पूजाहें । अपराद्धा । शून्यहृदया । प्रियसखी । 1. 4 साखेि ॥ न । खलु । यस्मिन् । कस्मिन् । वा ॥ एषः । दुर्वासाः । सुलभकोपः । महर्षिः ॥ तथा । अयम् । विरलपादोद्धारया । गत्या । प्रतिनिवृत्तः । 1. 7 कः । अन्यः । हुतवहात् । दग्धुम् । प्रभवति ॥ तत् । गच्छ ॥ पादयोः । पतित्वा । निवर्तय । यावत् । अस्य । अहम् । अपि । अर्षोंदकम् । उपकल्पयामि । 1. 9 तथा । 1.1० अम्मेो ॥ आवेगस्खलितायाः । प्रभ्रष्टम् । मे । अग्रहस्तात् । पुष्पभाजनम् । 1.12 शरीरी । इव । कोपः । कस्य । सः । अनुनयम् । गृह्णाति ॥ किम् । चित् । पुनः । सानुकम्पः । कृतः । 1.14 एतत् । एव । तस्मिन् । बहुतरम् ॥ तत् । कथय । 1.15 यतः । निवर्तितुम् । नेच्छति । ततः । पादयोः । प्रणम्य । विज्ञापितः । मया । भगवन् । प्रथमभक्तिम् । अवेक्ष्य । अद्य । तव । अविज्ञातप्रभावपरमार्थस्य । दुहितृजनस्य । भगवता । अयम् । अपराधः । मर्पितव्यः । इति । 1.18 ततः । ततः । 1.19 ततः । सः । न । मे । वचनम् । अन्यथा । भवितुम् । अर्हति ॥ किम् । तु । अभिज्ञानाभरणदर्शनात् । अस्याः । शापः । निवर्तिष्यते । इति । मन्त्रयन् । एव । अन्तरितः । 1.22 शक्यम् । इदानीम् । आश्वसितुम् ॥ अस्ति । तेन । राजर्षिणा । संप्रस्थितेन । आत्मनः । नामाङ्कितम् । अकुरीयकम् । स्मरणीयम् । इति । शकुन्तलाहते । स्वयम् । एव । पिनद्धम् ॥ तत् । एषः । एव । तस्मिन् । स्वाधीनः । उपायः । [Digitized by (Google 127] भविष्यति । 1.25 एहि ।। देवकार्यम् । तावत् । अस्याः । निवर्तयाव । 1.26 अनुसूये ॥ प्रेक्षख । तावत् । वामहस्तविनिहितवदना । आलिखिता । इव । प्रियसखी । तद्वतया । चिन्तया । आत्मानम् । अपि । न । विभावयति । किम् । पुनः । अतिथिविशेषम् । 1.29 प्रियंवदे ॥ द्वयोः । एव । नैौ । हृदये । एषः । वृत्तान्तः । तिष्ठतु ॥ रक्षणीया । खलु । प्रकृतिपेलवा । प्रियसखी । 1.31 कः । तावत् । उष्णोदकेन । नवमालिकाम् । सिञ्चति । 5. 1 एवम् । अपि । नाम । विषयपराख्णुखस्य । जनस्य । एतत् । निपतितम् । यथा । तेन । राज्ञा । शकुन्तलायाम् । अनार्यम् । आचरितम् । इति । 5.4 ननु । प्रभाता । रजनी ॥ तत्। लघु । प्रतिबुद्धा । अस्मि ॥ अथ । वा। प्रतिबुद्धा । अपि । किम् । करिष्यामि ॥ न । मे । उचितेषु । अपि । प्रभातकरणीयेषु । हस्तौ । प्रसरतः ॥ सकामः । इदानीम् । कामः । भवतु । येन । शुद्धहृदया । प्रियसखी । असत्यसंधे । जने । पदम् । कारिता ॥ अथ । वा । न । तस्य । राजर्षेः । अपराधः ।। दुर्वासःशापः । खलु । एषः । प्रभवति । अन्यथा । कथम् । इदानीम् । सः । राजर्षिः । तादृशानि । मन्त्रयित्वा । एतावतः । कालस्य । वाडा त्रकम् । अपि । न । विसर्जयति ॥ तत् । इतः । अभिज्ञानाकुरीयकम् । अस्य । विसर्जयामः । इति ॥ अथ । वा । निर्दूःखशीतले । तपखिजने । कः । नाम । अभ्यथ्यैताम् ॥ न । च । सखीगामी । दोषः । इति । कृत्वा । व्यवसिताः । अपि । पारयामः । तातकण्वस्य । दुःषन्तपिरणीताम् । आपन्नसत्त्वाम् । । शकुन्तलाम् निवेदयितुम् ॥ तत् । अत्र । इदानीम् । किम् । नु । खलु । अस्माभिः । करणीयम् । 5.14 अनुसूये ॥ त्वरख । त्वरख । शकुन्तलायाः । प्रस्थानकौतूहलानि । क्रियन्ते । 5.16 सखि ॥ कथम् । इव । 5.17 शृणु ॥ इदानीम् । एव । सुखसुसिकाप्रश्ननिमित्तम् । शकुन्तलायाः । समीपम् । गता । अस्मि । [Digitized by (Google IV. 5. 19-] 5.19 ततः । ततः । Approximate Sanskrit Eपृuivalents [128 5-20० ततः । यावत् । एनाम् । लज्जावनतमुखीम् । परिष्वज्य । तातकण्वः । एवम् । अभिनन्दति ॥ वत्से ॥ दिष्टया । धूमेोपरुद्धदृष्टेः । अपि । यजमानस्य । पावकस्य । मुखे । एव। निपतिता। आहुतिः ॥ सुशिष्यपरिगृहीता । इव । विद्या । अशोचनीया । असेि। मे । संवृत्ता ॥ तत् । अद्य । एव । त्वाम्। ऋषिपरिगृहीताम् । कृत्वा । भर्तुः । सकाशम् । विसर्जयामि । इति । 5.25 सखि ॥ केन । पुनः । आख्यातः! । तातकण्वस्य । अयम् । वृत्तान्तः । 5-26 मिशरणम् । प्रविष्टस्य । किल । शरीरम् । विना । छन्दोबत्या । वाचा । 5.27 कथम् । इव । 5:28 शृणु 6. 1 सखि ॥ प्रियम् । मे । प्रियम् ॥ किम् । तु। अद्य । एव । शकुन्तला। नीयते । इति । उत्कण्ठासाधारणम् । इदानीम् । परितोषम् । अनुभवामि । 6. 3 आवाम् । कथम् । अपि । उत्कण्ठाम् । विनोदयिष्यावः ॥ सा । इदानीम् । तप खिनी । निवृता । भवतु । 6. 5 तेन । हि । एतस्मिन् । चूतशाखावलम्बिते । नारिकेलसमुद्रके । एतन्निमित्तम् । एव । मया । कालहरणक्षमाः । केसरगुण्डाः । निक्षिप्ताः । तिष्ठन्ति ॥ तान् । त्वम् । नलिनीपत्खसंगतान् । कुरु । यावत् । अस्याः । अहम् । अपि । गोरोचनाम् । तीर्थमृत्तिकाम् । दूर्वाकिसलयानि । च । मङ्गलसमालभनार्थम् । विरचयामि । 6.12 अनुसूये ॥ त्वरख। त्वरख। एते। खलु। हस्तिनापुरगामिनः । ऋषयः। शब्दाय्यन्ते । 6.14 सखि ॥ एहि । गच्छाव । 6.15 एषा । सूर्योदये । एव । कृतमज्जना । प्रतीष्टनीवारवाचनाभिः । तापसीभिः । अभि नन्द्यमाना । शकुन्तला । तिष्ठति ॥ तत् । उपसर्पव । 6.19 भगवतीः । वन्दे । 6.20 जात ॥ भर्तुः । बहुमानसुखयितारम् । देवीशब्दम् । अधिगच्छ । ! Orig. आचक्षित:; op. Gr. $ 499. – 2 Orig. शब्दाप्यन्ते ; cp. Gr. S 559 . | - IV. 13-6 6.21 वत्से ॥ वीरप्रसविनी । भव । 6.सखि ॥ सुमज्जनम् । ते । भूतम् । 22 6.23 खागतम् । प्रियसखीभ्याम् ॥ इतः । निषीदतम् । 6.24 सखि ॥ ऋज्वी । तावत् । भव । यावत् । ते । मङ्गलसमालभनम् । कुर्वः । 6.26 उचितम् । अपि । एतत् । अद्य । बहुमन्तव्यम् । यतः । दुर्लभम् । तावत् । पुनः । मे । प्रियसखीमण्डनम् । भविष्यति । 628 सखि ॥ न । युक्तम् । मङ्गलकाले । रोदितुम् । 6.3० अहो । आभरणार्हम् । ते । रूपम् । आश्रमसुलभैः । प्रसाधनैः । विप्रकार्यते । 6.34 वत्स । हारीत ॥ कुतः । एतत् । 6.36 किम् । मानसी । सिद्धिः । 7. 1 कोटरसंभवा । अपि । मधुकरी । पुष्करमधु । एव । अभिलषति । 7. 3 अनया । अभ्युपपत्या । सूचिता । भर्तुः । गेहे । अनुभवितव्या । राजलक्ष्मीः । 7. 7 सखि । अननुभूतभूषणः । अयम् । जनः । कथम् । त्वाम् । अलंकरोतु । चित्रप रिचयेन । इदानीम् । ते । अङ्गेषु । आभरणविनियोगम् । करवाव । 7.1० जानामि । बाम् । निपुणत्वम् । 8. 2 सखि। शकुन्तले॥ अवसितमण्डना। इदानीम् । असि । त्वम् ॥ सांप्रतम् । परिधेहि । एतत् । विचित्रम् । क्षौमयुगलम् । 8. 4 जात ॥ एषः । ते । आनन्दबाष्पपरिवाहिणा । लोचनेन । परिष्वजमानः । इव । गुरुः । उपस्थितः ॥ तत् । समुदाचारम् । प्रतिपद्यख । 9. 1 जात ॥ वरः । खलु । एषः । न । पुनः । आशीः । 13. 2 जात ॥ ज्ञातिकुलस्त्रिग्धम् । अभ्यनुज्ञाता । असि । तपोवनदेवताभिः ॥ तत् । प्रणम । भगवतीभ्यः । 13.4 प्रियंवदे॥ आर्यपुत्रदर्शनेोत्सुकायाः। अपि। आश्रमपदम्। परित्यजन्त्याः। दुःखदुःखेन। चरणौ । मे । पुरोमुखैौ । निपततः । 13. 6 न । केवलम् । त्वम् । एव । तपोवनविरहकातरा ॥ त्वया । उपस्थितवियोगस्य । 0.८०० (Google IV. 13.7–] Approximate Sanskrit E9uivalents [13० तपोवनस्य । अपि । अवस्थाम् । प्रेक्षस्व । तावत् । 14. a उछलति ! दर्भकवलम् । मृगी । परित्यक्तनर्तना । मयूरी । 14. b अपसृतपाण्डुपत्ता: । मुञ्चन्ति । अङ्गानि । इव । लताः । 14. 1 तात ॥ लताभगिनीम् । तावत् । माधवीम् । आमन्त्रयिष्यामि 2 । 14. 3 लताभगिनि । प्रत्यालिङ्ग । माम् । शाखामयैः । बाहुभिः3 ॥ अद्य । प्रभृति । दूरव र्तिनी । खलु । ते । भविष्यामि ॥ तात ॥ अहम् । इव । इयम् । त्वया । चिन्तनीया । 15.2 सखि । एषा । द्वयोः । अपि । वाम् । हस्ते । निक्षेपः । 15. 3 अयम् । जनः । कस्मिन् । इदानीम् । समर्पितः । 15. 6 तात ॥ एषा । उटजपर्यन्तचारिणी । गर्भभारमन्थरा । मृगवधूः । यदा । सुख प्रसवा भवेत् । तदा । मे । कम् । अपि । प्रियनिवेदयितारम् । विसर्जयिष्यथ ॥ । मा। एतत् । विस्मरिष्यथ । 15.1० अम्मेो ॥ कः । नु । खलु । एषः । पदाक्रान्तः । इव । मे । पुनः । पुनः । वसनान्ते। सज्जति । 16. 1 वत्स ॥ किम् । माम् । सहवासपरित्यागिनीम् । अनुबधासि ॥ ननु । अचिरप्रसू तोपरतया । जनन्या । विना । यथा । मया । वर्धितः । असि । तथा। इदानीम्। अपि । मया। विरहितम् । तातः । त्वाम् । चिन्तयिष्यति ॥ तत् । निवर्तस्व । वत्स । निवर्तस्व । 17. 5 सखि ॥ न । नः । आश्रमपदे । अस्ति । कः । अपि । चित्तवान् । यः । त्वया। विरह्ममाणः । अद्य । न । उत्सुकः । कृतः ॥ प्रेक्षस्व । 18. a पुटकिनीपत्तान्तरिताम्4 । व्याहृतः । नानुव्याहरति । प्रियाम् । 18.b मुखेोब्यूढमृणालः5 । त्वयि । दृष्टिम् । ददाति । चक्रवाकः । उललइ is a de5-word, of which उग्गिलइ and उग्गिण्ण are explanatory glosses ([. ed. p. 191, note 2) . – 2 (C. आमन्तयिष्ये. - 3 H. 1.36. 4 पुटकिणी = पद्मिनी. C. - 5 For उठवूढ cp. H. I. 120. Dotect, Google 20.2 एतावत् । खलु । वधूनाम् । उपदेश: ॥ जात ॥ मा । विस्मरिष्यसि । 20. 5 तात ॥ इतः । एव । प्रियसख्यौ । विनिवर्तिष्येते । 20. 8 कथम् । इदानीम् । तातस्य । अङ्कात् । परिभ्रष्टा । मलयपर्वतोन्मूलिता ॥ इव । चन्दनलता । देशान्तरे । जीवितं । धारयिष्यामि । 21. 1 तात ॥ वन्दे । 21. 3 सख्यौ ॥ एतम् ॥ द्वे । अपि । माम् । समम् । एव । परिष्वजेथाम् । 21.4 सखि ॥ यदि । कदा । अपि । सः । राजर्षिः । प्रत्यभिज्ञानमन्थरः । भवेत् । ततः । असै । आत्मनः । नामधेयाङ्कितम् । अहुरीयकम् । दर्शविष्यसि । 21. 6 अनेन । संदेहेन । वाम् । कम्पितम् । मे । हृदयम् । 21. 7 सखि ॥ मा । बिभीहि ॥ खेहः । पापम् । आशङ्कते । 21.० तात ॥ कदा । नु । खलु । भूयः । तपोवनम् । प्रेक्षिष्ये । 2. 1 जात ॥ परिहीयते । ते । गमनवेला ॥ तत् । निबर्तय । पितरम् ॥ अथ । वा । चिरेण । अपि । एषा । न । निवर्तयिष्यति ॥ तत् । निबर्तताम् । भवान् । 22.4 तपोवनव्यापारेण । . निरुत्कण्ठः । तातः ॥ अहम् । पुनः । उत्कण्ठाभागिनी । 23.3 हा-धिक् । हा-धिक् ॥ अन्तरिता । शकुन्तला । वनराजिभिः । 23. 7 तात ॥ शकुन्तलाविरहितम् । शून्यम् । इव । तपोवनम् । प्रविशावः । 7.3 मेोः ॥ गोवृन्दारकः । इति । भणितस् । ऋषभस्य । परिश्रमः । नश्यति । 7. 7 भोः । वयस्य ॥ संगीतशालान्तरे । कर्णम् । देहि ॥ लयशुद्धायाः । वीणायाः । स्वरसंयोगः । श्रूयते ॥ जाने। तत्रभवती। हंसवती । वर्णपरिचयम् । करोति । इति । 8. a अभिनवमधुलोभभावितः । तथा । परिचुम्ब्य । चूतमञ्जरीम् । 8. b कमलवसातमात्रानतः । मधुकर । विस्मृतः । असि । एनाम् । कथम् । ! C. एताबान् . - 2 See Gr. $ 5or . 0.०१० (Google Approximate Sanskrit Euivalents [132 8. 2 भोः । वयस्य ॥ किम् । तावत् । अस्याः । गीतिकायाः । गृहीतः । भवता । अक्षरार्थः । 8. 6 यत् । भवान् । आज्ञापयति ॥ भोः । वयस्य ॥ गृहीतः । त्वया । परकीयैः । हतैः । शिखण्डके । अच्छभछः ॥ तत् । अवीतरागस्य । इव । श्रमणस्य । नास्ति । इदानीम् । मे । मोक्षः । 8.1० का । गतिः । 9.12 इतः । इतः । एतु । देवः ॥ भर्तः । एषः । अभिनवसंमार्जनरमणीयः । सैनि हितहोमधेनुः । अमिशरणालिन्दकः ॥ तत् । आरोहतु। देवः । 1०. 1 देवस्य । भुजशब्दनिर्तृते । आश्रमे । : कुतः । एतत् ॥ किम् । तु । सुचरिता भिनन्दिनः । ऋषयः । देवम् । सभाजयितुम् । आगताः । इति । तर्कयामि । To. 4 इतः । इतः । भवन्तः । 12. 2 अम्मो ॥ किम् । इति । वामेतरम् । नयनम् । मे । विस्फुरति । 12.4 जात । प्रतिहतम् । अमङ्गलम् ॥ शुभानि2 । ते । भवन्तु । 13. 1 देव ॥ प्रसन्नमुखाः । खस्थकल्पाः । इव । ऋषयः । दृश्यन्ते । 14. 1 भर्तः ॥ दर्शनीयाकृतिः । खलु । लक्ष्यते । 14.3 हृदय ॥ किम् । एवम् । वेपसे ॥ आर्यपुत्रस्य । भावानुबन्धम् । स्मृत्वा । धीरत्वम् । तावत् । अवलम्बख । 16. 2 भद्रमुख ॥ वक्तुकामा। अस्मि ॥ न । मे । वचनावकाशः । अस्ति । कथयितुम्। इति। 7. a नापेक्षितः । गुरुजनः । अनया । न । त्वया । अपि । पृष्टाः । बन्धवः । 7. b एकक्रमेण 3 । वृते । किम् । भण्यताम् । एकम्-एकस्य । 17. 1 किम् । नु । खलु । आर्यपुत्रः । भणिष्यति । 17.3 हूं । सावलेपः । अस्य । वचनावक्षेपः । 18. > हृदय ॥ संवृत्ता । ते । आशङ्का । I केरक = आत्मीय, belonging to. C; p. H. I. 147; Gr. $ 176. – 2 or सुखानि. - 3 एकक्रमेण = अन्येोन्यम्. C. of the Prakrit words. [-W.21. 19 18. 7 जात ॥ मा । लज्जस्व ॥ अपनेष्यामि । तावत् । ते । अवगुण्ठनम् ॥ ततः । भर्ता । त्वाम् । अभिज्ञास्यति । 19. 1 अहो । धर्मपेक्षिता । भर्तुः ॥ ईदृशम् । नाम । सुखोपनतम् । स्त्रीरस्रम् । प्रेक्ष्य । कः । अन्यः । विचारयति । 19. 6 हा-धिक् । हा-धिक् ॥ कथम् । परिणये । एव । संदेहः ॥ भमा । इदानीम् । मे । दूरारोहिणी । आशालता । 20.3 इदम् । अवस्वान्तरम् । गते । तादृशे । अनुरागे । किम् । वा । खारितेन ! ॥ अथ । वा । आत्मा । इदानीम् । मे । शोधनीयः ॥ भवतु ॥ व्यवसिष्यामि ॥ आर्यपुत्र ॥ अथ । वा । संशयितः । इदानीम् । एषः । समुदाचारः ॥ पैरव ॥ युक्तम् । नाम । तव । पुरा । आश्रमपदं । सद्भावोत्तानहृदयम् । इमम् । जनम् । तथा । समयपूर्वम् । संभाव्य । सांप्रतम् । ईदृशैः । अक्षरैः । प्रत्याख्यातुम् । 21. 1 भवतु ॥ परमार्थतः । यदि । परपरिग्रहशङ्गिना । त्वया । इदम् । प्रयुक्तम् । तत् । अभिज्ञानेन । केनापि । तब । संदेहम् । अपनेष्यामि । 21.4 हा-धिक् । हा-धिक् ॥ अङ्गरीयकशून्या । मे । अङ्खली । 21.6 जात। ननु । ते । शक्रावतारे । शचीतीर्थे । उदकम् । वन्दमानायाः । प्रभ्रष्टम् । 21. 9 अत्र । तावत् । विधिना । दर्शितम् । प्रभुत्वम् ॥ अपरम् । ते । कथयिष्यामि । 21.11 ननु । एकदिवसम् । वेतसलतामण्डपे । नलिनीपत्तभाजनगतम् । उदकम् । तव । हते । संनिहितम् । आसीत् । 21.14 तत्क्षणम् । सः । मम । पुत्रकृतकः । मृगशावकः । उपस्थितः ॥ ततः । त्वया । अयम् । तावत् । प्रथमम् । पिबतु । इति । अनुकम्पिना । उपच्छन्दितः ॥ न । पुनः । ते । अपरिचितस्य । हस्तात् । उदकम्। उपगतः । पातुम् ॥ पश्चात् । तस्मिन् । एव । उदके । मया । गृहीते । कृतः । तेन । प्रणयः । अत्रान्तरे । विहस्य । भणितम् । त्वया ॥ सत्यम् । सर्वः । सगन्धे। विश्वसिति । यतः । द्वैौ। अपि । ! Orig. स्मरापितेन. – 2 For *चक्खिदु = "ख्यातुम् see Gr. $ 499 . [Digitized by ७ Google V.21.20-] Approximate Sanskrit B५uivalents युवाम् । आरण्यकौ । इति । 21.21 महाराज ॥ नार्हसि । एवम् । मन्त्रयितुम् ॥ तपोवनसंवर्धितः । खलु । अयम् । जनः । अनभिज्ञः । कैतवस्य । 2. 1 अनार्य ॥ आत्मनः । हृदयानुमानेन । किल । सर्वम् । एतत् । प्रेक्षसे ॥ कः । नाम । अन्यः । धर्मकचुकव्यपदेशिनः । तृणच्छन्नकूपेपमस्य । तव । अनुकारी । भविष्यति । 24. 2 सुछु ॥ इदानीम् । आत्मच्छन्दानुकारिणी । संवृत्ता । अस्मि । या । अस्य । पुरुवं शस्य । प्रत्ययेन । मुखमधोः । हृदयप्रस्तरस्व । हस्ताभ्याशम् । उपगता । 27. 2 अहम् । अनेन । तावत् । कितवेन । विप्रलब्था ॥ यूयम् । अपि । माम् । परित्यजथ । 27. 4 वत्स । शाङ्गरव ॥ अनुगच्छति । नः । करुणपरिदेविनी। शकुन्तला ॥ प्रस्थादेश पिशुने । भर्तरि । किम् । करोतु । तपखिनी । 3०.1० भगवति । वसुंधरे ॥ देहि । मे । अन्तरन् । 3. 6 इतः । इतः । एतु । देवः । ०. 2 हण्डे! । कुम्भीलक ॥ कथय । कुत्र । त्वया । एतत् । महारखभासुरम् । उत्कीर्ण नामाक्षरम् । राजकीयम् । अहुरीयकम् । समासादितम् । ०. 4 प्रसीदन्तु । भावमिश्राः ॥ न । अहम् । ईदृशस्य । अकार्यस्य । कारकः । ०. 6 किम् । नु । खलु । शोभनः । ब्राह्मणः । असि । इति । कृत्वा । राज्ञा ते । परिग्रहः । दत्तः । ०. 8 शृणुत । तावत् ॥ अहम् । खलु । शक्रावतारवासी । धीवरः । ०. 9 हण्डे । पाटबर ॥ किम् । त्वम् । अस्माभिः । जातिम् । वसतिन् । च । पृष्टः । ०1० सूचक ॥ कथयतु । सर्वम् । क्रमेण ॥ मा । एनन् । प्रतिषष्ट्रीतम् । ०.ा यत् । ईश्वरः2 । आज्ञापयति ॥ लप । रे । लप । [134 ! Used in addressing a mean person (नीचसंबोधने. C) लाउत्त = राजपुत्र, Gr. $ 168. [Digitized by 135] ०.12 सः । अहम् । जालबडिशप्रभृतिभिः । मत्स्यबन्धनोपायैः । कुटुम्बभरणम् । करोमि । ०.14 विशुद्धः । इदानीम् । ते । आजीवः । ०.15 भर्तः ॥ मा । एवम् । भण । 1. a सहजम् । किल । यत् । अपि । निन्दितम् । न । खलु । तत् । कर्म। विवर्जनीयम् । 1. b पशुमारणम् । करोति । दारुणम् । अनुकम्पामृदुलः । अपि । सैनिकः । I. I ततः । ततः । [-WI. 1.2० 1. 2 अथ । एकदिवसम्! । मया । रोहितमत्स्यः । खण्डशः । कल्पितः ॥ यावत् । तस्य । उदराभ्यन्तरे । एतत् । महारखभासुरम् । अङ्घरीयकम् । प्रेक्षे ॥ पश्चात् । इह । विक्रयार्थम् । एतत् । दर्शयन् । एव । गृहीतः । भावमित्रैः ॥ एषः । तावत् । एतस्य । आगमः ॥ अधुना । मारवत । वा । कुट्टयत । वा । 1. 6 जानुक ॥ मत्स्योदरसंखितम् । इति । नास्ति । संदेहः ॥ तथा । अयम् । अस्य । विस्रगन्धः ॥ आगमः । इदानीम् । एतस्य । विनष्टव्यः ॥ तत् । एत। राजकुलम् । एव । गच्छाम । 1. 9 गच्छ । रे । अन्विच्छेदक । गच्छ । 1.1० सूचक ॥ इह । गोपुरद्वारे । अप्रमौ । प्रतिपालयतम् । माम् । यावत् । राज कुलम् । प्रविश्य । निष्क्रामामि । 1.12 प्रविशतु । ईश्वरः । खामिप्रसादार्थम् । I C. "दिवसे 1.14 जानुक ॥ चिरायति । ईश्वरः । 1.15 ननु । अवसरोपसर्पणीयाः । खलु । राजानः । भवन्ति । 1.16 जानुक ॥ स्फुरन्ति । मे । अग्रहस्ताः । इमम् । अन्धिच्छेदकम् । व्यापादयितुम् । 1.18 नार्हति । भावः । अकारणमारकः । भवितुम् । 1.19 एषः । अस्माकम् । ईश्वरः । प्राप्तः । गृहीत्वा । राजशासनम् ॥ तत् । खकुलानाम्। मुखम् । प्रेक्षसे । अथ । वा । गृध्रसृगालानाम् । बलिः । भविष्यसि । [Digitized by (Google WI.1.22-] Approximate Sanskrit Euivalents [136 1.2 शीघ्रम् । शीघ्रम् । एतम् । 1.23 हा । हतः । अस्मि । 1.24 मुश्चतम् । रे । मुञ्चतम् । जालोपजीविनम् ॥ उपपन्नः । अस्य । किल । अहुरीय कस्य । आगमः ॥ अस्मत्स्वामिना । एव । मे । कथितम् । 1.26 यथा । आज्ञापयति । ईश्वरः ॥ यमवसतिम् । गत्वा । प्रतिनिवृत्तः । खलु । एषः । 1.28 भर्तः । त्वदीयम् । मम । जीवितम् । 1.3० उत्तिष्ठ । उत्तिष्ठ । एतत् । भत्र । अङ्गरीयकमूल्यसंमितम् । पारितोषिकम् । ते । प्रसादीकृतम् । तत् । गृहाण । एतत् । 1.32 अनुगृहीतः । अस्मि । 1.33 एषः । खलु । राज्ञा । तथा । नाम । अनुगृहीतः । यत् । शूलात् । अवतायै । हस्तिस्कन्धम् । समारोपितः । 1.35 ईश्वर ॥ पारितोषिकम्? । कथयति । महार्हरलेन । तेन । अकुरीयकेन । स्वामिनः । बहुमतेन । भवितव्यम् । इति । 1.37 ननु । तस्मिन् । भर्तुः । महार्हरलम् । इति । न । परितोषः ॥ एतावत् । पुनः । 1.39 किम् ।. नाम । 1.4० तर्कयामि । तस्य । दर्शनेन । कः । अपि । हृदयस्थितः । जनः । भत्र । स्मृतः । इति। यतः । तत् । प्रेक्ष्य। मुहूर्तकम्। प्रकृतिगम्भीरः। अपि। पर्युत्सुकमनाः । आसीत् । 1.43 तोषितः । इदानीम् । भर्ता । ईश्वरेण । 1.4 ननु । भणामि । अस्य । मत्स्यशत्रोः:3 । कृते । इति । 1.46 भर्तारौ ॥ इतः । अर्धम् । युष्माकम् । अपि । सुरामूल्यम् । भवतु । 1.47 धीवर ॥ महत्तरः । सांप्रतम् । मे । प्रियवयस्यः । संवृत्तः । असेि ॥ कादम्बरी सग्धिके4 । खलु । प्रथमम् । अस्माकम् । सौहित्यम् । इष्यते ॥ तत् । शैौण्डिका गारम् । एव । गच्छाम । I (Cf. note on v. 8.6. – 2 (C. पारितोषिकः. - 3 मश्चली is a des word for मत्स्य ‘fish' (. ed. p. 199, In. 1). – 4 C. सग्धिकायाम्. 37] 1.53 निर्वर्तितम् । मया । पर्यायनिर्वर्तनीयम् । अप्सरस्तीर्थसांनिध्यम् ॥ तत् । यावत् । अस्य । राजर्षेः । वृत्तान्तम् प्रत्यक्षीकरिष्यामि ॥ मेनकासंबन्धेन । शरीरभूता । । मे । शकुन्तला ॥ तया । अपि । संदिष्टा । अस्मि ॥ किम् । नु । खलु । उप स्थितक्षणे । अपि । दिवसे । निरुत्सवारम्भम् । इव । राजकुलम् । दृश्यते ॥ अस्ति । मे । विभवः । प्रणिधानेन । सर्वम् । ज्ञातुम् ॥ किम् । तु । सख्याः । आदरः । मया । मानयितव्यः ॥ भवतु ॥ आसाम् । एव । उद्यानपालिकानाम् । पार्श्वपरिवर्तिनी । भूत्वा । तिरस्करिण्या । प्रच्छन्ना । उपलप्स्खे । 2. a आताग्रहरितवृन्तम्' । उछसितम् । इव । वसन्तमासस्य । 2. b दृष्टम् । चूताडुरम् । क्षणमङ्गलम् । पश्यामि* । 2. 1 परभृतिके ॥ किम् । एतत् । एकाकिनी । मन्त्रयसे । 2. 2 सखि । मधुरिके ॥ चूतलतिकाम् । प्रेक्ष्य । उम्मत्ता । खलु । परभृतिका। भवति । 2. 4 कथम् । उपखितः । मधुमासः । 2. 5 मधुरिके ॥ तवापि । इदानीम् । एषः । कालः । मदविभ्रमेोद्भीतानाम् । 2. 6 सखि ॥ अवलम्बस्ख । माम् । यावत् । अग्रपदे । परिस्थिता । भूत्वा । अनेन । प्रसवेन । संपादयामि । कामदेवस्य । वाचनम् । 2. 8 यदि । एवम् । तत् । ममापि । अर्धम् । वाचनफलस्य । 2. 9 सखि ॥ अभणिते । अपि । एवम् । संपद्यते । एव । यतः । एकम् । एव । नैौ । एतत् । शरीरम् ॥ अम्महे 3 ॥ अप्रबुद्धः । अपि । चूतप्रसवः । बन्धनभङ्ग सुरभिः । एषः । वाति ॥ नमः । भगवते । मकरध्वजाय । 3.2 अर्हसि । मे। चूताङ्कर । दत्तः । कामस्य । गृहीतचापस्य। 3. b सत्याकृतयुवतिलक्षः4 । पञ्चाभ्यधिकः । शरः । भवितुम् । 3.4 प्रसीदतु । प्रसीदतु । आर्यः ॥ अगृहीतार्थे । आवाम् । 4. 1 नास्ति । अत्र । संदेहः ॥ महाप्रभावः । खलु । एषः । राजर्षिः । [–V1.4. 1 18 ! Gr. 8 295. - 2 H. TW. 18ा. - 3 A particle erpressing joy or surprise . H. V. 284. – 4 Orig. सत्यापित" (Gr. 8 559) = निश्चित". C . V1.4.2-] Approximate Sanskrit Equivalents 4. 2 आर्य ॥ कति । चित् । दिवसाः । मित्रावसुना । राष्ट्रियेण । भर्तुः । पादमूलम् । प्रेषितयोः । आवयोः । इह । प्रमदवने । चित्रकर्म । अर्पयितुम् ॥ अतः । न । श्रुतपूर्वः । आवाभ्याम् । एषः । वृत्तान्तः । 4.6 कौतूहलम् । नैौ ॥ यदि । अनेन । जनेन । श्रेोतव्यम् । तत् । कथयतु । आर्यः । किम् । निमित्तम् । भत्री । वसन्तोत्सवः । निषिद्धः । 4. 8 उत्सवप्रियाः । राजानः । भवन्ति । तत् । गुरुणा । कारणेन । अत्र । भवितव्यम् । 4.12 आर्य ॥ श्रुतम् । राष्ट्रियमुखात् । अङ्करीयकदर्शनम् । यावत् । 5. 1 प्रियम् । मे । प्रियम् । 5. 3 युज्यते । 5. 4 एतु । एतु । भवान् । 6. 1 खाने । खलु । प्रत्यादेशविमानिता । अपि । अस्य । कारणात् । शकुन्तला । काम्यति । 7. 1 ईदृशानि । अस्याः । तपखिन्याः । भागधेयानि । 7. 2 भूयः । अपि । लङ्कितः । एषः । शकुन्तलावातेन ॥ न । जाने । कथम् । चिकि त्सितव्यः । भविष्यति । इति । 7. 9 यत् । देवः । आज्ञापयति । 7.12 कृतम् । भवता । निर्मक्षिकम् ॥ सांप्रतम् । शिशिरविच्छेदरमणीये । अस्मिन् । उद्याने । आत्मानम् । विनोदय । 9. 1 भोः । वयस्य ॥ तिष्ठ । तावत् । यावत् । अनेन । दण्डकाठेन । कन्दर्पबानम् । नाशयामि । 9. 5 ननु । भवता । आसन्नपरिचारिका । लिपिकरी । मेधाविनी । आदिष्टा ॥ माधवी लतागृहके । इमाम् । वेलाम् । अतिवाहयिष्यामि । तत्र । च । मे । चित्रफलके । खहस्तालिखिताम् । तत्रभवत्याः । शकुन्तलायाः । प्रतिकृतिम् । आनय । इति । 9. 9 इतः । इतः । एतु । भवान् । 9.1० एषः । मणिशिलापट्टसनाथः । माधबीलतामण्डपः । विविक्तया । निःशब्दखा [38 [Digitized by (Google 139] of the Prakrit words. [-WI. 12.2 गतेन । इव । प्रतीच्छति । त्वाम् ॥ तत् । प्रविश्य । उपविशाव । 9.13 लतया । अन्तरिता । प्रेक्षिष्ये । तावत् । प्रियसखीप्रतिकृतिम् ॥ ततः । अस्याः । भर्तुः । अनुरागम् । बहुमतम् । निवेदयिष्यामि । 9.19 अतः । एव । महीपतिभिः । क्षणम् । अपि । सहृदयाः । सहायाः । न । विर हितव्याः । 9.21 भोः ॥ न । विस्मरामि ॥ किम् । तु । सर्वम् । कथयित्वा । त्वया । एव। अवसाने । कथितम् ॥ परिहासविकल्पः । एषः । न । भूतार्थः । इति ॥ मया । मन्दबुद्धिना । तथा । एव । गृहीतम् ॥ अथ । वा । भवितव्यता । अत्र । बलवती । 9.24 एवम् । नु-एतत् । 926 भेोः । वयस्य ॥ एतत् । किम् । उपपन्नम् । तव ॥ न । कदा । अपि । सत्पुरुषाः । शोकवर्तव्याः । भवन्ति । ननु । प्रवाते । अपि । निष्कम्पाः । एव । गिरयः । 1०. 1 अम्महे ॥ अस्य । ईदृशी । अकार्यपरता । संतापयति । 1०. 2 भोः ॥ अस्ति । मे । तर्कः ॥ केन । अपि । तत्रभवती । आकाशसंचारिणा । नीता । इति । 10. 7 संमोहः । खलु । विस्मयनीयः । न । पुनः । प्रतिबोधः । 10. 8 भोः ॥ यदि । एवम् । तत् । समाश्वसितु । भवान् ॥ अस्ति । खलु । समागमः । तत्रभवत्याः । 10.11 भेोः ॥ न । हेि । माता । पिता । वा । भर्तृविरहिताम् । चिरम् । दुहितरम् । प्रेक्षितुम् । पारयति । 11. 1 भोः ॥ मा । एवम् । भण ॥ ननु । अछुरीयकम् । एव । अत्र । निदर्शनम् । अवश्यंभाविनः । अचिन्तनीयाः । समागमाः । भवन्ति । इति । 12. 1 यदि । अन्यहस्तगतम् । भवेत् । तदा । सत्यम् । शोचनीयम् । भवेत् ॥ सखि । दूरे । वर्तसे । एकाकिनी । एव । कर्णसुखानि । अनुभवामि । VT. 12.3-] Approximate Sanskrit Equivalents 12. 3 भोः ॥ इयम् । नाममुद्रा । केन । पुनः । उपोद्धातेन । भवता । तत्रभवत्याः । हस्तसंसर्गम् । प्रापिता । 12. 5 मम । इव । कौतूहलेन । आलापितः । एषः । 12. 8 ततः । ततः । 12.1० किम् ॥ इति । 13. 2 रमणीयः । खलु । अवधिः । बिधिना । विसंवादितः । 13. 3 अथ । कथम्। रोहितमत्स्यस्य । मुखम्। बडिशम्। इव । एतत् । प्रविष्टम् । आसीत् । 13. 5 युज्यते । 13. 6 अतः । खलु । तपखिन्याः । शकुन्तलायाः । अधर्मभीरोः । राजर्षेः । परिणये । संदेहः ॥ अथ । वा । न । ईदृशः । अनुरागः । अभिज्ञानम् । अपेक्षते ॥ तत् । कथम् ॥ इव । एतत् । 13.1० अहम् । अपि । एतत् । दण्डकाठम् । उपालप्स्ये ॥ कथम् । ऋजोः । मे । कुटिलम् । त्वम् । असि । इति । 14. I खयम् । एव । प्रतिपन्नः । यत् । अस्मि । वक्तुकामा । 14. 2 मेोः ॥ सर्वथा । अहम् । खलु । बुभुक्षया । मारयितव्यः । 14. 5 भर्तः ॥ इमम् । चित्रगता । भत्र । 15. 1 भेोः ॥ भावमधुरा । रेखा ॥ स्खलति । इव । मे । दृष्टिः । निस्रोन्नतप्रदेशेषु । किम् । बहुना ॥ सत्त्वानुप्रवेशशङ्कया । आलपनकौतूहलम् । मै । जनयति । 15. 4 अहो । राजर्षेः । वर्तिकारेखानिपुणता ॥ जाने। प्रियसखी। मे। अग्रतः। वर्तते। इति । 16. 1 सदृशम् । पञ्चात्तापगुरोः । खेहस्य । 17. 1 तिस्रः ! । आकृतयः । दृश्यन्ते ॥ सर्वाः । एव । दर्शनीयाः ॥ तत् । कतमा । तत्रभवती । शकुन्तला । 17.3 अनभिज्ञः । एषः । तपखी । सख्याः । रूपस्व ॥ मोहचक्षुषः । इमम् । न गता । अस्य । प्रत्यक्षताम् । [14० ! For तिण्णि = तिस्रः see Gr. $ 438. [-V1.23.2 17. 6 तर्कयामि । या । एषा । अवसेकस्रिग्धपलवाम् । अशोकलतिकाम् । संश्रिता । शिथिलकेशबन्धोद्धमत्कुसुमेन । बद्धखेदबिन्दुना। वदनेन । विशेषनमितशाखाभ्याम् । बाहुलतिकाभ्याम् । उच्छुसितनीविना । वसनेन। ईषत्परिश्रान्ता। इव । आलिखिता। सा । तत्रभवती । शकुन्तला । शेषाः । सख्यः । इति । 18. 2 आर्य । माधव्य ॥ अवलम्बस्ख । चित्रफलकम् । यावत् । गच्छामि । 18.4 भेोः ॥ किम् । अत्र । अपरम् । आलिखितव्यम् । 18. 5 यः । यः । प्रियसख्याः । अभिमतः । प्रदेशः । तम् । तम् । आलिखितुकामः । इति । तर्कयामि । 19. 1 यथा । मन्त्रयते । तथा । तर्कयामि । पूरितः । अनेन । चित्रफलकः । आकृतिभिः । कूर्चानतानाम् । तापसानाम् । इति । 19.4 किम् । इव । 19. 5 वनवासस्म । कन्यकाभावस्य । च । सदृशम् । भविष्यति । 20. 1 किम् । नु । खलु । तत्रभवती । रक्तकुवलयशोभिना । अग्रहस्तेन । मुखम् । अप वार्य । चकितचकिता । इव । खिता ॥ आम् ॥ एषः । दास्याः-पुत्रः । कुसुमरसपाटचरः । धृष्टमधुकरः । तत्रभवत्याः । वदनकमलन् । अभिलषति । 20. 5 त्वम् । एव । अविनीतशासने । प्रभवसि । 21. 1 अभिजातम् । खलु । बारितः । 21.2 प्रतिषिद्धवामा । खलु । एषा । जातिः । 2. 1 भोः ॥ एवम् । तीक्ष्णदण्डस्य । ते । कथम् । न । भेष्यति ॥ एषः । तावत् । उन्मत्तः । अहम् । अपि । एतस्य । सङ्गेन । ईदृशः । एव । संवृत्तः । 2. 4 धीरम् । अपि । जनम् । रसः । बिकारयति । 2. 5 भेोः ॥ चित्रम् । खलु । एतत् । 22.7 अहम् । अपि । इदानीम् । एव । अवगतार्था । किम् । पुनः । यथाचिन्तिता नुभावी । एवः । 23.2 अम्मेो ॥ पूर्वापरविरुद्धः । एषः । विधेः । मार्ग । 0.८०० (Google VI.24. 1 –] Approximate Sanskrit Eguivalents [142 24. 1 सर्वथा । वयस्य । संमार्जितम् । त्वया । प्रत्यादेशदुःखम् । प्रियसख्याः । शकुन्त लायाः । प्रत्यक्षम् । एव । सखीजनस्य । 24.3 भर्तः ॥ वर्तिकाकरण्डकम् । गृहीत्वा । इतः । अहम् । प्रस्थिता । अस्मि । 24.6 सः । मे । पिङ्गलिकाद्वितीयया । देव्या । वसुमत्या । अहम् । एव । आर्यपुत्रस्य । उपनेष्यामि । इति । भणित्वा । सबलात्कारम् । गृहीतः । 24. 8 त्वम् । कथम् । विमुक्ता । 24. 9 यावत् । लताविटपलमम् । देव्याः । परिचारिका । अञ्चलम् । मोचयति । तावत् । निडुतः । मया । आत्मा । 24.11 एतु । एतु । भत्र । 24.12 भोः ॥ अभिधावन्ती । एषा । अन्तःपुरव्याघ्री । मेधाविनीम् । मृगीम् । इव । कवलयितुम् । उपस्थिता । 24.16 आत्मानम् । अपि । किम् । न । भणसि ॥ यदि । भवान् । अन्तःपुरवागुरातः । मोक्ष्यते । ततः । माम् । मेघच्छन्नप्रासादे । शब्दयसि ॥ एतत् । च । तत्र । गोपयामि । यत्र । पारावतम् । उज्झित्वा । न । कः । अपि । अन्यः । प्रेक्षते । 242० अम्मो ॥ अन्यसंक्रान्तहृदयः । अपि । प्रथमसभावनाम् । रक्षति ॥ स्थिरसैौहृदः । तावत् । एषः । 24.22 जयतु । जयतु । देवः । 24.24 देव ॥ दृष्टा ॥ पत्तहस्ताम् । माम् । प्रेक्ष्य । प्रतिनिवृत्ता । 24.26 देव ॥ अमात्यः । विज्ञापयति ॥ अर्थजातस्य । बहुलतया । एकम् । मया । पैौर कार्यम् । प्रत्यवेक्षितम् ॥ तत् । देवः । पचारोपितम् । प्रत्यक्षीकरोतु । इति । 24.35 इदानीम् । एव । साकेतकपुरस्य । श्रेष्ठिणः । दुहिता । नित्तपुंसवना । तस्य । जाया । श्रूयते 24.38 यत् । देवः । आज्ञापयति । 24-4० एषा । अस्मि । 25. 1 इदं । नाम । घोषयितव्यम् ॥ देव ॥ काले । प्रवृष्टम् । इव । शासनम् । अभिन 143] न्दितम् । महाजनेन । देवस्य । 25. 5 प्रतिहतम् । अमङ्गलम् । 25. 7 असंशयम् । प्रियसखीम् । एव । हृदये । कृत्वा । निन्दितः । अनेन । आत्मा । भविष्यति । 26. 1 अपरित्यक्ता । इदानीम् । ते । भविष्यति । 26. 2 आयें ॥ एतत् । पचम् । प्रेषयता । द्विगुणानुतापः । कृतः । भर्ता। अमात्येन ॥ तत् । मेघच्छन्नावस्थितम् । संतापनिर्वापयितारम् । आर्यमाधव्यम् । गृहीत्वा । आगच्छ । 26. 5 सुछु । ते । भणितम् । 27. 1 सति । खलु । दीपे । व्यवधानदोषेण । अन्धकारम् । अनुभवति । राजर्षिः । 27. 2 भर्तः ॥ अलम् । संतापितेन ॥ वयःस्थः । एव । प्रभुः । अपरासु । देवीषु । अनुरूपपुत्रजन्मना । पूर्वपुरुषाणाम् । अनृणः । भविष्यति । न । मे । वचनम् । प्रतीच्छति । भर्ता ॥ अथ । वा । अनुरूपम् । एव । औषधम् । आतङ्कम् । निवर्तयति । 28. 2 समाश्वसितु । समाश्वसितु । भर्ता । 28. 3 किम् । इदानीम् । एव । एनम् । निवृतम् । करिष्यामि ॥ अथ । वा। श्रुतम् । मया। शकुन्तलाम् । संभावयन्त्याः । देवजनन्याः । मुखात् । यज्ञभागसमुत्सुकाः । देवताः । एव । तथा । करिष्यन्ति । यथा । सः । भर्ता । त्वाम् । अचिरेण । धर्मपलीम् । अभिनन्दिष्यति । इति ॥ तत् । न । युक्तम् । मम । अत्र । विल म्बितुम् ॥ यावत् । अनेन । वृत्तान्तेन । प्रियसखीम् । शकुन्तलाम् । समाश्वासयामि । 28. 8 भोः ॥ अब्रह्मण्यम् । अब्रह्मण्यम् । 28.० भर्तः ॥ मा । नाम । सः । माधव्यतपखी । पिङ्गलिकामिश्राभिः । चित्रफलकहस्तः । प्राप्तः । भविष्यति । 28.13 यत् । देवः । आज्ञापयति । 28.14 भोः ॥ अब्रह्मण्यम् । अब्रह्मण्यम् । Doted b (Google WI.31. 1 –] Approximate Sanskrit B५uivalents 31. 1 अविद । अविद1 । भोः । 31. 3 भोः ॥ कथम् । न । भेष्यामि ॥ एषः । माम् । कः । अपि । पश्चान्मोठ् । शिरोधरम् । इक्षुम् । इव । भमग्रन्धिम् । कर्तुम् । इच्छति । 31.6 भर्तः । एतत् । सशरम् । शरासनम् । हस्तावापः । च । 32. 5 परित्राहि । परित्राहि ॥ अहम् । भबन्तम् । प्रेक्षे । त्वम् । न । माम् । प्रेक्षसे ॥ मार्जरगृहीतः । इव । उन्दुरः । निराशः । अस्मि । जीविते । 34.3 भोः ॥ मनाक् । अस्मि । अनेन । अहम् । पशुमारणेन । मारयितुम् । न । पारितः ॥ भवान् । पुनः । इमम् । खागतेन । अभिनन्दति । 37. 1 यत् । भवान् । आज्ञापयति । [144 13. 1 मा । खलु । मा । खलु । चपलत्वम् । कुरु ॥ यत्र । तत्र । एव । आत्मनः । प्रकृतिम् । दर्शयसि । 14. 2 जूम्भख । रे । सिंहशावक । जूम्भख ॥ दन्तान्” । ते । गणयिष्यामि । 14. 3 अविनीत ॥ किम् । इति । नः । अपत्यनिर्विशेषाणि । सत्त्वानि । विप्रकरोषि ॥ संप्रहरति । इव । ते । संरम्भः ॥ खाने । खलु । मुनिजनेन । सर्वदमन । इति । कृतनामधेयः । असि । 14. 8 एषा । त्वाम् । केसरिणी । लङ्कयति । यदि । अस्याः । पुत्रकम् । न । मुञ्चसि । 14.9 अम्मेो ॥ बलीयः । खलु । भीतः । अस्मि । 15. 1 वत्स ॥ मुञ्च । इमम् । बालमृगेन्द्रम् ॥ अन्यम्3 । ते । क्रीडनकम् । दास्यामि । 15. 2 कुत्र । एषः ॥ देहि । मे । 16. 1 सुव्रते ॥ न । एषः । शक्यः । वाजात्रकेण । शमयितुम् ॥ तत् । गच्छ ॥ मदीये4 । उटजे । मङ्कणकस्य । ऋषिकुमारकस्य । वर्णकचित्रितः । मृतिकामयूरः । तिष्ठति । अतिशीघं गच्छेत्यर्थः, c . –2 Gr. $ 358. – 3 C. अन्यत्. – 4 For केरक see note on W, 8. 6. [Digitized by (Google 145] तम् । असै । उपहर । 16. 4 तथा । 16. 5 तावत् । अनेन । एव । क्रीडिष्यामि । 17. I भोः ॥ न । माम् । गणयसि ॥ कः । अत्र । ऋषेिकुमारकाणाम् । मध्ये ॥ भद्रमुख ॥ एहि ॥ मोचय । तावत् । अनेन । दुर्मोचहस्तग्रहेण । डिम्भकेन । बाध्यमानम् । बालमृगेन्द्रम् । 18. 1 भद्रमुख ॥ न । खलु । एषः । ऋषिकुमारकः । 19. 1 आश्चर्यम् । आश्चर्यम् । 19. 3 अस्य । बालकस्य । असंबद्धे । अपि । भद्रमुखे । संवादिनी । आकृतिः । इति । विस्मिता । अस्मि ॥ अपि । च । वामशीलः । अपि । भूत्वा । अपरिचितस्य । न । ते । प्रतिलोमः । संवृत्तः । 19. 8 पौरवः । इति । 20. 2 यथा । भद्रमुखः । भणति ॥ अप्सरःसंबन्धेन । पुनः । अस्य । बालकस्य । जननी । देवगुरोः । तपोवने । प्रसूता । ०.6 कः । तस्य । धर्मदारपरित्यागिनः । नाम । कीर्तयिष्यति । 2०.1० सर्वदमन ॥ प्रेक्षस्व । शकुन्तलावण्यम् । 20.11 कुत्र । सा । मे । अज्जुका । 20.12 नामसादृश्येन । उपच्छन्दित :2 । मातृवत्सलः । 20.13 अस्य । मयूरस्य । रमणीयत्वम् । प्रेक्षस्व । इति । भणित: । आसि । 2०.17 अन्तिके 3 ॥ रोचते । मे । चटुलः । एषः । मयूरकः । 2०.18 अम्मेो । रक्षागण्डकः । अस्य । मणिबन्धे । न । दृश्यते । 202 मा । खलु । मा । खलु ॥ ॥ कथम् । गृहीतम् । एव । [-VII.2०.22 elder sister' or 'murse', C. [ A des-word for माता, Gr. $ 1०5. – 2 = प्रलेोभितः, C. –3 अन्तिका 19 [Digitized by (Google VII.20.25-] Approximate Sanskrit Euivalents 20.25 शृणोतु । महाभागः ॥ महाप्रभावा । एषा । अपराजिता । नाम । सुरमौषधिः । अस्य । दारकस्य । जातकर्मसमये । भगवता । मारीचेन । दत्ता । एताम् । किल । मातापितरौ । आत्मानम् । च । वर्जयित्वा । अपरः । भूमिपतिताम् । न । गृह्णाति । 20.3० तदा । सर्पः । भूत्वा । तं । दशति । 20.32 अनेकशः । 2०35 सुव्रते ॥ एहि ॥ इमम् । वृत्तान्तम् । नियमव्याकुलायै । शकुन्तलायै । गत्वा । निवेदयाब । ०37 मुञ्च । माम् ॥ अज्जुकासकाशम् । गमिष्यामि । 20.39 दुःषन्तः । मम । तातः । न । खलु । त्वम् । 20.42 विकारकाले । अपि । प्रकृतिस्वाम् । सर्वदमनस्य । ओषधिम् । श्रुत्वा । न । मे । आसः ! । आत्मनः । भागधेयेषु॥ अथ । वा। यथा। मिश्रकेश्या । मे। आख्यातम् । तथा । संभाव्यते । एतत् । 21. 1 न । खलु । आर्यपुत्रः । अयम् ॥ तत् । कः । नु । खलु । एषः । कृतरक्षाम ङ्गलम् । मे । दारकम् । गात्रसङ्गेन । दूषयति । 21.4 अज्जुके ॥ एषः । कः । अपि । परकीयः । माम् । पुत्रकः । इति । आलपति । 2. 8 हृदय ॥ समाश्वसिहि । समाश्वसिहि ॥ प्रहार्य । निवृत्तमात्सर्येण । अनुकम्पिता । अस्मि । दैवेन । आर्यपुत्रः । एव । एषः । 2. 1 जयतु । जयतु । 23. 1 अज्जुके ॥ कः । एषः । वत्स ॥ 23. 2 भागधेयानि । पृच्छ । 24.2 उत्तिष्ठतु । उतिष्ठतु । आर्यपुत्रः ॥ नूनम् । मम । सुखप्रतिबन्धकम् । पुराकृतम् । तेषु । दिवसेषु । परिणामसुखम् । आसीत् । येन । सानुक्रोशः। अपि । आर्यपुत्रः । तथा । संवृत्तः । 24. 5 अथ । कथम् । आर्यपुत्रेण । स्मृतः । अयम् । दुःखभागी । जनः । [146 अाश्वासः. C. 147] of the Pralkrit words. [-VII.33.5 25. 2 आर्यपुत्र ॥ तत् । इदम् । अङ्करीयकम् । 25.4 संपादितम् । खलु । अनेन । यत् । तथा। आर्यपुत्रस्य । प्रत्ययकारणम् । दुर्लभम् । मे । आसीत् । 25. 7 न । अस्य । विश्वसिमि ॥ आर्यपुत्रः । एव । एनत् । धारयतु । 25.16 लज्जे । खलु । आर्यपुत्रेण । सार्धम् । गुरुजनसमीपम् । गन्तुम् । 26. 1 संभावनीयप्रभावा । खलु । अस्य । आकृतिः । 27. 4 जात ॥ अप्रतिरथः । भव । 28, 1 जात ॥ भर्तुः । बहुमता। भव ॥ अयम् । च । दीर्घयुः । उभयपक्षम् । अलंक रोतु ॥ तत् । एत ॥ उपविशत । 31. 9 दिष्टया ॥ अकामप्रत्यादेशी । आर्यपुत्रः ॥ न । पुनः । सत्यम् । माम् । स्मरति ॥ अथ । वा । न । श्रुतः । भवेत् । अयम् । शून्यदयया। मया। शापः । यतः । सखीभिः । अत्यादरेण । संदिष्टम् । भर्तुः । अझुरीयकम् । दर्शयसि' । इति । 3. 2 अनया । दुहितुः । मनोरथसंपत्या । कृण्वः । अपि । तावत् । विज्ञातार्थः । क्रि यताम् ॥ मेनका । पुनः । इह । माम् । परिचरन्ती । संनिहिता । एव । तिष्ठति । 33. 5 मभ । मनोरथः । व्याहृतः । भगवत्या । 0.०१० (Google पृष्ठम्:Kalidasa's Śakuntala.djvu/१६८ 0.०१० (Google पृष्ठम्:Kalidasa's Śakuntala.djvu/१७० ACT [. 1. a Before this stanza y has प्रस्तावना । प्रविश्य ब्राह्मणो नान्दीमाशंसते । it इति नान्यन्ते निष्क्रान्तः । 1. 1 y ततः प्रविशति सूत्रधारः । 1. 2 10 नेपथ्याभिधानम'. – N "नमवसितं. – BNR तदित आग". 1. 3 y अज्जउत. – BNDy इअ. --SBNR झि, 1 म्मि. -BN ता आण '.-BNR। om. अजो. 1.4 R "टिट्टीअदु, y "डीअदु for 'विठ्ठीअदु 1. 5 RD, N (in margin) आयें । इयं (om. ND) हि (om. ND) रसभावविशेषदी क्षागुरोः श्रीविक्रमादित्यस्य साहसाङ्कस्य (om. RN) अभि ". -y "रूपगुणभूयेि'. BRNा अस्यां, D तदस्यां. – R तु for च . – BN, D (1. hd.) om. श्री. 1. 6y नवेन नाट', SD नवनाट '. – 1 अभिनवेनाभि". – S नाट्यकेनोप : 1. 8 BNRIDy को वि for किं पि. – BN परिहासइस्सदि, R परिहाअइ', Dउअहइ', y पडिहासइ'. (In S transl. न कोप्युपहसिष्यति) 1. 9 S om. आयें. - B 1. hd. om. ते. – y भूता' कथ* ते . 2. 1 SRDy एवण्णेदं, N एवं क्खु एवं, Bा एवं क्खु एवं . – BNRy "रणिज्जं 2. 2 BN "प्रसादनहे. – S गीतादन्यत्. – DN "न्तरं कर 2. 4 D om. अध . – SID समॐ for उर्दू. – D उग्गइस्सं 2. 5 Dy om. आर्ये; s . तावन्. orm 3. a D सुकुमा'; R पाटल". – 1 "वनदेवताः । 4. a BDRSy 'आइं, "रेहिं. – 1 उअ . after Dotect) (Google ( Variants. 4. b BNR अवदंस", y अवतंस". – Cdd. y पमदाओो 4. I D अयं हि. – N रागतचित्त ". 4. 2 BNy om. भाति. – N ततः for तत्. - S कतरं . – D आराधयावः । 4. 3 SR पढुमं, N पटमं. - I उण for जेव.– y om. अजेण.-D आण्णक्तं जहा . - R "शउन्तलणामधेयं. - SI om. अउव्वं. 4.4 अहिरूअणाडऊं. - B अहिअरीअदु (transl. अधिक्रियताम्) . Rा 4. 5 B अस्मिन्खलु क्षणे वि', S क्षणे खलु वि'. – D मयैव तत्. 5. b S दुःष्म', N दुष्व ', RDy दुष्म', BI दुःस '. – By शार ". [152 5. 3 R[ put रथा’ before राजा . – BSNR शर" for सशर' 6. I ! सूत twice , दूरस्थेन सार ". – BNRDy शारङ्गेण . – y शार" after "कृष्टा R वयममुना शार' दूरमाकृष्टाः । 7. b D भिया for भयाद् 7. ० B ससैर" (in margin शस्पैर), 1y शस्पैर". – D "श्रसिभिः 7. 1 I om. एव मे, B om. मे. – Nा प्रयमात प्रेक्ष* . 7. 2 y रथरश्मि '. – BNाy om. रथस्य. - B "संयमनान्मन्दीकृतरथवेगः । 7. 3 N रथवेगः – Sy विप्रकृष्टान्तरः – BNRy सम्प्रति हि, D 'ति च. -1 दूरवर्ती . D) om. ते. 7. 5 R om. तेन हि. – BNDy मुच्यन्ताम ". – Cddy “भीषवः 7. 6 R भूयो ऽपि रथ'; DR सूचयित्वा. – BIR पश्य tvice. 7. 7 1 एतेषु for एते हि, which R om. 8. d S वत्र्मसु. – N तरन्त्यनु 8. 1 B . hd. om. हरिणं and तथा हेि; NI om. तथा हेि. 9. b Do superscr. अन्तर् for अधे. 9. d S किं चिद् भवति न च पार्थे; gloss in S क्षणमपि स पावें इत्यपि पाठः Dotect) (Google 153] Variants. 9. 1 s om. भो once.– D 2. hd. superscr. आश्रममृगः, om. ऽयं. -1 न हन्तव्य [०. b R and marginal gloss in y तूलराशावि. 9.2.3y पश्यास्य. – R ते खलु . – 1 om. ते. – S बाणवर्तिनः (corr. 2. hd.), I "पातपथस्य वर्तिनः, D वानपातसमवर्तिनः *न्तररा तपस्विनो व्यवस्थिता 9. 4 NR गृह्म* for निगृह्म' – । Cdd. y "भीषवः ss सूतस्तथेति रथं स्थापयति, D तथा इति र स्था". 9. 6 S . . . वैखानस आत्मना द्वितीयस्तापसः; D ततः प्रविशति द्वितीयस्तापसः । 9. 7 BNI om. तापसः – S भो राजन् न हन्तव्य आश्रममृगः खल्वयं, B om. भो once and reads मृगो, after which 2. hd. adds यं न हन्तव्यः, N om. भो once and adds न हन्नव्यो न हन्तव्यः, R . . . "मृगो ऽयं न हन्तव्यः, 1 भो राजन् आश्रममृगः खलु न हन्तव्यो न हन्तव्यः, D om. भो भो and reads मृगो ऽयं न हन्तव्यो न हन्तव्यः and adds अपि च. 1०. ० ! तव for बत. - B जीवनभवाति". [- I. I 1.2,3 SD) (Candrasekhara Sankara. 11. 1 S om. सप्रणामम्. – B संहृत एव, Ny संहृतः; R `हृत एवेति यथो . 11. 2.3SIR तापसौ. - B om. सहर्षम्. – BNRा उचितमेवैतत्.– BNा "प्रभवनरे , R! पुरुवंशजातस्य. - R नरेन्द्रदीपस्य.– After भवतः y adds सर्वथा, after 20 which the following stanza is inserted in BNRy and margin of D: जन्म यस्य पुरोवैशे युक्तरूपमिदं तव । पुत्रमेकं गुणोपेतं चक्रवर्तिनमामुहि ।। [c D BN then add अपरो ऽपि हस्तमुद्यम्य । सव्र्वथोभयचक्र , R इतरो ऽपि हस्तमु द्यम्य । सव्र्वथा चक्र", 1 अपर हस्तमपि उद्यम्य, y इतरो ऽपि । सव्र्वथोभयलोके चक्र', D only सर्वथा चक्र '. None of these interpolations is found in 1.1 1.4-] Variants. [154 11.4 BNRDCS गृहीतं for प्रतिगृहीतं 11. 5 D तापसः – SID 1. hd. om. राजन्. – D प्रस्थिता वयं. 11. 6 DR एव for इव . – Nा "लया अनुमा". 11. 7 SR, D 2. hd. अन्यः for अन्य, BN on . – BNा "पातस्तदा. – B प्रविश्य तत्र. – R "पातस्तदत्र प्रविश्य अतिथिसत्कारो गृह्यतां. – N प्रविश्यताम् गृह्यताम्. - I om. अत्र; S on प्रविश्यात्र, प्रगृह्मतां oिr गृह्यतां 12. 1 y भगवन् अथ. – D अपि for अथ. B om . – BR "हितो ऽत्र, Dy हितः (om. तत्र) 12. 2 D "मेव शकुन्तलामनवद्यां दुहितरमति . - R om. एव. 12. 3 R गत इति 12.4 SRID यद्येवं द्रक्ष्यामि तां (तां S in margin). - BN सैव मां विदितभक्ति महमां- D मुनये for महर्षये. – R "यिष्यत इति .

