बृहत्संहिता/अध्यायः ११
| ← अध्यायः १० | बृहत्संहिता अध्यायः ११ वराहमिहिरः |
अध्यायः १२ → |
११ केतुचाराध्यायः ।।
गार्गीयं शिखिचारं पाराशरं असितदेवलकृतं च ।
अन्यांश्च बहून्दृष्ट्वा क्रियते +अयं अनाकुलश्चारः ।। ११.०१ ।।
दर्शनं अस्तमयो वा न गणितविधिनाअस्य शक्यते ज्ञातुम् ।
दिव्यान्तरिक्षभौमास्त्रिविधाः स्युः केतवो यस्मात् ।। ११.०२ ।।
अहुताशे +अनलरूपं यस्मिंस्तत्केतुरूपं एवौक्तम् ।
खद्योतपिशाचालयमणिरत्नऽदीन्परित्यज्य ।। ११.०३ ।।
ध्वजशस्त्रभवनतरुतुरगकुञ्जरऽद्येष्वथान्तरिक्षास्ते ।
दिव्या नक्षत्रस्था भौमाः स्युरतो +अन्यथा शिखिनः ।। ११.०४ ।।
शतं एकाधिकं एके सहस्रं अपरे वदन्ति केतूनाम् ।
बहुरूपं एकं एव प्राह मुनिर्नारदः केतुम् ।। ११.०५ ।।
यद्येको यदि बहवः किं अनेन फलं तु सर्वथा वाच्यम् ।
उदयास्तमयैः स्थानैः स्पर्शैराधूमनैर्वर्णैः । ११.०६ ।।
यावन्त्यहानि दृश्यो मासास्तावन्त एव फलपाकः ।
मासैरब्दांश्च वदेत्प्रथमात्पक्षत्रयात्परतः ।। ११.०७ ।।
ह्रस्वस्तनुः प्रसन्नः स्निग्धस्त्वृजुरचिरसंस्थितः शुक्लः ।
उदितो *+अथ वाअभिवृष्टः[क्.वाअप्यभिदृष्टः] सुभिक्षसौख्यावहः केतुः ।। ११.०८ ।।
उक्तविपरीतरूपो न शुभकरो धूमकेतुरुत्पन्नः ।
इन्द्रायुधानुकारी विशेषतो द्वित्रिचूलो वा ।। ११.०९ ।।
हारमणिहेमरूपाः किरणऽख्याः पञ्चविंशतिः सशिखाः ।
प्रागपरदिशोर्दृश्या नृपतिविरोधावहा रविजाः ।। ११.१० ।।
शुकदहनबन्धुजीवकलाक्षाक्षतजौपमा हुताशसुताः ।
आग्नेय्यां दृश्यन्ते तावन्तस्ते +अपि शिखिभयदाः ।। ११.११ ।।
वक्रशिखा मृत्युसुता रूक्षाः कृष्णाश्च ते +अपि तावन्तः ।
दृश्यन्ते याम्यायां जनमरकऽवेदिनस्ते च ।। ११.१२ ।।
दर्पणवृत्तऽकारा विशिखाः किरणान्विता धरातनयाः ।
क्षुद्भयदा द्वाविंशतिरैशान्यां अम्बुतैलनिभाः ।। ११.१३ ।।
शशिकिरणरजतहिमकुमुदकुन्दकुसुमौपमाः सुताः शशिनः ।
उत्तरतो दृश्यन्ते त्रयः सुभिक्षावहाः शिखिनः ।। ११.१४ ।।
ब्रह्मसुत एक एव त्रिशिखो वर्णैस्त्रिभिर्युगान्तकरः ।
अनियतदिक्सम्प्रभवो विज्ञेयो ब्रह्मदण्डाख्यः ।। ११.१५ ।।
शतं अभिहितं एकसमेतं एतदेकेन विरहितान्यस्मात् ।
कथयिष्ये केतूनां शतानि नव लक्षणैः स्पष्टैः ।। ११.१६ ।।
सौम्यैशान्योरुदयं शुक्रसुता यान्ति चतुरशीत्याख्याः ।
विपुलसिततारकास्ते स्निग्धाश्च भवन्ति तीव्रफलाः ।। ११.१७ ।।
स्निग्धाः प्रभासमेता द्विशिखाः षष्टिः शनैश्चराङ्गरुहाः ।
अतिकष्टफला दृश्याः सर्वत्रैते कनकसंज्ञाः ।। ११.१८ ।।
विकचा नाम गुरुसुताः सितएकताराः शिखापरित्यक्ताः ।
षष्टिः पञ्चभिरधिका स्निग्धा याम्याश्रिताः पापाः ।। ११.१९ ।।
नातिव्यक्ताः सूक्ष्मा दीर्घाः शुक्ला यथाइष्टदिक्प्रभवाः ।
बुधजास्तस्करसंज्ञाः पापफलास्त्वेकपञ्चाशत् ।। ११.२० ।।
क्षतजानलानुरूपास्त्रिचूलताराः कुजात्मजाः षष्टिः ।
