महाभारतम्-04-विराटपर्व-014

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-014
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

द्रौपद्या सैरन्ध्रीवेषधारणेन सुदेष्णागृहे निवासः ।। 1 ।।

वैशंपायन उवाच ।	4-14-1x
ततः कृष्णा सुकेशी सा दर्शनीया शुचिस्मिता। वेणीकेशान्समुत्क्षिप्य पीनवृत्तकुचा शुभा । जुगूहे दक्षिणे पार्श्वे मृदूनसितलोचना ।। 1 ।।	4-14-1a 4-14-1b 4-14-1c
वासश्च परिधायैकं कृष्णा सुमलिनं महत्। कृत्वा वेषं च सैरन्ध्र्याः कृष्णा व्यचरदार्तवत् ।। 2 ।।	4-14-2a 4-14-2b
प्रविष्टा नगरं भीरूः सैरन्ध्रीवेषसंयुता। तां नराः परिधावन्तः स्त्रियश्च समुपाद्रवन् ।। 3 ।।	4-14-3a 4-14-3b
अपृच्छंस्ते च तां दृष्ट्वा का त्वं किं च चिकीर्षसि। सा तानुवाच राजेन्द्र सैरन्ध्र्यहमुपागता। कर्म चेच्छामि वै कर्तुं तस्य या मां भरिष्यति ।। 4 ।।	4-14-4a 4-14-4b 4-14-4c
वैशंपायन उवाच।	4-14-5x
तस्या रूपेण वेषेण श्लक्ष्णया च गिरा तथा। न श्रद्दधानास्तां देवीमन्नहेतोरुपस्थिताम् ।। 5 ।।	4-14-5a 4-14-5b
विराटस्य तु कैकेयी भार्या परमसंमता। आलोकयन्ती ददृशे प्रासादाद्द्रुपदात्मजाम् ।। 6 ।।	4-14-6a 4-14-6b
सा समीक्ष्य तथारूपामनाथामेकवाससम्। स्त्रीभिश्च पुरुषैश्चापि सर्वतः परिवारिताम् ।। 7 ।।	4-14-7a 4-14-7b
विराटभार्या तां देवी कारुण्याज्जातसंभ्रमा। अप्रेषयत्समीपस्थाः स्त्रियो वृद्धाश्च तत्पराः ।। 8 ।।	4-14-8a 4-14-8b
अपनीय ततः सर्वा आनयध्वमिहैव ताम्। यदा दृष्टा मया साध्वी कम्पते मे मनस्तदा। तस्माच्छीघ्रमिहानाय दर्शयध्वं यदीच्छथ ।। 9 ।।	4-14-9a 4-14-9b 4-14-9c
तास्तथोक्ता उपागम्य द्रौपदीं परिसंगताः। आनीय सर्वथा त्वेनामब्रुवन्मधुराक्षरम् ।। 10 ।।	4-14-10a 4-14-10b
भद्रे त्वां द्रष्टुमिच्छन्ती सुदेष्णा हर्म्यभूतले। त्वदर्थं प्रैषयच्चास्मान्द्रष्टुं तां त्वं यदीच्छसि। आयाह्यस्माभिरेवाद्य रक्ष्यमाणा यथेष्टतः ।। 11 ।।	4-14-11a 4-14-11b 4-14-11c
तच्छ्रुत्वा द्रौपदी तासां वचनं वाक्यकोविदा। ईप्सितर्थातिलाभेन हृष्टाऽऽयाता गृहोत्तमम् ।। 12 ।।	4-14-12a 4-14-12b
राजवेश्म ह्युपाक्रम्य यत्राग्र्यमहिषी स्थिता। सुदेष्णामगमत्कृष्णा राजभार्यां यशस्विनीम् ।। 13 ।।	4-14-13a 4-14-13b
कृष्णान्केशान्मृदून्दीर्घान्समुद्ग्रथ्यासितेक्षणा। कुञ्चिताग्रांस्तु सूक्ष्माग्रान्दर्शनीयान्निबध्य च। जुगूहे दक्षिणे पार्श्वे मृदूनायतलोचना ।। 14 ।।	4-14-14a 4-14-14b 4-14-14c
सा प्रविश्य विराटस्य द्रौपद्यन्तःपुरं शुभा। ह्रीनिषेवान्विता बाला कम्पमाना लतेव सा ।। 15 ।।	4-14-15a 4-14-15b
अभिगम्य च सुश्रोणी सर्वलक्षणसंयुता। ददर्शावस्थितां हैमे पीठे रत्नपरिच्छदे ।। 16 ।।	4-14-16a 4-14-16b