• . - R om. .

12. 5 S तापसः । एवं साधयामि तावत्. – 1 एवं भवतु आवां साध". – N तावदिति and आावां in margin. – R om. एवं. - D साधयावः स्वकार्य 12. 6 BS orm. सूत. – BNR चोद्याश्वान्, D देशया'. - D . hd. om. पुण्य BN * नेन तावदात्मानं . - SRID) om. तावत् 12. 7 B भूयो पि. – D 1. hd. सूचयति for रूपयति 12. 8 SI om. समन्ताद् . - BN, D 2. hd. विज्ञायते, SI ज्ञायते (om. एव), y ज्ञात , D 3. hd. विज्ञात 12. 9 SI तपोधनस्य ; BN "वनानामिति, R "वनस्येति 12.1० [ om. कथमिव and राजा in next line. 12.11 RND किं न पश्यति (N प* न) भवान्. – BN अत्र for इह. 13. a [ 'मुखाभ्र". 13. b D सुन्निग्धाः 13. d s "निःस्यन , B 'नि:स्यन्द'; RD "निस्यन्दि', y "निस्यन्द". 155] 14. a 1 कुल्याम्बोधिपवन". - S प्रस्सृतपवनै , BD) and gloss in S प्रसृतिचपलैः N पवनचलितैः; in D also प्रकृतिचपलैः, in B पवनचपलैः is mentioned. 14. 2 S स्तोकमङ्गत्वात् (sic), corr. 2. hd. स्तोकमन्तरङ्गत्वात् (sic). - y अनन्तरं. B सूत twice. - Sy भूदिहैव, Bा भूदिति इहैव 14. 4 R प्रहास्तदिदैवावतरत्वा'. 14. 5 R अवतीर्यावलोक्य (on. आत्मानम्). – D विलोक्य oिr अवलोक्य. – Cd. "वेश". –y “वेशः प्रविशामि 14. 6 D "नानि नाम – SRID तदिमानि तावद् (orm. ]) गृह्यन्तामाभरणानि. - B om. तावद्; y तावत् प्रगृह्यतामा'; – BNR add सूतो गृह्णाति. – S सूत once, I twice before याव [-1. 16.4 14. 7 D ) "श्रमनिवासिनः – RD प्रेक्ष्य.– ऽ निवर्तयिष्ये, BN निवतें ऽहं. 14. 8 R यथाज्ञापयत्यायुष्मान्. 14. 9 B इदन्तपोवनं यावत् प्रवि', NR इदं तावत् तपोवनं (N तपो' ता') प्रवि. • 1 तद्यावत् प्रवेश्यामि (sic). – R प्रवेष्टकेन, D प्रविशन्. 15. a Cdd. y फलमिहास्माकं 15. 1 [ इदो only once 15. 2 som. अये.--SI om. वृक्ष.–D ) 1.hd.y "वाटिकायामा". BN "लापः (om. इव) . 15. 3 After भवतु B तावद्वगच्छा[मि], N तावद्भच्छामि, R तावद्विटपान्तरित एवाव". RID) तथा कृत्वा, y तथा before परिक्रम्य, which D on - I y, D 1. hd. om. अये. – BNा तापसकन्याः. 15.4 D स्वस्खप्रमाणकलसैर्बल". – y विटपिभ्य 15. 5 y inserts सस्पृहमवलोक्य च before अहो 16. 1 Dy एताः, R एतां. – BNRID आश्रित्य – R, D 1. hd. परिपालयामि. 16.3 N सख्येोरेका, 1 अनसूया, Dy सख्यौ. – B on . तत्तो वि . - २ "मवक्खआ 16. 4 B णवमा ', N नवमा'; SDN "कुसुमपेलवा. - N om. एदेसुं. – NR "परेि Dotect, Google 1. 16.4–] Variants. ऊ(Nउ)रणेसुं, 1 परिपूर'; y आलबालाम्बुपरियूर. 16. 5 R, D 2. hd. add सि. 16. 6 BN om. हला . – S अणसूए . – N णं for ण. - D तादृकण्णस्स; BSNy तावणिओओो. – B सहोदर", 1 सोदर, D सोअर . 16. 7 SRDy put एदेसु before सहो". 16. 8 R द्वितीया, Dy अनुसूया for प्रियंबदा.- BN हला, y पिअसहि. -y उअअं SD) om. 16. 9 D om. अस्सम . – R "मबक्खआ. – BNRIDy दाणि, ऽ इदानीं. - 1 "न्तकु सुमदियसे, D "न्तदि आहे. – NI om. रुक्खए, for which R वक्खके BNRSDy 16.1० Nा जेण for तेण . – BSNRy om. हेि. - s ins. णो एदेसुं, Dा णो I "सन्धीगुरुधम्मो, BN "गुरुओ धम्मो. – 1 हविस्सदि, D हुविस्सदि । 16.11 R हला for सहि, S om. - BSNy om. पिअंवदे. – s om. भूयो, y puts it after वृक्ष'. 16.13 IRD निर्वण्यै सकौतुकं for आत्म', BSNy om. – S. om. सा. – I om. [56 16.14 1 om. अहो. – BR om. तत्र; BRID भगवान् for भवान् . – N कण्व इमां 17. b S तपक्षमं (sic). 17. 1 RID ) अन्तरित एव, y "तस्तावदेनां .–1 om. विश्वस्तां, for which D विश्रान्तां 17. 2 S अणसूए. – y पिणद्वेण. – R om. एदिणा 17. 3 [D) om. दृढ . - BN पीलिद. - S सिढिले (sic) . 17.4 ID विहस्य. – D अत्थ.– R, D 1. hd. पओहरभारवि'; N पओधरवित्थारहेतुओं 17. 5 BN उआलहस्स(Nस्ख), SRy उवा(yबा)लहस्स, ID उआलह 17. 6 1 सम्यगाह प्रियंवदा 18. 1 Ny अप्रतिमरूपस्य, 1 अप्रतिहतरूपवयसो जनस्य, D प्रतिरूपमस्य", 2. hd. [Digitized by 157] Variants. superscr. अयोग्यं. – SNR वपुषो for वयसो. – 1 अपि for न. –D अलङ्क रण", Is "शोभां. – y om. न (before पुष्यति; see mert line) 18.2 Dy पुष्यति for पुष्णाति 19. a SR शैवलेनातिरम्यं, 1 सैवलेणाभिरभ्यं.– Affer dist. 19 BNRy add अपि च । कठिनमपि मृगाक्ष्या वल्कलं कान्तरूपं न मनसि रुचिभङ्ग स्वल्पमप्याद्धाति । विकचसरसिजायाः स्तोकनिर्मुक्तकण्ठं निजमिव कमलिन्याः कर्कशां वृन्तजालं ॥ [ N कर्करं] d 19. I R सहेि. – D वादेरिदपिद्पल"; N adds बाहाहेिं 19. 2 D) वमंबुरुक्खओ. – B 1. hd. Sy om. ता . 19.4 BNy एत्थ for इध. – By दाव for जेब. – BSNRD मुहुक्तं 19.6 Nा समीववद्वि. – SDy "सणाहो.– BD विअ मे अअं, R अअं मे (on. विअ) 19. 7 S पडिहाअदि, Ry पडिहादि, [ पलिभादि 19. 8 S पिअम्वदा सेि तुमं, B तुमं पिअम्वद् ति वुचसि. – 1 भणीअदि (sic) for ) [-1.2०.5 19. 9 I वितथ्यं. - B "वदा तस्याः 20. I y om. हलासहअर', S सअहर. – S केिल after तए . – N कदृणा". . - R 20.2 BS "मधेआ, NRD "मधेया. – B "दोदिणी, S "दोसि ति, D 2. hd "जेोसिणि ति; NR "सिणीति. 20.3 1 om. सहर्षम्, SRID om. अणुसूए. – BRy कालो after क्खु. – SN *णीए ) क्खु काले ( adds णो); D "णीयकाले. – N मिच्छुणस्स, cdd. y मिहु". 20. 4 R जेण before इअं 20. 5 S अअं च, D इअं पि. – SDy बहुफल '. – y उबआर" for उवभोअ '. – BSRD om. ति Dotect, Google Variants. 20. 7 BN जाणसि 2०. 8 1 *सिणीं णेोमलिअं. – D अदिमत्तं for "मेत्तं, which [ puts after पेक्खदि SND om. ति [158 2०. 9 [ ता कधेहेि. – BSDN put मे after क", which RC om. 2०.० RID सदिसेण. --SBDNRy put णोमालिआ after संगद्दा . – SBDNा एवं oिr तधा. – SBN om. णाम . – 1 एवं before, D ) (2. hd.), y after णाम. 20.11 BNR लभेअं(Rअ) ति. – y अणुरूएण वरेण होमि 20.12 R दे अत्तगो मणो". –1 om. अत्तणो, s om. दे, which y puts before अत्तणो, R om. चित्त. 20.13 R स्वहत्थेण सम्व'. - B 1. hd. Ny om. सहत्थ and read संवद्धिदा . 20.14 Dy ता before इमं, which N om. – In B from इमं t० मूलादो (20. 18) only 2. hd. in margin. 20.15 NRD अहं अत्ताणम्पि (D अप्पाणं) तदो वि. 20.16 Cdd. y अचरी अं(Bयं) अथ". 20.17 D पिअं सहि किं". 20.18 y पहुदि before मउलिदा, which in BN after माधवील (ic) 20.19 NR पिअसहि for सहि 20.2० SD om. सचं, R om. किं. – 1 किं सवं किं ण पेक्खध 20.21 NRy सहि, D सउन्तले before तेण. – D om. हेि. – S प्पि, Dy पिअं for पडिप्पिअं. - After णिवेदेमि R inserts शकु° । किमपि पडिप्पिअं मे । 20.2 D दानिम्, y दाणि before सि. 2023 BN om. णूणं. - ss तुह for एस दे, मन्तेदि after मणोरघो. – y णूर्ण आत्तणो मणोरहो. – D णूर्ण अक्तगदो दे म . – Sy add ण ताव (ता" only y) दे सुणिस्सं बअर्ण, BRNा ता ण दे ब* सु ". Dotect) (Google 159] [–1.23. I SNDy सहि before ण. - Sy अहं परेि '. - RD मन्तेमि for भणामि 2०.24 Cdd. y om. खु. - BN एवं after मए . – S "कण दो, om. मुद्दादो 2025 B तुआ, RD तव for तुह. – NR एदं for इदं 2026 BSRNाy . - BNR ससिणेहा सउ हला पि* 20.28 NR बहि' मे; 1 *णीआ.-BND होदि.-R om. तदो, for which N तदा, y ता . 203० y किं before भवेत्। 21. d I प्रणाममन्त:करणं प्र". 21. 1 R om. तत्त्वत . – B 2. hd. तत्त्वत एवैनामु". - Dy उपालप्स्ये 21.2 R अहो, 1 अए. - Before णो' BNRा सलिलसेअणं संवु(वृ)त्तं जेण (only R), D "सेअसम्भन्तो. – SIDy भमरो for महुअरो 2ा. 3 S अहिभोदि, R अहिभवदि, D अभिभवदि (superscr . अहिवट्टइ द्विः). 21.4 1 सहर्ष विलोक्य । अहो रमणीयकमस्याः । 22. b [ "राम* for "वाम*. 2. c BN शिक्ष्यते for शिक्षते 2. d y भयाद्कम्पे ऽपि. 23. a S चलापाङ्गीं, D . hd. "पाङ्गी, 2. hd. "पाङ्गष्टः. 23. b N "कवचः । 23. c B 1. hd. Nा मधुसर्व 23. d S त्वं ननु कृती. After this stanza R adds: अपि च । लोलां दृष्टिमितस्ततो वितनुते सधूलताविभ्रमा माभुझेन विवर्तिता बलिमता मध्येन कम्प्रस्तनी । हस्ता विधुनोति पलवनिर्भ शीत्कारभिन्नाधरा जातेयं भ्रमराभिलनभिया वायैर्विना नर्तकी । 23. 1 N om. हला. – RD पडित्ता'. - N अहिदुद्ध', [ अदिदुष्टमधु'. - D अभिभू ', BIRy अहिहूयमाणं, S आसलिअमाणं. Dotect) (Google 1.23.2–] 23. 2 Cdd. y का . – N अम्मे, B अझे. – D अम्हे पडित्ताणे का, R का सत्ती (sic) अझे पडि. – D राअदूसन्तं आाकण्ण (transl. आकर्णय superscr. अकन्द) 23. 4 D० अवसरः खल्वस्माकमात्म ', R अयमवसरः खल्वस्माकं आत्म'. – BND उपद्र्शयितुं. – BRNDI न भेतव्यं (twice), S न ते भयं (twice). - RD) ) Variants. 23. 56R हि after एवं, for which D एतेन. – BNRy राजाहमस्मीति – ऽ निवेदितं, D प्रतिज्ञातं for परिज्ञानं. – BNR भविष्यति, Dy भवति for भवेत्. – B भवतु तावदति', BND "सत्कार ". – Sा अवलम्बयिष्ये 23. 8 D पादपान्तरे सदृ* । हन्त कथमिदो. – By अणुसरेदि. – R दाव for ता. - 23. 9 R पडित्ता". – D om. मं. 24. I S ससम्भ्रमाः for संभ्रान्ताः [16० 24. 2 RD क्खु after ण . – DS किं चि . – D om. किं तु, for which S केिन्दु, N किण्णु, B केि णु. – BNाy om. णो, for which R मे 24. 3 Bा आउलीकिदा, R "किअमाणा, y आउलीभूदा for कादरीभूदा , which B . com 24. 4 N अइ . – I ते after अयि. BR after वर्धते 24.6 Nाy दाणि, R दाणेि, B दानिं, corr. to इदानेिं 24. 8 S *मिस्सिदं. – R अग्घभाअणं.– D उआहर. –S एदं for इदं पि. – 1 हवि ', D भुवि . – R adds इति घटटं दर्शयति 24. 9 1 हे before भवति, which s om. 24.1० Cdd. y om. तेण हेि. – BNRIDy दाव before सहाव', which in s after सत्त". – y छत्तबण्ण", N च्छत्तवण्ण", D सत्तरण्ण" (ransl. संस्तरणवेदिकायां). 24.11 Cdd. y अज्जो परेि' अवणेदु 24.12 SR om. ननु, for which B अनु, corr. in marg. to अनुसूये 24.13 R on णो 24.14 S सव्वें Dotect) (Google Variants. –1.24.38 24.15 BNRा कधं णु ( क्खु) इमं, y om. किं णु क्खु. – 1 "वणवासविरो'. 24.17 D) 1. hd. om. रूप. 24.19 D om. णु . – By om. एसो. – SD चडु(Dड)लगम्भीर ". 2420 BR पउत्तदक्षिण्णं. - D विअरदि (transl. विचरति) . 24.21 D om. हला. - R ता before पुच्छिस्सं . 24D "जादो for "जणिदो. – D om. मं, SD (. hd.) R सम्भावेदि, D 2. hd. -22 मन्तावेदि, N आणवेदि, B आलवेदि. - R एत्थ after उण . – B om. अजेण, which y puts after अलंक ". 24.23 SD वण्णो for राए ". – BNRDy कदमो. – BR om. वा . -N "पज्जूसुओो After करीआदि S का उण विजा परिग्गहिदा 24.24 B3 किणिमित्तं वा अजेण . – "वणगमणपरि', [ "वणपरि', SD "परि BNy . स्समस्स. – S अत्ता for अप्पा. – BNाy put अप्पा before तवो'. 2425 N तए जं, B om. तं. 24.27 ID दर्शयामि for निवेदयामि . - S om. कथं वात्म* प* क• । वि०. 24.28 y परिहरं. – B करोमीति; D करिष्ये (om. वि'). 2429 R पौरववंशस्य. – I नगरे ध*. BN *धिकारनि ". 24.3० D) आगतः for आयातः. 24.31 N दाणि, D दाणेि affer सणाधा 2433 R om. इध . – D भोदि for भवे . 24.35 RD om . तदो. – Sy जीविद्" after "सेसं. - R इमं जणं अदि. – BSNR कदत्थं. – D करे ति, 2. hd. करिस्सदि 24.36 R भवेहेि. 24.37 S सुणि* व अ*. – BNा तं oिr वो वअणं 24.38 y om. वयमपि. – B. D ) 1. 1bd. om. तावद्.– R भवत्योः for भबस्यौ, which in D ) after "गतं. – 1 भवत्यै before वयमपि 1.24.39-] 24.39 1 पात्थणा, D पत्थणा for अभत्थणा. 244० तत्रभगवान्, D अत्रभगबान्. – 1y प्रियसखी तदात्म '. I Variants. 24-42 y 01. 2444 S कथं before तत्र ".– NIRB स (om.) खलु भगवान् (२ भवान्) कौशिक 24.45 BSIN "रबद्धणाए. – BNRD om. उण. 2446 BN om. से. 2447 N उज्झिशब्देन. - s om. तद्. - [ 'मूलादौ ओ'. - R इच्छामि. 2448 Z तवे for तवसि. 2449 S2RD 1. hd. y वत्तमाणस्स. – B 2. hd. कहिं वेि . 24.5० D "विप्पकारिणी (transl. विप्रकारिणी). – D अणुप्पेसिदा 245ा s अस्येवं समाधि', Rा अस्येवान्य . – y देवतानां. – D om. ततस्. 24.52 2 वसन्तोसवरम', y "न्तोदरम '. - D om. रमणीए. – 1 उन्मादहेतुओं, D दइतुकं, y "दइतुओं. – 1 तस्सा, D तीअ for ताए . – y om. ताए रूवं. 24.53 BSRDy "तेन, N क्त. 24.54 BSy पुरस्ताद्भम्यत . – 2D 1. hd. "प्सरसः सं', [ एव अप्सरःसंभवा सर्वथैषा (In B from 24.54-25.1 only in margin). 25. a D तु for नु. 25. 2 NID om. हन्त . – SDRy "काशो मे "रथः. – D adds किन्तु (2. hd. adds सख्याः) परिहासोदारं (2. hd. ‘दाहृत) वरप्रार्थनं अस्याः श्रुत्वापि एतद्वैधकातरं (2. hd. धृतद्वैधीभावं द्विः) मे मनः. 25.3 BNा उणो for पुणो. – D om. विअ; 2. hd, marg . विलअ द्विः.– Cy अजो 25. 6 R द्रष्टव्यं [162 25. 5 R सम्यगबलोकितं. - S भवत्याः for भवत्या, which 2८ on – Ry सचरित', 1 सुचरित्र'; BZ "श्रवणादन्यदपि, D सचरितलोभाद् . [Digitized by ७ 7009 [G 163] y अनुरुअ 25. 72 विआदेण (ransl. विवादेन). – s अणिज्जन्तणीओ, आलअन्तणणि 2८ तव' (ransl. आलययन्क्षणनियोगः), D तेण (ransl. तेन हितविचारनिर्यन्तणानियोगः). 26. I S om. अज. – N "समुत्सुओो, 1 "समुसुओो, y "पजुस्सुओ for "परब्वसो R एष, D एस for अअं. --SD गुरूणं; y गुरुणं. – D om. से. --S अनुरूअ ', Variants. 27. I Sy दाव for अहं. 27.3 D "वादिणं for "पप्पलाविणैि. - 2ा अज्जगोदमीए. 27. 5 Ny ण जुक्तं (twice) . - D) किद्' after अदिधि'. 27. 6 N अण्णदो oिr, R before सच्छ ". – D सछन्दगमणं (corr. 2. hd.). 27. 7 N प्रस्थिता for गच्छति 27. 8 B चेष्टानिरूपिका, RD चेष्ठानुरूपिणी . – S 1. hd. B 1. hd.2NI om. कामिजन, B 2. hd. in marg. कामि. – B अत्र for अहं. 28. a S वारितः प्रसरः. 28. b [ प्रस्था' for स्वस्था ". – R गत्वैव. – D *वृत्ति [-1.29-5 (0) 28. I R2D लम्भदि, y अरिहृदि for लब्भदि 28. 3 s "सेचणे, y "सेचणके. – S तर्हि for तेहिं. – R अप्पाणअं. 28. 5 BNRy भवति before वृक्ष'. – RD "न्तां तर्कयामि for *न्तामव". 29. c Sा घर्माम्भसां 29. 2 S अनुवाच्य, D अनुपाटय for वाचयित्वा. - BNRID om. च. 29. 3 D ) राजप्रतिग्रहो ऽयमिति 29.4 1 तेण ण अरिहसि, R णार्हदि. - 2 अकुरीअमोअणं, s "रीअअं वि'. – D . 29. 5 BS वअणेण, D वअणे जेव. –D आणिरिणा. – ऽ भोदु एसा . – I भोदु सही एसा, BN, D 1. hd. om. एसा (D 2. hd. superscr. वाणि एसा). 1.29.6-] 29.62 मोइदासि, om. अणु ". 29. 7 BZRy राएसिणा for महाराएण .–2 कदत्था before ता, om. दाणिं; N कद् after ता. orm. कहिं; S कद्' for कहिं, भविस्ससि for गमि'; R कद् ' सि तुमं before ता; 1 कद् ' दाणि सि गच्छ between ता and कहिं; D कद् दाणिं सि तुमं after महाराएण 29. 8 R जणं after एदं . – S परिहाइस्सं, ND विसुमरिस्सं . - S पहु भवे (transl. प्रभुर्भवे) 29. 9 Z दाणि (NZ संपर्द) ण ग', B किम्पि (2. hd. हला before किं. – SRNZ किं del. पि) संपदं ण ग', I किं संपदं (om. ण), D किं दाणि सम्पदं ण गछसि 29.1० Ry दाणि, I दार्णी for इदाणिं. – R जधा, D जदो for जादा . – BNाy जदो (B यदो) – तदो 29.12 B2NRy om. नु, for which D तु (2. hd. किमु). – RD om. एवं. 29.13 D अस्मासु for अस्मान्प्रति. – RN तथा, S न before स्यात्. –2 हन्त after वा. – BS add यतः, R कुतः. 3०. a B2ND मे वचोभिः 3०. b R ददात्यभिहिता 3०. 1 BNRDy "वने. – SD सत्वरक्षायै (s क्षयै). – N सुसजी". – D om. सज्जी 3०. 2 D प्रसन्नश्च, राजा for पार्थिवो, which 2 om. 31. d ] [164 31. I D om. अहो. – BZDNIRy om. कथं. – BZNy ममान्वे". – NSZ अनु रुन्धन्ति, R रुन्धन्ति 3ा. 2 RD पर्याकुलयन्. – NRDy" कुमारान्. – 2D हस्ती, R गजः after एष D पय्यर्याप्तः for प्राप्तः. 32. a SNIy तीव्रापाता". 32. b 1 *संयमज्जा', N संयमाज्जा', B "सज्जनाञ्जा". 165] 32. I Do y उपतिष्ठन्ति for उत्तिष्ठन्ति 32. d I स्यन्दने, BZN "नालोकभीरुः, D "नाबद्धदृष्टिः (2. hd. as above ) . S puts this line after 3. Variants. 32.4 BSNI अणुजाणीहि , D "जाणिहि 32. 2 I कथमप्यप".– BIZD, N 1. hd. अपराध्य".-2RDy तावत् after गच्छामि - 2. 5 y om. सउन्तले. – BIDN पज्जाउला 32. 3 y "वेण, B "सम्भवेन, 2 "सम्भवेण. – NS2ाDy पञ्जाउल, RB पज्जाउला. 1.32. 17 32. 6 B हुविस्सदिति for भविस्सदि . – BNRSZाDy एकत्था, I एकथा . 32. 7 S गतिभेदं, RD "रोधं. – BNRSZDy उरु', [ उर ". – 1 *विअल, D "विअलं N "विअला, B विह्मल मि. 32. 8 B2ND खैरं only once. – Rom. वयमप्य्, BZy om. अप्य्. – D भविष्यति ) 32.9 D तथा अहमपि, R तथाहमपि. – BRD यतिष्ये, Z प्रतियतिष्ये 32.1० SD ) महाराअ. - y अविदिद'. – R om. णं. – Sा सम्पदि. – BSIN दाणि affer ज 32.11 BSRNy अवरद्ध, D "रदु, 2ा 'रुद्ध. – D दाणि after तं. – BZ भूओविअवे (2व)क्खण ". 32.12 B2ा परिहारं. – D on . अर्ज. – Ny विण्णवेम्ह, 1, s 1. hd. "वेह्म, R "वेक्षि, B "मेह्म, D "एम्ह, 2 विण्णावेम. 32.13 1 अहमेवं दर्श", s दर्शनादेवात्र. – 2ाD om. एव and अत्र, RBNाy om. अत्र ss सम्भावितसत्कारो, D सम्भृत', R सम्भूत . पुरस्कृतो