नाम्ना च कौङ्कुमास्ते सौम्याशासंस्थिताः पापाः ।। ११.२१ ।।
त्रिंशत्यधिका राहोस्ते तामसकीलका इति ख्याताः ।
रविशशिगा दृश्यन्ते तेषां फलं अर्कचारोक्तम् ।। ११.२२ ।।
विंशत्यधिकं अन्यत्शतं अग्नेर्विश्वरूपसंज्ञानाम् ।
तीव्रानलभयदानां ज्वालामालाकुलतनूनाम् ।। ११.२३ ।।
श्यामारुणा विताराश्चामररूपा विकीर्णदीधितयः ।
अरुणाख्या वायोः सप्तसप्ततिः पापदाः परुषाः ।। ११.२४ ।।
तारापुञ्जनिकाशा गणका नाम प्रजापतेरष्टौ ।
द्वे च शते चतुरधिके *चतुरस्रा[क्.चतुरश्रा] ब्रह्मसन्तानाः ।। ११.२५ ।।
कङ्का नाम वरुणजा द्वात्रिंशद्वंशगुल्मसंस्थानाः ।
शशिवत्प्रभासमेतास्तीव्रफलाः केतवः प्रोक्ताः ।। ११.२६ ।।
षण्णवतिः कालसुताः कबन्धसंज्ञाः कबन्धसंस्थानाः ।
*पुण्ड्र[क्.चण्ड]अभयप्रदाः स्युर्विरूपताराश्च ते शिखिनः ।। ११.२७ ।।
शुक्लविपुलएकतारा नव विदिशां केतवः समुत्पन्नाः ।
एवं केतुसहस्रं विशेषं एषां अतो वक्ष्ये ।। ११.२८ ।।
उदगायतो महान्स्निग्धमूर्तिरपरोदयी वसाकेतुः ।
सद्यः करोति मरकं सुभिक्षं अप्युत्तमं कुरुते ।। ११.२९ ।।
तल्लक्षणो +अस्थिकेतुः स तु रूक्षः क्षुद्भयऽवहः प्रोक्तः ।
स्निग्धस्तादृक्प्राच्यां शस्त्राख्यो डमरमरकाय ।। ११.३० ।।
दृश्यो +अमावास्यायां कपालकेतुः सधूम्ररश्मिशिखः ।
प्राङ्नभसो +अर्धविचारी क्षुत्मरकावृष्टिरोगकरः ।। ११.३१ ।।
प्राग्*वैश्वानर[क्.वश्वानर, क्ऽस्त्र्. वैश्वानर]मार्गे शूलाग्रः श्यावरूक्षताम्रार्चिः ।
नभसस्त्रिभागगामी रौद्र इति कपालतुल्यफलः ।। ११.३२ ।।
अपरस्यां चलकेतुः शिखया याम्याग्रयाङ्गुलौच्छ्रितया ।
गच्छेद्यथा यथोदक्तथा तथा दैर्घ्यं आयाति ।। ११.३३ ।।
सप्तमुनीन्संस्पृश्य ध्रुवं अभिजितं एव च प्रतिनिवृत्तः ।
नभसो +अर्धमात्रं इत्वा याम्येनास्तं समुपयाति ।। ११.३४ ।।
हन्यात्प्रयागकूलाद्यावदवन्तीं च *पुष्करारण्यम्[क्.पुष्कराण्यम्] ।
उदगपि च देविकां अपि भूयिष्ठं मध्यदेशाख्यम् ।। ११.३५ ।।
अन्यानपि स देशान्क्व चित्क्व चिद्धन्ति रोगदुर्भिक्षैः ।
दश मासान्फलपाको +अस्य कैश्चिदष्टादश प्रोक्तः ।। ११.३६ ।।
प्रागर्धरात्रदृश्यो याम्याग्रः श्वेतकेतुरन्यश्च ।
क इति युगाकृतिरपरे युगपत्तौ सप्तदिनदृश्यौ ।। ११.३७ ।।
स्निग्धौ सुभिक्षशिवदावथाधिकं दृश्यते कनामा यः ।
दश वर्षाण्युपतापं जनयति शस्त्रप्रकोपकृतम् ।। ११.३८ ।।
श्वेत इति जटाकारो रूक्षः श्यावो वियत्त्रिभागगतः ।
विनिवर्तते +अपसव्यं त्रिभागशेषाः प्रजाः कुरुते ।। ११.३९ ।।
आधूम्रया तु शिखया दर्शनं आयाति कृत्तिकासंस्थः ।
ज्ञेयः स रश्मिकेतुः श्वेतसमानं फलं धत्ते ।। ११.४० ।।
ध्रुवकेतुरनियतगतिप्रमाणवर्णऽकृतिर्भवति विष्वक् ।
दिव्यान्तरिक्षभौमो भवत्ययं स्निग्ध इष्टफलः ।। ११.४१ ।।
सेनाङ्गेषु नृपाणां गृहतरुशैलेषु चापि देशानाम् ।
