महाभारतम्-04-विराटपर्व-005
| ← विराटपर्व-004 | महाभारतम् चतुर्थपर्व महाभारतम्-04-विराटपर्व-005 वेदव्यासः |
विराटपर्व-006 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
पाण्डवैरिन्द्रसेनादीन्प्रति द्वारकादिगमनचोदना ।। 1 ।।
पाण्डवान्प्रति धौम्येन राजगृहवासप्रकारानुशासनम् ।। 2 ।।
युधिष्टिर उवाच। | 4-5-1x |
कर्माण्युक्तानि युष्माभिर्यानि तानि चरिष्यथ। | 4-5-1a 4-5-1b |
पुरोहितोऽयमस्माकमग्निहोत्राणि रक्षतु। | 4-5-2a 4-5-2b |
इन्द्रसेनमुखाश्चेमे रथानादाय केवलान् । | 4-5-3a 4-5-3b |
इमाश्च नार्यो द्रौपद्याः सर्वाश्च परिचारिका । | 4-5-4a 4-5-4b |
सर्वैरपि च वक्तव्यं न प्राज्ञायन्त पाण्डवाः । | 4-5-5a 4-5-5b 4-5-5c |
वैशंपायन उवाच। | 4-5-6x |
एवं तेऽन्योन्यमामन्त्र्य कर्माण्युक्त्वा पृथक्पृथक्। | 4-5-6a 4-5-6b |
तानन्वशात्स धर्मात्मा सर्वधर्मविशेषवित् । | 4-5-7a 4-5-7b |
धौम्य उवाच। | 4-5-8x |
विदितं वै यथा सर्वं लोके वृत्तमिदं नृप। | 4-5-8a 4-5-8b |
अतोऽहमभिवक्ष्यामि हेतुमात्रं निबोधत। | 4-5-9a 4-5-9b 4-5-9c |
दुर्वासमेव कौरव्य जातेन कुरुवेश्मनि । | 4-5-10a 4-5-10b |
दिष्टद्वारो लभेद्द्रष्टुं राजस्वेषु न विश्वसेत्। | 4-5-11a 4-5-11b |
तूष्णीं त्वेनमुपासीत काले समभिपूजयेत् ।। | 4-5-12a |
असूयन्ति हि राजानो जनाननृतवादिनः। | 4-5-13a 4-5-13b |
विदिते चास्य कुर्वीत कार्याणि सुलघून्यपि। | 4-5-14a 4-5-14b |
पाण्डवाग्निरयं लोके सर्वशस्त्रमयो महान । | 4-5-15a 4-5-15b |
सर्वात्मना वर्तमानं यथा दोषो न संस्पृशेत् । | 4-5-16a 4-5-16b |
क्षत्रियं चैव सर्पं च ब्राह्मणं च बहुश्रुतम् । | 4-5-17a 4-5-17b |
एतत्रयं च पुरुषं निर्दहेदवमानितम्। | 4-5-18a 4-5-18b |
नातिवर्तेत मर्यादां पुरुषो राजसंमतः। | 4-5-19a 4-5-19b |
न हि पुत्रं न नप्तारं न भ्रातरमरिन्दम। | 4-5-20a 4-5-20b |
गच्छन्नपि परां भूतिं भूमिपालनियोजितः। | 4-5-21a 4-5-21b |
धृष्टो द्वारं सदा पश्यन्न च राजसु विश्वसेत् । | 4-5-22a 4-5-22b |
यत्रोपविष्टः संकल्पं नोपहन्याद्बलीयसः । | 4-5-23a 4-5-23b |
यथैनं यत्र चासीनं शङ्कयेद्दुष्टचरिणम् । | 4-5-24a 4-5-24b |
स्वभूमौ काममासीत तिष्ठेद्वा राजसन्निधौ। | 4-5-25a 4-5-25b |
परासनगतं ह्येनं परस्य परिचारकाः । | 4-5-26a 4-5-26b |
नित्यं विप्रतिषिद्धं तत्पुरस्तादासनं मतम् । | 4-5-27a 4-5-27b |