• - SID) orm.

32.14 y अनुसूए, BNZाD अणुसूए, IR हला अणुसूए before अहेि.-D "परिस्सदं 2ा चरणं. - Z "पडिलग्गं. SD पलिलग्र्ग 32.15 BSINy om. मे. – B2NRा दाव for ता. – BZR पडिपालेध. – y ण for णं.– BZN मोआएमि, y मेाहाएमि 32.17 N कथं before गताः – y om. गच्छामि [Digitized by 1.32. 18- ] 32.2० I निर्वर्तयितुं. – S यतः for कुतः. 3. a D चरति च, supersc. धावति 33. 2 BISRD om. आखेटको नाम Variants. 32.18 S दर्शनादेवात्र. –2 मन्दोत्सुको 32.19 [ "कान्तपोवनस्यातिदूरे. –2NRy "लादर्शनव्या ', B 2. hd. "लादर्शनादात्मानं , ACT [. [166 ०. 2 BZSNDy ही ही भो, H हद्धी हद्धी भो, R only भो. – SNBHDy हृद ०. 3 I om. अअं मिओ. – D कदुआ after ति o. 4 S गिम्हविरल"... आहिण्डी आदि, I आहिण्डी (sic). - S "कसाई, corr. 2. hd. ०. 5 BSD om. उण्ह. – BNRSZDy पिञ्जन्ति, Fा पिज्झ.ि – B 1. hd. HZNाy ०. 6 2R उण्णोण्णमंसं, N उण्णमंसं, s सोण्णमंसभूइड, B ओण्णोण्णं, म ओण्णोण्ण मंसभूइडं भुखी आमि, I ओण्णोण्णमंसं भूइड, D सोम्हमंसभूजिढं y अषुण्हमांसं, NR also add भूइट्ठं. - SI अविरतुर, om. च. -Z पद्सद्देण. – BZSRNy add मे after पि. – D पि णिसंकेण मे सुविढुं णत्थि ०. 7 SI पकामं, H प्पकाम". – R साउणिलु '. – N कण्णाव". ०. 8 SR पडिबोधीओ( आ),ि R, D 2. hd. पडिबोधिदो ,ि N पबोधिदो ,ि H पडिबोध आमि, B पबोधि आमि, Z पबोधआमि. – R इतिकेण मे पीडा, om. अवि, दाव and ण, N on . अवि and ण, By om. अवि, H om. दाव . S एति' दाव प्पाणा ण क्खिण्णा, D एति ' लहुपीडा (corr. from ण्णहु) मे संपजत्ता, transl. एतेनापि लघुपीडा म (sic) संप्राप्ता. ०. 9 2NR संवुक्ता. - S अअं for जदो. – y adds अअं, 1 इअं after उवरेि. N "डआ संवुत्ता, 1 पिडओ संवृत्तो (sic), B पिडआ संवुत्ता, H पीडा संवुत्ता, [Digitized by ७ Google 167] Wariants. [-11.2.6 D पिडआ (2. hd. पिण्डिआ) संवृत्ता. – BS2NRHy हेि after जेण( तेण). D जेण द्दिण्डन्तेसुं किल अम्हेसुं तत्थ भोदा. ०.1० S मिअं अणु". – H अधम्मदाए. ०.11 RD तवस्सिकण्णआ (D "ण्णा). – Sा च after तं. ०12 D इदं जेव. - BFINy om. मम, for which 2 मे. – २ अज्ज एवं जेव चि" , D चि' अज्ज उण सव्वं मम अधण्णाए पुत्तस्स अच्छीअं पभादा रजनी ०.13 ZRDy "परिग्गर्ह, HINा "परिस्समं, B 'परेिअम्मं वअस्सं ०.15 D "पिअअमो. – BSNRHाy मालाहारी, D "मालभारी ०.6 2 अङ्गाबम', , B 2. hd. अङ्गभङ्गविअलो.-D अङ्गबिरलो, 2. hd. "विकलो 2८ om. पि . – HZ लम्भेअं, ऽ लभेह ति, D खद्देह ति, 1 लभे, R लभेअं, B लम्भे हं, y लहेयं ०.17 BN काष्ठद्ण्डम', [ काष्ठाद्". ०.18 y om. यथा. 1. a R तद्भावि०. 1. 7 D "प्रवृत्तिः for *चित्तवृतिः 2. b D जातं for यातं. 2. d y तत् सब्बै. 2. 1 R१ om. भो. – BS राआ, ] महाराज, RD महाराअ. - SD इत्था पसरन्ति . 2. 2 N वअण० for बाआ*. - D "मेतेण. – R ता बाअा". - B आसंसी आदि for जआवीअसि, N जयासी करे,ि 1 जआसिसं करेमः. – S (in margin) BIN add जअदु भवं (B भअवं) 2. 3 R सखे before कुतो. – I गात्राप ". 2. 4 R अछी. - S अच्छआारणं , BN अस्सका', Z अछु", y अच्छु'. – D सअं जेव अक्षि पज्जाउलीकदुआ अत्थका' (transl. अत्र कारणं) . 2. 6 y भिन्नार्थतयाभि". 0.८०० (Google I.2.7–] Variants. [168 2. 7 Sा क्खु after वेदसो. – 2 पहवेण, D प्रभावेण (२. hd. हा"), Sा पभा'; 2. 8 BNSRy वा, 1 किं after अध. 2.1० N भअवं. 2.12 BNRy एवं oिr एदं . – 2८ om. जं. – S राजकज्जै, I राजकज्जांइ. – By om. च, which 2NR put after पदेसं. - s अक्खलिदपह्वं, D अक्खरपुरदेशं (ransl. अक्षरपु'). 2.13 y inserts हिण्णन्तेण after पदेसं. – NSZ "वत्तिणा, D वणेचरेकबुक्तिणा y मन्तोयदु 2.14 D अज्ज for अहं . – S सावङ्ग(i.e. सारङ्ग)सउणाणु ". - D अज्ज उण सवं पक्षसे (transl. पृछसि) सावदसाउणिआणुगमणेहिं - Do om. अत्तणो 2.15 2SD "बन्धाणं, s गत्ताणं for अङ्गाणं, which D om. – S अणीसो संवुत्तो झि, D "सोन्हि संवुत्तो. – After पसीद् २ मे अज, 1 मे भवं, D मे क्खु अज्जो. – S पसीद्दु मे भवं. – SID पि before दाव 2.16 2ा अयमेवाह. – SI *नुस्सृत्य 2.17 NRy om. तथा हेि, for which SID 2. hd. कुतः. 3. 1 2 हन्त भवं अश्वब्भुदं किम्पि. – 1 हिअएण, om. कदुअ. – S ण before मन्तेदि 3. 3 D om. किमन्यत्. – 1 अनतीक्षणीयं. – S सकृद्वाक्य '. 3. 5 Zy om. मे, for which SN से, R तुमं 3.6 D ) orm . तिष्ठ, which BZNI put twice. – RD om. मे. – 1 सविशेषं 3. 8 S ममाप्यस्मिन्नना', B ममाप्यन्य', Dा ममानायासे ( नाआशे) वस्तुनि 3. 9 । भो before किं. – B "खज्जआए, R "खखि आए. 3.1० SD यत्र वक्ष्यामि 3.11 DI गिहिदो, By गहीदो. – D पणओ for खणो 3.12 2D 1. hd. om. भोः. 169] Variants. 3. 15,16 D the whole sentence एदु... णं अज्जो after v.4. – 1 एसो "दत्तकण इधो, D एसो दे अणुवअणदत्तकण्णो तुम ययेव प्पणिवाणेदि (transl. त्वामेव प्रतिपाद्यति). – S इध . – 2८ वट्टदि. – BSND ता before उव ". 3.17 1 एणं for णं, which B 1. hd. Do om. 3.18 1 om. कथं . – R "दोषा हेि. – 2 स्वामिनो 3.19 2८ om. केवलं. – D के* after गुणा", om. संवृत्ता 4. a SND "कूरपूर्व 4. b s "सहिष्णु, BN *ष्णु.– Ds छेशलेशै(s वै)र, BNा खेदजालैर .– BSNRD 4. I SI om. स्वामिन्. – y गृहीतं. – BNIy om. मृग . – D "प्रचारं. 4. 2 R तत्किमनुष्ठीयते, s "मिति स्थीयते; D "मन्यद्वस्थीयते (om. तत्), Z "दनुष्ठेयं 4. 3 S भद्र सेनापते, [ भद्रसेन सेनापते, D om. भद्र'; मन्दो* for भओो मध', D 1. hd. माठ*. 4. 4 R स्थिर" for दृढ*. – BN पुनः for तावत्. 4. 5 RD चित्तवृति for चित्तम्’. – N "वर्तयिष्ये, विधेयः. – S प्रभुरेवात्र 5. b sा "नामभिलक्ष्यते, D “नामिव ल". 5. 1 BN om. रे. – B "इत्तका, 2ा "इतक, y "इतुआ, N "इदुओ. – 2Ny om. the second अवेहि. – R om. अत्थभवं . - N मए पइदं 5. 2 S पुत्तअा . – BN अज्ज before अडई. – R आ ण्डअ, I अद्दिण्डिआ, Z अद्दिण्डन्तो. – SR ण, y णं after जाव, which 2८ om. 5. 3 N "मअलोलुअस्स, 1 सिआललोलुभास्स (om. मिअ). – Ry जिण्ण ". 5.4 2ा सेनापते after भद्रसेन, which R ०m, s भद्र सेनापते. – N कुलपतेराश्र' – 2 °निकृष्टो ऽस्मीति, R "निकर्षे oिr "निकृष्टे 6. ० B विश्वसैश्च, 2 विश्रब्धा रचयन्तु शूकरधवा मुस्ताक्षतिं पल्वले. 6.2 पुरोगतान् oिr पूर्वगताम्. -1 शौनकास् for सैनिकास्. 0.०७ (Google 7. 6 [.6.3-] 6. 3 SI om. नाभिरुन्धन्ति and च. – BN "न्धन्ति परेि' च दूरात्तथा 7. a तपोधनेषु 7. 2 2Ny om. भो.–2 *इतक, B "इत्तको, Ny "इतुआ.– SN णिचम only once 7. 3 2NRy परिजनान् . – ऽ विलोक्य. – 1 orm. 1. 9-5. 7.4 SR दौवारिकः forरैवतकः 7.17 9. 5 BZy कदं oिr किदं. - [ "आवरइद". Wariants. 7. 7 2 जधासुहं before उवविसदु I अहम्पि जाव, R ता अहम्पि 7. 9 N भअवं 7.1० R अनाप्तच. – Sा भवान् for ऽसि.– BZाy om. त्वया, which in N after परं . 7.12 SI मम अग्गदो, R अग्गदो मे. 7.13 2RNI om. खलु . – N आत्मीयं 7.15 y अवसरं for पसरं. - S वङ्कइस्सं, N वद्धाइस्सं, B वङ्कावइस्सं 7.16 S जदा दाव सा, 1 जदो दणि() जइ सा – RIS तव(ऽप)स्सिक". सा, By By तदा for तदो. – Ry किं ताए (R तए) दिट्ट आए. – B दिद्विआए. NR .- . Ny om. वि. . 8. a R निवारितनिमे". 8. 7 1 परिहार्ये ऽर्थे. 8. 23 I om. १. a Z "भवं तन्मुनेर 9. 1 Sy om. भो, BZ कस्स वि, which in R before तिन्ति . – R भिण्ड' for पिण्ड”. – SNाy "खज्जु'. 9. 2 B2८ तिन्तिडाए. – BNRC om. अन्तेउर. – y पडिहोइणो 9. 4 R वयस्य तावदेनां न जानासि येन त्वमेवमबादीः. 1०. a SN "योगा, y "योगाः, R सत्वयोगा 1०. b 1०. 1 11. 3 11. 4 11. 5 12. a 12. c 12. I 12. 2 13. 1 11. 1, 2 SC परिणअदु for गच्छदु. -2 om. भर्व, after which N परिणेतुं. - s om. दाव सा. - Afer भवं S जाव ण, 2 ण जाव, N मा, R मा जाव (all four om. सा and put कस्स वि before तव'); I सा, y जाव सा (both क' वि before तव" and ण before णिव ') 13. 2 17] 13. 5 13. 6 Variants. B2RNy विहिता for महता . – BRा कृशाङ्गी नु . for कृता N om. क्खु, y om. सा. [-II. 13.6 BS2NRI om. खलु. - B वा for च. BN कीरिसो. - B om. से. – B2NRy om. उण. S विहस्य for वयस्य . – BSN[ 'लभस्त ... काजनः. y *तमीक्षणं N बाधित for वारित S om. णु BZNRy om. णु क्खु, – 1 "मेत्तको, N "मेत्तकेण ऽ इतः for मिथः. – Ry insert सलीलया after, B च स" before पुनस्, which ZR om. – BI om. मयि. BZSy भर्व कदो for केिदो ऽसि . – BIZNR तए for ताए. – BR अणुरकं, y अणुरतो, 1 अणुरद्धो, ऽ अणुबन्धो. – R तवोवणं. – INRy ति oिr तुमं BNIZ मुनेर् for, R after पुनर्. –2 . गच्छामि for "मः. – SNR ०m. सखे B2८ उवहरन्ति ऽ मूढ for मूर्ख. –2 . अन्यदेव भागधेयं, B अन्यं भागधेयमेव, I अन्यभागं, ] पुण्यभागमेव, R पुण्यमेव भागधेयं . – B तापसाः, S रक्षिणो, 1 नवराक्षिणे (sic), N रक्षिणे तपस्विनो, which R om. – S निर्वर्तयन्ति. –2, यद्रा". for – S "राशिमपि Dotect) (Google I.13.7-] 13. 7 Sy *भिवन्द्यते. – 2 om. पश्य ( 14. 6 NR ऋषिभ्यां, om. सह Wariants. 14. b I ददते ऽरण्यवासिनः. 14.2 I वीर" for धीर *. - S "न्तख'Ry , B धीरः प्रशान्तः स्वरः तत्त'. – 2SIRy om. तत् . – S भाव्यं 14.4 IN "भूमिए. – BZSNR "त्थि* for "ट्टि'; 1 सम्पत्थिवा 14. 5 S अविलक्षितं, 1 अलम्बितं 14. 7 BRy om. एध, 2८ adds इसी 14.9 R "न्नमेतत् अस्मिनृषि*; s "झमेवैतदस्मिनृषि", om. राजनि. - B om. एव . 15. 1 1 om. सखे and स, Ny om. स . – Z सखे वलभिद्यं तुष्मन्तो राजा, R

• भित्सखो राजा दुष्मन्तः.

16. a 1 श्यामशोभात् धरित्रीम्. 16. b N कृत्क्षामुरगपरेि". 16. 1 Z उपगम्य for उपेत्य 16.3 2ा "न्युपानयतः. 16.4 NRा परिगृह्य. – Nा आज्ञापयेतां ( ज्ञाप) भवन्तौ. - Z कारणं for प्रयोजनं 16. 5 BZR "निहस्थ" for "निह स्थित. – y om. च. [172 16. 7 B "तेरसन्निधानाद्र'. – २ नस्तपोवने विन्नमाचरन्ति• - y om. तत्. 16. 8 R "पयदिवसमात्रं. – 1 शरासन"ि. - B त्वया for भवता. 16.1० B एसो. S सो , y इदं for अअं. – BZy भवदो for दे, which Rom . 16.11 IN मत् for अस्मत्, which R on . – Sy om. "बाण'. – 1 शर' for रथ* – B "स्थापयति, 2y "स्थापयतु, I I ‘स्थापयत्विति [Digitized by (Google 0 Variants. 17. a N उपकारिणि सव्र्वेषाम्. – BN उपपन्न', Sा अनुरूप for युक्तरूप". 17. b B2N "सत्रेण, s "संत्राणदी'; , s margin आपन्नानां भयत्राणे दी'; B 2 hd. आपन्नानां भयत्राणे इत्यपपाठः 17. 1 2R अहमनुपद् . 17. 3 BR om. ‘दर्शनकुतूहलं अपि and put अस्ति after प्रति. – BS2 om. ते.– s 17. 4 S पढुमं, R पडमं . – I om. आसि 17. 5 B नन्वस्मत्स" वर्तिष्यते. – 2 एवानुवर्तिष्यसे; R वर्तिष्ये 17. 6 S एस for एसो , om. क्खु. – BS तव, N तुआ, 2८ तए for तुह, which IR om.-1 रक्खिदो झि, R रथचक', 2 रक्खिदीभूदोझि, y भुजचकरक्खीभूतो म्हि 17.7 R जअदु जअदु भट्टा । सञ्जो. – 1 भट्टिणे, R भतुणो. – ऽ पडिवालेदि for [-I. 18.b 17. 9 BNा सत्यमाय्यभिः, R सत्यं किमाय्र्याभिः. – By प्रहितः for प्रेषित . 17.11 Sy ननु for तेन हि, after which D खलु . – Sा प्रविश्यतां. – B राजा । 17.14 INRSZy आणवेन्ति, B आणवेदि 17.16 S adds देव्यः. 17.17 S *णेि for *दिबसे*पालणो. B "वावणो. – s उववासओ . - 20c 17.18 N दीहाउसा, B युशा, y "युसा. – NZ भवदा before अवस्सं, which 2 om. D संभाविद्ब्बे ति, 1 *विदे ति . 17.19 R तपस्विनः का '. – SZR तदुभयमप्यन', B उभयमित्यन'. - B2ाr om. 17.2ा ! अन्तराइ. – Z भोदु ति for चिट्ट . 17.22 SRy * लीभूतो 18. a R किययोर्भि*. 18. b BSR शैलैः. - RB 2. hd. "वहां. I. 18. 1-] 18. I Ry माघव्य after सखे. – R त्वमपि आर्या. 18. 2 2 "काय्यें व्य’, 1 *काय्र्यमस्माकं, B "तां मे नि", 2Ry "कमावेद्य. – N on . तत्र. 2८ om. तत्रभव". – Nा अर्हतीति 18.3 SI orm . भो; N om. मा, for which I णं . – R मं तुमं अव'. 18.4 R अहो महा" for भो महा', which s om. – 2 "ब्रह्मन् for "ब्राह्मण, for which B "ब्राह्मणे afer त्वयेि. – ऽ त्वयि न संभा. 18. 5 32 om. हेि. - SINBy जधा राजाणुजेण (y राआणु'; [ 'णुयेण जधा, B "णुरूऐण जधा) गन्तव्वं (N गछीअदि, ! यदि) तधा गमिस्सं (B गच्छक्षि, y [74 18. 6 I om. ननु . – Ry "वनावरोधः. – B 2. hd., NI om. इति. – NISZy त्रिकान् त्व', R सव्र्वमनुयात्रिकजनं. –2 त्वया for त्वयैव . 18. 7 R om. सह 18. 9 BR ब्राह्मणवदुः.-s चिदिमां मद्भ्यर्थ', Bचिदपि इमामस्मत्प्रार्थ ', I om. अस्मत्। 18.1०2 "पुरिकेभ्यो, BRy "पुरिकाभ्यो. – I निवेद्यति. – SNRy तावद्वक्ष्यामि , BZ तावत्प्रकाशं वक्ष्यामि. – 2 निगृह्म for गृहीत्वा 18.11 B प्रविशामि for गच्छामि , om. सत्यमेव 18.12 By "कन्यकायाम्. – y अनुरागो. – BNI om. मे. - SR om. पश्य 19. 1 I om. एवं णेदं. – B2NRy add राजा । माधव्य त्वमपि खनियोगमनुतिष्ठ अहम् (on. Ry) अपि (om. 2R) तपोवनरक्षार्थ ( अहमपि) तत्रैव (om. Ny; R तत्रैवाहमपि) गच्छामि 19. 2 SEBI on . आख्यानगुनिम . ०. 2 BSR om. शिष्यः, Z om. राजा. – R om. येन ०. 3 2y प्रवृत्तमात्र, BN om. मात्र, I om. मात्र and एव . – R सारथिद्वितीये after भवति. – S कर्माणि. – N प्रवृत्तानि Dotect, Google 175] Variants. [-II.7.1 1. a B "शब्देनापि 1. I SINR एतान् for इमान्। – ऽ दर्भानुद्विग्न्य (margin उत्पाट्य) . 1. 2 y बध्वा after आकाशे. – R बिसिनीदलानि लक्षं 1. 3 s om. नीयन्ते. – २ कथयसि for ब्रवीषि . – 'वद्सुस्था शकु'. 1.4 Z अस्याः. – 1 *चार्यतां 1. 5 By om. तत्रभवतः – BZRy कुलपतेत यमुच्छ्'. -1 om. अहं. – Rवैता नशा". – B2ाy om. एव. 1. 6 2Nा विस(ष)र्जयामि 1. 8 R समदना', [ शमदमावस्थो. 2. 1 B कुतस् before तै ", om. ते. – Nा इति oिr एतत्. – SN om. स्मृत्वा . 3. 1 R "मसा चातिविश्व'. - 2८ om. कुतः. 4. b SR लक्ष्यते for दृश्यते 4. d B2Nा सारान्करोषि 5. a Sy रुजमावहत्वभि". 5. b 2 मयि मदि. 5. I S भगवानकाम एवमुपा ' ते ऽपि न 6. d Zy योग्यस्तव. 6. 1 BS विचिन्त्य before क . – y om. नु, S om. खलु . – 1 *स्ततपस्विविझै", विप्रैर्मुनिभिरनु". - 2. विनोदयिष्यामि, 1 निवेदयामि 6. 2 BN शरण्यं . – y यावदेनां विलोकयामि after अन्यत्. 6. 3 2८ इयमुप्र', y उप्रतमां . - S छतावत्सु, R तमालवत्सु. 6.4 SR "भवती शकुन्तला गमयति. 6. 5 Rा चिरं ग". – BN "गतेति लक्ष्यते. 7. a Cdd y *कोषास्त. 7. I BZNI om. ऽयं . – Sy ऽयमुद्देश Iा.8. 1-] Variants. 8. 1 I om. हन्त, एव and वेतसलता, BZN om. वेतस ] [176 9. a R अत्युन्नता. 9. I NIR विटपान्तरितो , after which NI ऽवलो", R ऽहमालो ". 9. 22 निर्वापणं. - s "स्तरणं शि* . – 1 *शयानामुपास्यते () 9. 3 R लताव्यवहितः after भवतु . – IN om. तावद्, तासां oिr आसां . – BNाy विश्रम्भ', SR विश्रब्ध', Z विश्वस्त". 9. 6 2 सुहअदि, I सुद्दा आदि . - B ते for दे. – N adds ण वाति . 9. 8 B2ाy 'मालोकयतः. 9.1० BNI om. स्याद् 1०. b NR रमणीयं for कमनीयं 10. 2 S पज्जसूअ', 2८ पजुछुअ. -y तु, BNS हु for क्खु. – BZSNRy "णिमित्ता आसङ्का (B आसिका, y बाध). 1०. 4 Z एतादिसी, S एदिसी, BR एआरिसी. – 1 सङ्का for आसङ्का. 1०. 5 S om. पि. - ! रमणीओ for बलीओ. – BZSRy सन्दावो 11. I S पूर्वधे• - S om. भण, I om. भण . . . अलब्भन्तरे (ransl. अलब्धान्तरे). – BIRNSy "न्तरा, after which in N दे. which BR om. 11. 3 y जारेिसी. – s इदिहासकथाप्पबन्धेसुं, R "सव्यवधानुव *. – R कामिअणाणं - S om. अवत्था. 11. 4 y तारिसी. – R किंणिमितो. – 2 om. दे. 11. 5 2 अआणी अ . - 1 *रम्भा. – S om. केिल. - B पडीहवस्स 11. 6 R "ययावगतो म* तर्कः, s "ययाप्यनुगतस्तर्कः, NI ऽनुकूलितः, Zy ऽनुमत (८ on 11. 7 B2८SNRy om. क्खु, Iom. मे.-B सकोमि, SZ सकेकमि.-B कधेतुंforणिवेदितुं 177] 11. 8 BNy भणेदि, अत्तणो एदं. [1. 9 S णिगृहेसि. – Nा अणुदिणं. – S "मई. 11.11 B तथा हि तस्याः. 12. a Ny "युक्त" for 'मुक्त". 12. I N om. वा अण्णास्स . – BI om. किं तु . 12.2 2८ "इत्तका, BSINR "इत्तआ, y "इतुका. – S om. वो. 12. 3 B2८ om. णो. – S विभक्तं 13. c y विवृत्य 13. [ ] om. सो. – BR "पदं, 1 *पधे; s *पधगदो . 13.4 S उण्णदेण for तग्गदेण. – R एदावद्वत्थ. 13. 5 Cdd. y दाणि for इदाणिं . - B अणुरूवो, R "रूअवरे, BNI on वरे. - - R अहिलासो. – BZIN om. अध वा 13. 6 S वजिअ for उज्झिअ. - BNाy कधं for कहिं. – R om. वा . – IR insert अण्णं between महा" and पवि . - S प्पसरिद्व्वं. – R adds त्ति . 13. 7 2 तछुतं, y तच्छुतं. -1 तच्छ्रोतव्यं 14. I R पअतिद्व्वं 14. 2 BNRZाy होमि ति 14. 3 Cdd. ऽ विमर्ष". – S adds एतदवस्थापि मां सुखयतेि, B2NRy एतदेव (B एतावत्, I om. एतद्, NR om. एव) तावत् (on. BR) कामफलं यत्नफ लमन्यत् । किं तु (only B) एतद्वस्थापि (R एतावद्व) मां (B मान्न) सुखयति 14.4 1 *वलहा for "मम्मधा. – . y om. क्खु. Cdd 14. 6 R वा after को. – S णिहुक्तअं, R om. 14. 7 R सहीम'. – SZy सम्पादेम्ह, (s ह्य), Nा संपादेअह्म , R "देमि 4. 8 N पअतेि', 2R पअदिदव्वं. – B सिक्खं . 23 [-II. 14.8 17. c 17. 1 17. 2 18. b 14.1० y णूर्ण for णं, R om. सो वि.– R दिद्विपूरिदाहलासो. 14-11 B दिवसेसुं, ऽ दिअहेसुं 14.12 2ा सत्यमेवेत्थं (८ only इत्थं) भूतो ऽस्मि. - Z तथा हीदं, y हि मे; Roun. 15. a s इदमशि . . . स्तापाद्वि". –2 ममीमसं (or मली"?), R "मसीकृतं 15. b 2८ प्रवृत्तिभि". 15. c RN अनभिलुलित", I अनतिवलित "; 1 y 'घाता मु' 15. d Ry पुनः for मया. 15. 1 Ry om. अणुसूए. – S om. दाणिं. - B करी आदि 15. 2 R om. तं . - 2८y om. अहं. - I सुमणगो". – B देवदाव्यवदेशेन, 1 देवदाए ववदेसेण, S देवदासेवाव ', N "सेसावव", y "सेवाब्वबदेसेण.-ा अस्स for तस्स 15. 3 N om. एसो. – y भणदि. 15. 5 S सहीणिओओ, y सहि णि ". – BRy om. वि. 15. 67 1 om. अत्तणो. – S कं पि for किं पि, which R om. – N ललिद्वद्बन्धअअं, R "दपदोवाणिबन्धनगीद्अं, 1 *दबन्धवद्बन्धअं गीद आं, sy 'दोपणिषद्ध (s transl. "तोपनिबन्धिकां), S गीदिअं (ransl. गीतिकां) 15. 8 BNIZ मे वेवदि (८ विवेदि) हि' 18. 3 I. I4. 1०-] 18.4 Variants. [178 R Nा सहि for अइ which 2 om. – BIN 'णिवा(B व्वा)रणइतकं(N तुओं), 2R "णिव्वाणइतकं(R अं), S निव्वारइतिकं, y "णिव्वावणइतुकं BRNा जोण्णं, y जोन्हं, s जोण्णु R पुलकाचितेन ss om. णं. – S सुकोअर, y सुओोअर. -1 on णलिणीवते, BNR बत्तछेद '. ss णहेण 2ाR आलिहदु,N अहिलिहदु, B आलिहिअदु, S आलिख अ सम्पदं पढी अदु दाव. 0.०१० (Google 18. 5 18. 6 19. a 19. b 19. 1 20. I 20. 2 20.3 2ा. a 21. 1 2ा. 2 21. 3 21. 4 21. 5 21. 6 21. 7 21. 8 21. 9 21.12 21.14 21.15 179] Variants. RI om. णं . – S णं अवि विसदृत्था BINSZy *हिद, R "हिदो y राजा । अवसरः खल्वयमात्मानं दर्शयितुं । सहसो". SNा तुज्ज . 2 णिकव. – S तापइ, N तावइ. – 2 बलिओो. – BRy तुआ. – S दिण्ण for हुत्थ ". – cdd. y "हाई [-II.21. 15 S * चिन्तिद्' for "समीहृिद् ". – B अबिरोहिणो for अविलम्बिणो N सहीए before मणो'. cd.orm. सुन्दरि. – R अलं only once. SC *विवर्णित" for *विमर्दित". 2NI ण after पिः (next 1ine) . S चि for पि. – S परिवजिस्ससि, Z "वजसे, y "वजसे B अणुगङ्दु, R अणुगच्छेदु . – BNR महाभाओो, ऽ पिअवअस्सो, y पिअ * S अपसर्पति for अपसरति. BZ नाभिबाधते. – S *परितापः for *तापः. 1 लद्धोषधं. – RBNZ महाभाअ for "राअ, before which y अवि B2NRI om. वो. – Bs अण्णेोअण्णाणु' (s *णणु), [ अण्णोण्णो ऽणु", R अण्णोणराओो. –2८ उणउत्त', N उणत्त' प्र उणरुत्त" for पुनरुक्त ". B "वाहिणीं. – R om. मं, which in SC after उण (1. 7). 2८ on . भद्रे. – Sy नैतत्परि". – R om. यतो. – BZNR "तितं ह्यनु ". y भवदा for रण्णा. – S एस. I सेो. R अस्मत्परं . – y वद् before किं . Sy om. तेण हि. – BINRZ om. पिआ. – ऽ जेव, y जेवं after तुमं. I.21. 16-] 21.17 2y "लम्बइढुं, R 'लम्वयिढुं 21.16 Nा अवण्ण(N ण्य)न्तरं. - N om. ता. – Sा अब्भव', ZR अब्भुवत्तीए BZNI om. से. 21.18 R एवायं oिr एष. Variants. [18० 21.2० I om. उवरुद्वेण, for which N अणु", B अव '. - उव', B अव' before 2८ 23. a S में for नः. 22. b सद्यं oिr हृदयं. 2. d 2 “हतो ऽपि, y कुसुमबाणहतोपि 2. 1 N for महा', which B2Ry om. वअस्स – B2NI om. खु. –2 राएसिणो for राआणो. - S होन्ति for सुणीअन्ति 22. 2 S om. . इअं– BSNy होदि. – 1 om. तधा करिस्ससि, for which s करेसि. 22. 3 N om. भद्रे. 23. b R 2. hd. corr. 'वसना for "रसना. 23. 2 SZ गिम्ह(s ह्म)मोरिं. – Sy खणेण for खणे खणे; पथावण्णजी". 23. 4 Ry om. हला . – S केिचि after जं. 23. 5 BZIR उव(Bा प) आरा(B राआ)दिकमो भणिदो 23. 6 S जणस्स after अण्णस्स. 23. 8 1 omक्खु. – SZ सोढं for विसोढुं . 23. 9 2 om. किं. ऽ om. ण . – 2८ मन्तीअदु 24. a इदं for इमं . – BN तदा oिr तत:. 24. b S वामोरु . – B2R *ङ्गमृटे 24. I NI णं for ण . – BNIZ एत्तकेण(Z "केण). -1 पुण for उण, which SR om. 24. 2 B2N विरम twice. – y दुव्विणीदे. – R एदावद्वत्थां. – SZy om. वेि . 24. 3 S केिलसि, the rest कीलसि Dotect, Google [-II.27.d 24+ 4 SRy एस . – Zy 'मअ' for "मिअ', 2 'सावओ for "पोदओ . 24.5 1 इदो for तदो. - s "दिट्ठीए, IR "ट्टां, BN "ट्टां . - y उडआदो after णूर्ण, पब्भट्टो for "', which som.– Sy अण्णेसदि for अणुसरेदि – . 2८ om. ता –2 सज्जोजएमि, 1 संजोज्जएमि, y संजोजेमि . - B2NRy om. दाव 24. 6 2R om. हला . – BZNा चभवलो, ऽ तरलो. – ऽ अविणीदो, y दुविणोदो after एसो. – ss संजेोइढं, y संजोजइदु for णिवारिद्धं. - Sy ण, BIN णूर्ण for णं. - S णं for ण, y om. 24. 7 s om. ता. - Ny ते, ऽ दे before करइस्सं 24. 8 y मए after ण . – Bा तुम्हेहिं oिr वो. – R अनुमन्ये, B गन्तुमणुमन्वे. - s om. जदो, BNRा ता, y जा . 24. 9 2 जुक्तं तुमं. – Ry दाणि for दाव . – B2Nाy पुहवी', R पुहवेि ". before B2N दे before समीवे. – BNRा चिठ्ठदि, 2 चिट्टदि for वट्टदि. 24.1 1 BZN[ om. पिअ. 24.12 1 अबोधयिता for अराध '. – SZ om. तदुच्यताम्. 25. a Z विव"ि; ऽ विरोधि • . .. *वातैः, N "वासं 25. b *वृन्तैः, 1 जालवृ". 25. I y जणेसुं after माण 25. 3, 4 Sy om. अबष्टभ्य . -1 अविणिव्र्वाणो, y अपनि '. – I इत्थं च शरीरावगते() 26. a [ "कल्पितं स्तनाभरणा. 26. I N मुब only once. – SR सहेि. 26.4 BNZ महाभाअं. - B किन्तु before देव्वं. – R उवालहे 26. 5 B "कारिणि दैवे. - Sy दैवं after उपा". – R कथं for किं. 26. 6 N णं for ण . – 1 जं णं मं. – B(. hd.)IN 'गुणेसुं. 27. c N आराध्यन्ते. – 2 मदनेनापि 27. d R आबाध्यन्ते Dot०१० (Google I.27.2-] Wariants . [182 27. 2 B2NRy om. न, which I puts before कथं . – BN पटान्तं (B न्तमाल'), Sy पटान्तरे विधृत्याव". 27.4 1 om. सुन्दरि. – 2 न before खेदं 28. a sy बहुशो, R राज्ञा हि for बड्यो ऽथ. - B ऽपि for ऽथ . 28. I BS om. पुनस् 28.2 S प्रतिपदैः for पदैः, which I on – '. R निवर्तते for प्रतिनि 28. 3 2Ny पादान्तरे. – SR निवृत्य, 1 निवृत्त for प्रतिनिवृत्य 28. 4 R सम्भासणा', SZ सम्भावणा'. – .