रक्तसूक्ष्माम्बरधरां मेघे सौदामिनीमिव । नानावर्णविचित्रां च सर्वाभरणभूषिताम् ।। 17 ।।	4-14-17a 4-14-17b
सुभ्रूं सुकेशीं सुश्रोणीं कुब्जवामनमध्यगाम्। बहुपुष्पोपकीर्णायां भूम्यां वेदिमिवाध्वरे ।। 18 ।।	4-14-18a 4-14-18b
सुदेष्णां राजमहिषीं सर्वालंकारभूषिताम्। श्रीमतीं राजपुत्रीणां शतेन परिवारिताम् ।। 19 ।।	4-14-19a 4-14-19b
ताः सर्वा द्रौपदीं दृष्ट्वा सन्तप्ताः परमाङ्गनाः । परितश्चोपतस्थुस्ताः सहसोत्थाय चासनात् ।। 20 ।।	4-14-20a 4-14-20b
निरीक्षमाणाः सर्वास्ताः शचीं देवीमिवागताम्। गूढगुल्फां वरारोहां कृष्णां ताम्रायतेक्षणाम्। अतिसर्वानवद्याङ्गीं नतगात्रीं सुमध्यमाम् ।। 21 ।।	4-14-21a 4-14-21b 4-14-21c
न ह्रस्वां नातिमहतीं जातां बहुतृणे वने। ऋश्यरोहीमिवानिन्द्यां सुकेशीं मृगलोचनाम् ।। 22 ।।	4-14-22a 4-14-22b
तां मृगीमिव वित्रस्तां यूथभ्रष्टामिव द्विपाम्। लक्ष्मीमिव विशालाक्षीं विद्यामिव यशस्विनीम् ।। 23 ।।	4-14-23a 4-14-23b
रोहिणीमिव ताराणां दीप्तामग्निशिखामिव। पार्वतीमिव रुद्राणीं वेलामिव महोदधेः ।। 24 ।।	4-14-24a 4-14-24b
सुलभामिव नागीनां मृगीणामिव किन्नरीम्। गङ्गामिव विशुद्धाङ्गीं शारदीमिव शर्वरीम् ।। 25 ।।	4-14-25a 4-14-25b
तामचिन्त्यतमां लोके इलामिव यशस्विनीम् । सावित्रीमिव दुर्धषां ब्राह्म्या लक्ष्म्या समन्वितां ।। 26 ।।	4-14-26a 4-14-26b
सीतामिव सतीं शुद्धामरुन्धतीमिव प्रियाम् । सुदेष्णा पर्यपृच्छत्तां विस्मयोत्फुल्ललोचना ।। 27 ।।	4-14-27a 4-14-27b
का त्वं सर्वानवद्याङ्गि कुतोसि त्वमिहागता। कस्य वा त्वं विशालाक्षि किं वा ते करवाण्यहम् ।। 28 ।।	4-14-28a 4-14-28b
गूढगुल्फा समानोरूस्त्रिगम्भीरा षडुन्नता। स्निग्धा पञ्चसु रक्तेषु हंसगद्गदभाषिणी ।। 29 ।।	4-14-29a 4-14-29b
शुकेशी सुस्वरा श्यामा पीनश्रोणीपयोधरा। अरालपक्ष्मनयना बिम्बोष्ठी तनुमध्यमा ।। 30 ।।	4-14-30a 4-14-30b
कम्बुग्रीवा गूढसिरा पूर्णचन्द्रनिभानना । दानवी किन्नरी वा त्वं गन्धर्वी वनदेवता ।। 31 ।।	4-14-31a 4-14-31b
अप्सरा वाऽसि नागी वा तारा वा त्वं विलासिनी । अलम्बुसा मिश्रकेशी पुण्डरीकाऽथ मालिनी ।। 32 ।।	4-14-32a 4-14-32b
तेनतेनैव संपन्ना काश्मीरीव तुरंगमा। इन्द्राणी त्वथ रुद्राणी स्वधा वाऽप्यथवा रतिः ।। 33 ।।	4-14-33a 4-14-33b
देवि देवेषु विख्याता ब्रूहि का त्वमिहागता। तव ह्यनुपमं रूपं भूषणैरपि वर्जितम् ।। 34 ।।	4-14-34a 4-14-34b
त्वां सृष्ट्वोपरतं मन्ये लोककर्तारमीश्वरम्। न तृप्यन्ति स्त्रियो दृष्ट्वा का न पुंसां रतिर्भवेत् ।। 35 ।।	4-14-35a 4-14-35b
प्रवालपुष्पस्तबकैराचिता वनदेवताः। त्वामेव हि निरीक्षन्ते विस्मिता रूपसंपदा ।। 36 ।।	4-14-36a 4-14-36b