दक्षिणं वाऽथ वामं वा भागमाश्रित्य पण्डितः। | 4-5-28a 4-5-28b 4-5-28c |
मातृगोत्रे स्वगोत्रे वा नाम्ना शीलेन वा पुनः । | 4-5-29a 4-5-29b |
पूज्यमानोपि यो राज्ञा नरो न प्रतिपूजयेत्। | 4-5-30a 4-5-30b |
नास्य युग्यं न पर्यङ्कं नासनं न रथं तथा। | 4-5-31a 4-5-31b |
यो वै गृहेभ्यः प्रवसन्क्रियमाणमनुस्मरन् । | 4-5-32a 4-5-32b |
परीतः क्षुत्पिपासाभ्यां विहाय परिदेवनम् । | 4-5-33a 4-5-33b |
| 4-5-34a 4-5-34b |
उष्णे वा यदि वा शीते रात्रौ वा यदि वा दिवा । | 4-5-35a 4-5-35b |
नैव प्राप्तोऽवमन्येत सदाऽमात्यो विशारदः । | 4-5-36a 4-5-36b 4-5-36c |
नैव लाभाद्धर्षमियान्न व्यथेच्च विमानितः। | 4-5-37a 4-5-37b |
अल्पेच्छो धृतिमान्राजञ्छायेवानुगतः सदा। | 4-5-38a 4-5-38b |
इतिहासपुराणज्ञः कुशलः सत्कथासु च। | 4-5-39a 4-5-39b |
न मिथो भाषितं राज्ञो मनुष्येषु प्रकाशयेत् । | 4-5-40a 4-5-40b |
नैषां कर्मसु संयुक्तो धनं किंचिदुपस्पृशेत्। | 4-5-41a 4-5-41b |
हुल्योपस्थितयोः पश्य मम चान्यस्य चोभयोः । | 4-5-42a 4-5-42b |
श्रेयांसं हि परित्यज्य वैद्यं कर्मणिकर्मणि । | 4-5-43a 4-5-43b |
नैषां दारेषु कुर्वीत प्राज्ञो मैत्रीं कथंचन । | 4-5-44a 4-5-44b |
यदा ह्यभिसमीक्षेत प्रेष्यं स्त्रीभिः समागतम् । | 4-5-45a 4-5-45b |
शङ्कितस्य पुनः स्त्रीषु कस्य भृत्यस्य भूमिपः। | 4-5-46a 4-5-46b |
हर्षवस्तुषु चाप्यत्र वर्तमानेषु केषु चित्। | 4-5-47a 4-5-47b |
हर्षाद्धि मन्दः पुरुषः स्वैरं कुर्वीत वैकृतम् । | 4-5-48a 4-5-48b |
अन्तःपुरगतं ह्येनं स्त्रियः क्लीबाश्च सर्वतः । | 4-5-49a 4-5-49b |
तस्माद्गम्भीरमात्मानं कृत्वा हर्षं नियम्य च। | 4-5-50a 4-5-50b |
यथा हि सुमहामन्त्रो भिद्यमानो हरेत्सुखम्। | 4-5-51a 4-5-51b |
या तु वृत्तिरबाह्यानां बाह्यानामपि केवलम्। | 4-5-52a 4-5-52b |
न स्त्रियो जातु मन्येत बाह्ये वाभ्यन्तरेऽपि वा । | 4-5-53a 4-5-53b |
मत्वाऽस्य प्रियमात्मानं राजरत्नानि राजवत्। | 4-5-54a 4-5-54b |
अराजानं हि रत्नानि राजकान्तानि राजवत्। | 4-5-55a 4-5-55b |
तस्मादव्यक्तभोगेन भोक्तव्यं भूतिमिच्छता । | 4-5-56a 4-5-56b |
न चापत्येन संप्रीतिं राज्ञः कुर्वीत केनचित् । | 4-5-57a 4-5-57b |
एतां हि सेवमानस्य नरसीमां चतुर्विधाम्। | 4-5-58a 4-5-58b |
एतैस्तु विपरीता या नरसीमा नराधमैः । | 4-5-59a 4-5-59b |