y "मेत्तपरि ss सुमरिद्व्वो for विसु

In B all from "चिदो to विरमति (35.8) is wanting. 28. 5 2R om. सुन्दरि. 29. b NR दिवावसाने 29. I R इद्धी once. – N इदं for इमं 29. 2 2ा चरणा . - s "मुहं . –2 अववारिद', NR . प्पसरन्तिवारिद् 29.3 R भविअ before पेक्खिस्सं. - sy om. से. 29. 4 y om. : – N एव. – s corr. निरपेक्षे प्रिये, which in s before कथं 3०. a 1 *र्दयस्य भोगस्य 3०. b I शरीरस्यैव 3०. 1 2. इदं for एवं. - 2NRा ण मे before अत्थि, which y om. - 1 गन्तुं. 3०. 2 Sy किमस्मिन्संप्रति प्रिया ". 3०. 3 Sy मे before गमनम्. 31. a IN 'बन्धाद्भलि 31. b SR om. मे. 3ा. 2 SR अहो, y अमहो 31. 3 N2ा एदं after पि . – ऽ एदं for पि मुणा'. -1 मुणालवलयं. - S विण्णादं, w ण्णादं for परिण्णादं. 3ा. 4 32. c 183] Sy कृत्वा for निक्षिप्य. N[ एव for. एष. [-III. 35. I 32. I SNRy अदो अवरं . – 1 समत्था म्हि ण वेि ". 32. 2 Nा ववदेसेण. 32. 3 । अथ for अये. – Nा om. मेः संप्राप्ता . – 1 3. a *क्षम* for *क्षाम". 33. I 2८R संमुखे. – ऽ अङ्ग for अज्ज . 3.2 y हत्थविब्भ'. – IRZy कदे. – SZ आअक्खिदं 3. 3 y हिअए णं तए; मा before पआास" (next line). 33. 4 S om. चव. – 2NIy पआसइस्सदि. 33. 5 Nा एकेनाभि( पि)सम्बन्धिना, y एकेनापि सन्धिना. – R प्रत्ययामि. 33. 6 y भण for उण. 33. 7 NR यदीदं oिr यदिदं, which y om. – Sy ते before यथा". 3. 8 Between का गदी and इति R भोदु एवं दाव, y भौदु । प्रकाशं । एवं करेहि, I प्रकाशं । जहि रोहदि दे. 33. 9 2८ पट्टमेव, y "पद्वैकदेशमेव. – २०m. एव . 34. I INR तुवर तुवर. 34. 2 NRy विश्वसितः( तो), Z आश्वासितो . - Sयतो after विश्वस्तः.-R"षणमेतत्, 34 3,4 S *वलयस्य तद्न्यथा घटयितव्यः. - NR ऽभिमतं. – R तदान्यथा 34. 5 I om. जधा दे रोअदि 35. a R स्वयं for अयं. 35. d 2. "भयकोटिमां स्थितः (i.e. "मास्थितः), S समेतोभयकोटिराभितः (in margin the above reading is mentioned) . 35. I 2NR have णं. for ण and ण for णं . –2 पबणुकम्पिकण्णु', NR पवण कम्पिद्कण्णु". [Digitized by (Google I. 35.3-] Variants. 35.3 y यद्यनुमन्यसे तदहमे'.– R तदा अहमे. -1 अहमेव मुखमारुतेन. - s करोमि 35.4 N तदा for तदो, which Sy om. - Sy अहं after भवे, 2 after किं उण R किन्तु क्खु अहं . – 1 हि for दे. 35. 5 Sy om. सेव्यानां. – R om. परं. – Sy नातिवर्तते 35. 6 SC अचा अरो, 1 अव्वुपआरो, R पबुवआवो(.eरो) 35. 7 2R नाहमेनं, SNाy नाहमेवं. – Nा "णीयसेवा', R "णीयं सेवावसरं. 35. 8 N प्रकाशप्रति', y अकामप्रति". 35. 9 BZNा आय्यें. – S पय्र्यश्रुतान्तेक्षणे, N अश्रुता 35.1० After दृष्ट्रा 2 सत्रीडाधोमुखी, R व्रीडानतमुखी, B सत्रीडाबती अवनतमुखी 35.11 y उन्नम्यात्मगतं. 36. I I पडिाद. - B पडिण्णाणम". 36. 2 SI om. सुन्दरेि. – ऽ ईक्षणस्य सा". - N "लसान्निध्यादी ... श्यसन्मूढो; ईक्षणमूढो. – 1 ऽस्मीति 36. 3 N सिभवति तस्याः for सेवते. 36.4 NIZy om. भोदु, which in B twice . - 1 पइदित्थिददंसण, Sy 'सणणअण. N संवुक्त मि; क्खु for उण. 36. 5 N om. सुन्दरि, y om. किमन्यत्. 37. a N उद्धति for उपकृतेि. – R om. मया. 37. b NI न तु for ननु. 37. I Sy "तोसेन. - s om. उण. 37. 2 SRy इदं only once. – N व्यवस्थितं . 37. 3 s अयि "वउए, 1 "वधू, 2NRy "वहू. – R सह' आम '. – NRy आमन्तेदि – Sy णं before उव', for which B अव '. 37.धम्मकणीअसी 4 2 सविभ्रमं. – NSy om. खु, after which R तादृकण्णस्स मम (2. hd. margin). [184 [Digitized by ७7008|G 185] Variants. 37. 5 S *मित्तं तादृकण्णस्स धम्र्मसह आरिणी कणीअसी अज्जा . – Nाy om. ता. - R adds दाव before होहि 37. 7 N जेदे, R यादे oिr जादे. – 2८ दे after इदं. – N "उद्अं कुदो अञ्चाहिदं R (affer यादे) अञ्चाहिदं सुणिअ आअदा । एदं सान्ति . – I सान्ति' इदं दे कुतो अञ्चाहिदं. – y om. असुत्था 37. 8 R "त्था इव . – N "सहाआ एआइणी. 37. 9 B दाणिं, N दाणीं. – 1 मालिणीतीरं. – 2BNR 24 [-11.39.! अव" for ओ'. 37.1० N "लामभिषिच्य. – R जादे. – 2NR से, Bा सि for मे, which Sy on Sy तेण हि before णिर' (the whole sentence in 1. 13 before परिणदो) 37.11 1 "सम्भावाई, om. दे, which in R before लहु ' 37.12 I om. अजे. for which R आहे. – N मे affer अत्थि . 37.13 N तेण हि परेि ". – S om. ता . – 2 गछाम. before 37.14 S पदुमं. – B2NRy om. जेव 37.15 NIR कदं. – Sy अणु दाव सम्पदं मणोदुःखं(y दुक्खं). - S om. पदान्तरे , for which Zy पादा". 37.16 sा लद्दाहर, 2८ "घर. – R om. संता". – y om. तुमं. – N उणो for पुणो . 37.17 y 37.18 Sy प्रार्थि(s थि)तार्थसिद्धयः. – 1 [ adds मया हेि. 38. a S मुहुरमालि. – R "संभृता'. 38. b 2NR कथमुन्नमितं(R "छसितं). – N तु for तत् 38. 1 s om. संप्रति, गच्छामि. - 1y इहैवं. – प्रिया which in y after Sy om. 2 "विभुक्त. – ऽ लतागृहे. 39. a S अस्याः. 39. ० s "सह्ममाने', 2NR "सज्जमानेक्षणी 39. 1 2 om. अहो. – S हा धिक् न स '. -y मया before *ि – Sy प्रियामासाद्य. I.39.2-] Variants. 39. 2 S कृत्वा for कुवेता. - y om. मया. 4०. d BZN किमिव हि, y किमिति च . – B कातरमभूत्. 41. a N om. सवन्न. – R संनिवृत्ते 4ा. 1 1 सारम्भं oिr साव", which y om. – B om. भो, for which ! मा. - Ny मा भैष्ट only once. - Sy orा . अहम्. – BZNा आगच्छामि , R आगत एव 4.4 s "रोपभोगो, Zy "राभोगो. – IB om. शृङ्गा” नाम. [186 ०. 1 N "नन्दन्त्यौ, B "नन्द्यन्त्यौ, s "नन्द्ययन्त्यौ; 1 नाटयन्त्यौ ०. 2 I णिवुत्त'. ०. 3 s "पहु', [ "भवहु'() for "भतु. – BNRy मे ण, S मे after निव्वुदं(0) o. 5 BSN om. अञ्ज. - 2RSy राआ. ०. 6 y णअरं before अत्तणो. – S हत्थिणाउरं णअरं .– Sा अन्त(ऽन्ते)उरिआर्हि समा". BRy समागमादो. – S "गदो ण आणे इमं . ०. 7 1y होसि. – S ण हु, y ण तु . – R तादिसआकिदि. ०. 8 2Rा *विरहिणो, s "विलोहिणो. – S एत्तकं, y एतिअं, ZR एति उण, BN एति किं उण. – Sा दाणि after तादो ०. 9 N "णिवुत्तो, B "णिव्वुत्तो; S अहिनिअक्तो कण्णो इमं. – 2८ "वजस्सदि, R ०.० N सहेि before जधा- S अणुमदं for अहिमदं, after which I तहेि (तहिं) y जधा णं पेक्खामि तधाणुमदं ता". ०.12 R om. अण्णं, I om. किं अण्णं . – BNR अणु ' वरस्स हत्थे. – 1 अवस्सं after अणु ०,13 Sा पढुमो. – SRN कप्पो. – 1 om. तं. - om. जेव. – B om. णं. 2८ ०.14 S गुरू for गुरुअणो . [Digitized by (Google 187] ०.25 B om. मां. Variants. ०.15 Som. सां६. – Rध क्खु (from mert line) after "दाई, S "दाई कुसु' क्खु वलि. ०.17 1y om. णं. – Sा अश्वणी आाओो ०.18 SR अवविणेह्म, N *णेक्षि, y *णुम्ह, 1 *विण्णस्स ०.2० R अहमहं भोः (corा. 2. hd.). ०.22 Sy णं उडअं जेव गच्छम्ह(Sह्म) अध(Sअह)वा उडए . – y आं ज्ञातं. ०.23 In Sy the words तेण ... पओोअणं are spoken by Amustyā. - N तेण. R om. [-IV. 1. 14 1. d NR प्रथमां कृ", y प्रथमोदितामिव 1. 2 After संवुक्तं y जं मए चिन्तिदं. – NR जस्मिं कस्मिं (sic), B जस्सिं कस्सिं पि. 1.3 2ाy अण्णहिअआ for सुण्ण', y सउन्तला before पिअसही 1. 4 ZNy om. सहेि. – 1 पि for वा, y पि वा. 1. 5 B दुव्वासो. – Sy om. अअं . – S अविरलपादुद्धराए, 2N विरलपादो तुराए (transl. in 2८ by "पादस्त्वरया), Bा पाद्धाराए, y अविरामपादतुवराए. 1. 7 R ण को. – BZNRy पह ' द्. – 1 पणमिअ पडिआ. 1. 8 2ा णिवत्ता', Ry णिउत्ता '. – 1 om. पि, y om. अहं पि . 1. 9 2८ तधा अत्थु. 1.1० R अहो. – 2Ry "लिदाए गदीए. – SR परिब्भ". 1.11 s मे in margin. - R पुष्पाचयं. – 1 आदत्ते 1.12 2 om. सहेि, R om. सो, for which I वि. – BN वअणं for अणुणअं 1.13 SNy कदो. – R केिदो मए, 2८ मए को 1.14 ! णं क्खु एदं . –Z अस्मिं for तस्सिं, which y om. –2 adds केहिं दाणि तए पसादिदो, R कधं दा' त' प", Bा कधं दा' सो तए पसादिदो(Bपट्टाइदो), y कधं सो पसादिदो IV. 1. 15-] 1.15 S जधा for जदो, after which I सो. – SIN ण इच्छदि. --S तधा for तो. I .पणमिता, Z पडिआ for पणमिअ. – BS2N विण्णतो, 1 वित्थारिदो 1.16 Sा पढुम', B पढमं भति. – 1 सुमरिअ for अवेक्खिअ . - BNZy तब for तुह, 1 तवावि. –om. पहाव 2८ 1.17 1 दुहिदिआज’. – B om. अअं 1.19 1 om. अनु ' । तदो, तदो सो. – BRSIN सो भणा(Nणे)दि, y तदो तेण 2८ orm. भणिदं ण. [88 3. a y 1.2० 1 * दंसणेण, BNRZy आहरणाहिण्णाणदं". 1.22 S आसासिढुं. – y om. अत्थि. – NS देण 1.23 S णामधे अङ्किदं अक्तणो. – 1y सुमारणीअ. - S सअं सउन्तलाहत्थपि BNR सउन्तलाए हत्थे 1.24 BSy एस. – S om. तस्सिं. 1.25 Z सहि एहि, which I on . – BZN देव्य". – 1 से before देव '. before 1.26 R पेक्ख twice. – B 1. 11d. 1 ‘हत्थे, B 2. hd. Z हत्थणिहि'. - S "वअणं 1.27 S आलिहृिदं पिअसही. – B विलिहिदा for आलि ', which N om. – B om. पिअ. -1 चिन्ति आए. –S एसा ण विभा', I ण एषा विभा', BNRZy विहावेदि 1.29 R हला पि ". –y दोण्हं. – S णो मुहे. – NZ सो for एसो. -2RC सावबुक्त ". 1.31 S दाणि for दाव . - BNRZy सिदि 1.33 1 विस्कम्भकः for प्रवेशकः, which BZy on 1.34 1 "लक्षणार्थमादिष्टो ऽस्मि तत्र प्रभा' प्रति' (om. कण्वेन). – R प्रवेशात्, By प्रवासातू. - S भगवता for तत्रभवता. 1.36 After प्रभातं BNIy, S (in margin) यत्सत्यं सूर्याच(यैच)न्द्रमसौ जगतो ऽस्य सम्पद्विपत्योर (y'पदाम) नित्यतां दर्शयत इव (BNा दर्शयतः om. इव) 2. b BSNRy *कृतारुण Dotect) (Google 189] Variants. 3. b 1 [ *जनितान्यवलोकनेन. 4. c BR वेदी ". – 7 • 5. d B रत्यारोहो भवति ... "निष्ठः. 5. I ऽ च, BNRS वि for पि. 5. 2 Sा इमस्स before जणस्स. – IBZR एवं oिr एदं. – 1 णिवर्तिदं, y ण विदिअं 1 जं. 2 तधा for जधा. – BR तधा after जधा. – Sा तधाविधेषण for तेण. – 1 राएसिणा for रणा . – BZy आाअरिदं ( [-[W.5. 13 5. 3 BI om. यावद्. 5. 4 2८ om. णं. S om. णं ... अध वा (incl); Cy णं पहाद्वेला. – y लहु लहु – R ता सिग्धं सअणं परिश्चआमि । ता लहु लहु पडि वि किं करइस्सं 5. 5 B वा, I दाणि for वि. – NRy om. पि. – 1 om. पहाद्'; हस्तो पसरदि 5. 62 ता सकामो. – SR जेण णो पिअ* (R पिअ' णो) सु, 1 जेण सही सु. I "संबन्धे, R असचे. – BZy तस्सिं, NRा तस्मिं before जणे, which y om. 5. 7 N ण before अवराहो. - 2ाB om. ण . . . राहो 5. 8 Ny om. एसो. – 1 कधं तादिसो रा ". – S कहिअ for मन्तिअ 5. 9 Sy "कस्स वि का ". – Ry वाता". –2८ अध वा for ता. which BSNR om . 5-1० SRI * *, N "ण्णाणं अह', 2 "ण्णाणअङ्ग*, BS' रीअअं. - 2NR om. से. – BN विसञ्जआमो, y 'जामि. – N om. अध वा, R om. वा . 1 णिअदुःखसीले, R दुःखसीले, y णिडुरसीलए. 5.11 BSNRy om. णाम . – Rा त्थणीअदु. – y णं for ण अ, which I om . BR "गामिदोसो. – NRy om. कदुआ 5.12 R विवसिदाए, om. वि. –2 पारेम, 1 परेह्म, BSNRy पारे(B वे) म्ह . – N आसण्ण". -I सहिसउ*; S पिअसहीं (om. सउ') . 5.13 SI om. ता; S om. णु, for which N ण . – BN कर' अहोहिं. -1 एत्थ दाणि कण्वस्स अमेहिं कथणीयं Dotect, Google 5.14 1 तुवर तुवर अणुसूए सहिसउ . – S "कोदुआई 5-15 1 करिअदु; S सज्जकरी अन्ति, y सजीक'. 5.16 y on Variants. [19० 5.17 |y दाणि. – R2 'सुतिका', N 'सुत्तिअ'. 5.2० BS2NI om. तदो. –2 एणं for णं. – cdd. y से before एवं, which I om. 5.21 BNR वत्से, [ वंसे.– NZधूमाव'.– Sy om. वि.– y हत्थादो after जजमाणस्स. 5.2 y जेव मुहे णि", ZR आहुदी णि* . –2 "परिणिहिदा. – B विजङआ 5.23 I om. मे, B om. सि मे, 2R om. त्ा. 5.24 S विसज्जामि, R "सजेम 5.25 N om. उण and अओं . – SI अअं बुक्त' ताद'. 5-26 SI णं सुणु ( सुण्णं) अग्गि ". – BI om. केिल. – BRNI om. सरीरं विणा, for which S सरीरिणा 5.28 SZy सुपुणु for सुण, which BI om. 6. 1 S *दामालिङ्गय. – y पिअं मे (twice ) . 6. 2 y om. सउन्तला . - S परिओसमत्थ भवझि. – BN अणुभवे 6. 3 BSINR विअ for पि. – Z कधं कधम्पि. – R विणोद्इस्साझ. - 2८ om. सा। 6.4 S सकामा णि'; 1 अकामा, om. णि". – BNy णिव्बुक्ता 6. 5 2८ om. हेि. – Rा चूअसाहाल 6. 6 R om. मए. - s कालान्तरक्खमा. – Ny "गुणा, s ‘चूर्णा, B "चूण्णा, 1 "गुण्ठणादि. -1 ता, Sy तं. 6. 7 B 1. hd. N "वत्तगदे, Ry "संङ्गदं. – I करेसि. – s om. अहं पि. – BR मअरोअणं for गोरो ". – R "मितिअं, B "मित्तओं, Z "मतिओं 6. 8 BSINRy om. च. – S मङ्गलसमालहणं करेमि (2. hd. corr. "लत्थं समा"), 1 मङ्गलत्थं समालहण च . – Nा बिरएमि. 6. 1० B2Nा गौतमि (twice). Dotect) (Google 19ा] 12 ] 6.1 BS "भवन्तु भवन्तः, [ 'भवन्तु भवन्त इतेि. 6.14 R om. एहि, which in I twice. – 2८ गाछाम . 6.15 y om. जेव. – 2 पडिछद्". 6.16 SNRy "रभाअणाहिं(S)ि. – N om. तावसीहिं. – B अहिणन्दणी अमाणा. 6.17 – 2८ "सप्पेम, S "सप्पह्म, 1 °सप्पम्म . - 2८y om. णं . 6.18 2R "परीवारा. - SBNा आासनस्थ after "बारा. – 1 om. च. 6.19 R भअदीओ, S भअवदों 6.2० R जादे. – By "णसुहइतुओं, s *णसूअअं. – y "सद्दअं. - C अभिगच्छ 6.21 Sा अपरास्तपस्य:(स्लो). – B इत्याशिषं दत्त्वा गौ ". 6.22 NRy om. सहेि. – B2ा सुहमज्जणं. – N ते. 6.24 [ om. हला . - y उजुआ. – I दाणि for दाव. 6.25 NRSB करेह्म, y करेम्ह, Z करेम 6.26 N om. अञ्जन. - Z अज्ज एदं जेव. – B बहुअरं मन्तिद्व्वं. – BS2Nाy om. जदो. – Sा दाणि for दाव . – N उणो, y पुणो बि . 6.27 2ाy om. मे. - SI om. पिअ. - y सृजति 6.28 B2ा om. सहेि. – 1 इमस्मिं काले oिr मङ्गलआले. – Sा शकुन्तलाया before अश्रणि. - 1 प्रमृज्य, R परित्यज्य . 6.3० [ 'णारहँ . – S से oिr दे. - B om. पसा ". 6.32 S *. – 1 शकुन्तला च after आयुष्मती 6.34 BNR इदं oिr एवं, 1 इदं आसादिदं. 6.35 B "कण्वानुभावात्. 6.37 N न खलु twice. 6.38 I कुसुमानि सुकुमाराण्याह ', S2.hd.marg. कुसुमानि आभरणान्याह . 7. b S *णोपभोगसुभगो, BR "णोपरागसुलभो, y *णोपरागसुभगो 7. d Z *छेदप्रतेि. – Ry परिस्प". 7. 1 1 हला कोडर". – 1y om. वि. – S "रं मधु". – २०n. जेव . 7. 3 S जाद् इमाए ... दे भत्तु '. – B तए before भत्तु'. - R अणुभोद्व्वा 7. 5 R तत्र भवते for भगवते 7. 8 BR चित्तकम्म(Bकर्म)परेि ". 7. 9 BZSNाy दाणि before करेम्ह. - B णिओअं 7.1० N जाणेमि, 1 जाणे. –2 दे for वो. – B "कारमामुवते 8. a BNRy संस्पृष्टमुत्कण्ठया. Variants. 8. d N,S2.hd. न for नु. 8. 2 y om. सि, N om. संपदं, which in IS after परि' . – BI ता परि".-y पिघेहि । 8. 3 2८y विचित्तअं 8.4 R जादे for जाद्, which B om. – N जल after (or for?) वाह, which BR 0m. - I चक्खुणा for लोअणेण 8. 5 N गुरुअणो. – S om. ता – 1 आआरं for समु". - R परिवज्बख, BZ पडि वजस्स, SN "स्व, I *वजिह्म. – y सत्रीडं, 1 सत्रीडावहुमानं. 9. 1 B भगवं for जाद्, which Bs om. – BNy om. उण. – BNR आसिसो 9.2 1 om. इतः. – BZNy हुतानीन्. – R शकुन्तला तथा करोति । सर्वे निष्का 9. 3 SI om. वत्से 1०. a 1 क्षिप्तधूमाः. – B 1. hd. om. To.a- 1०.6, adds 2. hd. in marg 1०. b I प्राप्तसंस्ती', B 2. hd . प्रान्तसंस्ती". 1०. d R वैतानाः त्वां परिपालयन्तु [o. 1 Nा प्रदक्षिणीकरोति. 1०. 2 I om. नु and शाङ्गं . . . to स्वः (10. 4). 10. 5 y om. वत्स. – y प्रस्थान" for पन्थान [192 193] 10. 6 SI om. तपोवन. - SR add शृणुत, 1 *तः. Variants. 11. d In cdd. y the stan2a 1० is closely followed by stanza 13.ओ

् is the reading of Candrasekhara and Samkara. 11. 1 Ry कोकिलरुतं. – N आां भगवन्. 12. a BSZy ते for सा, which R om. 12. b B2 "विरुतं यद्द्य प्रति'. – 2८ om. कलं . – S "रात्मनस्तत्. 13. d N शान्तो ऽनुकूल". 13. 2 R om. जाद. - Zy * ण्णाद्गमणा. – Bा दाहिं गमणे 25 [-TW. I4.5 13. 3 Ry पणमस्स, 5 णम. 13. 4 R हला before पिअं ". –2 "दंसणुछाआए, B दंसणासुआए. 13. 5 y om. दुक्ख. - NZ चरणा . – R om. मे, which BSI put before चलणा NR ण णिव". - B पसरन्ति, 1 ण पस* for णिवडन्ति . 13. 6 1 ण के तवोपरिश्चअका ' तु' जेव. 13. 7 ऽ दाव after वि. – R पेक्ख twice. 14. a N उग्गलइ, Zy उग्गिलइ. – B उग्गिणओो द्ब्भकवला, ऽ उग्गिण्णद्ब्भकवला मिई. – R दव्वकरणं . – BNRZा “णक्तण. – R मोअरी. B मोरा 14. b S "वत्ताई, BR "पत्ता. – Cdd. y अङ्गाई वणलदाओ(Bलदा) 14. 1 [ om. दाव. 14. 2 B तस्यां, sा अस्यां after सौहार्दम् . - B सेयं oिr इयं सा . – IS दक्षिणेन oिr दक्षिणे. – R पश्य twice. 14.3 s om. लद्दा . – Ry "बहिणि. – 1 वणदेसिणि माद्दविलदा ". – y "लिङ्गस्व, B The above 14. 4 R om. वाहा,ि 2. hd. in marg. has बाहुहिं. – 1 दे दूर; Sा "वट्टिणी , om. खु 14. 5 Z दे for तए. - S विअ तए चिन्त' क्खु इअं . IV. 15.c-] 15. c N तस्यास्तु Wariants. 15. I NIRy प्रस्थानं. 15. 2 B om. हला, which in S twice. – N om. वो. – B हत्थे वो. – Ns णिक्खित्ता, R णिक्खेद्व्वा. 15. 3 y अअं दाणि जणो. – Sा कस्स वाणि हत्थे सम *. - B कस्सिं जणे दाणि "दव्वो 15. 4 SI on . प्रियंवदे. – N तत्र भवती ". [194 15. 6 S "परिआरिणी, 1 *चारिणी. – 1 गब्भभवमन्थरी. – BNR2८y मअवहू. 15. 7 BN जधा . – R सुह' जदा. – NI तधा. – SNRऽ किश्चि, BZ किम्पि . 1 पिअं निवेदइतुओं , N "णिवेदइतुआ. – S "वआइक्त अं, 2 *इत्तकं, B "णिवे 16. b y 15. 8 NZ ण for मा, B णेदं.– R एवं, 2N इदं.– N विसुमरिद्व्वं.–1 om.this line . 15.1० Rा क्खु पादक्खन्तो विअ. -1 om. पद' to श्या' inc. (6.०). आहो. – B को 15.11 s om. पुणो once. – N उणो उणो. – B पुणो पुणो मे बसणस्स अञ्ज (transl. अवलं) गेदि(with theremark अमङ्गलमेतत्)। पादान्तरे प्रतिनिवृत्य विलोकयति 15.12 B कण्वः । वत्से । 16. a Zy, S 1. hd. *विशोषण ". 16. 1 NR om. वच्छ. – 1 अणुवजेसि 16. 2 B वद्धिदो, N वद्धितो. 16. 3 R om. मए, y om. तुमं . –2 णिअक्तस्स (twice), B णिवत्तस्स (once) IS णिअत्त (twice), y णिउत्त (once); R om. the whole sentence. 16. 5 SI om. वत्से. – 1 प्रस्थानमव". - 2R आलोकय 17. 1 2 भो भग ". – N उद्कान्तिकं, SI ओद्कान्तात्परं निग्धो ऽनुगन्तव्य इति B ऽनुगन्तव्य इति श्रूयते . – 2 om. तदिदं, for which N तद्त्र 17. 2 N सरस्वतीतीरमिदं नः. – BI om. प्रतेि. Dotect, Google 195] 7ariants. 0 [-IV. 19.4 17. 3 BZ om. हेि. – N क्षीरेि". – SI इमां तरुच्छायामा", स्थिताः for नाटयन्ति 7. 4 y अत्रभ". – SBा संदेष्टव्यं, Z "टुमिच्छामि 17. 5 BZNRy om. ण. – Sा सो for णो . 7. 6 BINRSZ विरहिज्जन्तो, y विवज्जयन्तीए . – B "जन्तो तम्मइ (cor. from ण उस्सुइ) अज्ज ता पेक्ख पेक्ख . – N om. अज. – SN उसुओ, I उक्तओ . BINIRSy कदो, Z om. y पेक्ख दाव 18. a Sy *पत्त' for वक्त ". – BN वाहरइओो . – BZRy वि णा', [ व णा". – 1 हरेदि, 2y "हरइ. 18. b B "उठवूह. – 1 मुहव्वू. – 2 मिणालो. – B2NR दक्ति, 1 दत्त . - SNR चकवाओो. – After dist. 18 Z inserts, शकु । सहेि सवं जेव णलिणीवतन्त रिअं पिअं अणवेक्खन्ती आउलं वसेदि वकवइआ सत्तासं दुक्खवरं क्खु करेदि. y inserts, शकुन्तला। स जेव नलिनीपत्तान्तरिअं पिअसहअरं अणपेक्खन्ती वाउलं चकवाई आलबदि. – 1 inserts, शकु” । सहि स जेव नलिनीवत्तन्तरिअं पिअचरं आपृछन्ती आउलं चकवाई आरसदि सवासं दुःकरं क्खु इयं करेदि। प्रियं । सहि मा एव मन्तेहि ॥ अज्ज पिएणा विणा जं गमेई राई विसूरणादिहं । इन्त गुरु वि दुक्खं आसाबन्धो सहावेदि. – B inserts, शकु । सहेि सवं जेव णलिणीवत्तन्तरिअं पिअं सहअरं अणवेक्खन्ती आउलं (del.2.hd.) चकवाइ आवम दि [#. e. आरमदि] सत्रासं दुकरं करेदि । प्रियं (del.2. hd.) अज्ज पिएण विणा जं गमेइ राई विसूरणादीहं । हन्त गुरुअं पि दुकं आसाबन्धो सहावेसि 18. 2 After व्यः B शाङ्गं आज्ञापयतु भगवान्, 2ा शा( सा)ङ्ग' आ' भवान् । कण्वः । 19. ० N "प्रवृतिपूर्व 19. d भाग्याधीन". 19. 2 R वत्स, y om. – BZNy शासनीया, R शासनीयासि 19. 3 s लौकिकज्ञा, N लोकव्यवहारज्ञा, Z कालज्ञा . 19.4 2८ om. भगवन्, Rom. न खलु, BNom. नाम .-BISZ धीमताम् before अवि". Dotect, Google . 19. 5 20. a 20. C By तद्वत्से. - B (orm. सा) त्वमिदानीं पति". Zy *वृत्तिं 20. 2 B ताद् एति"; SN एत्तिअं. - B om. जाद्, for which R जादे . – y bet ween जाद् and मा inserts एवं हिअए करेसि क्खु ि 20.3 sा विसुमरेसि एवं. 2०. 4 B om. 4 and 5. - N on एहि, 2 on . वत्से. – R यथेष्टं परेि'; 2 *ष्वज . . 2०. 5 NRy om. ताद् . - . – N “णिवतिस्सान्त y सहीओ वि णि० 2०. 6 R देये, y परप्रदेये. – N om. तन्. 20. 8 S "रङ्गमा', 1. hd. अङ्गादो, R अङ्गदो 20. 9 N 'प्पञ्चदादो उन्मू, R 'दादुन्मूलिआ, I "व्वदुन्मूलिदा ', B "लिता 21. 1 Before शकु' BZNyinsert, अपि च । इदम् (orm.y; N चेद्म्) अवधारय (orm.y). यदा शरीरस्य शरीरिणञ्च पृथक्त्वमेकान्तत एव भावि । आहाय्र्ययोगेन(yअह')वियुज्यमान परेण को नाम(Nनम)भवेद्विषादी। 21. 2 2८ om 21. 3 2८ om. वि, 1 om. मं, y om. समं जेव . – y '. संपरेि 21. 4 R om. कदा . – BSR पचभि'. 2. : 1y तदा. - NR om. से. – B तदो से तुमं अ . -- y अप्पणो. – Sा णामाङ्किदं एदं अङ्ग'. – दंसेसि . S ति 21. 6 SZIR सन्देसे(Rशे, श)ण. - s "दं विअ मे, y दं हिअअं मे. 21. 7 1 सहेि. – N भीआहेि, B भाआइ; उण after सिणेहो. – 1y परमासङ्क.ि [ om. 21. 89 S अगान्तमधि ', 1c युगान्तरमधि'; भगवान्(B'वन्) कथमतिदूरमारूढः, B2८ N भगवान् "तरमारूढः R दूरमा', y गगनान्तर '. – S om. तत्. – BSN त्वरतां - I om. त्वरयात्रभवतीं twice. भबती. – N तत्रभवती. - २ [196 [Digitized by (Google 197] 21.1० Ry om. ACT W. - 2. b S "प्रतिहतं 22. I R जादे 2. 2 SI चिरेणावि एसा तुमं. – 2. वि ण एण सा णिअतिस्सदि ता णिअक्तअदु. – N णिअक्तेदु 22. 3 SI मम for मे. 22.4 ऽ तवोवणावरोधे ण उकण्ठिदो तादो. – 1 om. उण. 2. 6 y om. किं. 23. a y यियास्पति,S अपयाति.-SR त्वया रचित" (cf.Kumaras.1,61 ed.Stemटle). 23. 1 B गछ वत्से । शिवाः सन्तु प ". – NZy ते प* स ". 23. 2 |y om. सह. 23. 3 [ om. सउ ". 23. 5 Sा प्रियं* अनु(ऽन). – N शोकावेगं, Z शोकं. - B शोकं निगृह्य. -R मानुग', Sा मामनुगच्छतां भवत्यौ 23. 8 R ोहप्रवृत्तिरेवं, 1 एव; Sy "वंशंसिनी . – cdd. y "मर्ष. – 1 om. हन्त. 23. 9 R om. कुतः. 24. b S तामद्य, I यामद्य. 24 c Sा सम्यगू for सद्यो. – Rा विषदा. 24.2 BS2 'स्थानो; NRा om. शकु’ नाम V. 1. 1 o. 2 Sा यत: after स्मि 1. b R and gloss in S अवरोधपुरेषु 1. 1 N यावदन्तर्गताय, om. देवाय. – y खनियोगमकालक्षेपं, Z "कालक्षेपं, R 'का- लप्रतिष्ठयक्षेपं. – Sा आवेद्यामि Variants. 1. 2 R अनन्तरं . – 1 संस्मृत्य. – 1 अा, 2 आ:. [198 2. a y तमसा लयते 3. a N मन्त्रयित्वा for तन्त्रयित्वा 3. ० N रविप्रदीप्तः. 3. d R शीतं गुहास्थान ". 3. I S शक्तिवानस्मि. – 12 'नादुत्थाय 3. 2 B 2. hd, SIR om. वा after कुतो. – B विश्रामं . – S om. तथा हेि . 4. a Rा सकृन्मुक्त". 4. b N प्रवाति 4. ० N बिभर्ति शेषः सततं धरित्र 4. 2 I विभवतः सपरी". 4. 3 Ny अधिकारभेदं, Z अधिक्षेपं नि ". – N सव्र्वप्रा. 4. 4 BNRy om. अपि. – s corr. दुःखोद्भवैव. – R om. कुत 5. b 2ाRy *वृत्तिरेवं: 6. a N खिद्यते 6. b sा ते वृत्तिरेवं. 7. c Ny सन्ति. 7. I S2८ om. आश्चयै. – S I. hd. नवीभूताः, om. स्मः. 7. 3 R विहस्य before भो, which BZNRy on . – N "भस्स वि, R "भस्स किं पि. 7. 6 I om. यथास्थानं. 7. 7 IN "गीद्असा', BS "गीद्असाल(Bला)ब्भन्तरे . 7. 8 Ny ताललअ'. – B 1. hd., y on . हंसवदी 7. 9 BSIN om. ति. 7.11 SI अये व्यासं(श)क्तचित्तो 7.12 B "पाद्यामि. Dotect) (Google Variants. [-W.9. 16 8. a [ "कुसुम* for "महु', y 'भाबुओो 8. b NR "बसदि'.– BNRZs *णिव्वुदो, 1 *णिविदो, y निव्वुदो. –1 विसुमरिदो, y विसुमरिसेसि. – 2 , om. सि. – BNZ कधं 8. 1 y om. अहो. – INRSZy *परिवाहिनी 8. 2 S om . भो वअस्स, I om. भो. – 2R, B 1. hd. अवि ग", 1y अवग". B 2. hd. om. से. - B भअबदा. – BSNR एत्थ before अक्ख". 8. 3 y om. कृतः . – R जनः । इत्यक्षरार्थः । तदहं . – BN हंस* देवीं 8. 4 S "रेणोपलब्धमुप', R "रेण उपालम्भनं. 8. 5 1 om. हंसवती. – SN निपुणं oिr सम्यगू. – BR on इति. 8. 6 S भअवं. - I om. भो वअस्स . – I गिहीदो 8. 7 B परकेरकेहिं, corr. 2. hd. परकेहिं. – SZNy परकेहिं, R "कीएहिं, [ "केण हत्थेण. – B सिहाण्डके, ISZy सिद्दण्डके. – B "भञ्जओो 8. 8 B सुजणस्स, RZ खवणक(2ह)स्स. –S मे दाणिं. – R om. दणि, By om. मे. 8. 9 NR सखे गछ . - B2ाy नागरवृ. – BZ शान्त्वयैनाम् , s सान्त्व". 8.11 B2N om. नु. - 2 om. जन. 9. d S भावस्थितानि. 9. I R उन्मनस्कं. 9. 5 Sा सादरं सवि. – N कथं, 1 सत्यं oिr किं, which BRom. –2 किमु सन्देश ". y om. तपखिन 9. 7 B (corr) SI सोमदत्तः for सोमरातः, which Z om. 9. 8 By पुरस्कृत्य for सत्कृत्य . – B om. स्वयमेव. – B आहमेता". 9. 9 2 तपस्विनो दर्श*. – Nा "खिनोचित"; SI स्थाने, NB प्रदेशे. – S पालयामि. 9.12 SI om. इदो इदो. - s om. भट्टा 9.13 B "घेणुओो 9.16 I om. कण्वेन. - Z प्रस्थापिताः for प्रेषिताः, 1 adds स्युः. Doted b (Google W. Io.c- 1०.० y ममापरिचितैर्वेि०. 10. I 1 भुअदण्डणिव्वुदे. – y अस्समपदे. – R जो for कुदो. – Nा एवं, ऽ एदं Wariants. 10. 2 S सभाजेदु 11. 1 R om. शाङ्गरव.–S परपुर '.-Rom. पुर. -y प्रवेशाद्भवादृशः, Sा तवेत्थंभूत ZRy तथा हि before अहमपि, after which y हि . 12. b S सङ्गिनमुपैति 12. 1 1 y after एव . fहं 12. 2 B अम्हो, Rा अहो. – S किं विअ for किं ति. , which y om. - 2८ मे णअणं 12.4 R जादे. – B2NRy सुहाणि, S सुहानि; R दे सु . – B होन्ति, Z भोन्तु 12. 5 B "नमुद्दिश्य. – N असौ, om. अत्र, for which I अयं. – S रक्षकः. 13. b ! भूरि for दूर. 13. I 2८ – SI मुहराआ. –2८ असण्णकज्जा; 1y साणुकप्पा, B "कम्पा I इसीओ after "मुहा. 13.2 S अत्र after अये, which N om. – 1 तथात्र, B अथात्रभवती 14. a Z नातिस्फुट', S नातिपरिस्फुटित'. 14. 1 IRS दंसणीयाकिदि, N *णी आदी 14.2 s *वैर्ण ते गात्रं. – N भवत्वेवं अलं निर्वण्यै. – IN om. खलु, which in By after पर ". 14. 4 sा भावत्थिदि. – B दाणि before धी", for दाव . – Sा "लम्बेहि, 2N "लम्बख, Ry "लम्बस्स. 14. 5 B भवते oिr, N before देवाय. - S om. देव. - Z ते for एते 14.6 N एषु for एतेषु. – B एवास्ति before एतेषु, SNR अस्ति before उपाध्या". Nा उपाध्यायस्य. – ऽ देव (2. hd. देवः) श्रोतुमर्हसि . – N "तुमिच्छति 14. 7 1 अहमव', NR अयमव', B अयमहमव", 2 अलमव 0.८०० (Google 14. 9 B सप्रणयं. 14.1०2ाRy देवाय for भवते. 15. a S शासितरेि for रक्षितरेि. 15. 1 R सर्वदा. – Sा खलु after सर्वथा. - Z om. मे. – y om. अथ. 15. 2 2८ कण्वः कुशली. - Sा तत्र भवान्लोकानुग्रहाय क° कु". 15. 3 SZIRy om. खलु. Variants. 15. 5 2८ 15.4 SNा पूर्वमि, Z "कमित्याह; I om. इदं. 26 [-V. 17-3 15. 6 BNRy "समयाद् for "समवायाद्. – y om. मदीयां 16. ० BSIR संयोजयंस्तु ". 16. 1 s प्रतिगृह्यतां. – NR "धर्माचरणाय; 1 "धर्मचारिणी, BZ *णीति 16. 2 R ण अ मे. – BR ति for त्थि. – y on . मे. – Sy कधेढुं. – S om. तेि. 16. 3 N om. आयें, BZN add अवहितो ऽस्मि. – In R this line only in margin. 16.4 Afer । 1 कधेमि, y कथयति गौ० 17. a S इमिणा for इमीअ . - 2. "क्खिदो गु "इमिणा ण तुम्हे वि पुछिदो बन्धू . N इमाए तए ण अ से वि पुछिया. – R इमाए तए वि ण .– I इसीआ(1) अझेहिं वि ण पुछिआ. – B इमीए तुम्हेहिं पुछि आ बन्धूः, 2. hd. corr. इमाए वि ताए ण पुछिदो बन्धूः. – y तुम्हे ण पु'. 17. b 2 एककएण चरिदे अत्थे किं भणदु एकमेकम्हि . - S एकेकमेण. – N किं भण्णतं एकमेकस्मि. – R व्वरिए किं भणिदं. - I एकेकमेण व ' किं भणउ एकमेकस्सं B भण्णइ एकमेकस्सि. – y (cod.) किं भणउ एकमेकस्सि (Chezy corrects भण उण) 17. I BZINRy उण for णु. 17. 3 B हद्धी twice; N हद्धी after हुँ, which y om. – 2N वअणाक्खेवो, s णोवक्खेवी 0a० (Google W. 77.4-] 17.4 1 भवन्त एव. – y सुभगं for सुतरां 17. 5 S लोकवृत्तनिष्णातः. 18. C B ततः, 2. hd. अतः. [2०2 18. I B शाङ्गरव before किं – R om. मया. 18. 2 s समुछिदा; 1 साअदिदा, ते for दे . 18. 3 Sy om. राजन्। – N om. किं. 18. 6 2N सविशे', y विशेषाक्षिप्तो 18. 7 R जादे. – B लज्जसु, N लज्जस्स, Sy om. मा लज्ज. – R दे दाव, I दाव दोणि दे; B ताव for दाव, which 2 om. 18. 8 Sा भत्ता. – BNा तुह मुहं पेक अ तुमं (B only 2. hd. in marg., I om.) अहि.– N अहेिआणइस्सदि, B अहिजाण', SRy अहिआणिस्सदि.– BS2Nाy स्सदि ति. 19. b S पद्ममन्तस्तु, but कुन्द in margin. 19. ० s न सपदि परिभोक्तुं 19. 2 B2NRy इत्थीरअणं 19.3 ऽ किमद्यापि, 1 किमिति. – BZ मौनं for जोषं. 19.4 BS तपस्विनचिन्त ', y तपस्विनः वि". – R om. न खलु. 19. 5 I अभिव्याजसत्वरक्षणां. - Sy अक्षेत्रियं, N अक्षत्रियं; R क्षत्रियं () . om. मन्यमानः I परक्षेत्रीयमाशङ्कमानः. – B "लक्षणां परस्त्रियमाशङ्कमानः प्रति ". 19. 6 N कधं हद्धी (only once), 2ा om. कधं. 19. 7 B2ा om. मे. – IN दरवरोहिणी 20. ० B दुष्टः for दुष्टं. 20. I N सव्वें oिr शारद्वतः. – 1 20. 2 Bा सो ऽत्रभ *. – S एवाह . – BNा तद् दी". – SZRा अत्र for अस्मै. Bा प्रत्ययवचनं. - Sy प्रत्ययप्रतिवचनं . Dated b (Google 20०3] 20.4 1 सुमवारित्वेन, y (cod) सुमरारेि (.e. वि) देण (Cheटy corr. सुमरिदेण) B अह. – NRSZy अत्ता; 1 अवपा (i.e. अप्पा) वेि मए सोहणीओ. – BZs सोअणीओ, B "णीओ ति. – S वदइस्सं, R भोदु किंचिद्वदिस्सं, By वदिस्सं; BN add एवं 2०. 5 B एस. Variants. 2०. 6 y समुदाचारो. – 2८ om. णाम . - B णाम एदं तव . – B असमवदे. – N सदाबुक्ता', ZR सम्भावु". 2०. 7 B जधा for तधा which I om . – y असमअ". – 1 पदाविअ (i.e.'रिअ) for संभाविअ. - Gloss in s on अक्खरेहिं: रुक्खवअणेहिं इति च पाठः. 20. 8 S पथक्खाइढुं, BNRऽ पचाइक्खिढुं(Rरदं), 1 पश्चाइक्षितुं 20. 9 NRS शान्तं only once, I शान्तं रूपं (sic). 21. a S व्यपदेशेनावि० किमीहसे. – BN om. नाम . 21. b S सिन्धुप्रस* तटदुमच (gloss तरुमिति च पाठः). 21. 1 B 1. hd., R om. परम ". – S जइ before एदं, y before परम *. – BR परिग्गह" (om. पर) 21. 2 BZNR अहिण्णाणकेणावि (Z केण वि). – Ny केण वि. – B तुइ, INRZy 21. 3 B अयं before प्रथ ". – 1 सङ्कल्पः. 21. 4 SR "लीअसु '. – N om. अङ्गुली' and मे . 21.6 BSNRy om. जाद. - IR ण हु दे, y णं क्खु दे. – 1y "दारब्भन्तरे. – Ny 21. 8 2y इदं तावत्प्र". – BNy प्रत्युपपन्न ". – I इदं तत् अहो प्र ". 21. 9 S णं अवरं, R ण अवरं. 21.11 Ny "दिअहं, Bा "दिअसे. – SNRZy "मण्डव(Sप)ए. - S om. भाअण. w.21.12-] 23. C B एव for एष 21.12 B तुआ, NR2८y तव for तुह. - Z हत्थसंणि". – R आसी. 21.14 । पुत्तीकिदो, R किदपुक्तओ. – B 1. hd. NRZy मअसावओ. – 1 "सावो 21.15 2Ry om. अअं; R om. दाव, for which s दाणि. - S पढुमं. – I पिअढु त्ति कदुआ अणु अवछ उअएण. – I om. ण; S ण अ से. B ण उअएण ण दे (transl. न पुनस्ते) 21.16 Ry उवणदो, 1 पातुं उअगदो. – B2Ny पञ्चा. 21.17 I om. उदए; परिग्गहिदे – y गहीदे. - 2 पाणओ (transl. पानकः), R पाओो I अत्थन्तरे उअहसिअ अए लभिदं (sic). – y तए भणिदं 21.18 1 सिणीद्धे, y सअणे for सगन्धे. – 2 वीससिदि. - S ति for जदो, which BNा om. – B तुमे. – Nा अरण्ण", Z आरण्णाओो. – N om. ति. 21.19 Ry आभिस्तावदात्म", 2 आभिस्ताभिरकाय्र्यप्रवर्तिनीभिर्म , B"निवर्तिनीमधुरा', I मधुराभि सुनृताभिव्वग्भिराकृष्यते सत्यं वेि', s "निवर्तनीभिर्मधुरानृतवाग्भिरा. 21.21 BNRSZy महाभाअ. - Ry ण अरिहसि, B2N णो अरि. – BZSN "बद्धिदो 21.2 1 अणभिण्णो. – BN कैद्वस्स, SR कैत", 2 केत ". 21.23 1 अयि ताप'. 22. b S वा for याः. – 2ाy परिबो". 22. 1 N अजः B अणञ्ज णो अक्त ". – Z "पुणुसारेण. – 1 om. 22. 2 S एध or एवं oिr एवं.– BRS "कचुअपवेसिणो, 2 "कडुअवेसिणो. -1 छण्ण (om. तण) 22. 3 Cdd. y तव for तुद्द . – BR अणुआरी, SZाy तवाणुकारी . 22.4 Sy "साद्विभ्रमः. – I कोपो न लक्षते 23. a S, I 1. hd. नातिर्यगव 23. b 2y संगछते for संसज्जते Wariants. 23. d I [2004 ontact (Google 2०5] Variants 23. 1 BSNRy अपि च for अथ वा . - B "गम्याकैत', R "गम्य कैत', "गत्य 2८ कैत', y *कृत्य कैत. –1 मां कुव्र्वत्याः वैश्वछाय इवास्याः कोपो ऽयं. - B कोपो 1 परीक्ष्य. [-V.25. I 24. a BNRSI मय्येवमस्मरण(Nणा)* . 24. c S अतिरोहिता". 24. 1 y om. भद्रे. – B "तस्य चरितं. – S प्रजासु तवापीदं, [ 'सु तथापीदं, y स्वपीदं, B 'सु मापीदं. - B 2. hd. in marg., SZNR insert before सुटु y before जा the following dist. तुम्हे जेव पमाणं जाणध धम्मत्थिदिं च लोअस्स। लज्जाविणिजिद्दाओ जाणन्ति ण किं पि महिलाओ ॥ [a) S तुम्मे. – N जाणधि, B 2. hd. जाणिद. - B 2. hd., NR "दिव, y दिम्पि लो". – S सअललोअस्स, 1 सअलो* for च लोअस्स b) Z लत्राणिजि", B "विजि", Sy "विलजिदाओो. – 2R ण जाण ".– Rom. पि. – S महेि' ण किम्पि जा".] 24.2 S सुछु. – BS2NRऽ दाणि, I दाव . -Z "छण्णाणुवाइणी (ransl. "नुरागिणी), R अक्तसच्छण्णाणुआरिणी, [सुछन्दचारिणी, y'आरिणीगणे अहं. – S सम्पत्थिदा, I समुपस्थिता अहं, y समुबत्थिदा, N संवुत्ता अहं . – SNRy om. हि. NRा गौतमी । जाद् (R जादे) इमस्स, B गोतमी जाद् जा. – s om. जा. 24.3 SR पु(R पू)रुवंसपचएण. – ss "मधुणो, 1 "महुरस्स. – BSR हिअअसत्थधारस्स, 2 "पत्थधरस्स. – N हत्थे समुवगदा; 1 हत्थमुपगदासि . 24.4 N शकु° पटा", R शकु' । इति पटा", 2ाy शकु" (om. Zy) पटान्तरेण. 24. 5 N चापल्यं. – R om. the whole ime. 25. 8a 25. b 2 अज्ञानां हृद्'. – N एव 25. 1 N संभूत, R असंभूत, y सकृद् for संधृत . – NRZ "क्षिपुथ, y "क्षिप्यथ B "दोषैरधिक्षिपन्ति भवन्तः, 1 *यादस्मानेवमधिक्षिपन्ति भवन्तः. W. 25.2-] Variants. R पश्य (twice), y om. 25. 2 1 उत्तरोत्तरं for अधरो". 26. d y सन्तु for सन्ति. 26. 1 N ही हा, Ry अहो, C हा हा.–S सत्यवादिनः, 2८ सत्यसल्यवा .– ऽ किम भ्युप". - 3 "गमं. - I om. तावद् . - SIR युष्माभिरेवं, B "भिः एवं. ]] om. एव 26.4 s *पातः किल, om. इति. – 1 राजा । पौरवैर्विनिपात न लभ्यते इत्यश्र . 26. 5 N om. भो राजन्. – 2८y किमत्रोत्तरैः, Sा किमुत्तरोत्तरैः . – 1 अनुष्ठितगु रुसन्देशः । प्रतिनिव . – N गुरुजननि ". 26. 6 2Sy वयं . – B om. वयं. निव० 27. 1 1 *प्रतः । प्रस्थिता वयमिति प्रस्थिता. 27. 2 I om. अहं . - R "लद्धा वि. – B तुम्मे. – 1 परिट्टअध, B परिछअध 27. 3 S गैौतमीमनुगछति (om. इति) 27.4 Sा स्थित्वा before परेि. 27. 5 B पविश्वादेस'.-s पचादेसे पिसुणे भर्तरि वा किं, 1 पश्चादेदारुणे() भार्तरि. BN भत्तरेि, R 1. hd. भत्तारि, y भत्तरे, ZR 2. hd. भत्तारे. 27. 6 B विनिवृत्य. – R किमेवं. – B अवलम्ब्यसे 2. 8 s adds सकरुणं, 1 सकरुणावष्टम्भ 28. b NRy किं पुनरुत्कुलया 28. ० y च for तु. – S वेत्सि यदा सुचिमात्म' (but in marg. शुचि व्रतं), B वेत्सि सतीव्रतमा (corr. from सते). 28. 1 SIZ तत् (om. 2) त्वमिततिष्ठ, B अतस्तिष्ठ. - S यावत्साध', I यावद्यामो 28. 2 I orm . भोस्त'. – S तपस्विन . – Ry भवतीं विप्रलभसे. – 1 पश्यत (twice), 29. b By on 29. 1 y यदि पुनः (on. राजन्). – 1 राजननु() खलु पूर्व [2०6 अन्यसङ्गमाद्विस्मृतो Dated b (Google भवान्न चेत्तदा कथं ते अध' दारत्यागः; R सव्र्ववृत्तं ... "तं यदि भवेत्तदा 29. 3 N om. गुरु. – 2ा "न्तमेवात्र (Z om. अत्र) पृच्छामि गुरुलाघवं 3०. b R 2. hd. अद्य for आहो। 3०. I I “देव क्रियतां. – B देव यदि तावदेवं सन्देहस्तदेवं क्रियते 3०. 2 I भवान्मां for गुरुः. 3०. 3 N om. अत्र; S तत्र". – N तावदस्मद्रुहे तिष्ठतु आा प्रसावात्, y तावदस्मद्रुहे • 3०. 4 BI add उच्यते 3०. 5 B देव त्वं . – 2R "निमित्तकैरा', BN "नैमित्तकैरा". – R "दिष्टः प्रथममेव राजचक", S2 "मेवोभयकुलचक्र ', [ "मेव चक्र . 3०. 6 'यिष्यामीति. – B2NRy om. इतेि. – N "त्रस्त्वलक्ष* भवेत्, S *त्रसलक्ष ". I सत्यन्मुनिदुहितुः पुत्रत्तलक्ष' भवति । उभौ अभिनन्द्य Ry • • • (sic!) - 3०. 7 I प्रापयिष्यतीति. – B तद्विपर्यये. – R "य्र्याये, sy "य्र्यये ऽस्याः, 1 नु अस्याः • । Variants. 3०. 8 S om. यथा. [-V.3०. 17 3०. 9 B आगछ मां . . 3०.11 2NRy पुरोधस्तप, B पुरोहिततपस्विभिगौतमी च सह क्रन्दती प्र'. – Rा सह for च; 2ाRy om. रुदती, which in N before सह. – I निष्क्रान्ताः । राजा शकुन्तलागमनमेव चिन्तयति (om. शाप').– 2 व्यपकृत for व्यवहित 3०.15 I संवृत्तं . 3०.16 1 कथमिव, y किमेव. – BNZ om. this line. 3०.17 Sy देव परा". – B 1. hd, R on . कण्वशिष्येषु Dated b (Google W.31.b 1 –] 32. 2 2८y om. शकु' नाम. Variants. 31.b 2ा किं च, Ry ततः किं, B ततः. 31. d B आक्षिप्याशु, s आक्षिप्यैव, 1 आक्षिप्याङ्के 31. 2 2 गुरोः. – 1 भगवन् प्रणामत एव अस्मा". – BSNI "दिष्ट एव. –1 मृषा वितर्के". 31. 3 B तद्विश्राम्यतां 31.4 1 राजन्विजयख. 31. 5 y om. वेत्रवति, which SR before शय '.-BIएवामि.-Nा तत् before शय". 31. 6 53 orm. एदु. 32. b S om. तु . – B2Nा मे हृद्यं [2०8 ०. 1 2 "बद्धं, y *बन्धनं, N "भङ्ग. ०. 2 3 अले oिr हण्डे. – 2८ कुम्भिल, ओरे before कधेहि, which I om. – SNI एसे, 2 से; B एशे before लाअ*. ०. 3 2८ "भासुलुक्षिण्ण', [ "भासुलोक्षिण्ण". – S एसे महामणिमण्डलुकिण्ण* . BNऽ2ाy "क्खले, R "क्षणे. – s . लाअकीए. – R राअ. - INRy orm