अन्तःपुरगता नार्यो मृगाः पक्षिगणा नराः। सर्वे त्वामेव कल्याणि निरीक्षन्ते सुविस्मिताः ।। 37 ।।	4-14-37a 4-14-37b
न त्वादृशी काचन मे त्रिषु लोकेषु सुन्दरी। दृष्टपूर्वा श्रुता वाऽपि चक्षुपा विद्यते शुभा ।। 38 ।।	4-14-38a 4-14-38b
द्रौपद्युवाच।	4-14-39x
नास्ति देवी न गन्धर्वी न यक्षी न च किन्नरी। सैरन्ध्री नाम मे जातिर्वन्यमूलफलाशना ।। 39 ।।	4-14-39a 4-14-39b
पतीनां प्रेक्षमाणानां कस्मिंश्चित्कारणान्तरे। केशपाशे परामृष्टा साऽहं त्रस्ता वनं गता ।। 40 ।।	4-14-40a 4-14-40b
तत्र द्वादशवर्षाणि वन्यमूलफलाशना। चराम्यनिलया सुभ्रूः सा तवान्तिकमागता ।। 41 ।।	4-14-41a 4-14-41b
जानामि केशान्ग्रथितुं विचित्रान्ग्रथितुं मणीन्। मल्लिकोत्पलपद्मानां जानामि ग्रथितुं स्रजः ।। 42 ।।	4-14-42a 4-14-42b
सिन्धुवारकजातीनां रचयाम्यवतंसकान्। पत्रं मृगाङ्गमगरुं पिषे च हरिचन्दनम् । ग्रथयिष्यामि चित्राश्च स्रजः परमशोभनाः ।। 43 ।।	4-14-43a 4-14-43b 4-14-43c
आराधनं सत्यभामां कृष्णस्य महिषीं प्रियाम्। कृष्णां च भार्यां पार्थानां नारीणामुत्तमां तथा ।। 44 ।।	4-14-44a 4-14-44b
तथाऽस्मि सुभ्रुवा चाहमिष्टलाभेन तोषिता। मालिनी चेति मे नाम स्वयं देवी चकार ह। कृष्णा कमलपत्राक्षी सा मे प्राणसमा सखी ।। 45 ।।	4-14-45a 4-14-45b 4-14-45c
न चाहं चिरमिच्छामि क्वचिद्वस्तुं शुभानने। व्रतं किलैतदस्माकं कुलधर्मोऽयमीदृशः ।। 46 ।।	4-14-46a 4-14-46b
योऽस्माकं तु हरेद्द्रव्यं देशं वसनमेव वा। न क्रोद्धव्यं किलास्माभिरस्मद्गुरुरमर्षणः ।। 47 ।।	4-14-47a 4-14-47b
साऽहं वनानि दुर्गाणि तीर्थानि च सरांसि च। शैलांश्च विविधान्रम्यान्सरितश्च समुद्रगाः ।। 48 ।।	4-14-48a 4-14-48b
भर्तृशोकपरीताङ्गी भर्तृसब्रह्मचारिणी । विचरामि महीं दुर्गां यत्र सायंनिवेशना ।। 49 ।।	4-14-49a 4-14-49b
वीरपत्नी यदा देवी चरमाणेषु भर्तृषु। साऽहं विवत्सा विधिना गन्धमादनपर्वतात्। शृणोमि तव सौशील्यं भर्तुर्मधुरभाषिणि ।। 50 ।।	4-14-50a 4-14-50b 4-14-50c
माहात्म्यं च ततः श्रुत्वा ब्राह्मणानां समीपतः। त्वामुपस्थातुमिच्छामि ततश्चाहमिहागता ।। 51 ।।	4-14-51a 4-14-51b
गुरवो मम धर्मश्च वायुः शक्रस्तथाऽश्विनौ । तेषां प्रसादाच्च न मां कश्चिद्धर्षयते पुमान् ।। 52 ।।	4-14-52a 4-14-52b
वैशंपायन उवाच।	4-14-53x
एवमुक्त्वा सुदेष्णां तां कृताञ्जलिपुटा स्थिता। साऽब्रवीद्विस्मयाविष्टा द्रौपदीं योषितां वराम् ।। 53 ।।	4-14-53a 4-14-53b
न भरेयमहं भद्रे संशयो मम विद्यते। राजा त्वयं हि त्वां दृष्ट्वा मतिं पापां करिष्यति ।। 54 ।।	4-14-54a 4-14-54b
साऽहं त्वां न क्षमां मन्ये वसन्तीमिह वेश्मनि। एष दोषोस्ति सुश्रोणि कथं वाभीरु मन्यसे ।। 55 ।।	4-14-55a 4-14-55b
