बृहत्संहिता/अध्यायः ७८
| ← अध्यायः ७७ | बृहत्संहिता अध्यायः ७८ वराहमिहिरः |
अध्यायः ७९ → |
७८ शय्यासनलक्षणाध्यायः ।।
सर्वस्य सर्वकालं यस्मादुपयोगं एति शास्त्रं इदम् ।
राज्ञां विशेषतो +अतः शयनऽसनलक्षणं वक्ष्ये ।। ७८.०१ ।।
असनस्पन्दनचन्दनहरिद्रसुरदारुतिन्दुकीशालाः ।
काश्मर्यञ्जनपद्मकशाका वा शिंशपा च शुभाः ।। ७८.०२ ।।
अशनिजलानिलहस्तिप्रपातिता मधुविहङ्गकृतनिलयाः ।
चैत्यश्मशानपथिजऊर्ध्वशुष्कवल्लीनिबद्धाश्च ।। ७८.०३ ।।
कण्टकिनो *ये च[क्.वा ये] स्युर्महानदीसङ्गमौद्भवा ये च ।
सुरभवनजाश्च न शुभा ये चापरयाम्यदिक्पतिताः ।। ७८.०४ ।।
प्रतिषिद्धवृक्षनिर्मितशयनऽसनसेवनात्कुलविनाशः ।
व्याधिभयव्ययकलहा भवन्त्यनर्था[क्.अनर्थाश्च] अनेकविधाः ।। ७८.०५ ।।
पूर्वच्छिन्नं यदि वा दारु भवेत्तत्परीक्ष्यं आरम्भे ।
यद्यारोहेत्तस्मिन्कुमारकः पुत्रपशुदं तत् ।। ७८.०६ ।।
सितकुसुममत्तवारणदध्यक्षतपूर्णकुम्भरत्नानि ।
मङ्गल्यान्यन्यानि च दृष्ट्वाआरम्भे शुभं ज्ञेयम् ।। ७८.०७ ।।
कर्माङ्गुलं यवाष्टकं उदरऽसक्तं तुषैः परित्यक्तम् ।
अङ्गुलशतं नृपाणां महती शय्या जयाय कृता ।। ७८.०८ ।।
नवतिः सैव षडूना द्वादशहीना त्रिषट्कहीना च ।
नृपपुत्रमन्त्रिबलपतिपुरोधसां स्युर्यथासङ्ख्यम् ।। ७८.०९ ।।
अर्धं अतो +अष्टांशोनं विष्कम्भो विश्वकर्मणा प्रोक्तः ।
आयामत्र्यंशसमः पादौच्छ्रायः सकुक्ष्य[क्.सकुक्षि]शिराः ।। ७८.१० ।।
यः सर्वः श्रीपर्ण्या पर्यङ्को निर्मितः स धनदाता ।
असनकृतो रोगहरस्तिन्दुकसारेण वित्तकरः ।। ७८.११ ।।
यः केवलशिंशपया विनिर्मितो बहुविधं स वृद्धिकरः ।
चन्दनमयो रिपुघ्नो धर्मयशोदीर्घजीवितकृत् ।। ७८.१२ ।।
यः पद्मकपर्यङ्कः स दीर्घं आयुः श्रियं श्रुतं वित्तम् ।
कुरुते शालेन कृतः कल्याणं शाकरचितश्च ।। ७८.१३ ।।
केवलचन्दनरचितं काञ्चनगुप्तं विचित्ररत्नयुतम् ।
अध्यासन्पर्यङ्कं विबुधैरपि पूज्यते नृपतिः ।। ७८.१४ ।।
अन्येन समायुक्ता न तिन्दुकी शिंशपा च शुभफलदा ।
न *श्रीपर्णेन[क्.श्रीपर्णी न] च देवदारुवृक्षो न चाप्यसनः ।। ७८.१५ ।।
शुभदौ तु शालशाकौ[क्.शाकशालौ] परस्परं संयुतौ पृथक्चएव ।
तद्वत्पृथक्प्रशस्तौ सहितौ च हरिद्रककदम्बौ ।। ७८.१६ ।।
सर्वः स्पन्दनरचितो न शुभः प्राणान्हिनस्ति चाम्बकृतः ।
असनो +अन्यदारुसहितः क्षिप्रं दोषान्करोति बहून् ।। ७८.१७ ।।
अम्बस्पन्दनचन्दनवृक्षाणां स्पन्दनात्शुभाः पादाः ।
फलतरुणा शयनासनं इष्टफलं भवति सर्वेण ।। ७८.१८ ।।
गजदन्तः सर्वेषां प्रोक्ततरूणां प्रशस्यते योगे ।
कार्यो +अलङ्कारविधिर्गजदन्तेन प्रशस्तेन ।। ७८.१९ ।।
दन्तस्य मूलपरिधिं द्विरायतं प्रोह्य कल्पयेत्शेषम् ।