• की अह'. – B की अए अलीए. –2SNाy समासादिदे

०. 4 BNy पसी', s पसीदन्तु twice Z पसीद्ध; R पुशीद्ध twice. -y मे भाव". 2८ भाअ. - BZSNाy "मिस्सा. – Ny हग्गे. –y कालके. – B2SNI ण before ई(NIइ)दिसस्स. ०. 5 B अकज्जश्शा (but del. इशा), y "जश्श, 2SNा 'जस्स. – R om. अक. y कालको ०. 6 SZ सोहणे, 1 सोहणो, B शोहणवम्ह. – Bs om. शि, for which 2NR सि. 2८ लण्णा, By रण्णा. – B दिण्णे दे. - S परेि", NZy पडिग्गहे, 1 पडिग्गहो [Digitized by (Google 209] Variants. ०. 8 B सुणाध, SN सुणुध, 2 सुणादु. – Ny हग्गे, B णं हगे. – SZNा सकावदार (Nाल)वासी. – N धीवलो ०. 9 B अले पडचले . – 2 'चल, N पड', [ पट", R पाट". – B2 om. तुमं BINRsy अम्हेहिं, 2 तुम्हेहिं. y जादिं. – B वसदिच, S *दिं जादिं च. - Cdd. SNRZा पुछिदे, y पुच्छिदे. – B पुछिदं सि तुमं. [-WI. 1.3

• 7

0 ०.1० B श्यालः (so always in this scene for नागरकः) । सूचअ. - Ry शअ. I कधेहिदु. – y om. कमेण. - B पलिवधेध . ०.r cdd. y जं.– R ठाउते, y लाअउत्ते, B ईशले. - Nा ले धीवलआ ल', y om. the second लवेहेि ०.12 B कुम्भीलकः ।–S भो से. -NIZ से, y शो, B०m. – Nाy हग्गे. – BINSZy जाल. -2NS "बडिस', B "वलिशादिहिं, [ आलबलिस ", y "पहुदिहिं, BZ मछ', Rा मच्छ', N मच', y मश". - I कुलुम्भ; B कुम्वसुलभणं, corr. 2. hd. कुडन्वसु. -2 करेमि °भरणं ०.14 Ry विशुद्धो. – B आजीओ. ०.15 B कुम्भी। – Cdd. ऽ भट्टके, R हट्टके. – B भणेध, y भणध, I om. 1. a B शहजे, 2Sy सहजे. – BINSZy जे. – B विणिन्द्ए ण तु B धम्म corr. कम्म. – SZा कस्स वि वज्ज', R कश्य विज्बणीयके. – (Cdd. -sNट से. 1. b 2NRy पसु(Rऽशु)मालिकले वि दा '. – Bs "मालि. – INRZy दालुणे SRy "मिदुके. – 2८ om. वेि. – N सोत्थिए, B शोतिए, 1 सोत्थिओो [. 2 B ता for अध. – Bs "दिअसे, NZ "सं. – BZा "मछके, N "मश्चके, R "मश्यके, y "मशके. –2 खण्डसे, SIN "सो. 1. 3 SZNा तस्स. – B "ब्भन्तलगदं इमं (del. 2. hd.) उण (del. 2. hd.) महालअण ', s "तले दाव एसे "भास्सले अङ्गुलीअए. BZNा "भासुलं. – Cdd.y पेक्खामि Dated b (Google [. 4 B इह . – BNZy 'अत्थं, Sा 'अणत्थं, R "अण्यं. – BSIN om. णं. – R दंशअन्तो; Z दंसअन्ते', SIN "न्त; y दंसाअ. - B गहेिदो. – 2 भाअ B2SIN "मिस्सेहिं. – y एत्तिकेण 1. 5 BS2Nा एदस्स. – I आगमो. – B शम्पदं, R इध, Nा एत्थ for अधुणा 2 मारेध, Nा अणुमालेध. - IR2८ om. वा after मालेध. --SN() कुडेध, 2Ry कुटेध, B पिडेध. – N om. the final वा. 1. 6 SNy जालुआ, [ om. – NI "दलसंत्थिद्(दौ), s *दरगदो; B मछब्भन्तरगाव, y मइशोदलब्भन्तरगदो, R मशझोदरगदो. – B ण for णत्थि, which I om. 1. 7 B तधा एदस्स, ऽ तधा अ से, y जधा अअं शे. – Ry विश", B आमिस". BRINy add वा(Ry रा) अदि, S वाहदि. – B अङ्गुलीअकआगमो दाव वि' . – R om. . दाणिं– S एसो, Ry एदइश, 2 om. –2 विसुमरिद्व्वो 1. 8 1 om. ता. – Sy लाअउलं, B लाउलं. – S गछम्म. [21० 1. 9 IN आगछ, B,R 2. hd. आअछ, 2,R 1. hd. om. – SZINy गण्डि'; B "छेद्आ (2.hd. अ), 2 "छेदिआ, y "छे अआ, R "श्छेद्आ.-BNIy आग(Bअ)छ, 2८ गछ. 1.1० BS इह . – BRy गोउर(y ल)दुआले. – 2N "पालेध, B वलिवालेध 1.12 2 विसदु (sic), BS पविसदु, N "सह . – BR लाउले, y छाअउते. – 2SNा सामि', cdd. y "दत्थं. 1.13 [ भोदु तधा. 1.14 BR2८ जाणुअ, SINy जालुआ . – Ry लाअउत्ते 1.15 SINy जालुकः – Bl om. णं. - BSZIN अवसलोव(B प)सप्प . – B on . 1.16 B जाणुक, R2y जाणुअ, [ जालुआ, N जालुअ, S वअस्स, y om. - 2y फुलन्ति, NI फुलदि, B फुरन्तिमे– NR "हत्थो, SZy "हत्था. . – y om. . 1.17 INRSZy गण्डि', BINRSZ "छेद्अं, y *छेअअं. - S वावादइढुं, B घादिदं [Digitized by 1.18 1.19 1.2० 1.21 1.22 1.23 1.24 1.25 1.26 2] [] Wariants. IN ण अलि'. – 1 अकाल', y अआलण". –Z भोढुं, R होढुं R सूचय एशे. – BSNZ एसे, 1 एदो. – Cdd. y अम्हाणं. – BSN ईसले, 2 ईसिले. – B गेहिअ, R गेहअ, ऽ गेण्णुअ. - BS "सासणं, N "सासणे Ry शाशणे; Z गहिदला असासणे. – R adds आगश्चदि [-WI. 1.3० INRSZ om. ता. – B ता सम्पदं. – BNR सउलाणं, 1 सउलाणं, S सउणाणं, Z सअणानं (ic); Z om. मुहं (ransl. स्वगणान्). - 2N पेक्खसि, sपेक्ख, I पेक्खि, R पेक्खदि, By पेक्खदु. – 1 om. वा. – N "सिआलीबली, I "सिआल', y शिआलीणं; B गिद्धीसिलीणं, 2 गिद्धवहुली, S गिधूधबली 2N भविस्ससि, S हुवि'; 1 हविस्सदि, R हुवि'; By भोदु. IN om. एदं, for which S एणं, y एशं B पुरुषः । – NRy हृदो, Bा हृद; cdd. y हि . S मुबध रे मुभवध. – By ले for रे, which R on – R एदं, B एणं जा ', B "जीवं. – Ry शे for से, which BIN on . – R om. केिल. - B I hd. om. from. अली' 1. 24 to भट्टिणा 1.3० incl., adds 2. hd. margin. - Ry

• लीअश, B 2. hd. "लीअश

By *शामिणा. – BNRy जाव for जेव, which I on . – s om. मे, for which 2N से, Ry शे. – N कधिदो Cdd. y जधा . – y लाअउत्ते. – B 2. hd. INSZy जम ". – SZNा "वसर्देि 1.27 2SNा एसे 1.2829 Cdd. y भट्टके. –2 केवलके, 1 केललके, R किदे. – SNRy सम्पदं, B 2 hd. शंपदं before मम. – 1 जीविदं, B 2. hd. NRSZy जीविदे. – B 2. hd. SN om. इति पा' प". 1.3० In B 2. hd. torn off from रकः to भट्टिणा. – SNI om. उत्थेहि once. ZNा एसो हेि, y एशे हेि. – R "लीअमुल'; B "ली अदंसणे समुलसिदेण Dotect) (Google 1.31 1.32 1.33 1.34 1.35 WI. 1.31- ] Wariants. [212 N "लीअअंसणसमु', [ "लीअअदंसणसमु'. – B पालिोसिको; S पारितोसिके N "तोसिओ, R "तोषिओ, y "तोशिओ 1 *किदे, B "कदो. – By ददाति for प्रयच्छति. BZy अणुगहिंदे, NS "गिहिदे, 1 "ग्गहिद. – Cdd. y हि. 2R एदे, BS एसे, Nा एसो. -Z लण्णा, y रञ्जा. – B om. तधा (adds 2. hd.) and णाम. – ISN तं णाम, R णं for तधा णाम. – SN अणुग्गिहिदे, Zy "गहिदे; I adds जेव. – B जा, ISZ जं, R जं, y जो, N om. – B2SNा सूलादो. – B आलिआ, 2S ओआलिअ By हत्थिक्खन्धे, SZ "कन्धं, Nा "कन्धं, R "स्कन्धं.– BZNा समा", s "रोहिदे I लाअउत्त, y *ते. – B पालितोसिए, s "तोसिके, [ "दोसिअं, NZ "दोसिए R "तोशिए, y "दोएण. – B महालिअलअलेण, S "रिहृदंसणेण, R "लिहणदेण 1.36 BSNRZ सामिणो. 1 *णा . - B भविद्व्वं. – Cdd. y om. ति. 1.37,38 S om. णं, एदस्मिं for तस्सिं. - B महाराअस्स after भट्टिणो. – B महा लअण, S2८ महारिहरअणं(Sण); NR महालिहलदण, y "हरदण, I "हणद्णेण ति. -NI णत्थि, sणति for ण.--S परिओसो, R "दोषो; 1 पालिदोसो; B अणन्तव विदोसो().- 1 एत्थ किं उण, N किं उण, Ry एति किं उण. – BS add. तकमि 1.39 [ उण for णाम, which BS2NIR om. 1.4० 13 om. तक्षेमि. - 1 दाव before तस्स – R तश्श दंशणेण. – Nा हिअअत्थिदो Ry हिअअइछिदो; B हिअअवट्टी (on. जणो). – 2 भट्टिणो. 1.41,42 Bom. तं.– Ry गेण्हिअ for पेक्खिआ, which BS2 om. – B पजूसुहमणा I आसी. – y adds स्वामी 1.43 BSZNा तोसिदे, R तोशिते, y दोशिदे. – Cdd. y भट्टा. – 1y लाअउत्तेण 1.44,45 1 किं भणासि. – B भणेमि. – BS2Nा इमस्स . – 2R मछली", N मचली' Bा मछाली', y मछाणं; BSZN 'सतुणो, 1 *सतुणे Dotect) (Google 1.46 1.47 1.48 1.49 [-WI. 1.59 1 ले before भ *. – NR2ाy भट्टका, S भट्टिका, B om. – Cdd. y तुम्हाणं I om. पि. – B इदो तुम्हाणम्पि अद्धं दाणि . – SNZ सुला', [ सुरा', R शूला'; B 2. hd. मुला(. hd. रअण?)सुण्णं. - y adds कधं कुप्पेसि For जानुकः ऽ नागरकः (corr. from. जालुकः), B उभौ. - B धीवले BSRNाy सम्पदं, after which B उण पिअ* मम. - S से for मे, I om. BS2N "वअस्सके संबुक्ते सि. – Rा संवुत्तो. – y का अम्बली". 12 "सद्धिके, s "सघिके, Ry "खजिके, B "सोत्थिके, N om. – ऽ पढुमं Cdd. ऽ अम्हाणं. - SZR सोहिवे, N सोहिश्च, 1 सौहिश्चदे. – B पढुमसोहिद अम्हाणं इ. – ऽ इखीअदि, BZNR इछीआदि, y इशीअदि. - ZR om. ता; S ता एहि. –2ा सुण्डिआ', S 2. hd, By शुण्डिआ'; R 'शालं, 1 *णअं, y

• आलं. – Cdd. ऽ जेव

1.51 Zy om. प्रवेशकः. 1.53 I संवत्तिदं for णिव्व".-B "णिव्वुत्तणीअं कम्मै), s *णीअकम्म.- कम्हं (transl. R "तीत्थमज्जणकम्म, y *तित्थमज्जणं; B "सनिज, 2 "सणिज्जं 1.54 B (on. ता) जाव साधुजणस्स अभिसेअआलो ताव इमस्स रा' सम्पदं संवुत्तन्तं प*; y ता जाव से सा’ अहिसे अकालो भवे इमस्स . – R संबन्धे, N "बद्धे . 1.55,562y om. मे. - S मे सरी ". – INRy तए. – BZNR om. किं णु क्ख, y on णु. – B उवत्थिअचूऊसरे (transl. उपत्थितचूतशरो दिवसे), I उवत्थिदुछवक्खणे RSZ "छणे. – y दिवसे. – B णिरुसवा', SN णिरुत्सवा', R णिरुत्सआ Zy om. विअ 1.57 Bs अध वा before अत्थि. – 1 विहावो. – 2NR पणिहाणेण 1.58 B सहीए एस आअरो माणिद्व्वो. – इमिणंजेव 2८SR . - I om. , for which B2SNRy जाव. – BZR "वाडिआणं 1.59 Nा पासवन्तिणी . – BZSRy तिरक(B झा)रिणीए विजाए . – B उवालहिस्सं Dotect) (Google WI. 1.62-] variants. [214 1.62 After प्रथमा 1 inserts कथं उवत्थिदो महूसवो, R 2. hd. marg. कधं उवट्टिदो 2. a B आतम्व'(cor from. आअम्व'), S आाअम्म', Ry आतम्म', 2NI "हरिद'. Ny उस्ससिअं, 1 उछसिअं. 2. b 1 क्खणं मङ्गलं; R om. छण, 2. hd. in marg. क्खणमङ्गलअ; y "मङ्गलं (cd. "मङ्गलं). 2. I BS सहि before, I after पर . – B एआइणी, NR एकाकिणी . 2. 2 y महुअरिए. – B2Nा चूअ'. – B2८ om. खु. 2. 3 Sा होदि, BR भोदु 2. 4 B om. the whole ime and प्र' । म" of 1. 5. 2. 5 1 सहेि महु. – INR तवावि. 2 तवापि. S तधा वि. - B तव उण कालो एस y om. दाणिं. –2 एसो 2. 6 B ता before सहि, which 2८ om . - y अवलम्बस्स, 2SNRI "म्बख. – अग्गपादे, S "पद्परेि . – B जाव पाद्गट्टिआ भविअ 2. 7 BR चूअप्पसवेण, y चूअप ". – कामदे अस्स. – N वाहणं, S उवासणं, BN Ry आराहणं, 1 सोत्थिवाअणि अं 2. 8 B हला before जइ; मम वि. – N वाहण', R आराहण", S उवासण'; B अाअणस्स फलं; y अर्द्ध उबणद्फलं भविस्सदि ति.–1 om. ता to एवं 1.9 (incl.). 2. 9 N सहर्ष सहेि, which 2 om. – B अभणि अम्पि. – Sy एदं . before SNRy सम्पदि. – B om. 2.1० B om. एद . – After सरीरं B द्विधाविभक्तं पआवइणा, R द्विधाभिण्णं पआवइणा – B "वलम्बि तकरेण ना ". – चूत. – R कृत्वा oिr गृहीत्वा. – som. 2८ om. ना चू यू 2.11 BRZy अम्हहे. – y om. वि; "भङ्गो सु'; वादि, S वाहदि, om. एस. – 2 Ny राअदि(for वाअदि). Dotect) (Google 21 5] Variants. [-WI.4.8 2.12 R कपोले हस्तं, I इति कपोतहस्ता. – 2ाR गृहीत्वा for कृत्वा. – Ny "द्धजस्स. 3. a 2८ om. मे, for which R मए . – BRy गहिद', Nा "ग्गहिद'; ऽ गहिदाआरस्स 3. b B सत्थविजुइ, 2 सञ्जकिद', R सचाकद्', y सवकिद्', [ संख्योहिअ', s सभाइअयुवअल". – NR "लक्खे, 1 लक्ख. – B पश्चभ(2. hd. ब्भ)वि , RSZ पथब्भइओ, N "ब्भधिओ, [ "ब्भअहिओ. –ZSNR होढुं, By भोढुं 3.2 1 अनर्थज्ञे 3. 3 S om. पि. – BR वसन्तोत्सवे. – BS "त्सवे त्वमप्रतश्धूत '. – SINR 1. hd. 3. 4 ] orm . भीते. – R अणहिगद्’, 1 अग्गहेिद'; BIRZy *दृत्था, N "दत्थे. B क्खु for अम्हे 3. 5 B हू, S हुँ for हुम्, which I om. – B भवतीभ्यां यद्देवशासनं वासन्तै*; B