गृहिणां उपस्करेषु च विनाशिनां दर्शनं याति ।। ११.४२ ।।
कुमुद इति कुमुदकान्तिर्वारुण्यां प्राक्शिखो निशां एकाम् ।
दृष्टः सुभिक्षं अतुलं दश किल वर्षाणि स करोति ।। ११.४३ ।।
सकृदेकयामदृश्यः सुसूक्ष्मतारो +अपरेण मणिकेतुः ।
ऋज्वी शिखास्य शुक्ला स्तनोद्गता क्षीरधारेव ।। ११.४४ ।।
उदयन्नेव सुभिक्षं चतुरो मासान्करोत्यसौ सार्धान् ।
प्रादुर्भावं प्रायः करोति च क्षुद्रजन्तूनाम् ।। ११.४५ ।।
जलकेतुरपि च पश्चात्स्निग्धः शिखयापरेण चौन्नतया ।
नव मासान्स सुभिक्षं करोति शान्तिं च लोकस्य ।। ११.४६ ।।
भवकेतुरेकरात्रं दृश्यः प्राक्सूक्ष्मतारकः स्निग्धः ।
हरिलाङ्गूलौपमया प्रदक्षिणावर्तया शिखया ।। ११.४७ ।।
यावत एव मुहूर्तान्दर्शनं आयाति निर्दिशेत्मासान् ।
तावदतुलं सुभिक्षं रूक्षे प्राणान्तिकान्रोगान् ।। ११.४८ ।।
अपरेण पद्मकेतुर्मृणालगौरो भवेन्निशां एकाम् ।
सप्त करोति सुभिक्षं वर्षाण्यतिहर्षयुक्तानि ।। ११.४९ ।।
आवर्त इति निशार्धे सव्यशिखो +अरुणनिभो +अपरे स्निग्धः ।
यावत्क्षणान्स दृश्यस्तावन्मासान्सुभिक्षकरः ।। ११.५० ।।
पश्चात्सन्ध्याकाले संवर्तो नाम धूम्रताम्रशिखः ।
आक्रम्य वियत्त्र्यंशं शूलाग्रावस्थितो रौद्रः ।। ११.५१ ।।
यावत एव मुहूर्तान्दृश्यो वर्षाणि हन्ति तावन्ति ।
भूपान्शस्त्रनिपातैरुदयऋक्षं चापि पीडयति ।। ११.५२ ।।
ये शस्तास्तान्हित्वा केतुभिर्*आधूपिते[क्.आधूमिते] +अथ वा स्पृष्टे ।
नक्षत्रे भवति वधो येषां राज्ञां प्रवक्ष्ये तान् ।। ११.५३ ।।
अश्विन्यां अश्मकपं भरणीषु किरातपार्थिवं हन्यात् ।
बहुलासु कलिङ्गेशं रोहिण्यां शूरसेनपतिम् ।। ११.५४ ।।
औशीनरं अपि सौम्ये जलजाजीवाधिपं तथार्द्रासु ।
आदित्ये +अश्मक*नाथान्[क्.नाथं] पुष्ये मघधाधिपं हन्ति ।। ११.५५ ।।
असिकेशं भौजङ्गे पित्र्ये +अङ्गं पाण्ड्यनाथं अपि भाग्ये ।
*औज्जयिनिकम्[क्.औज्जयनिकम्] आर्यम्णे सावित्रे दण्डकाधिपतिम् ।। ११.५६ ।।
चित्रासु कुरुक्षेत्राधिपस्य मरणं समादिशेत्तज्ज्ञः ।
काश्मीरककाम्बोजौ नृपती प्राभञ्जने न स्तः ।। ११.५७ ।।
इक्ष्वाकुरलक*नाथश्[क्.नाथौ, क्ऽस्त्र्. नाथो] च हन्यते यदि भवेद्विशाखासु ।
मैत्रे पुण्ड्राधिपतिर्*ज्येष्ठासु च[क्.ज्येष्ठास्वथ] सार्वभौमवधः ।। ११.५८ ।।
मूले +अन्ध्रमद्रकपती जलदेवे काशिपो मरणं एति ।
यौधेयकार्जुनायनशिविचैद्यान्वैश्वदेवे च ।। ११.५९ ।।
हन्यात्कैकयनाथं पाञ्चनदं सिंहलाधिपं वाङ्गम् ।
नैमिषनृपं किरातं श्रवणादिषु षट्स्विमान्क्रमशः ।। ११.६० ।।
उल्काभिताडितशिखः शिखी शिवः शिवतरो *+अतिदृष्टो[क्.अभिवृष्टो] यः ।
अशुभः स एव चोलावगाणसितहूणचीनानाम् ।। ११.६१ ।।
नम्रा यतः शिखिशिखाअभिसृता यतो वा
ऋक्षं च यत्स्पृशति तत्कथितांश्च देशान् ।
दिव्यप्रभावनिहतान्स यथा गरुत्मान्
भुङ्क्ते गतो नरपतिः परभोगिभोगान् ।। ११.६२ ।।