अधिकं अनूपचराणां न्यूनं गिरिचारिणां किञ् चित् ।। ७८.२० ।।
*श्रीवृक्ष[क्.श्रीवत्स]वर्धमानच्छत्रध्वजचामरानुरूपेषु ।
छेदे दृष्टेष्वारोग्य[क्.अरोग्य]विजयधनवृद्धिसौख्यानि ।। ७८.२१ ।।
प्रहरणसदृशेषु जयो नन्द्यावर्ते प्रनष्टदेशऽप्तिः ।
लोष्ठे[क्.ऊ.लोष्टे] तु लब्धपूर्वस्य भवति देशस्य सम्प्राप्तिः ।। ७८.२२ ।।
स्त्रीरूपे धननाशो[क्.स्वविनाशो] भृङ्गारे +अभ्युत्थिते सुतौत्पत्तिः ।
कुम्भेन निधिप्राप्तिर्यात्राविघ्नं च दण्डेन ।। ७८.२३ ।।
कृकलासकपिभुजङ्गेष्वसुभिक्षव्याधयो रिपु*वशित्वम्[क्.वशत्वम्] ।
गृध्रौलूकध्वाङ्क्षश्येनऽकारेषु जनमरकः ।। ७८.२४ ।।
पाशे +अथ वा कबन्धे नृपमृत्युर्जनविपत्स्रुते रक्ते ।
कृष्णे श्यावे रूक्षे दुर्गन्धे चाशुभं भवति ।। ७८.२५ ।।
शुक्लः समः सुगन्धिः स्निग्धश्च शुभावहो भवेच्छेदः ।
अशुभशुभच्छेदा ये शयनेष्वपि ते तथा फलदाः ।। ७८.२६ ।।
ईषायोगे दारु प्रदक्षिणाग्रं प्रशस्तं आचार्यैः ।
अपसव्यएकदिगग्रे भवति भयं भूतसञ्जनितम् ।। ७८.२७ ।।
एकेनावाक्शिरसा[क्.एकेनावाक्च्छिरसा] भवति हि पादेन पादवैकल्यम् ।
द्वाभ्यां न जीर्यते +अन्नं त्रिचतुर्भिः क्लेशवधबन्धाः ।। ७८.२८ ।।
सुषिरे +अथ वा विवर्णे ग्रन्थौ पादस्य शीर्षगे व्याधिः ।
पादे कुम्भो यश्च ग्रन्थौ तस्मिन्नुदररोगः ।। ७८.२९ ।।
कुम्भाधस्ताज्जङ्घा तत्र कृतो जङ्घयोः करोति भयम् ।
तस्याश्चऽधरो +अधः क्षयकृद्द्रव्यस्य तत्र कृतः ।। ७८.३० ।।
खुरदेशे यो ग्रन्थिः खुरिणां पीडाकरः स निर्दिष्टः ।
ईषाशीर्षण्योश्च त्रिभागसंस्थो भवेन्न शुभः ।। ७८.३१ ।।
निष्कुटं अथ कोलाक्षं सूकरनयनं च वत्सनाभं च ।
कालकं अन्यद्धुन्धुकं इति कथितश्छिद्रसंक्षेपः ।। ७८.३२ ।।
घटवत्सुषिरं मध्ये सङ्कटं आस्ये च निष्कुटं छिद्रम् ।
निष्पावमाषमात्रं नीलं छिद्रं च कोलाक्षम् ।। ७८.३३ ।।
सूकरनयनं विषमं विवर्णं अध्यर्धपर्वदीर्घं च ।
वामावर्तं भिन्नं पर्वमितं वत्सनाभऽख्यम् ।। ७८.३४ ।।
कालकसंज्ञं कृष्णं धुन्धुकं इति यद्भवेद्विनिर्भिन्नम् ।
दारुसवर्णं छिद्रं न तथा पापं समुद्दिष्टम् ।। ७८.३५ ।।
निष्कुटसण्ज्ञे द्रव्यक्षयस्तु कोलेक्षणे कुलध्वंसः ।
शस्त्रभयं सूकरके रोगभयं वत्सनाभाख्ये ।। ७८.३६ ।।
कालकधुन्धुकसंज्ञं कीटैर्विद्धं च न शुभदं छिद्रम् ।
सर्वं ग्रन्थिप्रचुरं सर्वत्र न शोभनं दारु ।। ७८.३७ ।।
एकद्रुमेण धन्यं वृक्षद्वयनिर्मितं च धन्यतरम् ।
त्रिभिरात्मजवृद्धिकरं चतुर्भिरर्थं[क्.अर्थो] यशश्चाग्र्यम् ।। ७८.३८ ।।
पञ्चवनस्पतिरचिते पञ्चत्वं याति तत्र यः शेते ।
षट्सप्ताष्टतरूणां काष्ठैर्घटिते कुलविनाशः ।। ७८.३९ ।।