• तीभ्यां यत्तावद्

3. 6 2 देवशासनं oिr देवस्य शा", which B here om. – y "यिभिः, om. च. 4. c SINRy कण्ठे पि, B कण्ठे च. - Z स्तगितं – BSNा गते च शिशिरे. 4. I Cdd. y महा" for मह'. – S राएसी before एसो, which y on . 4. 2 y अहं for अज्ज. – BN दिअसाई, R "साणि . – N बुङ्कएण, I बुट्टएण for रट्टिएण. – Cdd. भक्तुणो. – N पाअ 4. 3 R पेसिवा; y om. अम्हार्ण, for which N ] अझे . – 1 एध. – R "कम्म, I "कम्, S चित्तपतिकम्मं. - S अप्पइढुं, Zy अप्पेढुं. – 1 om. अदो, for which y ता आगन्तुकाए. - N om. I असुद्', S सुदपुरुवो 4. 4 2८ om. अम्हेहिं, N om. एसो; BIR ए' अ' बु', S ए' बु' अ '. 4. 5 2८ om. तेन हेि. – 1 न before प्रवर्तितव्यम्, for which B पविवर्तितव्यं , S प्रवर्तनीयं 4. 6 y उभे । सकौतूहलं । जइ.– Bs वसन्दूसवो 4. 8 S मिश्र' । स्वगतम्। . – NRy उस्सव', I उछव' हि, B णं उस्सव '. – y राजाणो . - 2८ . ता, y om. एत्थ. orm [Digitized by Google 6. b 6. c 4.1० SI om. स्वगतम्, R om. न. 4.11 B खस्ति भव" कर्णपथं शकु’, 1y आस्ते भ’, 1 *गतं देवस्य शकु". 4.12 2८ रट्टिअमिस्समुहादो, I भट्टिमुद्दादो . – S सव्वं before अरीअ'. 4.13 B अल्पं. – S कथनीयं. - R यदैवं अङ्ग 4.14 15 N "पूव्र्वेयं. – BR मया र(Rब )हसि.–Som. शकु', after which I मुनिदुहिता B मोहोत्पत्या". -s "पमनुपगतो, B "पमुपागता . -2ा add तथा हेि. 5. a NI पुरा यथा. 5. b 2८ निवर्तनैर्. – y विगणयत्यु. 5. C Ry वाचमुदिताम". 5. d SRy तदा भवति च . – [ 'विलक्ष्यश्चिरं, Z 'विणरुचिरं. 5.2,1० s "स्मात्प्रत्याख्यातो महोत्सवः, 1 "ख्यातो देवेन . 5. 3 I भअवं. 5. 5 ऽ दत्वा पुरो विलोक्य. – NI om. अये. – I इतस्तत एवाभि *. – ऽ गछतं युवां स्वकम्मर्मानुष्ठानाय. - B तद्वछतां भवत्यौ, y गच्छतं भवत्यौ खकाय्र्यमनु . 5. 6 2. उभे । तथेति निष्क्रान्ते 5. 7 ss om. सदृश; SNR "वेशो; By "तापसद्यसो. – y विदूषकञ्च, 5. 8 IN अवलोक्य. – S रम', R रामणीयमाकृ". y ऽपि देवः प्रिय ". 5. 9 6. a [ "कोष्ठश्लथं 6. [ 6. 2 W[.4. I०-] 6. 3 7. 8a ariants. [216 BS "प्रतान्तनयनस्. 2Ny त्थाणे N कारणे, B *णेण, 1 *णेन.–2 , om. सड". – BN किलिम्म,ि Sy किलिस्सदि R सध्यानं oिr ध्यानमन्दं. BSNRZy शार. – R परिवो". [Digitized by (Google 217] 7.15 B 8. b BR युक्तमिदं 8. c S प्रहनिष्यता 8. 1 S, R 1. hd. om. अपि च. 7. b R "हृद्यं प्रतिविबुद्धं; Nा प्रबुद्धं; S प्रबुद्ध मे. 7. 2 R अपवार्य for स्वगतम्, which y om. - R हूं भूओ, s हुँ भुअगेण (ransl. भुजगेन) विअ विलधिदो (8ic) – Nा एस. – 1 "लदोवेण• - B om. ण. 7.3 N चिइत्सि", 1 चिइतिछ. – BR हुविस्सदि, y हवि'; cdd. y om. ति . 7. 4 y उपमृत्य. – ऽ देवः for महा". 7. 5 S विनोदस्थानोपस्थितो. – R मनोरवस्थाना 7. 6 3 "मात्यमण्डलं. - R om. अद्य. B om. विर. - Z "प्रबोधादसं. 7. 7 N अस्माभिरनुष्ठातं(for तुं)राजकाय्यै । अतो यत् . – 1 अध्यासितं(for "तुं)अनु ष्ठातुं च । राजाकाय्यै अतो बलप्रवेक्षितं. – S पैौरकार्यमार्येण 7. 8 B "मारोप्यतामिति 7.1० SZाy पठर्वतायन 7.12 Z कदं. – IN भवदा सम्पदि णि". – y "बिछेअ". 7.14 R om. वयस्य. - By रन्ध्रोपपातिनो. – BZSRy om. इति and put यदुच्यते before रन्ध्रो ". Variants. 8 [-WI.9.4 9. a ! उपहृत 9. d SINy "मासमुखं. 9. I BR om. दाव . – 1y "कद्वेण, B "मुद्वेण 9. 2 . इति . . . इच्छति, BN om. दण्ड . – BZy 'मुद्दम्य. – For पातयितुम्, Som B ताडयितुम्, N उत्ताडयितुम्, [ उत्ताभयितुम्, 9. 3 1 तिष्ठ भवतु. – B दृष्टं भवतो ब्र ' 9. 4 S किंचित्किश्चिदनु'; R "कारिणीषु सुलभासु लतासु. – S विनोदयिष्यामि Dated b (Google Variants. 9. 5 B भअवदा, y भबद्दा णं. - B "परिआरेिआ 9. 6 Sy "लदाहरए. – 2८ अवणइस्सं, B अधिवाहइस्सं. – R "फलदाए सहृत्थलेि. 9. 7 y om. सरडन्तलाए . - B पदिकिदं, 1 पदिक.ि – S आणअ ति, Zy आणेअ ति . 9. 8 Cdd. om. एव . – BSZR "प्रश्वासनं, Nा हृद्याश्वासनं. – BR तत्तावादेशय 9. 9 BI om. इदो once. – B एदु एदु. – N भअवं. 9.1० 2८R एसो. – S on . मणि". – N "शिलावट्ट. – BNRZ माधवी". – R ०m. विवि' णीसङ्', S विविक्तभायाए डबआरमणीअदाए णी". 9.11 y णीसद्दमारुदेण. [ णिसग्गसाआएण (transl. स्वागतेन), N अलिसदसालदेण. - I om. विअ. - R पडिपछदि 9.13 y लदासण्णिहिदा दाव पे', BI “रिदा भविअ पे". – Sy "सहीए प'ि, [ पदिकि द,ि B "किर्दू 9.14 B om. बहुमदं 9.15 B सखे before शकु ”. – Nा सव्वमिदं, om. स्मरामि 9.16 B om. दर्शन. - Sy यत्कवि ". – R "समीपे गत 9.17 S प्रथममपि न त्वया संकथासु तत्र भवत्या :; R भवत्याः संकथासु. – BSNR] om. मया. – SNR नामापि ; y नामादि 9.18 SNRy विस्मृतस्, SNR त्वमसि 9.19 ! तदो. – SNR om. सहाआ. – R ण सुहेिआ वि', y ण before सहेि। . B om. lines 19. 20. 9.21 B om. भो. - R ण भो. – Nा कहिआ, y गहिअ 9-22 B अवसाणे जेव (prec. 1), भणिदं for कधिदं. – S वअस्स परेि'. before तए N *विकप्पो, ZRy विअपिदो. – B एस. – ऽ भूदो त्थि ति मए विमन्द. 9.23 B तह for तधा, अह for अध . - N तत्थ for एत्थ. 9.25 N om. क्षणं. – 2 om. सखे. – 1 परत्रायस्व twice. 9.26 B om. भो वयस्य. – B किण्णेदं, y किं एदं . – 2 अणुवण्णं. – Cdd. तव [218 [Digitized by (Google 9.27 9.28 1०. a 1०. b 219] for तुह, which y om. – B भवणं before कदा. – N विअ for वि, which ]] orm. y सप्पुरुसा, R सप्फुरिसा B सोअपरिगदा, 1 सोआवरुद्धा, ऽ सोअवत्तब्धा (transl. शोकावष्टब्धा) y सोअ चित्ता. – SNRZy add. ति after होन्ति. – Z on . वि. – Cdd. y गिरिओो . B इतः प्रत्याख्यानात्. S गुरुसुता Variants. B सखे for वयस्य, which I on . – B तव for ते. – Z तामहमव", I तामप लोक्य नुसृत्य ब". – B अस्वस्थो for अशरणो. – 1 स्मि संवृत्त . 0 [-WI. I 1. c 1०. c I om. टिं. – S प्रसव, [y प्रकर for प्रसव. 1०. I R अहो, 2ा अह्महे, y अम्हहे. – B ईदिसी कज्जस्स पव(= )वसदा इमस्स जणस्स सन्दावेणाधिअद्वं(रं) वमेमि(= रमेमि), y ईदिसी पबरसदा(or परव') इमस्स जणस्स मं बि सन्दाबेदि. – R मं before सं". 1०. 2, 3 2NR om. भो. - ZSNR दे for मे. – 2 om. वि, for which NR उण . B विदू । एत्थ तकेमि केणावि तत्थभोदि आभासचारिणा. – R णीदे 10. 4 |y om. ताम्. – N परिमाष्ट्र, 1 "मृष्टि. – R किं च मेनका 1०. 5, 6 1 ते सख्या ज*. – BNा जन्मभूमि(Nा मिः) प्रतिष्ठिते . – S तत्सखी ". – B तत्सखीवचनाछतवानस्मि. – Rा अतस्तत्सह". – N *रीभिः सा वा नी'; B वा सा नीतेति , om. मे. – R हृद्यमाशङ्कते मे, 2NIy छ - मे आशङ्कते । 1०. 7 R om. ण, N om. उण. – N adds से afer *णीओ, B before पडिबोधो 1०. 8 BZR om. भो. – R समस्ससिदु. – S "गमो कालेण. BRN कालेणाबि, I काले वि before तत्थ 1०.11 1 om. भो. – R हु for हेि, om. वा. - B मादपिदवा(i.e. रा)भत्सुणो विरहिदं दु' पे' पारेन्ति. – 1 om. चिरं. – S दु' चि '. - I द्टुं for पेक्खिढुं 11. b 2 नु पुण्यैः फलमेव तावत्. 11. ० I असन्निवृत्तौ. – B सासन्निवृत्यै सुदती ममैव Dotect) (Google 11. d B प्रपातः. 11. 1 S व अस्स after, B for भो. णं – y om. . 11. 2 N चिन्त ". – [ "गमो. – BS om. ति. 11. 3 B"कमवलोक्य, ss "कं विलोक्य.-Rदुळेभ for असुलभ. - BNR "स्थानभ्रंश ". before 12. a Ry "लीय. – Rा ममैव, B मम नैव 12. I y om. जइ. – B "हत्थं गर्द. - S तदो. – B सब्वं. 12. 2 y वत्तसि . – B अण्णसुंद्दाइ अणुहवामि . 12. 3 B om. उण . – y उबाएण, B उआएण . – N om. भबद्दा, which in I after भोदीए. – B "भोदीहत्थगदा पाविदा 12. 4 I om. हत्थ . – R संगदं. 12. 5 BSNRy ममावि को ". – S आआरिदो, IRB बाबारि(RB )िदो, y वाआरिदो 12. 6 B श्रूयतां तदा स्वनगरप्रस्थितं . – y खनगरगमनाय. 12. 7 cd.y सवास्पम्इदम्. - IN “रेण पुनरार्यपुत्रो ऽस्माकं. - B "पुत्रः . - By om. प्रतिवात्ती दास्यतीति 12. 9 NRI om. नाम. – 1 तस्यामल्यां. - B मयाभिहिता 13. b B गनय() गछति यावदन्तं. 13. ० ऽ निवेश for निदेश 13. d B "पमिहेष्यसीति 13. 2 BNा अवधी. –1 सहीए, N सडन्तलाए before विहिणा. – N सम्पादिदो 13. 3 ऽ2ाy भो अध . – S कधं विअ, y कधम्पि एवं रो ". – 1 लोहिमदछस्स() उद्लब्भन्तले बडि'; B "मछस्स वलिसं विअ मुहं पविठ्ठ एवं आसि; SZRy मुहप(R प्पि)वि. 13.4 B वयस्य शचीतीथै; BS वन्दमानायाः सख्यास्ते गङ्गा (only B) श्रोतसि परि ’. - R तस्याः for तव सस्याः. 220 [Digitized by (Google 221] 13. 5 B हूँ, Sy एदं before जुञ्जदि 13. 6 N एवं, 1 जइ एवं before अदो, for which B वमणीओ(i.e. रम"). – SZR धम्मभीरुणो. – BS इमस्स before राए ". 13. 7 B om. परिणए. – S संदेहो जादो. – B om. अध वा to त्ति (13.1 1). – y अह्. – 1 किं for ण which 2NR om. 13. 8 R कधं पि, I कधं वेि, y कधाम्पि. 13. 9 2ा om. इदं [-V1. 15ः । 13.1० R भो वअस्स अहं . - Rा उआल. 13.11 2Ny उजुअस्स, R अजुअस्य. - R om. सि. – y सि ति तुमं. 13.12 S "नाटकेन 1 आकर्णित", N अणाकर्णेितकेन (sic) . – BR before राजा. - अनादृत्य, y सोपलम्भमिव 14. b 2ा विहायाशु, N बिहायान्त ("न्तर्नि*?). – 2ा om. अथ वा. 14. 1 B समं, y अअं, N सचं. – N पडिपण्णं. – B पलिवण्णं जं अम्हे व ". – 2 अहि, R 2. hd. अक्षि for म्हि 14. 2 SIN om. भो. – y तए अहः; B अहं सव्वधा बु ' मा '. – y वुत्तक्खाए. 14. 3 y प्रिये स्वकारणमनादृत्यानुशय', S "परित्यागातिशय' (a gloss अनुशय इति च पाठः), [ "त्यागानुदग्ध". 14. 4 S कल्प्यताम्. - NI om. जनः. 14. 5 BZIR om. चित्र ". – B लिपिकरी for चेटी 14. 7 NI om. विलोक्य. – BR रूपमस्याले. – 1 om. तथा हेि. 15. b 2. दन्तान्तःप्रविकीर्ण", y दन्तालीप्रविकीर्ण". – BR "ज्योत्साविलिप्ताधरं, y साधर. 15. ० s कर्कन्धूकुलपा. – BSNाy "पाटलैौ( लो)ष्ठ'. 15. d Nा विभ्रमलय', R "लव', 2y "लषत्प्रो'. 15. I After विलोक्य BR साधु वअस्स साधु महुरो दंसिदो(R तो)भावाणुप्पवेसो 15. 2 15. 3 15.4 15. 5 WI. 15.2–] 16. 2 S2Nाy om. ति. खलदि; y साहु वअस्स साहु भो जं तए महुरो भट्टिणा दंसिदो । भावमहुरा खलदि. – S ही ही before भो which I on – S "मधुरा. – N खेलदि 1 णिण्णोणद्', 2 णिम्मोण्णद', B 'णिम्मण्णद', Ny णिहुद' – BR on किं to जणेदि. - Z सत्ताणुववेस 2 जणदि, 1y जणअदि, N जाण आदि B वण्णरेहा" for वक्ति आ *. – S "लेहा' for "रेहा". – NI om. मे. ( Variants 16. a N दृश्यते for क्रियते 16. b y लेखया. – BI रेखायां. – B किंचिदक्तिं. - After dist. 16 2Nाy add: तथाहि । तस्यास्तुङ्गमिव स्तनद्वयमिदं निन्नेव नाभिः स्थिता दृश्यन्ते विषमोन्नताश्च वलयो भित्तौ समायामपि । अङ्गे च प्रतिभाति मार्दवमिदं निग्धः स्वभावश्विरं प्रेन्ना()मन्मुखचन्द्रमीक्षत इव स्मेरेव वक्तीव च ।। [a N अस्यास् for तस्यास् 1 नित्रैव; c1 माग्र्मरामिदं, Nा प्रभाव'; d 1 "मीक्ष्यत , स्मैरैव, y वक्तीति]. 16. Z सदिसं. – NRSy पश्चा '; Z "गुणो Zy om. निःश्वस्य, for which NI वयस्य. 17. a N "यामपग". – After dist. 17 BRI add: मिश्रकेशी । स (B अहं) जेब पडिवण्णो (B पलि', 1 *बन्धो) जं अझे (B अम्ह) बतुकामा 17. I B तिण्णिए एत्थ तत्थभोदीए दी', R भो वअस्स तिण्णओ एत्थ भोदीओ दी'; I तिसिणआ. – Nा आकिदिओो, ऽ भिण्णिआइदिओ (i. ८. भिन्नाकृतयो)• - BR om. जेव 17.2 R अध for ता. – RS कद्मा एत्थ तत्थ*, B कथमा एत्थ भोद्दी 17. 3, 4 1 एसो. - B om. तवस्सी. – S एस सहीरूअस्स मोहचवक्खु तपस्सी इअं क्छु . 222 [Digitized by (Google 223] ariants . [-WI. 18.5,6 ण; B सहीरूहस्स। मूढदिट्टी णं इअं क्खु मे गदा पश्चक्खदां सही; R सहीरूअस्स मूढदिट्टी । णं इअं क्खु से गदा पचक्खदो सही. - NSy मोहचक्खु, [ 'बक्खुर् Z om. – NI add अअं, and ता before ण 17. 5 BR मन्यसे oिr तर्कयसि 17. 6 N चिरं नि', ऽचि विलोक्य. – 1y अहिसे अ"; BRom. अव" to संसिदा (incl.). 17.7 1 संत्थिदा. – B सिडिलिअकेशवन्धूव्वमन्तवणकुसुमेण वद्धसे अ', R सिढिलिअके शबन्धणिवडन्तवडलकुसुमेण. – S “बन्धुव्वसत्त' (. e. बन्धोद्वसत्); y "बन्ध ब्भमन्त' (i.e. बन्धभ्राम्यत्) केसहत्थेण बद्ध . – SRy "से अ* for "सेद् 17. 8 BNR om. *णमिद् to विअ and read: विसेस( ष)दो दंसणोआ एदस्स (NI एदस्मिं) सिणिद्धोदर(N द्धदर, B द्धदव, R द्वव)पलबस्स बालचूअरुक्ख(BN क)स्स ( om. रु') पासे ( शे, Rom.) परिसन्ती विअ (B om., I इस प्पवि', R माहवी विअ) आलिहिदा . – y णिअम्बेण for वस'. – S इस, y इसि 17. 9 After विअ y inserts (comp. NR in prec . line): एस्स सिणिदुद्रपलवस्स बालचूअरुक्खअस्स पासे. – R एसा for सा. – B om. तत्थभोदी, 2ाy om. सउन्तला. – Sy पिअसहीओो 17.1० R अस्यत्र लिङ्गं. – B om. ममापि. – I भाववृद्ध, B भावलिङ्गव [8. a ZC शिग्धा'; INR "लि(ली)विनि', S "निवेशो . .. मलिन 18. b 2R कपोलगलितं. – Rs लक्षं . – B वण्णैमिलो 18. I y चेटों प्रति । चतु ". – BR मेधाविनि for चतुरिके. – R अर्द्ध विलि '. BR इदं for एतद्. – Nा अस्माकं for अस्माभिः. – Nा बर्तिकां ता 18. 2 INZy माहव्व. – BRS अवलन्व, NZ *म्बख, [ "म्बनख. – y ता जाव गछम्ह. – N गच्छह्म, I गच्छखि 18.3 SZy अहमेवावलम्बे.-B करोति निष्क्रान्ता लिपिकरी; Rयधोक्तङ्करेमीति लि* नि". 18.4 R भो वअस्स किं, [ भो एत्थ किं. – BRा लिहिदव्वं 18. 5,6 Sy अभिमदो. – SI om . पदेसो. - B "कामो भस्सिदि ति तछेमि, R कामो राआ हुविस्सदि त्ति तमि [Digitized by (Google 19. b S पादास्ता' Variants. 18. 7 R om. सखे श्रूवताम् 19. a B शैकतलीनचक्रमेि', R सैकतराजहंसमि* ss (in margin), yसैकतिनी सहंसमि ". [224 19. d [ वामे कृष्ण ". – 2 "नयनां. 19. 1 ऽ स्वगतं for अपवार्य, which 2NI om. -2 भो जधा; R एदं before मन्देदि Nा मन्तेसि. – 1 om. तधा. 2 om. अणेण 19. 2 BSN आकेि', [ आाक* for आइ'; R om. आइदीहिं. – S कुचाण आणं, y कुच्छाणआणं, B2ा "लआणं, R भट्टालआणं. – BR "साणं समूहेहिं(B हेण) . S ति for ति, which BNRIZy om. 19. 3 R शकुन्तलाप्रसाधनमभिप्रेतमप्यत्र लि", B अन्यत् शकुन्तलाप्रसाधनमात्रलि". – I om. अत्र. – Zy अत्र लेि ". – S विस्मृतवानस्मि, B प्रस्मृतमस्माभि . 19. 5 R कण्णआ* before वण", which 2 om. – B आ for च. – 2R सदिसं BSNRy insert से before भविस्सदि 20. b Cdd. y *केशरं. 20. I I om. तत्थभोदी, after which BR एत्थ रक्त ". 20. 2 BR ओआविअ(.e. "रिअ). – y om. चकेिद. – S चकिदा चकिदाकिदी विअ. - S दिट्टा, BR दीसदि for ठिदा. – SR om. दृष्टा. – y अा. – BR अां ही ही भो एसो 2०: 3 R "पुक्तओ for *पुतो, which I om. - B कुसुमसवसहअवो. - R om. धिट्ट'. B एत्थभोदीए. – R अहिलंघेदि, B लदि 20.4 S भो for ननु, which I on . – Nा अपवाय्यैतां. – BNRI दुष्ट . 20. 5 BR भो तुमं . . . "ाणुसा". 20.6 Ny अयि यु". – ss अये for अयि before भोः, which Nाy orm. – ZRy: Dotect) (Google 225] 24. 5 BR2 किं किं. 21. b SNy मधुकरी for भ्रमरी 21. 1 अहेिआदं, N अहिमुहं, R' अयिहत्तं, B अहइत्तं से; I न जुत्तं क्खु से. 2८ S वाहरिदो, 1 वावाहरिदा, R वाहरिदं, B वाहविद् 21.2 B भो पडि’. – s om. खु. - ! सा for एसा . 21. 3 Sy om. सकोपम्. – NSly एवं भो. – B तिष्ठति. – BR श्रूयतां । संप्रति हि । 22. a [ आछिष्टवा". 2. 1 । भो मा एवं. – R एवं for एवं . – N भहिस्सदि, I भास्सदि. 2. 2 B उम्मत्तो. – S SNI संसग्गेण. – R इदिसो 22.3 B om. कथं, R om. कथं . . . विदूषकः (2.5). 22.4 y 011 . पि, B om. जणं . – B विहावेदि 22. 5 Ny on भो, 2 om. खु 2. 7 BR ममावि दाव अप्पा ण (torm of in B) अन्तरं गणेदि जं (B जा) अहम्पि दाणि पडिबुद्धा किं उण. – B जधाविचिन्तिदा'; IN जधाचित्तगदाणु". 2. 8 BR राजा । सविषादं. – BR बयस्य किमि . - B om. पैौरोभाग्यम् . 23. 1 y सृजति for विस्सृजति 23.2 BI om. अम्मेो. – BR सव्वो पु. – N *रुद्धो विहिणो अउव्वो एसो मग्गो . Ry विरहिणो for विहिणो. – 1 संसग्गो for मग्गो 23. 3 R om. वयस्य . – S अविश्रमं corr. from 'श्रामं, y अविश्रामदु. – BR कथं विश्रामसुखम". – y adds पश्य. 24. b BR वास्पो ऽपि 24. I S om. वअस्स . – B2 पमजिदं. - B पश्चाएसदु'; 2 "दुक्खं जेव सहीजनस्य (om. पिअ* सउ* पञ्च) 24.2 I om. पचक्खं. – N सहीजणस्स. – BRZ लिपिकरी, Sy चेटी for चतुरिका. 24. 3 S वणिआ, N वट्टिआ. Variants. 29 [-WI.24.5 Variants. 24.6 BZR लिपिकरी for चेटी. – R याव, 2 जाव for सो; B जाव सो, om. मे N पिङ्गलादुहिदिआए, R "लिआदुहिदाए, y "विदि आए. 24.7 B उअणआमि, y उअण '. – om. भणि अ. - S बलाकारं (om. स) . 2८ 24. 8 B2 कधं तुमं विमुका (B विअका). 24. 9 B2 लिपिकरी for चेटी. - B विडवलदालग्गं. - S देवीए वसुमदीए परि", Nा देवीए अभवलं परि". 24.10 B णिव्वाहृिदो, R णिकिमिदो, y णितारिदो . – Sy अत्ता . [226 24.11 BS2८ जअदु जअदु for एदु एदु . - Cy om. this line . 24.12 2८ om. कर्ण दत्त्वा, NR om. भो.– 2 अभिधावन्ती, BR "धावसि, Nा अइधा वदि. – S एसा after उवत्थिदा (24, 13) . – S अन्तेउरक्षी, R "रवग्घणी. Nा अन्ते" affer उवत्थिदा. – IS मेधाविणी 24.13 S om. मई, for which R मन्दं . – 1 विअ मई. – BS om. कवलिढुं 24.14 y विलोक्य after राजा . – S om. उपत्थिता, 2८ om. देवी. – y "गर्विता च B "गर्भिता च. – 2 ताववान्. – BR प्रियाप्रतिकृतिं. 24.16 Bा अत्ताणं. – NRy om. पि, SR om. किं, 2८ om. ति. R om. ण . – BZR भणेहि, S भणइ, I भणेसि. – After भणसि BZ insert: मिश्र' । सहेि एसा पदिकिदी वेि दे पदिवकस्स (Bदेवीलेवक्खस्स) अलङ्कणी आ (B अहली आ) करीअदि। विदू’ । चित्र'. – Ry om. उत्थाय च। 24.17 N अन्तेउरिआ ', B "उवकुलवासादो, Z 'उरकुउवाउवादो (i.e. "कूडवाउरादो), y "वहूवागुरादो. – BSNIRy मुश्विस्सदि, 2 मुभवीआदि. – S तदा, 1 ता for तदो, which N om. – 1 *छण्णणामप्पसादे. – S सद्दावी अदि, Nाy "वीअसि, R सम्भाविअसेि. 24.18,19B2८ इदं. – ऽ गोवएमि. - Z वबिअ. - s orm . वि. – NRy om. को वि and put ण (R णो) before पेक्खदि – SNRy om. इति. – Nा दुतं. From "दं उ* to द्रुत" torm of in B. [Digitized by (Google 227] 0 24.2o B अम्हो for अम्मी. which I om. – R * संसत्तहेि. – BSR पढुम". – 2S 1. 0 Variants. 24.22 y ततः प्रविशतेि for प्रविश्य. – R जयदि, y जअदि for जअदु (twice) . BZ भट्टा, R देओ for देवो 24.23 N खलु अभ्यन्ते; I खल्वन्तःपुरे त्वया दृष्टा. – Z om. त्वया, B om. स्वया देवी 24.24 R देअ for देव, which BZ om . - B om. दिट्टा. – BZ मं (B मां) उण पे ". – R 'णिअत्ता, [ 'णिवुत्ता; B पलिलेि अत्ता () 2425 B2८ समयज्ञा oिr कालज्ञा. – ! भवतु का "दे" काय्र्यगौरवं मे प्रतिहरति . 24.26 2ा om. देव. – 2 विण्णावेदि. – R अत्थिजणस्स, y जणाणं. – SINy गण y एक [-V1.24-37 24.27 2 पश्चावे", B पेक दं. – I om. तं . – R देओ करोदु 24.29 R om. रा "वा ". – 2 भवतां, B भवता for देव '. – N वालकपरिपथो ". 24.3० SNI व्यसने. – B "पत्यः तस्य चानेक 24.31 R राजात्मतामा, y राजस्वतामुपपद्यते; s "स्वतामापद्यत इति.–2 एतत् श्रुत्वा . – B om. first इति, R om. इति twice. 24.32 1 अहो before कष्टं, for which 2NRI कष्टा. – B चिन्तयित्वा, R विचिन्त्य before वेत्र". – 1 बहुधन". 24.33 Ry om . अनेन, for which 2 तेन . – 1 om. यदि. – B2ा कदा चिद् ( R चिदासन्न', [ चिदप्यस्याप'. – S "सत्वास्य. B "सत्वा कापि torm of – स्य स्यात्. – NIRy om. तस्य. 24.34 SZ भाय्य भवेत् 24.35 B2८ देव इदा' (B दाणि)-Sसा केदउरस्स, IN साएदणअरस्स, R साकेदअसेट्टिणो Z छेष्टिणो. – SRy दुहिदिआ. – Ny निवुत", y "पसवा. 24.37 Sly om. ननु. – B विक्थं i.e. (रेि), R अर्थम्. – BZ ततो गत्वै'; SR v1.24.4०-] 244० NRI om. निवृत्य, for which S प्रतिनि '. – BZ इअ म्हि 24.41 R 0m. अथ वा . - 2 om. वा after नास्ति 25. a Ny विमुच्यन्ते 25. b B तेषां oिr तासां. - Nा घोष्यतां 25. I 2८ एदं for इदं . – N om. देव. 0 Variants. 26. 4 y आगच्छ 25. 2 Nाy पविर्द्ध, Z पवुद्धं – NI on विअ. - S देवस्स सा' अहेि (transl. प्रवृद्ध). महाअणेण. – 1 अतिण". 25. 3 BR om. दीर्घ, 2८ om. , एवंR on 25. 4 Iपुरुषाभावे सं* परं जनमुप ".– B om. ममाप्यन्ते .-R"वंशाश्रय.-N om. श्रिय . 25. 5 ZS देव पडि*. 25. 6 Nा "श्रियो'. – B2८ मामुपस्थितश्रेयोविमा ". 25. 7 1 इमिणा for अणेण 25. 8 SN अत्ता . – R हुविस्सदि. – 1 हविस्सदि 26. a N "रोपिते चात्मनि 20. I y om. 26. 2 B2 लिपेिकरी for चेटी. – R चेढी । प्रती° प्रति जना ". – NI om. अजे. for which SZRy अज्ज . – SZy "न्तेण किं विआरिदं अमघेण. – 1 दुउणा', B विअलाणुभावो. – कदो BN 26. 3 R भट्टा before किदो. – After "शेण ZSNाy insert: पेक्ख दाव भट्टिणो वाह (S वस्प ', [ [ वास्प', N वाप्प*, 2 वाप्फ*) जलावसेओ (Z "जलसेओ) संवुत्तो । अध ( अह्) वा ण हु सो अबुद्धिपुव्वं पआ ( पव) तिस्सदि. – B "घेण। प्रकाशं। वे – torm of – तेि ता मेहछण्णप्पासादावत्थिदं. - SZNI om. ता मे . . . आअच्छ. – R मेहछन्दपासादट्टिदं, y *छण्णागारात्थिदं. – y om. संताव; R सन्दावहरणइत्तअं, y णिव्वारइतुओं . – R अञ्ज मा". – BINSZ माहव्वं [228 [Digitized by Google 229] 26. 5 S2NI om. this line. 26. 6 B संशयारूढाः variants. 27. 5 B2 णिवत्तेदि 27. 6 2८ शोकावेशितना'; S “नाटितेन 27. a 1 अस्मत्परं. – BZR यथाश्रुति. – NRy संहितानि 27. C S (in margin) प्रसूतिवाहितेन (i.e. रहितेन). – Nा प्रदत्तं 27. I By अणवधाण" for वव', which Z om. – NR अन्धकारं; B अणुवाअमणुहवदि . 27.2 BZ लिपिकरी, R चेढी. – BZS सन्दावेण, R सन्दावे. – S णववअत्थो, B अणुण्णुवअत्थो (transl. अनूनवयस्थो), R अदूणावत्थो, y एदावत्थो. – R पभू , Z देवो. – R अवास्सं (अवश्यं ?) for अवरासुं 27. 3 BSRy अणुरूअ". - Ny *पुरुसाणं. – S om. पुव्व' – B अलिणो, S णिरिणो, 2८ असोअणीओो. – BZ भ* देवो [-wi.28.6 27.4 B पलिगेण्हदि, 2 पडि*. – SRy om. भट्टा . – RNI अह, Sy om. अध वा . R ". - cdd. y जेव (७ after आद्') . - BZN ओसहं. – BS2Ny रूऊं 28. a By om. पारव. 28.2 2 लिपिकरी for चेटी. – 1 om. ससंभ्रमम्. 28.3 NI om. किं. - Z एणं, B एदं for णं, which y on . – R निव्वुत्त 28. 4 1 सउन्तलाए. – N सम्भावन्तीए S मुद्दादो जधा ज". – BS जण्णु I समुछुआओ 28. 5 Ry देवाओो. – R एध for तधा . – B om. सो. – R om. भत्ता तुमं अइ .– S तुमं जेव अइ . – Sy धम्मपत्ति 28. 6 B "णन्दइस्सदि, om. ति. – After त्ति y inserts: अवलोक्य। केिदं देवेहिं जेव. – N om. ता, B om. ण. – BZ जुत्तं इमं कालं मम वि. – B विलढुिं I विलम्बिणं जध इ WI. 28.7 –] 30. a 28. 7 R समास्सासेमेि, – B समस्सासइस्सा . – Sy "भ्रान्ति', [ 'भ्रान्तनाटकेन 28. 8 N भो twice, अब्ब* once. – R "ह्मणं (twice). –2 orm भो; अव्वण्णं (twice) . 28. 9 B2८ गतप्राण . - B "व्यसैयैवार्त", S "व्यस्यार्त". 28.1० BZR लिपिकरी for चेटी. – RZ om. भट्टा मा, S om. मा, for which BNI आं. – BRZ om. सो. - Zy माहव्व ". – Nा पिङ्गला'; Z "मेिस्सिदाहिं, y मिस्सआहिं. – BRZ ins. देवीहिं, 1 देवीए 28.12 B मेधाविनि, 2 "णि, R "णी for चतुरिके. – SNाy "भखेति 28.13 BZR लिपिकरी, S चतुरिका for चेटी. – Ny on . चेटी.... आण", and read चतुरिका निष्क्रान्ता 28.14 NI om. भो. – After "थ्ये BZRS भूयः (only in B) स एव शब्दः. 28.15 B0m. राजा . – BZR परमार्थभीत एव भिन्न'; N भीतिभिदुरस्वरो. – 1 om. भो 28.16 y प्रविशति क". 28.17 NI om. किमेवं. – R किमेव माधव्यो माण". – B माधव्यो भूयो माणकः क्र . 2८ om. माधव्य, I om. B Variants. 28.18 BSNy यावद्(B दा)वलो ". – B2R पुन: before ससं . 28.19 2Sy पव्र्व". - B om. न खलु, 2R om. खलु . 28.20 BZR भो राजनेवं 28.21 Nा तव, y ततः for तत् which SR om. – BRZ कम्पः for वेपथुः – BR कछुचुकी for तथा हि। 29. a S सविशेषस्तु सं. 29. b R आविस्क ". – B अश्वत्थ इव. 29. 1 BR om. कञ्चुकी, तत्परि' for परैि' . – R महासुहृदं, B प्रियसु', N हृद्यं 29. 4 अयेि – B विभिन्ना". 2 विभिन्नमभि*, २ भिन्नमभि ". [ om. 29. 5 R देव यो ऽसौ दिगवलोककः. - 2 दिगम्बरलोकग:. 29. 6 SNI किं ततः, BZR किमत्र. [23० 231] Variants. 30. I BZR om. आ:. 3०. 2 INRS "प्रत्यवायत्वं. – S adds पश्य. 31. b B प्रमादात्स्खलितं 31. 1 2 विटूषकः ने". – 2NSy अभिधाव for अविद्. – R भो अवेिद् अविद्, after B only भोः (twice). 31.2 y निरूपयन्, BZR परिक्रामम्. – 1 om. सखे 31. 3 BZने विद्वर्षकं:. - BZRom भो.–2 कधं णु ण. - cdd. y पश्चा'; B "पीडिआ, R *विडिअ. - NZाy सिरोहरं. 31. 42 इक्खु, Ny इक्खं . – N गठिं, y भग्गण्ठिं, B अट्टिभङ्गं. – B करेदि, 2ा 32. a I om. एष. [-WI.32.7 31. 5 NS *ष्टिक्षेपं. - SNाy om. तावत्, 31. 6 y ततः प्रविशति for प्रविश्य. - S जवनी, BZRIN प्रतीहारी for यवनी Sy जअदु जअदु before भट्टा.– BZ देव for भट्टा; बाणभाअणं च for हत्था' . 32. 1 ZR सकोपं. – N1 0m. कथं and एव . – B मामेवोपदिशति. - 2८ om. अा : तिष्ठ तिष्ठ; B om. तिष्ठ once. – y आः कस्तिष्ठ कस्तिष्ठ. – R2 कुणपाप '; I कौणपाधम, B पापापसद. 32. 2 S इदानीमनुभविष्यसेि; N न भविष्यसेि. – ZSy पव्र्व". - 2ाR om. सोपान. 32. 3 2 देव. – B इति स* सत्वरं प्रविशन्ति. 32. 4 NI समन्ताद्ध्वेमवलोक्य. - 2८R om. अये. – BZR शून्यं खल्विदं 32. 5 BZ ने विदूषकः - y *ता आहि "क्ता आहेि; ZR अभि (R हि) धाव भो for परि ” परि". – 1 पेक्खम्हि ण उण मं. – y मं ण . 32.6 1 "ग्गहिदो इन्धूरो. – S उन्दुरुओ. – B2R अणीसो (R "स) for णिरासो, संवुत्तो affer जीविदे 32. 7 1 *करणी ". - s "गर्भित, N "गर्भितः, R गब्र्भितं; B गर्वितं. - BSNIRZ om. किं. – BZR न मदीयमस्त्रं त्वां द्रक्ष्यति (R द्रक्षति) WI.32.8-] 32. 8 Nाy स्थिरो भव twice. – 1 *श्वासो जातः. - 2ाR त्वदर्थमिषु(), B त्वदमुमेिषु , I एषो ऽहं त', y om. तमिषु. – B दधे, y संधत्ते for संदधे 3. b |y हंसो ऽपि 3. I BZR इत्यस्त्रं 3. 2 BR ततः प्रविष्टो, Z प्रविश्य for ततः प्रविशति. – BZ विदूषकं समुत्सृज्य मा Nा ततः संभ्रान्तो विदूषकमुत्सृज्य प्रविष्टो. – N मातलिर्विदूषकः – 1 मातलिः पश्चात् विदूषकश्च 33. 3 BZSINR om. आयुष्मन्. 34. a BR2८ शरव्या [232 34. C 2८ 34. I N om. ससंभ्रमम्. – BZ संहृत्य, R संकृत्य; N शस्त्रमुप". – BZSINR om. कथं; मातले ( *लि) for मातलिः – ZRB देवराजसारथे (B om. "राज') 34. 3 2८ orm . भो. - 2NR om. मणं म्ही, for which y मणगम्हि. – 2S om. अहं. – Nा अहं इमिणा, R अहं अणेन पशुमारं मारिदो. – IN om. ण पवुत्तो, N पउत्तो पारिदो. – B विदू । अणेण पसुमारं मारिो अहं. 34 4 NI om. उण, S om. इमं, for which 2R णं . – N अभिण'. – B भवं उण ए – torm of – आअदेण अहि". 34. 5 R श्रू ’ आयु '. – S यद्यमस्मि, B यदर्थमहम , 1 om. अस्मि here . 34.6 1 प्रेषितो ऽस्मि 34. 8 2८ नेमिप्रसूतिर्दूर्ज", R "सूतिदु, B "नेमिसू – torm of – दुर्ज", 1 *नेमिसुतो - Sy om. नाम 34.9 1 *पूर्वो ऽस्ति मया 35. a Z खलु for किल. 35. b BZ तस्य त्वं शरसख एव सन्नि (B निप्र) हन्ता 35. c Z संछेत्तं [Digitized by (Google 233] 37. 2 S2y "रोहयत्वा० 35. I R स भवानेवात्त एवेदा', [ "चाप एव देव' इ' वि० . - ZR देवराजरथ". R "थमधिरुह्या. – B *रुह्य प्रति' विज". 35. 2 2८ R "हीतो ऽहमनया. – I om. अथ, for which B न. 35. 4 y मा ' सस्मितं. – BZR इदमपि. – BZR किंचिन्निमित्तादपि.-BZR"तापान्मया आयु' (R "यायु'). – Sy विकृतो for विकुबो 35. 5 B कोपितुम् for कोपयितुम् 36. b B तेजस्वी मनसं”, ZR तेजस्वी चाक्षेपात्प्रायः 36. 1 BSINR राजा। जनान्तिकं । व'; y राजा। युक्तमनुष्ठितं भवद्भिः । वयस्य माधव्य अनति". – BZR तदत्र परेि". – N ज्ञात्वा for कृत्वा. 36. 2 SNाy om. मद्वचनाद्. 37. a R "पालयितुं Variants. 37. 4 N शकुन्तलादर्शनो (om. इति); R इत्यादि षष्ठो ऽङ्कः सम्पूर्णः; B2ा only: इति (om. BI) षष्ठो ऽङ्कः. [-WI. 1.2 3० ACT WI. ०. 1 2८ "शयानवत्र्मना, y *शवत्र्मनि, R "शयानेन. - B om. रथारूढो ०. 2 I om. मातले. NI om. पि. – R स च क्रिया '. – y "यानिवेशादनु'. ०. 3 s समन्वये, 1 समयर्थये ०.4 1 *यत्रासंतो. 1. a BR प्रथमोपकृतं मरुत्वतः प्रतिपद्या लघु मन्यते भवान्. – 2Ny भवान् लघु, I भवालघु. 1. b BSR गणयत्युपकारसंमितां. 1. 1 N मैव. - B मनोरथना (sic) – torm of – दूरवर्तियो. – RZ यो before 1. 2 B "द्धसना(i.e. नो)पनिवेशितस्य; ZR "नोपवेशितस्य. – S adds अपि च. 2. a 2. c 2. 1 3. c 3. I 4. b 4. c 44. I 4. 2 y अतः खलु. – BR om. एव. Ry तदीश्वराणां ZR किं वाभवि". R अन्तर्गतः SN आामृष्य, y आामृज्य . – Cा “चन्दनेन, BR चन्दनात्तं B2८ किमिवायुष्मान्नामरेश्वराद्र्हति, R किमायुष्मानाम', Sy किमिव नायुष्मन् सुरेश्वराद्र्हति y "". धुनानत Variants. N om. सा. [234 BZy "कमनन्तरं. B नाकपृ– torm of – तिष्ठितस्य; N "पृष्ठं प्र', ZR* पृष्ठप्रतिष्ठस्य, I पृष्ठस्थितस्य 5. b ZR "लतांशुकेषु (a gloss in s कल्पलतांशुकेष्विति च पुस्तकान्तरे) 5. c B "क्षणम 5. d B "सस्तचरितं 5. I (B om. 5. 1–6.4). – S "संहारोत्सुकेन, N "संहारोत्केन, 2R संप्रहारौत्सुक्येन SNIy पूर्व दूरमधि', R पूर्वेद्युरारो". 5. 2 2ाR अथ कस्मिन्प्रदेशे वर्ता ". 6. ०d R तस्य द्वितीयहरिविक्रमपूतमेनं. – R वायोरधः परिवहस्य विदन्ति मार्ग 6. I BZR मे after प्रसीदति. – N "करणान्तरात्मा; y सवाह्यान्तःकरणो ऽन्तरात्मा. 2NR रथमार्गमालोक्य 6. 3 BZR मा'। सस्मितं. – S आयुष्मान्. 6.4 SNRy राजा। विलोकय ।. 7. a . 2८ स्वयमग ". – R ० कैनैः पत ". 7. I N 'युष्मानधिकार". 7. 3 y om. मातले. – SNा "दर्शनः ( "नं) खलु संपद्यते. –2R समथ्र्यते 235] 7. 4 R जीवलोकः – S om. तथा हेि. 8. b R पर्णप्रस्तवलीनतां (sic) . ( Wariants. 8. c R "भाव" for "भाग*. - 2R "सलिला व्यक्त त्र ". – BN[ व्यक्ता [-WI. 11.2 8. I S आयुष्मान्. – BN[ "नमालोक्य 8. 2 [ उदय for उद्प्र, which R om. 8. 3 2८ om. मातले. – BZR कतरो. – R "वगाह –2BR "निस्य", s "नि:स्य". 8. 4 2 मेघसमूहः, R मेघपरिघः – Bs सानुमानमव 8. 5 N on . आयुष्मन्; हिम* for हेम ". –2 किंपुरुषाणां पर्वतः.– R किन्नरपर्वतः – NS अतः परं; Z अतस्तप* (om. परं) 8. 6 IN सिद्धक्षेत्रं 9. 1 2ाR तत्प्रद् 9. 3 2R om. आयुष्मन्. - 1 प्रथमो ऽयं कल्पः – R कल्पः । अवतरत्वायुष्मान् . BSy अवत" for रथाव '. – S एतावद्व'; Z अवती' for एताववती'. 9. 5 S सविनयं for सविस्मयम्. 1०. ० B निरुध्यते, N न रुध्यते 1०. d SRy तथाव ". – Rा लक्षते. – 1 रज . 10. 1 B2८ om. आयुष्मन्.– BZR एतावानेव शतक्रतोस्तावकस्य च रथस्य (2८ adds च) 10. 2 BR कतरास्मिन्; Z मातले कस्मिन् . 1०. 3 B निर्देशयन्, ZR निर्दिशन् for दर्शयन्. 11. b 2 "संवेष्टितः, R "संमीलितः 11. ० [ "निचयं, y "खचितं 11. 1 R नमस्तस्मै. – S दृष्टतपसे 11. 2 Nाy संयतं[ त)प्रहं कृत्वा. – 2. एतत्परिव', B एतत्परिवर्द्धमन्दार , 1y एताव दति', R एतदभिपरिवर्तितम. - 1 *वृक्षं Dotect, Google I 1.1० 11.4.5 BZ स्वर्गादधिकं नि", R खर्गादधिकनि", I खर्गादधिकतमं नि. – BZR ऽस्मि संवृत्तः – S om. 11, 4-6. 11. 7 1 किमिदानीं; INR add नावतीर्णः . 11. 8 1 संमन्ति, B समयसंस्थित . – 2R *श्रितो ऽयमास्त एव रथः – N इवायम् for एवायम्. – BSNIy "राम इति तथा (om. S) कृत्वा . 11. 9 B इतः इतः आयुष्मान् आयुष्मन् दृश्यन्तां भवतां, SNRy इत (om. R) इत आयुष्मन् दृ', [ अतः अतः आयु' इ'. – R महासिद्ध'; y om. सिद्ध. – N तपोधन". 12. ० ( 12. 1 12. 2 WI. 11.4.5–] 1.1 : 12. 3 12. 4 FR! orm. ननु Variants. [236 Z राग for रेणु, which I om. – B धर्माभिषे", 2R धम्र्याभिषे I om. शिला'. – BZ शिलागुहासु SNy "साकल्य. B ब्रवीमि for ब्रवी.ि – S on . किं ब्रवीषि. – NI एष मारीचो दा". – Bs दाक्ष्यायण्या, I दाक्षिणायण्या B "व्रतापुण्यव्रतमधिकृत्य पृष्टस्तस्यै महर्षिः कथयतीति 2R "व्रतया प्रणय(R पुण्यक)मधिकृत्य पृष्टस्तलै महर्षिः पन्नीसहितः कथयतीति . – y संपृष्ट * for पृष्ट ". –I तसैव.-IN om. तद्.– After कथयतीति, Z तत्प्रति", BRS मातलिः। प्रति ". After प्रस्ताव: NI मातलिः। राजानमव'. – BR "यायां तावदायुष्मांस्तिष्ठतु (B ति) याव 12. 5 2, om. अहं 12.6 1 भवान्यथा मन्यते. – Z om. मातलिः – BR मातलिर्निष्क्रान्तः (om. इति). B स्पन्दयसे 13. b B दुःखाय परि', ZR दुःखेन परि . 13. 1, 2 NRy om. मा खु once. – N चवलद्दां, [ चापलदं, y चबलदं. ZR कधं इदो जेव. – B करेहि (about 2 letters torm of) गदो जेव अत्तणो पइदि. NSा जहिं क.ि – y पकिदिं 237 ] 13. 3 BZR आकण्यै. – BSा अये अभू *. – 2८R "यस्य स्यात्. – I om. तत् . BR om. एवं 13. 4 Ny ins. भवत्ववलोकयामि. – NSy कथं for अये. – BZNIR omअयम्. ZR [-WI. 15-2 13. 6 BZR "शिशु बलात्कारेण कर्षति 14. 1 BZR *दिष्टकम्मर्मा. 14. 2 y सहासं after बालः – BZ जिम्भ, SNR जिह्म, y जिम्ह. - cdd. y सिंहसा ". Z दन्ताणि, R दन्ता. – cdd. y गणइस्सं. 14. 3 NSy "ससाणि सत्ताणि. – B आविणीद् कि ति सोअलनिव्विसेसे इमस्सिं सिंह सावए अववद्धो. – torm of – रम्भो; R अवि' कि त्ति सोअरणिविशेष इमस्मिं सिंहसावए अवरुद्धो दे समारम्भो 14.4 S संपहादि, 2 *पहवदि. – s द्वाणे, 2 ऋाणे. -2 इसिजणेन, B इसीज', R इसिअणेण. – NSy "दमण. [4. 5 R सि तुमं 14. 6 BZ राजा। स्वगतं. – I om. नु, B om. खलु, BZR om. पुत्रे. – BR स्रिह्मते BZR मे मन 14.7 B om. आम्. – Z नूनमपत्यता. – B मे for मां . 14. 8 2८R इमा for एसा . – 1 क्खु तुमं, BZR क्खु सिंही तुमं लोदि 14. 9 Rs अह्मो. – B बलीअं. – y om. खु. – 2R भीद, BNाy भीदो. – cdd. y ह्नि (B हि) 15. a BZR नः for मे. 15. b B2८ एधक्षय. – 1 वह्निरेषो ऽक्षय. – Nा इवास्थितः 15. I S om. वच्छ. – Z मुब twice. – B om. इमं. – y इमं मुच. – 2R मइन्दं. – N कीलणं, Z कीडअं, R कीडणअं, Sy कीलणअं, (कं), B केिलणअं BZR देइस्सं 15. 2 BZ om. शे, for which R से. – y ही ही देहि WI. 15.3-] 16. b S 15. 3 SNI om. ह' वि'. – क्षणमप्यनेन, ZR "क्षणमनेन शिशुना धार्यते NS Wariants. 16. ० y आलक्ष्य". 16. d 2Nाy नवोषया 16.1 1 *तीया। प्रथमां प्रति। सु'. – S ins. णं, BNRI ins. मुच णं. – R om. ण, B om. सको. – SIN वारइढुं वा आ'. – From "इदु to तापसी (16, 6) in S only in margin. 6. 2 Ry केरके. – Z उलए; B उट्टए सालं . – torm of – अणस्स. –2 अकुणस्स, NS सक्षणस्स, I संकन्दणस्स, R सालङ्काअणस्स, y सङ्कोअणस्स. – BSNIZy “कुमारस्स. – SNाy om. केरओो. – R चित्तवण्णचित्तिदो, Z वण्णचित्तिदो 16. 3 2N मतिआ", BR मितिआ . – y ठिट्टदि. – SRy उअहर . 16.4 1 भोदु तधेति प्र' नि०. 16. 5 cdd. y दाव. – BZR किं दाव तेण(B देण) इमिणा जेव कीडइस्सं. – SNाy 18. b R किमिव 16. 6 B तापसी – torm of – तं मुभव नं. – R मुच twice. 16. 7 BZR राजा। सस्पृह्। स्पृ ". – BZR खलु (om. 2) बालदुर्ललितेभ्यः 17. a N आलोक्यद' (corr. in margin). – SZR "हासान् . 17. d ZS कलुषीभवन्ति 17. I B अङ्कलितर्जनं कृत्वा. - ZS मं ण, BR भोदु मं ण . 17.2 BZR मुणिकुमा', y कुमाराणां – BZS om. मज्झे. – R 2. hd. प्रति oिr दृष्टा. – 1 एहि भद्द". 17. 3 BZR दुम्मोक्ख'. – [ दु' इमिणा. – 2 डिम्भिकेण, BNR डिम्भकेण. – 2R बाधिअ*. – 1 *इन्द्अं 17.4 y om. समितम्; BZR om. अयि 18. a N एवमाश्रय'. – B om. विरुद्ध. 0 [238 239] Wariants. 18. ० R संश्रयमुखो, y "गुणो. – S दृश्यते, BRy दुष्यते 18. d N कृष्टस ". 18. I BZR om. क्खु. – B मुनि' for इसेि 18. 2 B "सदृशचे'. – Ry om. अस्य . – B वयमप्रतकिंनः, Z वयमत्र तर्कि', R [-WI.20.3 18.3 BZR बालस्पर्शमुपलभ्यात्मगतं आलगतम्. . – y स्वगतं for 19. b Sy स्पृष्टस्य . – y गात्रे सुखिता. – 1 मदीयं. 19. I BZR om. उभौ 19.2 BZR ! om. आयें. – BZR किमाश्चर्यं 19. 3 NZा बालस्स. – Z "मुहसं". 19.4 R बालसीलो. – B om. वेि, R om. भविअ. – BRZ "दस्स वि (only R) णाम दे वअणेण, 1 *दस्स दे ण. 19. 5 y पडिऊलो, पडिउलो,N पतिउलो. – After वअणेण (19, 4)2 पडेि' ण सम्बुक्तो त्ति, R पइदित्थिदो अअं सम्वुत्तेत्ति, B पइसिक्तिदो (cp. R) अअं सम्वुक्तो .ि 19.6,7 B om. बाल .... पयन्. – S "कमुलोकयन्. – S orm. आयें. – By *कुमारो . – 2 को ऽयमस्य व्यप*. R को ऽयमन्यव्यव". 19. 7 Z "वो एसो 19. 8 2ाR अपवाय्यै for स्वगतं, which B on . – BZR कथमेक(B व)ान्वयो मम . Z सम्वध्यते, R सम्वह्मते(१). 19प्रकाशम्. - B2R पैौ "कुल' . 9 R2८ om. 20. a After भवनेषु Zs सुवासितेषु, I कपूरचूर्ण (gloss) सुधा. – IR "मुषन्ति. 20. b Sy नियतैक ". - BZR मुनि for यति. – [ गृहानि भवन्ति तेषां 20. 1 2८ प्रकाशं। कथं. – BZR "त्मशक्तया. – BZN एव, R एक for एष. 20. 2 S भणेदि, Ny भणदि. – y किन्तु क्खु अछरा '. – BZNI om. उण. – B2 20. 3 N *णी एध जेव दे", Rा इध जेव दे'; B "रुणो जेव तवो". Dotect) (Google 20. 4 20. 5 20.13 WI.20.4-] 20.14 BS2R om. सा. Variants. 20. 6 B भो को. – R धम्म आरपविट्टाइणो (sic). – I णाम, R नाम . – 1 केितिस्सदि 20. 7 B2८R अपवार्य for स्वगतम्; तत्किमियं B तत्केयं. – Sy यावद् oिr यदि तावद्; N भवतु तावदस्य, I भवतु यावदस्य, R एवं यदि 20.8,9 B2८R शिशोर्मातरं नामतः पृ", 1 शिशोर्नामतः खलु पृ. – For अनार्यः B2 न न्याय्यः, S अन्याय्यः, R नाय्येः. - B परदारप्रछाल्मको व्यापारः, ZR "रपृछादिको व्यापारः, Sy "रव्याहारः, 1 "रकथाव्यवहारः. 20.1० y प्रविशति. – S मृन्मयूर . – NR पेक्ख twice, y पेक्ख after सउन्त 20.11 cdd. y सा . – NRy अज्जा, S अम्बु, 2८ अजुआ. – I हसिते, Z विहसिते 20.72 2R om. प्रथमा . – B "सारिछेण, 2R "सादिस्सेण . – Ny छन्दिदो BZRy स्वगतं for 2R "यमिवाश्वासजनकं (R* जननं मम) [ "यमिदमाश्वासनं, y "यमाशाजननं . – Z आयेि for अथ . [24० 2८ वछ, S वत्स, R वच before इमस्स . – SNाy रमणीअदं. – Z उण after ति. 1 आत्मगतं for स्वगतं, which BNZ om. – NRy किं for कथं. – S किं after ख्या. - 2८ सन्ति वा. 20.15 B2८ "तृष्णिकेवायं नाम (2 मम) प्रस्तावो, R "तृष्टिकेवायेयस्य प्र". 20.16 2 कल्प्येत, R कल्पेत्, S कल्प्यते, 1 कल्पितः. 20.17 NS अत्तिके, R अजिके. – IR लोचदि, SZ रोआदि. – R चलके.– BZSNR एसे. – 2 मयूलके, R मउलके, B मेउलके, SNाy मउले . – Z क्रीडनं B2R समादत्ते 20.18,19BZR अवलोक्य . – B अम्हो, R अह्मो. – 1 °गण्ठओो, B "गेण्ठकं, R "गेण्डकं. – N ण दंसेति 20.2021 BZ om. आयें. - For नन्वयमस्य ZR नन्विद्मस्य, B इदमस्य, IN नन्वयं; S अयमस्य only in margin. I "साववि", y *शाववि'; R "सावकस्य मा गर्गात्परेि". – B "भ्रष्टमिवादातुमिछति . Dotect) (Google 241] 3 2०.22 After खु BRZ insert आलम्ब(Bम्भ)इस्सदि (Z सेि). – B अवलोकय BळR "दं. अणेण 20.23 SNाy विस्मयादुभे ; 2R उभे विस्मयमापन्ने, B विस्मयापन्ने. – Nा उरोनिहि Nा "परं मुखमालो', y "परमुखमालो', s "परमवलो". 20.24 B2R किमर्थमस्मि प्रति° भव ". – I om. 1. 24 to इमंस्स 1. 26 . 2025 B दाव after सुणादु. - 2८ महाणुभावो, R अञ्जो महाणु ". – S अवराजिदा B om. सुर. – 2R परम". 2०.26 B24! om. दारअस्स. - S जादकस्स समए; R णामकरणसमए, B णामकरण. 20.27 I इमं, B इदं for एवं. – I क्खु for किल. – BZR अत्ताणं; N om. च . Nा उज्झिअ for वजिआ. – R "पदिदं 20.3० BZ द्वितीया for प्रथमा . – N om. भविअ. – BRा दंसेदि 20.31 ZR om. अत्र. – B2८ एतत्, R एवं for अन्यत्र . – BZR om. इदम्. 20.32 NI om. खल्यू. – BZR "नीमहं परिपूर्णमा ". 20.35 R सुखदे, Z संजदे (transl. एहि– R om. इमं. – R संयते). – By om. . णिअमधारिणीए, y "मवाबडाए, I "मवालोओलाए (sic). – BSNाy om. गदुआ. 20.36 R आणवेदक्षि, Z "दम्हि, I "दअह्म 20.37 y मुभव मं twice, B मुभव मुभव मं, R मुभव मं विमुच मं. – B जाव before अ. - 2B अजुआ', R अज्ज आ', Ny अज्जास', S अज्ज स". – cdd. y सआसं गमिस्सं 20.38 SNाy पुत्र: - R ममैव. - B2२ सार्द्ध. – y मातरमान". 20.39 BN दुस्सन्ते, y "न्तो; 2 दुष्यन्त, R "न्तो; S दुःष्वन्ते, 1 दुःसन्तः. – 1 क्खु Ry तादो. - I om. क्खु after ण 20.4० B om. एव . – Nा प्रत्याययतीति, R प्रत्यापयति: 20.41 B सा before शखुन्तला 20.42 R om. संवितर्कम् . – Nा 'काले क्खु वि.–2 on वि.– B पइदिट्टिदं, Z * ट्टिदं 20.43 I om. ण मे आ ". - ss आशङ्का, BN आसंसो, R 2. hd. आसंसा, y Variants. 1 [-WI.20.43 Dotect) (Google WI.20.44-] Variants. [242 20.4 BZNR om. मे. – N आअक्खिदं, y चक्खिदं. – 1 इदं for एवं, which y om. 20.45 Ny om. शकु दृ", BR om. सहर्ष", for which N * खेदं. – B2R अये कथमियम (B दम"). 21. a BN]y परिषरे 21. b B अतिनिस्कर', R अभिनिस्क". 21. 1 2 om. ा त्ता" and साबि*. – R *विवर्णितं, om. सवि". - B for ण. R om. ण क्खु. – BR 'उत्तो विअ 21.2 BZ "मङ्गलअं. – 2 om. मे. – BR दा "मे. – 1 अक्तसङ्गेण, y ‘सङ्गदेण ; BZR हत्थसंसग्गेण; S बालअं for दारअं. 21. 3 B दूसदि, R दीसेदि, S भूसेदि 21. 4 B2८ तामुपस्सृत्य, R सहासं मातरमुपस्त्य . – B अञ्ज, S अम्ब, Ny अजे, R अजु, 2८ अजुए. – BSy को. – 2 वि मणुसे (ransl. मनुष्यः) – R के एस के मं पु' ति कदुआ आल. – Nा एसे, Sy एसो, 2 एहि for एशे, which B om. – B पलक्खे मणुसे मं . – NIRS2८y om. पलकेलए. – 2y om. . में S पुतकं, y पुतको 2ा. 5 1 आणवेदि, Z आलाबेदि 21. 6 2८ om. प्रिये. – BZR अनाय्र्यमपि . – 2 om. मे. – BZR प्रसक्तम°. – 2 अकूल' for अनुकूल". 21. 7 BZR यतो ऽह', Nा यद्ह '. –y om. इदानॉ. – 1 ज्ञानर (sic) . 21. 8 BZ आलमगतं. – R om. समस्सस once. - B [समस्सअ णं णबविभ संबुते मछवेण() – Z परिहरिअ. - Rा णिबुक्त". 21. 9 2 देवेण. – BZR क्खु for जेव. 2. a S दिष्टया त्वं संमुखे स्थिता सुमुखि. 2. b 2 समुपतो रो* योग: In B 22b ....23a (incl.) is wanting . 22. I After शकु* R सहर्षलज, S सहर्ष. – S *द्धेक्तिन. - R वास्पमन्वृकण्ठी, S षा स्पासन्नक', y वास्पसन्नक", N[ वास्पक'; 2 वास्पं विस्जति । Dated b (Google 243] 22. 2 R 0m . प्रिये Variants. [-WI.25.3 23. a ZNRy वास्पेन. - SIN प्रतिरुद्धे. 23. b BZR "स्कारालोखालकमिदं मुखं 23. 1 B अज, Nाy अजे, Z अजुए, R अजुए, S अम्ब . - BNR2S एसे. 23. 2 Sy om. वच्छ . –2८ भाग". – B "आई मे पुच्छ. 23. 3 BZR प्रणिपत्य afer राजा 24. a BZR प्रत्याख्यानव्य". – 2Ny "कमुपैतु ते 24. b 2R किमिव 24. C R चपलमनसामेवं". - B शुभेषु हेि 24. d R शिरःक्षिप्तामान्धात्तनोत्यहेि. – y धुनात्यहेि. 24. 2 R उत्थेदु once, I उत्थेहि twice. - B णं for णूर्ण. – BZSR सुहपडि". 24. 3 N अदित्थं(?) तेसुं. – R तेसु दिअसेसु, y दिव ". – B *णामोभिमुहं, R before