बन्धुभिश्च नरेन्द्रस्य बलवद्भिश्च मानवैः । | 4-5-60a 4-5-60b |
ताभ्यां तु नरसीमाभ्यां विरुद्धस्याल्पतेजसः । | 4-5-61a 4-5-61b |
उद्धतानां च यो वेषः कुहकानां च यो भवेत् । | 4-5-62a 4-5-62b 4-5-62c |
अपुंभिश्चैव पुंभिश्च स्त्रीभिः स्त्रीदर्शिभिर्नरैः । | 4-5-63a 4-5-63b |
प्रतिसंभाषमाणो हि त्रिभिरेतैरचेतनः। | 4-5-64a 4-5-64b |
ये च राज्ञाऽभिसत्कारं लभेरन्कारणादिव। | 4-5-65a 4-5-65b |
न चान्याचरितां भूमिमसंदिष्टो महीपतेः। | 4-5-66a 4-5-66b |
न च संदर्शने राज्ञां प्रबन्धमभिसंजपेत् । | 4-5-67a 4-5-67b |
अर्थकामा च या नारी राजानं स्यादुपस्थिता। | 4-5-68a 4-5-68b |
तस्मान्नारीं न निध्यायेत्तथायुक्तां विचक्षणः। | 4-5-69a 4-5-69b |
न नर्मसु हसेज्जातु मूढवृत्तिर्हि सा स्मृता । | 4-5-70a 4-5-70b |
न चाक्षौ न भुजौ जातु न च वाक्यं समाक्षिपेत्। | 4-5-71a 4-5-71b |
भ्रुकुटिं च न कुर्वीत न चाङ्गुष्ठैर्लिखेन्महीम्। | 4-5-72a 4-5-72b |
न प्रशंसेन्ना चासूयेत्प्रियेषु च हितेषु च । | 4-5-73a 4-5-73b |
अथ संदृश्यमानेषु प्रियेषु च हितेषु च। | 4-5-74a 4-5-74b |
न राज्ञः प्रतिकूलानि सेवमानः सुखी भवेत्। | 4-5-75a 4-5-75b |
अप्रमत्तो हि राजानं रञ्जयेच्छीलसंपदा। | 4-5-76a 4-5-76b |
स्नानं हि वस्त्रशुद्धिश्च शारीरं शौचमुच्यते। | 4-5-77a 4-5-77b |
राजा भोजो विराट् सम्राट् क्षत्रियो भूपतिर्नृपः । | 4-5-78a 4-5-78b |
तस्माद्भक्त्या च युक्तः सन्सत्यवादी जितेन्द्रियः । | 4-5-79a 4-5-79b |
कृतज्ञं प्राज्ञमक्षुद्रं दृढभक्तिं जितेन्द्रियम् । | 4-5-80a 4-5-80b |
एष वः समुदाचारः समुद्दिष्टो यथाविधि । | 4-5-81a 4-5-81b |
संवत्सरमिमं तावदेवंशीला बुभूषथः । | 4-5-82a 4-5-82b |
वैशंपायन उवाच। | 4-5-83x |
तं तथेत्यब्रुवन्पार्थाः पितृकल्पं यशस्विनम्। | 4-5-83a 4-5-83b |
तेषां प्रतिष्ठमानानां मन्त्रांश्च ब्राह्मणोऽजपत्। | 4-5-84a 4-5-84b |
ततोऽब्रवीदसौ विप्रो वाचमाशीः प्रयुज्य च। | 4-5-85a 4-5-85b |
स्वस्ति वोस्तु शिवः पन्था द्रक्ष्यामि पुनरागतान्। | 4-5-86a 4-5-86b 4-5-86c |
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि |
4-5-15 पाण्डवाग्निरिति पाण्डवेति छेदः। राजा पुरुषविग्रहोऽग्निरित्यन्वयः ।। 15 ।। 4-5-61 प्रथमं छिद्यते निद्रा इति थo धo पाठः ।। 61 ।।
| विराटपर्व-004 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | विराटपर्व-006 |