• णामविमुहं, Z *णामाहिसुहं, y *णामादिसुहं . - S ण आसि. – R वेिअ for वि .

24.4 SZ मइ, B मयि, R अअं मयि before तधा. 24. 5 B om. अध. - [ om. अज्'. – 2 – By om. अअं. – R अअं तादिसो जणो. – दुक्ख". – y अणो 2८ om. 24. 6 B उतशल्यविषाविशद्ः, NSy उद्वतशल्य ([ 'विषदः). 25. a NI पूर्वमपे 25. b BZNIRy वास्प ". 25. d Z वास्पं विस्तृज्य विगत". 25. I B2८Ry om. इतेि. – BZSR मुखमुन्नमयितुं हस्तं प्रसारयति; S adds शकु ' यथोक्तम". 25. 2 B प्रमृज्य . – Ny "वास्पा', [ "वास्पाङ्गलिं; BZR "वास्पां दृष्टिं कृत्वा (BR दत्वा) अङ्गरी (B' ली) "वि"। अञ्ज' णं इमं तं (om. B) अङ्ग ". - N इअं, I अअं for इदं. – 2NR "री अअं. 25.3 1 तस्माद्', NI "तोपाल'; अस्माद्रीयकोपाल '. - Z "रुपालब्धा. B7Z [Digitized by ७70081७ WI.25.4-] 25. 5 25.4 B समीहिदं क्खु केिदं अनेन जं, RZ समी' क्खु अणेण किदं जं. – S तदा for तधा, which B2R om. - 1 जं इमिणा तदो अज्ज ". – Bा. "करणं, 2R "करणे B om. Variants. ( [244 25. 6 cdd. y तेन हेि. – B ऋतुकालसमा', R ऋतुसमयसमाशंसि, ] ऋतुसमाशंसि Z ऋरत्वागमनशंसि. – Z लताविव कुसुमं 25. 7 2Nा ण एणं गेणिहस्सं । अज्ज". – 1 om. णं. 25. 8 y ततः प्रविशति for प्रविश्य. – BIR ‘दर्शनेन oिr "संदर्शनेन. - २०n. च. 25. 9 1 वर्तते for वर्धते 25.1० R सुकृतसम्पादितफलत्वात्, ऽ सुहृत्काय्र्यसम्पादित्वात् () – ZR साधुफलो; B साधु सो यं मनी . – 2८ om. खलु . 25.11 1 विदितो मया अख 25.12 BZR om. सस्मितम्; आयुष्मन् केि". – y "राणामप्रत्यक्ष. - Nा परोक्षमस्ति तदेहि 25.14 BZR शकुन्तले for प्रिये. – s अवलम्बतां. 25.16 1 लजेमि. – BZ सह, R समं oिrसद्धं. – BZR गुरुसमीवं, Nा गुरुअणस्स स* . 25.17 BZ अवारि(B वि)तमे', R अवाचित '. –2 "काले. – BZ एह्येहीति परेि'. y गच्छाम for तावत् . – s om. इति. – N - मन्ति सर्वे; 1 निष्क्रामन्ति सर्वे 25.18 BZR om. आसनोपविष्टो 25.19 2 विलोका for अवलोक्य 26. b BZR गोप्ता for भर्ता 26.c d1 2८ चास्य for यस्य . – BZ विनिवारित"; B * कर्मजातमुत्कोटि०. 26. 1 सम्भावणोआ (om. पहावा). – Sy om. से. B37Z 26. 2 IR om. भूपते; s on . एतौ. – 1 *प्रीत्या पिशुनचक्षुषा 26. 3 SNRy om. एव. 27. a B प्राह 27. b 2 कर्तारं. – SZRy सुवे 27. c N तस्मिन्नात्म . -2 भवस्यास्पदं. Dotect) (Google 27. d 27. 2 27. 3 27. 4 245] [-V1.3०.5 S "मरीच" for मरीचि". BZR उपसृत्य. - BSZNRI om. वां SR om. वत्स. – BSy पृथ्वीं BRSZाy om. जाद. - BZ अप्पदिहद्', N अपदिहद', R अप्पदिअहद'; y "रहो, R "वधो, B "वोधो . –y पुत्रेण सह . – BZR शकु । भअवं (Z भगवं) दारअसहिदा पाअवन्दणं (B पाद्वलणं) करेमि । तथा करोति 27. 5 y.orm . 28. b Rा योग्या, S कार्या. - B पौलोमीसदृशी, N "प्रतिमा 28. 1, 2 1 om. च. – 2R उभअउल(Z उअहकुल)णन्दणो भोदु, B उहहअकुशलो नन्दनो भोदु. – N "पंक्खं करेदु अलं. – BZR om. एध. 28. 3 BZR निर्दिश्य, I निदर्शयन्, S दर्शयन्. 29. a B तद्पत्यमिदं 29. b BZ त्रितयं समुपागतं, R "यं समुपागमत्, N यत् for तत्. 29. 1 2ाR om. भगवन्. – N प्रागपि प्रेत, B प्रागभिप्रेतार्थसिद्धिः । पश्चाद्दर्शनपूर्वक (2. hd. del. क) . – S खल्वयमनु' (om. वो). 29. 2 BZR पश्यतु हेि भग ". –.S पश्य (om. भग') . - 2RNI भवान् for भगवान् . 3०. a y उदेति पुष्पं प्रथमं ततः; R पूव्वै विटपी (2. hd. margin) 3०.c S क्रमस् for विधिस्. 30. I R om. आयुष्मन्. – y प्रसी' वेि '. – BZR एवंविधाचाराः (B 'धाः) प्रसीदन्ति 3०. 2 S भवन् for भगवन् which BZRy om. - 1 इमां चेटीं शकुन्तलां अज्ञविधेयां वो. – NS गन्धव्र्वविधिना', I गन्धव्र्वविवाहेन 30. 3 2R स्मृतिौब्(B वैल्यात्. –2 om. तत्रभवतो 30. 4 BZ युष्मत्सगो". – y कण्वस्य कन्यां. – B2R इमाम् for एनाम्. – BRI अङ्गुलीय". – Sy "दर्शनारूढस्मृतिरूढपू". – BZR उपगतो for अवगतो 3०. 5 BNा चित्रमेव. – B om. मे . – [ "भाति यथा . WI.31.a –] 3ा. a 1 गजे हेि साधोः समपेक्षरूपे. –2 समक्षपूठवें 31. b BR कस्मिन्नतिक्र’, Z तस्मिन्नतिक्र'. [246 31. I SNIR om. वत्स . - B त्वयनुपपा. 3ा. 4 BZR "तीर्थात् प्र . - S "नजातवि°, 2 "नजातवैष्कुव्यां, B "नवैष्कुव्यां; R 31. 5 ZR "णों समुपगता. – 1 ध्यानाबग "; Z "नाद्वगतोऽसि (sic), R "नादेव गतो ऽस्मि, B "नादपगतवानस्मि. – R 'ससञ्च. 3. 6 BZ "ना ते. – 1 सधम्र्म", B धम्र्मचारिणी, 2ाRऽ सहधम्र्मचारीणी. - B2८SRy om. इति. – RZ add नान्यथा, B मान्यथा. – B "लीय', SN "रीय" for "लीयक". – Nा "दर्शनावशेष:; R सन्दर्शनावसानश्च . 31. 7 1 पापः for शापः. 31. 8 BZR om. आत्मगतम्. – R एवं for एष. – S नीयाप्रमुक्तो (or "यात्प्र') . 31. 9 B om. स्वगतम्, for which ZR अपबाय; y अप ' स्व '. 31.1० 1 विसुमरदि, Z सुमरावेदि oिr सुमरेदि. – BS2 अत्ताणअं oिr मं. – NI om. ण. – B अह् वा बुक्तो भवे सुण्णहिआए साबो जो. – ZR अध वा बुक्तो भवे अण्णहि' सावो मए ण सुदो जदो, S अध वा पत्तो धुवं सुण्ण "मए अअं y अध वा धुवं पत्तो मए सुण्ण' सावो जधा 31.11 S अथाअरेण, R पचादरेण.–2NR अहरी". – y संदिडा। सो राआ जइ तुमं ण सुमरेदि तदा एदं अलीअअं दंसेसेि ति। तहिं मन्दभाइणीए दढं ण पुछिदं अध वा मुणिसावो मं विप्पकारिदो कधं पुच्छीआदि 31.12 y मा'। शकुन्तलां विलोक्य। – y "नीं धर्म". – R om. प्रति. 31.13 R त्वया न . - SNI om. त्वया. – BZR कर्तव्यः 32. a R "लोपदक्षे, s 2. hd. "लोपरुद्धेर् (the orig. reading being blotted out). 32. b y स्वस्थे तु भर्तृमनसि प्र". – N तमेव, R तथैव 32. d B पि for तु. – 1 शुलभप्रकाशा. Doted by ७Google 247] Variants. 33. 9 Nा वत्स गालवा . - BZR अस्माचब* 32. 1 2८ भवान्. - I om. the whole line. 32.2 I om. मारीचः, ins. राजानं प्रति. – 2R om. वत्स . – R त्वयास्माभिर्विधिवदनु'. 2 om. अस्माभिर्. 32. 3 y *क्रियो ऽस्माभिरेष शा ', 1 *क्रिय एष सा". – R सुत for पुत्र, which y om. – 2 शकुन्तलायाः. 32.4 SNाy भगवन् खल्वत्र, affer which s in margin भवन्तमीशते. 32. 5 y शैोय्र्यानुभावेन. – B2R मा '। तद्भाविनं चक्र". – I एवम् for एनम् . - s "गछ, om. भवान्. 3. a R रथेनानुत्खात. – B "गतिनातीण्र्ण". 3. b y *द्वीपां जयति. 33. c S प्रसभमदनात्. 33. I I भवत्कृत". – 2 3. 2 IN om. दुहिदिआए, for which 2RS दुहिदाए. – Nाy सुसण्णिहिदमणोर. BZR मणोरह्’. – B om. दाव; णादविसत्थवो, R विण्णादवित्थरो 33. 3 B कवीआदि. – R इमं for इध. – Ny om. मं . – N संपरेिअरन्ती, 2८ परिव्वअन्ती (. 'ब्रजन्ती), BR परिषयन्ती. – N सुसणिहिदा. – y om. चिठ्ठदि transl 33. 4 2NRy om. स्वगतम्. – 2Ry मणोगदं. – S वाहारिदो, y वाद्दरिदं, 2R क्खु कधिदं. – N भबीए, 1 भोदीए. 33. 5 y राजा for मारीच . – 2R सर्वमेतत्प्र". – After कण्वस्य R राजा। स्वगतं। हन्त। अत एव न मह्ममपि कुद्धो गुरुः । मारीचः । विचिन्त्य।; 2 राजा। स्वगतं। ममापि न कुद्धो गुरुः। मारी'; y हन्त न मां प्रति कुद्धो गुरुः। 2y om. विचिन्त्य 3. 6 2R तथापि दुहितुः सपुत्राया भत्र परिग्रहः प्रियमस्माभिरसौ निबेदयितव्य N पत्युः – S "प्रहणात्. 3. 7 N कुत्र for को ऽत्र. 33. 8 B आहमयमस्मि [-VII.33-9 Dotectby७ Google 3.1० BZR यथा तत्रभवती शकु' तच्छापनिवृत्तौ 33-11 B परिगृहीता इति, 2R प्रतिगृहीतेति 33.12 WI.33.1०-] 33-13 y 0 1. B2NRI"om. राजान प्रात. 33.14 BZy स्वराज*; R "स्थाय प्रति' रा", om. स्वां. 33.15 24 भवान्, I भगवान्पूज्यतमः. 3.16 B2ार । अपि च before संप्रति हेि, which 1 om. 34 a S भवतु तव. 34. b BNR विहितयज्ञो. – B वङ्गिणो. – R 2. hd. प्रीणयैनं 34. C S गुणशत . – B गुरुतरपरिवृत्तेरेव 34. d BZNा नियतमुभ", Sy जयतमुभ ". - B कानुद्वह . – BSy श्लाघनीयैः Afer dist. 34 BNRSZI insert: अपि च । क्रतुभिरुचितभागांस्त्वं सुरान्प्रीणयालं सुरपतिरपि वृष्टिं त्वत्प्रजाथै विधत्तां। इति सममुपकारव्यखितश्रीमहिम्रो जतु बहुतिथो वां सौहृदेनैव कालः। [a Nा भावयामून for प्रीण ".-b B वृष्टयां. - ०2 '. -; °व्यछित d BN व्रजाति s *तिथो °तिथो ऽसौ]. ऽय; B2८ 34. I NRI om. भगवन्, BZR राजा। अहमपि यथा [248 34.2 BR om. वत्स. – y व भूयः किन्ते प्रियमुपहरामि 34.3 SNIy om. भगवन् . - B तथापि भगवान्यदि परं - the rest torm of to प्रवर्त्ततां.–2R तथापि (R तदपि) यदि भगवान्परं कर्तुमिछति तदै (Z दे) तदस्तु y राजा। यद्यतः परमपि भगवान् प्रसादं कर्तुमर्हति ततः 35.d NZ “गतशक्ति, BZ "रात्मना. After dist. 35 NI add मारीचः । तथास्तु, . 2R मा'। वत्स एवमस्तु, B मा ' – torm of t० 'क्रान्ताः. [Digitized by (Google 35. I 249] S om. the whole 1ime. Wariants. 35. 2 S इति कविचक्रचूडामणिश्रीकालिदासकृतमभिज्ञानशकुन्तलं नाम नाटकं समाप्तमिति R समाप्त चेदं कविकुलगुरोः श्रीकालिदासस्य कृतिरभिज्ञानशकुन्तलं नाम नाट कमिति, y इति श्रीकालिदासविरचितं अभिज्ञानशाकुन्तलं नाम नाटकं समाप्त In R the following stanza is added कालिदासस्य सर्वस्वमभिज्ञानशकुन्तलं तत्रापि च चतुर्थो ऽङ्को यत्र याति शकुन्तला। Divergences of the second 32 [-VII.35.2 edition from the first edition The principles followed in the making of this Table are set forth by Professor Cappeller in his Preface, near the end. The numbers in parentheses at the end of the items refer to the sections of Pischel's Grammatik der Prakritsprachen not to the pages. The reading of the text of the second edition is given frst in each item, and then (after the word ,for*) is given the reading of the first edition. Thus the frst item of act 1 is to be understood as follows edition reads -karaplam nstead of -karanjam which was the reading of the first edition. A justification of the change may be found at 8 57 । The starm2as of ed. 2 correspond in substance and in order to those of ed. I. The number of each starm2a of ed. 2 may be very quickly written with a crayon in the margin of ed. I opposite the corresponding stan2a, so that references to ed. 2 may easily be found also in ed. I Dotect) (Google ii.co.2 i.2.1 "करणीअं oिr "करणिज्जं (5 571) | i.24.28 परिहारं for परिहरं . i4.a "चुम्बिआइँ भमेरहिँ for चुम्बिआइं | 1.24.35 केिदत्थं for कदत्थं (8 49) भमरेहिं (8 18०). i.24.42 गोत्तणामहेओ ( wanting in ed. 1). i.4.b "कुसुमाइँ for "कुसुमाइं (6 18०).– |1.24.49 वट्टमाणस्स forवत्तमाणस्स(8289) पमआओ for पमदाओ (s 186) .|i:26. "परव्वसो for "परवसो (8196) i.16.6 अणुसूए (wanting in ed. I अणुरूव" for अणुरूअ' ($ 199) 1.16.11 पिअंवदे (wanting in ed. 1). |i.31.1 अहो धिक् । कथं मद" for अहो। i.17.5 उवालहसु for उवालहस्स (5 467) धिडाद'. – अभिरुन्धन्ति for i.19.7 पडिभादि for पडिहादि (8 184) 120.3 अणुसूए (vanting in ed. 1) . | 1.32.3 पज्जाउलाओ for पज्जाउल (8376) 1.20.4 पादव' for पाअव" (8 186) i.32.6 एकत्थाओ for एकत्था (8 435 . i:20.1० अवि णामं अहं पि अत्तणो अणुरूवं 85 376) for अहं पि णाम अणुरूअं (cp .|i.32.11 अवरद्धाओ for अवरद्ध (5 376) below 1.26. 1) i.32.12 विण्णवेमो for विण्णवेम्ह (8 45) i.20.15 अत्ताणअं for अत्ताणं (8 277). | 1.32.14 (Om. अणुसूए (in ed. I before i.23.2 काओ for का (8 376) i.24.1० सत्तवण्ण" for छत्तवण्ण' (8 1०3) i.०.3 i.०.5 Divergences of this edition i.०.6 A CT 1. भो (vanting in ed. 1) . मिओ for मओ (8 54) पिवीअन्ति for पिज्जन्ति (8 539) – | i.2.2. णदी" for *णई (s 186) उण्हुण्हं for उण्होण्हं (s 158) • अहि'). मेि आणुसारिणा for मआणुसारिणा (5 54) वाआमेत्तकेण (At i.284 मेत्तएण isleft unaltered) for वा आमेत्तएण (8 598) [Digitized by (Google 251] from the first edition. [-II.37-15 11.2.4 अस्सुकारणं oिr अच्छुकारणं (874). तुमं तकेमि for सेि कदो तए ता i:2.8 णदी" for णई" (s 186) अणुरतो तवोवणे त्ति तकेमि 11.2.13 वणचरवित्तिणा for वणअरवत्तिणा | i.17.6 तुह for तुज्झ (8 421) (8 184; $ 5०) i.17.14 for i.3.5 मे (vanting in ed. 1) i.17.18 दीहाउणा for दीहाउसा (5 411). 11.5.1;7.2 उच्छाहइत्त आ for उच्छाहइत्तका संभाविद्व्वाओ for संभाविद्व्व i.7.6 किदं for कदं (5 49) (8 376) i.11.1 गच्छदु for परिणअदु i.18.6 अनुयात्रिकांस्त्वयैव for अनुयात्रि i.13.1 क सि ताए। ता अणुरतं तवोवणे i.1०.2 क्खु for हु (8 94). 21.8 करेदि मं (in ed. 1 मं stands अणब्भन्तराओो for next after उण). (5 376) 21.15 पिअसही for सही i.136 *णदीए for *णईए (s 185). |i.31 णिव्वुदाओ for.णिव्वुद (s 376). i.24.3 कीळसि for कीलसि (8 24०) 1-14.2 (Om. त्ति after होमि i.26.4 महाराओ for महाभाओ i.14.7 संपादेमो for संपादेम्ह (8 45) . |पदान्तरेfor i.28.3 पादान्तरे. (At. 1.23.8 i.15.ा अणुसूए (wanting in ed. 1). पादान्तरे is left unaltered.) णिव्वावइतिअं for णिव्वाणइतिअं • | i.33.2 किदे for कदे (849).– आचक दं i.18.3 सुओदर' for सुओअर' (s 186) for आा अक्खिदं (8 184) iii.18.5 णं (vanting in ed. 1). i.34.2 विश्वस्तः for विश्वसितो i.18.6 अवहिदाओ for अवहिद (5 376).|i.35.7 नाहमेतं for नाहमेनं i.19b दावइ for दावइ (8 275) i.37.a सुरभि मुखं for सुरभिमुखं iii.21.6 महाराअ for महाभाअ i.37.15 किदं for कदं (s 49). – पदान्तरे i.21.7 देोण्णं for देण्हं (s 436). | for पादान्तरे . Dotect) (Google w.8.7 w.9.13 iv.5.28 सुण for सुणु (5 5०3). iv.0.8 एतिकं oिr एत्तिअं (8 153) . ' | iv.6.17 णं (wanting in ed. 1) . iv.०.12 कण्णआ for कण्णा (8 598) . |iv.6.25 करेमो for करेम्ह (s 455) . iv.1.13 ो for कदो (8 49). iv.8.5 पडिवज्जसु forपडिवजस्स (8 467). iv.1.16 तुह for तव (8 421). iv.12.a सा for ते . iv.1.20 अहिण्णाणाहरण' for आहरणाहि- | iv.14.b अङ्गाइ for अङ्गाई (5 18०). iv.15.2 दोण्णं for दोण्हं ($ 436). iv.1.27, विभावेदि for विहावेदि (8 184.| iv.15.6 मिअवहू for मअवहू (5 54) iv.1.29 दोण्णं for दोण्हं (8 436). iv.16.3 णिअत्तसु for णिअत्तस्स (twice; $ 467) iv.5.2 आचरिदं for आअरिदं (s 184).|iv.17.6 विरही अन्तो oिr iv.5.6 om. तस्सिं before जणे. ($ 535). - किदो for कदो (s 49). iv.5.12 पारेमो for पारेम्ह (s 455) . |iv.20.2 एत्तिकं for एत्तिअं (s 153) . - iv.5.21 वेि (wanting in ed. 1). वहूर्ण for वधूर्ण (5 188). v.14.4 IV.o.8- w.17.a w.18.8 ] v.20.4 Divergences of this edition (8 156) सिहण्डए for सिहण्डके ($ 598) . | v.21.2 केणावि for केण वि (s 143) . अग्गिसरणालिन्दओ for अग्गिसर तुह for तव (5 421). [252 अवलम्बसु for अवलम्बस्स (5467). | v.21.12 तुह for तव (8 421). ण तुमे वि for तुमे वि ण. v.21.14 मिअसावओ for मअसावओ (s 54) Om. ति after अद्दिजाणिस्सदि. | w.21.17 केिदो for कदो (s 49) . अप्पा for अत्ता ($ 4ol, note 1). [Digitized by (Coole 253] [- WI. 1.28 v.21.21. महाराअ for महाभाअ. - णारिः - | v.23.1 मामधिगत्याकैतव" for मामधिगत्य हसि for ण अरिहसि (s 17०) v.2.2 तणच्छण्ण" for तणछण्ण" (s 196). | v.26.5 किमत्रोत्तरोत्तरैः for किमत्रोत्तरैः v.22.3 तुह for तव (5 421). v.27.5 भत्तारे for भक्तरेि (s 39०) wi.०.3 उक्षिण मxकलेfor उक्षिण्णणाम-| wi.1.5 वा after मालेध (vanting in क्खले (5 324) ed. ).-कुस्टेध for कुद्वेध (s 271). wi०.5 अकय्यश्श for अकञ्जाइश (8 284) | wi.19 गण्ठिवेद्आ forगण्ठिछेदआ($3०) wi.०.8 शुणध for शुणुध (8 5०3) wi.1.12 "प्पशादस्तं for "प्पशादत्थं(829०). wi०9 अस्मेहिं for अम्हेहिं (8 314) . - | wi 1.14 याणुअ for जाणुभ (s 236.. यादिँ for जादिं (8 236) So wi.1.16. wi.o.1 1 य for जं ($ 236) wi.1.16 स्फुलन्ति for फुलन्ति (s 311). wi.o.12 याल' for जाल' (s 236) अग्गहस्ता for अग्गहत्था (8 31०) vi:०.15 भस्टके for भट्टके ($ 271) शहये oिr शहजे (s 236). – ये wi.1.18 भवितुं for भोढुं (8 475) for जे – विवय्यणी अके | wi.1.19 अस्माण for अव्हाणं (8 314) . (S 236). for विवजणीअके (5 284) wi.1.2० ता (vanting in ed. 1). - पेस्कशि wi.1.b पशुमालेिं for पशुमाखि (s 18०). for पेक्खशि (s 324). दालुणं for दालुणे vi.1.23 स्मि forम्हि(5314).--Sovi.1.32 wi.1.2 याव for जाव (5 236). wi.1.26 यधा for जधा (8 236). - यम wi.1.3 पेस्कामि for पेक्खामि (5 324). for जम' (8 236) wi.1.4 विकअस्तं oिr विकअत्थं (8 29०). | wi.1.28 भस्टके oिr भट्टके (8 27). - यी येव for जेव (8 284) विदे for जीविदे (8 236) [Digitized by (Google WI.1.32-] Divergences of this edition [254 wi.1.32 अणुग्गहिदे for अणुगहिदे ($ 196) . | wi.9.7 पडिकिदिं for पदिकेिदिं (8 218) – So wi.1.33. आणेसु for आणेअ (5 474) wi.1.33 यं for जं (85 236 ) wi.9.1० माहवी' for माधवी" (s 188) v1.1.34 हस्तिस्कन्धं for हत्थिक्खन्धं (831० | wi.9.13 पडिकिदिँ for पदिकिदिं (s 218) 8 36) wi.9.18 विस्मृतवांस् for विस्मृतस् wi.1.43 भस्टा for भट्टा (s 27) विअप्पो for वेि अप्पिदो wi.1.46 भस्टका for भट्टका (s 271). – | wi.9.26 तुह for तव (8 421) तुस्माणं for तुम्हाणं (8 314). | wi.927 (0m. त्ति (in ed. I after होन्ति) vi.1.48 अस्माणं for अम्हाणं (s 314). - | wi.1०. अम्महे for अम्हहे येव for जेव (s 236). wi.14.b विहायासि for विहायाशु wi.1.49 गश्धस्म for गश्धम्ह (5 314) . | wi.14.1 सअं for अअं for णिण्णोणद wi.1.56 उवत्थिदक्खणे oिr "दच्छणे (532). | wi.152 णिरूसवारम्भं for णिरुच्छठवारम्भं ($ 158) (8 327 a) wi.15.3 जणेदि for जण अदि (8 55) wi.2.5 तुहावि for तवावि (s 421). | wi.182 माधव्व for माहव्व (8 188) wi.2.6 अवलम्बसु for अवलम्बस्स (5467). अवलम्बसु for अवलम्बस्स(5467) wi.2.11 अम्महे for अम्हहे wi.18.3 अहमेवैनमवलम्बे oिr अहमेवालम्बे .2.12 मअरद्धअस्स for मअरद्धजस्स | wi.19.2 तेि (vanting in ed. 1) ($ 186) wi.24.2० अम्मो (wanting in ed. 1). wi.3.4 अगहिदत्थाओ for अगदित्था | wi.26.2 किदो for कदो (8 49) (8 376) wi.26.3 "माधव्वं for "माहव्वं (8 188) wi.5.3 जुञ्जदि (twice in ed. 1) wi:28.1० माधव्व' for माह्व्व' (8 188) wi.7.3 ति (vanting in ed. 1). wi.31.4 इक्खु for उच्छं (8 32) wi.8.1 अपि च (wanting in ed. 1) | ti.32.8 स्थिरो भव (twice in ed. ) wi.9.6 माहवी' for माधवी' (s 188) | | 255] from the first edition. [– VII.27.4 i61 रथाङ्गमवलोका for रथमार्गमा-| wi.165 येव for जेव (s 236). - कोळइशं for कोलिइशं (5 226) wi.14.2 यिम्भ for जिम्भ (twice. $ 236) | vi:20-11 अय्युआ for अज्जुआ (8 284). - S0 wi.20. 37. vi.14.9 स्मि for म्हि (8 314) vi.21.4 अय्युए for अजुए (5 284) S० wi.15.1 कीळणअं for कीलणअं (8 226) wi.23.1. wi.16.d नवोषसा for नवोषया . wi.27.d "मरीचि" for "मरीच'. wi.162 इसिकुमारअस्स for "रस्स. vi.27.4 जाद् (wanting in ed. 1). The metres of the Sakunta1. I 5, 6, I 1.25; II. 8, 14, 17, 18; II. I, 23, 28, 29, 30, 33, 34, 36; IV. 66, 9; V. 2, 1 5. 25, 27, 3०; WI. 16, 24, 25, 29, 33, 37; VII. 9, 13, 14, 15, 23, 28, 29 ll. 19; 1. Epic sloka. I. 2, 3, 4, 12, 15, 16, 20, 24, 27, 28, 33; II. I, 9; II. 2, 5. 7, 8.9. I 1, 14. 18, 20, 21, 26, 31, 37; [W. 14, 18, 23; V. 12, 14, 17, 21, 29, 32; WI. 2, 3. 7, 18. 21, 23. 28, 36; WI. 22. - - -- ************: WI. I; WII 1. 3. Ary I. 24, 38; WI. 20, 2।. [256 5. Vaita1ya. [Digitized by (Google 257] I. 31; II. 3; WI. 12. I. 7; II. 3, 6; [W. 24; W. 3, 4, 20, 26; WI. I 1, 26, 30, 31; WI. 2, 5, 19, 31. V. 31 The metres of the Sakuntal. I. 17, 21, 22; III, 16, 17, 32, 35; [W. I; V. 13, 16, 18; V1. 14, 20, 34; WI. 1०, 16, 3० . WI. 32, 35. I. I2; II. 22; W. 28; WI. 8, 9; WI. 3.

• • -- ** --
    • • • • • • • • • • -- *** -- ** ---

1. 8, 26, 3०; II. 10, 13; II. 13, 25, 41; IV. 2, 3, 13, 15, 16, 17, 22; V. 1, 5, 9, 22, 24; WI. I 3, 17, 22, 27; WI. 4, 6, 17, 25, 26, 32. 1. 1०, 18, 19; II. 4; II. 4; W. 6, 7, 19; WI. 7, 34. Dotect) (Google I. 9, 23; II. I 1; II. 10, 4०; V. I 1; WI. 1०; WI. 33. The metres of the Sakuntalā. I. I 5; TW. 21 ; WI. 24. 19. Sikhari 1. V. 23. 1. 14, 32; II. I 5, 16; II. 27; TV. 4, 5. 1. 1, 7. 1. 13, 29; II. 2, 5, 6; II. 12, 39; 5, 6, 15, 19; WI. 8, 11, 12, 27. V. 7, 8, 1 1, 19, 20; V. 1०; WI. 4, [258 -- ७ - -, ० ० ० ० ० ० -, - ५० -- v - - Dola० (Google 259] i. 3 i. 4 1. 6 1. 9|5ikharipा 1. 16 1. 19 1.22 1. 28 Act 1. | i. 6 18 The metres of the Sakuntal. Act 1. i. 9 i. 13|vasantatilalk iti.3० Act II. i.34 i. 35 | • w. 3 5 , 22 Dotect) (Google w. 9|wasantatilaka w. 13] wath5astha. v.31|8alinा v. 3 wi. 5 ||wi. 9 wi. 13 wi. 17| vasantatilaka 1. 21 wi.33|tikharit [Digitized by 11. [26o 32 37 22 (Google ounded in 1891 by 1Member of the American Philosophical Society (founded, 1727); Fellow of the American Academy of Arts and Science3 (1780); President (for 1889-1880) of the American Philological A8ociation (1869); President (or 1907-1908 and 1919-1920) of the American Oriental Society (1842). Honorary Fellow of the Asiatio Society of Bengal (Calcutta, 1784); Honorary Member of the Societ8 Asiatique (Paris, 1822); the Royal Asiatio Society (London, 1823), and the Deutsche Morgenlandiscthe Ge8ellschaft (Leipळांg, 1845). Honorary Member of the North-China Branch of the Royal Asiatic Society (Shang hai), the Finnish-Ugian Society (EHelsingoिrs), the India 8ociety (London); Honorary Correpondent of the Archaeological Department of the Government of India; Foreign Member of the Bohemian Society of Sciences (Prague, 1759); Member of the Colonial 50ciety of Massachusetts ; Corresponding Member of the Academy of Sciences of the Institute of Bologma (1712), of the8ociety of Sciences at, G6ttingen (1751), of the Russian Academy of Sciences (Petrograd, 1725), and of the Academie des Inscriptions et Bele5 Letres (16 3) of the Institute of France. Published by the Earvard Univeralty Press, Cambridge, Massachusetts, U.S. of America. Randal Hall, Cambridge. The Agent of the Preas in Great Britain is Humphrey Milliord, 0ford University Pres, Amen Corner, London, E.C Direct appl1cation for books of this Series may be made, with remittance, to the Harvard University Press at Cambridge, Ma8achusetts. The volumes will then be sent by mail or par0el-post, direct to the buyer. The 1st-prices are subject to a trade-discount. No extra charge is made for postage. This 1ist, is here revised up to date of December, 1923. Prices of previous revisions are cancelled. Descriptive L18t. A bound volume, containing a list of the volumes, and a brief memorial of Eenry Clarke Warren, joint-founder, will be sent free upon application to the Har ward University Press, Cambridge, Massachusetts. - The List, tells the general nature and contents of each work of the Series, and the uses which that work is designed to serve. The List gives also extracts from critical notices of those works, taken from various periodicals of high standing. Appended is a partial list of librarie8 where the Series may be found. Externals of the volumes. The books of this Series as a whole are printed on paper of a guality and tensile strength far above the average. They are all bound durably in ful buckram. The edges are cut, but the margins are ample; and the tops are gilded, not for ormament, but to make cleaning easy. The backs are properly lettered. No work is issued until it is complete. Wolume 10 is royal quart0 (32 om.); volume8 7 and 8 are super-royal octavo (28om.); the reat are royaloctavo (26 om.) or ale or public inspection. A complete stock of the publications of the Harvard University Press is carried by the 0xford University Press in London. Copies of this Series may be seen also in the Reading Room of the Harvard Library, Widener Hall, Cambridge, and at Randal Hal, Cambridge, and at the New York Public Library Some of the public Ibraries in which this Series may be found are given below, in a list on page8 13-15. Dotect) (Google Netherlands. 1891. Second issue, 1914. Pages, 270. Royal 8 Price, 3. A masterpiece, as to language and style and metrical form, of iterature of the Northern Canon. By the Honorable (rya) (Cura. Stories used as homilies in old Buddhist monasteries. Editio princeps. Kerm (1833-1917), long the honored Dean of the Dutch Orientalists, thought that gCura fourished not far from 600 A.D., or earlier Bonglish translation by Speyer, London, 1895, Frowde 3ankhya philosophy. By Wijiāna-Bhikahu. Edited in Sanskrit [Roman letters] by Profe80r RICHARD GARBE, University of Tulbingen, Germany 1895. Page3, 210 . recogniछes 80uls and primeval matter, but not God. Wijflama, however, is a pronounced theist. But in spite of his distortions of the original system his Commentary (about 1550 A.D.) is the fullest source that we have for a knowledge of the Sankhya system, andone of the most important (Garbe's Preface). Garbe studied the whole work with Bhagavata charya in Benares. German translation by Garbe Leipaig, 1889, Brockhaus. Partial English version in J. R. Balantyme's The Sankhya Apborisms of Kapila, London, 1885, Tribner volume 8. Buddhism In Translations. Pa33ages selected from the Buddhist 3acred books of Cambridge, Massachusetts. 1896. Bighth issue, 1922. Pages, 560. Royal 8". Price, In accordance with the author's wish, the original price of this beautiful volume was 8et very low, at 1.20. In spite of greatly changed conditions, that price has been main tained unaltered. Prefixed is a beautiful photogravure of a Gandhāra Buddha. Buddhism portrayed in the words of the Buddhists themselve. The life of Buddha (a beautiful narrative), his teaching, and his monastio order form the substance of this work. The Pali passage, done into wigorous English and accourately rendered, chosen with such broad and learned circumspection that they make a systematically complete presentation of their difficult subject. Waren's material is drawn straight from the fountain-head. It is this fact that has given to his work an abiding importance and value. It has been highly praised by competent judgea. Moreover, it has enjoyed a very wide circulation in America and Europe and the Orient. And nearly half of the work wasincluded by President Eliot in The Hour०rdCa8b०8 (New York, P. F. Collier and Son), of which a quarter of a million sets and more have been Bold. The usefulnes of Waren's work has thus been incalculably enhanced. The life of Henry Warren as a scholar is memorable in the ammals of American learn. ing. A brief memorial of his life and publio services is appended to volume 30 of this Series, of which he was joint-founder. It is also issued with the Descriptive List of this Series (see above, page 1). The List may be had, free, upon application to the Harvard University Press. Critically edited in the original Prākrit [[Nagari letters], with a goe8arial index, and an e8ay on the life and writing of the poet, by ST Koow, Profe8or of Indio Philology at the University of Christiania, Norway, and15pigraphist to the Governmen [Digitized by (Google Pages, 318. Royal18 ". Price, १3. A play of court-intrigue, and the only extant drama written entirely in presents interesting parallels with the Brag art Soldier of Plautus. Prākrit. 1901. It myths of the Rig-Veda. Critically edited in the originalSanskrit, [Nagari letters], with an introduction and even appendices [volume 5], and translated into English with University of 0xford. 1904. Pages,234+850 = 584. Royal8". Not Bold separately. Price, 6. The Great-Deity (book), “ hardly later than 400 B.C.,” is one of the oldest books ancillary to the Rig-Veda. It includes very ancient epic material: 80 the story of text is edited in a way that meets the moठt rigorous demands of exact, philological criticism. The typographic presentation of text, version, and notes (critical and ex pository) isamodelofonvenien volume8 7 and 8. Atharva-Veda. Translated, with a critical and exegetical commentary in-Chiefof The Century Dictionarg, an Encyclopedic Lexicon of the English Language.- Revised and brought nearer to completion and edited by C. R. LAN.A.N. 1905. Page 1212. Super-royal18. Not, Bold separately. Price, १10 The Atharva-Veda is, next after the Rig-Veda, the most important of the oldest texts of India. Whitney (1827-1894) was the most eminent American philologist of his cen bury, and these monumental volumes form the crowाming achievement of his life-long labors as an Indianist. For his translation, he expressly disclaims finality; but his version, when taken with his oritical and exegetical commentary, the Bure poit of departure for future study of this Weda and for its final comprehension. The text-critical notes form the most important, single item of the work. The8e give the various reading of the *authorities.” The term *authorities " includes not only manuscripts (of Burope, India, Kashmir),but alsoliving reciters (the Hinduequivalent3, and in some respect the superiors, of manuscripts); and, in addition, the correponding (and often variant) passages of the other Wedas. Whitney gives also the data of the Bcholiast as to authorship and divinity and meter of each stama; extracts from the ancillary literature concerning ritual and exegeis; and a literal translation. Wersion and Comment, proceed por p038u. Prefixed is an elaborate historical and critical intro duction, and a Bketch of Whitney's life, with a moble medalion portrait. A leaf of the birch-bark ms. from Kashmir is beautifully reproduced in color. The typography is atrikingly clear: Few texts of antiquity have been issued with appurtemant critical material of 30 large 30pe. And never before or since has the material for the critical study of an extensive Wedic text been 80 comprehensively and systematioally gathered from 30 multifarious sources, and presented with masterly accuracy in 80 well-digested form. Volume 8. The Llte Clay 9art (Me-chakatika). A Hindu drama attributed to King Shudraka. Translated from the original Sanskrit and Prākrit into English prose and [Digitized by A play of such variety, humor, and swift-moving action, that it has often been pro duced on the modern stage. Wersion, true and spirited. “The champagme has been (Google books of this Series are technical. This one, like Waren's Buddhism, may be happily ch08en as a gift-book. ०: being an alphabetio index to every line of every stama of the published Vedic literature and to the 1iturgical formulas thereof, that is, an inder in Roman letters]] to the Wedic mantras, together with an account of their variations in University, Baltimore. 1906. Page5, 1102. Royal14१. Prioe, 315. The Vedas are, in general, the oldest extant records of the antiquity of India, and indeed of Indo-European antiquity. They are the sacred books of the oldest religion of the Hindus. They represent, parts of a ma8 of traditional material, current in the various schools of Vedic learning, and handed down from teacher to pupil1by word of Imouth. What was originally one and the same stana, appears in the texts of the various schools in more or less varying forms. The variations are often such as appear in the varying forms of popular balads or of church hymns. Thus it happens that the texts of these different Vedic schools are often virtually related to each other and to their preumable original, as are the several kindred manuscripts of (let us Bay) a Greek play to each other and to the archetypefrom which they are descended. The comparison of these variant forms of a given text is often indispensable for ascertaining its original form and true meaning. This comparison is just what the Concordance enables us easily to effect. It is a tool of the very first importance and translator of edic texts. The Concordance cover3 mearly all the important, published texts, and is in one single alphabetio arrangement and one single volume. It is a royal quartoof over 1100 pages, of double columns, containing 125,000 lines or more. For the lines of the Rig-Veda alone, about 40,000 entries are reguired. The lines of the Atharva-Weda by themselves ould require over 18,000 entrie8, but are often merged with th08e of their Rig-weda correspondents. No less than 119 texts have been drawn upon for contributions to the work The book was printed (in the early years of the century) in a limited edition of 1000 copies, now half exhausted; and was printed, not from electrotype plates, but from type. The expen3e in money alone, to 8ay nothing of scholarly labor, was about 3even thousand dollars. It is not likely that any publisher or scholar will 800n undertake a new edition. For many decade, doubtles, the work will maintain its value unimpaired, an enduring monument to the industry and learning and resolute will of Profe80 (called Pafchākhyānaka, and dated 119 A.D.) of the Jaina monk, Pfrma-bhadra, critically edited in the originalSanskrit,[in Nagari letters; and, for the Bake ofbeginners, sium, Doebelm, Saxony. 1908. Page3, 34. Royal18 [ी. 1912. Pages, 246. Royal18 volume 18. The Paffcthatantra-text of Parmabhadra, and its relation to texts of allied recensions, as shown in Parallel Specimens. By Profe80r H Tफ़ा. 1912. Pages, 10 and 19 sheets, mounted on guards and issued in atlas-form. Royal8. Volumes 11-18 mot 30ld separately. Price of all three together, 4 the Kashmirian, entitled Tantralthyāylla. The original Sanskrit text [in Nāgar letters [Digitized by (Google editio minor, reprinted from the critical editio major which was made for the Konigiothe For two thousand years and more, the tales of the Panchatantra have instruoted and delighted the Hindus. The Panchatantra has exercised a greater influence than any other work of India upon the literature of the world. It was the Panchatantra that formed the basis of the studies of the immortal pioneer in the field of comparative 1iterature, Theodor Benfey. His Pantschatantra laid the foundation of the scientifi० treatment of the history of the fable. From the Panchatantra there came the lost Pahlavi translation, among wh08e effiuxes are some of the most famous books of south western Asia and of Europe, the Arabio Kalilah and Dimmah, the Directorium of John of Capua (1270), the Buchder Beispiele (1483) in German of great wigor and beauty and 30 on, down to that germ of racy Tudor English, Sir Thomas North's translation of Domi (1570), reprinted by Joseph a०obes, London, 1888. Herbel1gives us here one recension of known authorship and date (199), and another the Kashmirian, many oenturies older. To volume 11 Lamman adds an e8ay on The Kashmirian recension, Hertel made a version (Berlin, 1908,Teubner). The typography of both editions is clear andbeautiful. The confusing emboxाments of the stories (a second in the first, a third in the econ and 30 on) are disentangled in a most ingenious and simple way. fessor at the University of Jema. 1912. Page, 232. Roya18. Prioe, $2. The subject-matter is taken from the great epio of India, the Maha-Bharata. Like the Ajax of Soph0cle3 as com pared with the Ajax of Homer, this poem is an instructive ple for the student of literary evolution or literary genetics. For centuries it has been acknowledged in India as one of the aix Mahā-kāvyas or most distinguished speci mems of artificial poetry, a masterpiece of its kind. edited in the original Sanskrit, and Prākrits by Rocप्त.ARD Pा8c ळा, late Profea90r of Sanskrit at the University of Berlin. 1922. Pages, 280. Royal 8 Pice, 3. As descendants of Bhārata, the Hindus are called Bhāratams. Their * continent is called Bhārata-waratha, and their great epio is called the Great. Bhāratam (Story or Fight), Mahā-Bharata. Cakuntala is the mother of Bhārata, and the beautiful story of her birth andlife is told in the Great Epic. This play is a dramatiation of that story. and is the masterpiece of the literature of India. In 1898, Pischel wrote Auagabe u machem.” Eis Prākrit, Grammar was of his hands in 1900. In 1902 he was called to the Berlin profe80rship. The six years of his tenancy were crowded with toil (finds from Chinese Turkestan, etc.). Then came the call to Calcutta, and, in 1908, his death at the threshold of India. Under many difficulties, the book (allbut a couple of aheets) was printed at Stuttgart (Kolhlhammer). Then came the world-confagration. The printed sheets reached America November 28, 1923 of mind. Embracing the Mnemonio Rules, called Yoga-uिtra, of Patafjali; and the Comment, called Yoga-bhashya, attributed to Veda-Wyaaa; and the Explanation, by JAI8 मLAणoसroN Woops, Profe80r of Philosophy in Harvard University. 1914, Dotect) (Google Three works in one pair of covers. The Rules are a set of mental pegs on which to hang the principle and precepts of a system which you must learn from the living teacher of your “8chool.” The Comment is a reinvestiture of the skeleton of the Rules with the fesh and blood of comprehensible details. And the Explanation is of course commentary on the Comment. The Comment is the oldest written systematic exp० 8ition of Yoga-doctrine in Sanskrit that we p08e8. (0f the Hindu philosophies, by far the most important are the ancient dualism called Sānkhya, the monisाm of the Vedanta, and the Yoga-system. Kautilya, prime-ministe of Chandragupta (300 B.C.), mentions Sankhya and Yoga as current in his day. But the elements of Yoga, rigorous austerities and control of the senses, are०indefinitely antique, and are one of the oldest and most striking products of the Hindu mind and character When one consider3 the foods of p3eudo-scientifio writing with which the propagan dists of Indian “isms' in America, have deluged us, one is the better prepared to appre ciate the self-reठtraint of Dr. Woods in keeping all that pertains to miracle-mongering and sen8ationalism in the background, and in devoting himself to the exposition of the spiritual and intellectual aspects of Yoga. His work “ continues the tradition of austere 80bolarathip" which has, from the beginning, characteriळed the Harvard Oriental Serie3. volumes 18 and 19. The Veda of the Black rajus School, entitled Taittirya Samlhtt. Translated from the original Sanskrit proee and verse, with a running commentary law, and of His Majesty's Colonial 0ffice, sometime Acting Professor of Sanskrit at the University of Oxford, Author of * Responsible Government in the Dominions.' Wolume 18, kāpla8 1-III; volume 19, kpas [W-WI. 1914. Pages 464 +-374 = 838. Roya18० Price 7. Not sold separately The Rig-Veda holds unquestioned primacy in the sacred literature of the Hindus; but, their reatest mediawal 30choliast on the Vedas, Sāyapa, did not write his commen tary on the Rig-Veda until after his commentary on the Yajur-Veda, because (as he expressly tells us) of the tran80endent importance of the Yajur-Veda for the 8acrifice The Yajur-Veda is the Veda of8aorificial formulas. An accurate edition of the Taittirya Samhita was published in 1871-21by Weber. It waited migh fifty years for a translator For the difficult, task of translation, no English or American Sanskritist wa8 80 well १ualifed by previous studies as Keith. To it he has brought, his wide and varied learn ing, and with such effectiveness as to produce a work, which, in spite of its large extent, is notable for its well-rounded completeness. The entire text is translated. The com mmentary runs por p008u with the version, embodies the gist of Sāyapa's scholia, and is presented with the utmost typographical perspicuity. An elaborate introduction is given, treating of the relation of this text to kindred texts, its contents, language, style, and date ('about 600 B.C.), and the religious ritual of ancient, India. volumes 20 and 24. Rg-Veda Repetitions. The repeated verses and distichs and stansas of the Rig-Veda in systematic presentation and with critical disou8sion. By MAएarc: Universi ty, Baltimore. 1916. Pages, 508 +2006 = 714. Royal8. Not Bold18eparately Volume 20 contains Part, 1: The repeated passages of the Rig-weda, systematically presented in the order of the Rig-Veda, with critical comments and note3. Volume 24 contains Part, 2: Comments and classifications from metrical and lexical and gram matical points of view, and from the point of view of the themes and divinities of the repeated passages. Also Part 3: List and indexes. [Digitized by (Google The aim of this work is to help us to understand the oldest, religious document of Indo-European antiquity. The arrangement of Part 1 enables the student to bring under his eye at one time all the pa38age8 that he needs to compare, and to do 80 with utmost ea9e and speed. The material of this work was, from a typographical point of y intractable. The result as a whole is a marvel of clarity and con This work is the first of three natural8eguels to Bloomfield's great, Vedic Concordance 1. The Rig-Veda Repetitions; 2. The Reverse Con0rdance; 3. The Vedic Wariants. A draft of the second has been actually prepared by Bloomfield. And he and Edgerto have in hand the first draft of the third, a systematic presentation and critical discussio of the variant, reading of the Wedic text8 volumes 21 and 22 and 23. Rama's Later Elstory, or Uttara-Rama-Charita, an ancient Hindu drama by Bhavabhuti. Critically edited in the or ginal Sanskrit and Prākrit, with an introduction and English translation and notes and variants, etc. By SEाRPAD KRIBENA BELwALKAR, Graduate Student of Harvard University. (Now, 1920, Professor of Sanskrit at Deccan College, Poona, India.) Dr. Belvalkar, when returning to India in 1914 from his studies at Harvard, shipped his manuscript-collations and other papers and his books by the German freighter Fangturm. In August, 1914, the Fangturrm was intermed at the port of Palma, Baleari० Islands. In 1919, 3he was released. In May, 1920, Dr. Belvalkar recovered his papers. Volume 21 was issued in 1915, complete. 0f volume 22, the first 92 pages, containing the text of the whole play, have been in print, since January, 1915, awaiting for nigh five and one-half years the recovery of (0f volume 23, the material included collation-sheets giving the readings of manu: 8cripts from widely-separated parts of India, from Nepal to Madras, from Calcutta to Bombay. In spite of the generous assistance of His Majesty's Secretary of State for India in Council, the work of getting the loan of the8e m8. was 80 great that it seemed best, not to try to do it again, but to await the release of the Pangturn There is hope now that volume3 22 and28 may be issued. Wolume 21. Rama's Later Elstory. Part 1. Introduction and translation. (Prefixed is a convenient synoptic analysis of the play. The introduction treats of Bhavabhuti's life and date and works, and includes a summary of the Rāma-story as given by the Ramayapa. Lam an adds an essay entitled * A method for citing Sanskrit, drama. The method is very simple and practical.) 1915. Royal18. Page3 190. Price, 2 Volume 2. Rama's Later Elstory. Part 2. The text, with index, glo8aries, etc. (This was printed at Bombay, with the exquisitely beautiful type, newly cast for this work, of Javaji's Nirmaya Sagara Preas, and upon paper made expressly for this edition at the Wolveroote Mill of 0xford. Each Prākrit speech is followed by the Sanskrit, verion in immediate sequence.) See above. volume 23. Rama's Later Elstory. Part 8. Bxplanatory and critical epilogue. (Critical account of the manuscripta. Running exp08itory comment. The variant reading of the ma. The typographical ‘make-up' of Comment, and variants into pages is such that they goporposeu. These epilegomena close with an essay on the two text-traditions of the play, a time-analysis, a note on the Hindu stage, etc.) See above. volume 24. Rug-veda Repetitions. above, with volume 20 Parta2 and8. By Professor B [Digitized by (Google D.Litt., of the Inner Temple, Barrister-at-law, Regius Professor of Sanskrit and Com parative Philology at, the University of Edinburgh. 1920. Pages, 567. Royal 8 In August, 1915, this work was ready for printing. In August, 1916, it was delivered to the Controller of the 0xford University Press. In 1918, the Press had migh 350 mmen at the war. 0f the older men who wereleft, many were busy with urgent, फ्राक्षा-work, such as a Report on Trench-ever for the American Expeditionary Force. And when, after the armistice, the printing was resumed, the author was engroased in the work of Lord tion of Indian Affairs. The Vedic literature falls into three clearly undered groups: the Vedic hymns or Mantras; the Brāhmana3, “ the prieties' or 'priestly (discourses)'; and the Sutras Keith thinks that the Aitareya is not later than 600 B.C. The plan of the work is like running omment, on the 8ame page. The skill of the priety story-tellers is at its best in the plendidlegend of Cumah9epa (threatened sacrifice of son by father: (cf. Isaac, phigeneia, Phrix03) Despite the peudo-profundlity and puerility of the Brahmapas, they are of genuine significance to the student, of Hindu antiquity, 80cial and religious. And they are in fact, the oldet, Indo-European prose extant 8 Adventures, or The Thirty-two Tales of the Throne. A collection of stories about King Wikrama, as told by the Thirty-two Statuettes that 8upported his throne. Edited in four different recensions of the Sanskrit original] (Vikrama-charita or Sinhāsana-dvātringakā) and translated into English with an introduction, by of Pennsylvania. Nearly ready Wikrama's Adventure is one of the most famous story-books of mediawa1 India s one of the most noted quasां-historical heroes of his times. Eis magic throne hidden upon his death, is discovered by. a later king, Bhoja. Each of the thirty-two (dvā-tring2at) statuette that support his throne (sinhasana) tells one story to Bhoja. as a kind of Hindu King Arthur, an example for real kings. Bdgerton hopes that his work may prove suggestive as a model for students of on parative literature. The text of each of the recensions (Southern, Metrical, Brief, Jain) is printed in horipontally parallel arrangement, so that the stories which correspond to each other in substance are given, each story in all four recensions, in immediate juxtaposition. And the translation is treated in like manner. Comparisons are thus facilitated to a degree never before attained in a work of this kind. From all this, Edgerton reconstructs, with some detail, and with reasonable certainty. the original work from which the current versions are derived. This he presents in the form of a Composite 0utline, the concrete solution of a problem in literary genetics ०ltrाmes 28 and 29 and 80. Buddhist 1०g०nds. Translated from the original Pali text of can Academy of Arts and Scien0es, sometime Earison Fellow for Research at the University of Pennsylvania and Johnston Scholar in Sanskrit, at the ohns opkins University and Lecturer on Pali in Yale University. 1921. Page, 886 +-870-+-378 114. Royध18 Not 8old separately. Price 315. of the Buddhist Sacred Scripturea. It consists of 423 stamas. These are reputed to be [Digitized by (Google the very words of the Buddha himself. The Dhammapada Commen tary, on by an unknown author in Ceylon about 450 A.D., purports to tell the circumstances under which Buddha uttered each one of these stanइa3. In telling them, it narrates 2890stories or legends. These stories are the preponderating element of the Commentary: In style and substance the tale re8emble th08e of the famous Jataka Book, the Buddhist Acta Sanctorum, a 0unterpart of the Legends of the Christian Saints. And they present many parallels to well-known stories of mediawal literature, 0riental and For the comparative study of such parallels, Dr. Burlingame's Synopses clear and brief, will prove a very great onvenience. His wigorous diction suggeta familiarity with such “ wels of English undefyled' as the Bible and the Book of Com: mon Prayer. The work gives a vividpicture of the every-day life of the ancient. Buddhists mmonks, nums, lay disciples. It is thus, incidentally, an admirable preparative for the study of the more difficult Buddhist books in the original. As especially attractive stories may be cited: Lean Gotam Beek mustard-seed to cure her dead child; Murder of Great Mogalāma; Buddha falsely accused by Chinchā; Wisākhā; the Eell-pot. In September, 1900, Mr. Burlingamecame to Harvard University to pursuelhis studies It was at the suggestion of the latter that Mr. Burlingame undertoolk the talk of translating into English the Dhammapada Commentary. He first made a table of contents of the work, giving the title of each story and the place of its occurrence in the Burme8e text, and also in the Cingalese text. He added an index to the titles, and an extremely good analysis of Books 1 to 4. This most useful p reliminary work was formally presented to the American Academy of Arts and Sciences on by Mr. Lam an. The manuscript of the article was delivered February 5, 1910, and published 300n after as page8 467-550 of volume 45 of the Proceeding of the Academ) The admirably elaborated manuscript of the entire translatio Commentary was delivered by its author on January 10, 1917, just, before the War [Digitized by (Google 10 Wale publishes other works relating to India, as follows Profe830r of Sanskrit, at Harvard University. Seventh issue, 1920. Royal 8 The Reader furnishes the text for 60 or 80 le30ns, and with it, the needed.lexion and notes. The notes make 0nstant reference to Whitney's Sanskrit Grammar: Bee below These two volumes supply all that is strictly indispensable for the beginner. The text is in the Oriental (Nagar) letters; but a transliteration of the first four pages in Roman letters is added. The Reader is designed especially to meet the needs of th08e who have The text, is chosen: 1. from Classical Sanskrit works (Nala-उtory, fables of Hittopade>:a, Manu's Laws'); and 2. from the Vedic literature (Rig-Veda hymns, Brahmanas, Sutras for wedding and burial). A literary-historical introduction is given for each kind of text. The vocabulary is in Roman letters, and is elaborated with the utmost care. Special hed is given to the development of the meanings (semantic8: pada, foot, le, leg of lamb, पuarter, पuarter of a four-lined stana, line, line of a three-lined stana) and also to the etymological cognates in English, Greek, and 30 on tha-t, i8-tu-d) by C. R. LAN.AN. 1889 Royal 8". Page3, 50. Price, 50 cents A reprint of the first 4 pages of the Reader (see above), transliterated from the (Oriental character8 into English letters. It corresponds page for page and line for line with its original, so that the references of the Wocabulary and Notes of the Reade apply exactly to this reprint. With the Grammar and Reader and this reprint, the student, is enabled to acquire a knowledge of the structure of the Sanskrit and to do 30me reading, without first, learning the Oriental letters. Sanskrit Grammar: including both the Classical language, and the older dialects of Veda University. Fifth issue, 1923, of second edition, 1889. 8°. Page8, 578. Price, 4.50 The greatest extant, repository of the grammatical facts concerning the Sanskrit language. A masterpiece of orderly arrangement. is a brief account of the 1iterature of India. vedanta Philosophy. Outline of the Vedanta Bystem of philosophy according to Shankara. vard University, and CATEARINE B. RणNKL of Cambridge, Massachusetts. Second edition. 1915. 8 Pages, 56. Price, 50 cent8. This b00k, a translation of the given by Deu58en at the end of his monu mental work, Da3 System des Vedanta, was first published in 1906. Since then, thanks to thelearning and enthusiasm of Charles Johnston, the whole great work has been made acce8ible in an English version (Chicago, 1912,The Open Court, Publishing Company) Nevertheless, the smal book was 30 inexpensां ve and practical, that, a new edition was ummary, although briefand compact, is yet, soluoid and adequate in short, 30 altogether admirable, that it is not likely 80on to be Buperseded by a better exposition of what has been to untold millions at once a philosophy and a religion. [Digitized by (Google Samarit Grammar. The e8entials, in briefest form and for beginners, as to 30unds and 30und-changes and infection. With an appendix of linguistic Comment, entirely Beparate from the Grammar, and drawाm from English and Greek and Latin. By C. R. Pages, about 50 +-50. Price, १1 0f all the Indo-European languages, Sanskrit is incomparably well adapted as an elementary study for the purposes of mental discipline in general and of rigorous lin guistic training in particular. The transparency of its structure is absolutely unique prefix, root, derivative suffix, infectional ending which in synthesis constitute the word, are easily made the subject of quick and certain analysis by the veriest beginner. Thus Sanskrit serves best to revealthe fundamental principles which underlie the structure of English, Greek, Latin, etc. For these have suffered 1inguistic erosion to such a degree that their original structural features are often no longer recognisable. Thehabit and powerof alertobervation andof linguistio reflection (such, for exampl e, as shows you without reference to any book, the connection of boutch foreign language. One single year of Sanskrit may, with proper books, be made 80 fruitful, that, any intending Anglicist or EHellenist, or Latinist may well hesitate to forego the ummatched opportunity which it offers for winning a habit and a power that shall enable him to tackle his English or his Greek or his Latin more wigorously and effectively. For this purpose, the mastery of Oriental alphabets is of no use whatever. The infections and sound-changes of Sanskrit are farless difficult than is commonly supposed, and are positively easy if you Beparate the difficulties of the language from th08e of the writing. Therefore this grammar prints all Sanskrit words in Roman letters. The use of Roman letters makes clear to the eye, instantly and without a word of comment countles facts as to the structure and analysis of the forms. And by combining in: genious typographio arrangement with the use of Roman lettera, it is possible to accomplish wonders for the visualining memory. The explanatory or illustrative matter, drawn from English, Greek, and Latin, will] be found helpful and often entertaining. Thus palatalisation (important, in Sanskrit becomes ch, 9 becomes.) is illustrated by drink drench, lbourg harge, and so on. The numbers of the Comment correspond throughout with those of the Grammar 80 that, reference from the one to the other is * automatic. Bharatan Readings. Easy and interesting stories from the Mahā-Bhārata in the original Sanskrit. Printed in Roman letters, with a literal English verion. By (C. R. LANo.A. The8e show to the beginner how exceedingly easy the easy epic texts are. They are chosen with common sense and good taste, and are purged of long-winded descriptive pa8ages. They are in simple unstilted language, entertaining, full of swift-moving action and incident. Among them are the story of Cakuntalā (heroine of the master piece of the Hindu drama, and mother of Bhārata: 8e above, page 5), the Flood, the great Gambling-30eme, the Night-scene on the Ganges (in which the fallen heroes come forth from the river and talk with the living), Wipula (who restrains Ruchi from a lape of virtue by hypmotising her), the Man in the Pit (prototype of the famous mediawal] allegory), Nala and Damayant (out down from a thousand stanas to a few hundred) and 80 on. To make easier and quicker the understanding of the text, each stama is printed as four lines (not, two), and the literal version is given in a parallel column. [Digitized by (Google 12 This is not to be taken up until the student has a०quired a considerable vocabular of common Sanskrit words, and such familiarity with the infectional endings and prep 08itional prefixes and with the rules of Bound-combination, as shallenable him quickly to 8eparate the words, which, in the writing of India, are confusingly run together. By printing the little book at, Bombay, with the rich and admirable type-fonts of the of stumbling. [Digitized by (Google Berkeley, University of California San Francisc0, Public Library Stanford University, U. Library Hartford, Trinity College Library Middletown, Wealeyan University L. - (A American (0riental Society's L. Washington, Library of Congre8a Catholio University of America Chicago,The Chicag0Public][Library University of Chicago Library New Orleams, Tulame University I. line Brunswiok, Bowdoin College ]Library Baltimore, Johns Hopkin8U. L. - The Peabody Institute Amlherst, AnherstCollege Library Boston, Public Library Cambridge, HarvardCollege Library Northampton, ForbesLibrary Welealey, Welesley College Library Williamstown, Williams College L. Amn Arbor, University of Michigan IL. Minneapolis, Public L. of Minneapolis Minneapolis. Athen8um Nortbfield, Carleton CollegeLibrary PARTIAI, LI87) ७ Columbia, Universi ty of Mi80uri L. St. Louis, Washington University L. - Public Library ofSt. Louis ILincoln, University of Nebraska L. Eamover, Dartmouth College Library New Jersey Princeton, Princeton University Library BroklyT, BroklyT Public Library Chapel Hill, U. of North Carolina 0bto Cincimati, Public L. of Cincinnati Cleveland, Adelbert College Library Cleveland Publio Library 0berlin, 0berlin College Library New York, Columbia University Library Harvard Club L., 27 West, 4th St. New York Public Library University Club L., 5th Ave. at 54th St. American Philosophical Society Library Company of Philadelphia Providence Public Library Nashville, Wanderbilt University L. 13 [Digitized by (Google 14 Montreal, McGl University 1. University Library Belgium Brussels, B. Royale de Belgiपue Louvain, B. de l'Universit6 Prague, Universitāt3-Bibliothek Bothemian Society of Sciences Copenhagen, Royal Danish Academy University Library Helsingoिrs, Finnish-Ugrian Society rance Lyons, B. de 1"Universite B. de la Societ6 Asiatique trasbourg, B. de 1"Universit6 Germany Ind Brelau, Universitāt8-Bibliotbelk (G6ttingen, Universitats-Bibliothek Society of Sciences Deutsche Morgenlandische Ge8ell 8chaft, Kiel, Universitāts-Bibliothek Leipzig, Universitāt3-Bibliothek Indogermanisches.Institut, U Toronto, Univerrity of Toronto .. Germany (continued) Munich,Bavarian Ac. of Scien08 Seminar fur Arische Philologie Tubingen, Universitāts-Bibliothek University Library Cambridge, University Library B0dinburgh, Advocates' Library University Library (Gla3gow, University Library on, British Museum India 0ffice Library 0xford, Bodleian Library Indian Institute Balliol College Library Italy Naples, Regja, B. Universitaria Padua, Regia B. Universitaria Rome, B. Apostolica Vaticana Amsterdan, Royal Ac. of Sciences Leiden, Rijk8-Universiteit Utrecht, University Library Norway iania, University Library Petrograd, Publio Library Academy of Sciences Spalm Madrid, Biblioteca Nacional [Digitized by (Google Sweden Stockholm, The Royal Library Royal Academy of Sciences Ceylon Colombo, Ceylon Branch, R.A.S. dha8asana Samagama, Pagodha (Ka0 Teng Shib Huang) Pe-ling, L. of the Government Univer sity (Tai Shio) Shang-hai, North-China Branch, R.A.8 Agra, Agra College Library ASIA. Ajmere, Government College Library Aligarh, U. P, Anglo-0riental College Allahabad, Muir Central College Bangalore, L. of the Central College Baroda, Baroda College Library Benares, Queen's College Government, Sanskrit , College Bombay, Wilson College Bombay Branch, RoyalAsiatioSociety University of Bombay Calcutta, Asiatio Society of Bengal] Imperial Library Calcutta, Library of the Sanskrit, College Buddhist Text, Society Dacca, Dacca College Library Brmakolam, Cochin, Brmalkolam College (Gwalior,1. of Victoria College, Lashkar Hyderabad, Deccan, NisamCollege][.. Jaipur,Rajputama, Sanskrit College Maharaja'sCollege Jammu, Kashmir, Raghunath Temple 1. Ilinois, Chicago: The John Crerar Library Kumbhakonam, Tanjore, K. College L. Lahore, Dayanand Anglo-Wedio College ILucknow, IL. of Canning College Poona, Dec0an College Library Library of the Presidency College Simla, Archaeological Library Tokyo, Asiatio Society of Japan Imperial Library of Japan Imperial University of Tokyo - Waseda University Library Batavia, Society of Arts and Sciences accordingly ऋent to the following Medical Libraries 15 ngkok, National Library The Atharva-v०d is of large interest, and importance for the history of the crude beginning of Medical Science and the Art of Healing. See the Addre8, “ Yale in its relation) to Medicine,' delivered by Professor William Henry Welch, of the Johns Hopkins Univer sity, in “The Record of the Celebration of the Two Fundredth Amuniversary of the Founding of Yale College,' New Haven, 1902, pages 208-204. Mainly at the suggestion of Doctor District of Columbia, Washington: Library of the Surgeon-General's Office, U.S. Depart [Digitized by (Google 16 Maryland, Baltimore: Library of the Medical Sochool of the ohns Hopkins U. Massachusetts, B06tom: The B08ton Library Society's Library, 114 Newbury St. New York, Brookym: Library of the Medical Society of the County of King,1313 Bedfor Avenue. New York: Library of the New York Academy of Medicine, 21 West, 43rd St. Pennsylvania, Philadelphia: Library of the College of Physicians, Locust St. and 13th S. (Great Britain, London: Library of the Royal College of Surgeons of London. [Digitized b५) (Google