स्थिता राजकुले नार्यो याश्चेमा मम वेश्मनि। त्वामेवैकां निरीक्षन्ते विस्मयाद्वरवर्णिनि ।। 56 ।।	4-14-56a 4-14-56b
वृक्षांश्चोपस्थितान्पश्य य इमे मम वेश्मनि। विनमन्ते हि त्वां दृष्ट्वा पुमांसं कं न लोभयेः ।। 57 ।।	4-14-57a 4-14-57b
बिभर्षि परमं रूपमतिमानुषमद्भुतम्। तिर्यग्योनिगताश्चापि निरीक्षन्ते सविस्मयाः । तव रूपमनिन्द्याङ्गि किं पुनर्मानवा भुवि ।। 58 ।।	4-14-58a 4-14-58b 4-14-58c
राजा विराटः सुश्रोणि दृष्ट्वा ते परमं वपुः। मां विहाय वरारोहे त्वां गच्छेत्सर्वचेतसा ।। 59 ।।	4-14-59a 4-14-59b
यं हि त्वमनवद्याङ्गी नरमायतलोचने। सुप्रसन्ना हि वीक्षेथाः स कामवरागो भवेत् ।। 60 ।।	4-14-60a 4-14-60b
सुस्नाताऽलंकृता हि त्वं यमीक्षेथा हि मानुषम्। ग्लानिर्न तस्य दुःखं वा न तन्द्रिर्न पराजयः ।। 61 ।।	4-14-61a 4-14-61b
न शोको न च सन्तापो न क्रोधो नानृतं वदे। यं त्वं सर्वातवद्याङ्गि भजेथाः समलंकृता ।। 62 ।।	4-14-62a 4-14-62b
न व्याधिर्न जरा तस्य न तृष्णा न क्षुधा भवेत्। यस्य त्वं वशगा सुभ्रु भवेरङ्कगता सती ।। 63 ।	4-14-63a 4-14-63b
पञ्चत्वमपि संप्राप्तं यं च त्वं परिपस्वजेः। बाहुभ्यामनुरूपाभ्यां स जीवेदिति मे मतिः ।। 64 ।।	4-14-64a 4-14-64b
यस्य हि त्वं भवेर्भार्या यं च हृष्टा परिष्वजेः । अतिजीवेस्य सर्वेषु देवेष्विव पुरन्दरः ।। 65 ।।	4-14-65a 4-14-65b
अध्यारोहेद्यथा वृक्षं यथा वाऽऽरुह्य तक्षति। राजवेश्मनि वामोरु ननु स्यास्त्वं तथा मम ।। 66 ।।	4-14-66a 4-14-66b
यथा कर्कटकी गर्भमाधत्ते मृत्युमात्मनः। तथाविधमहं मन्ये तव सुभ्रु समागमम् ।। 67 ।।	4-14-67a 4-14-67b
अनुमानये त्वां सैरन्ध्रि नावमन्ये कथंचन। भर्तृशीलभयाद्भद्रे तव वासं न रोचये ।। 68 ।।	4-14-68a 4-14-68b
सैरन्ध्र्युवाच।	4-14-69x
नाहं शक्या विराटेन यद्वा चान्येन केनचित्। देवगन्धर्वयक्षैर्वा द्रष्टुं दुष्टेन चेतसा ।। 69 ।।	4-14-69a 4-14-69b
गन्धर्वाः पालयन्ते मां सुकुलाः पञ्च सुव्रताः । पुत्रा देवादिदेवानां सूर्यपावकवर्चसः ।। 70 ।।	4-14-70a 4-14-70b
यश्च दुःशीलवान्मर्त्यो मां स्पृशेद्दुष्टचेतसा। स तामेव निशां शीघ्रं शयीत मुसलैर्हतः ।। 71 ।।	4-14-71a 4-14-71b
यस्यापि हि शतं पूर्णं बान्धवानां भवेदपि। सहस्रं वा विशालाक्षि कोटिर्वापि सहस्रिका । दुष्टचित्तश्च मां ब्रूयान्न स जीवेत्तवाग्रतः ।। 72 ।।	4-14-72a 4-14-72b 4-14-72c
न तस्य त्रिदशा देवा नासुरा न च पन्नगाः। तेभ्यो गन्धर्वराजेभ्यस्त्राणं कुर्युरसंशयम् ।। 73 ।।	4-14-73a 4-14-73b
सुदेष्णे विश्वस त्वं मां स्वजने बान्धवेऽपि वा । नाहं शक्या नरैर्द्रष्टुं न च मे वृत्तमीदृशम् ।। 74 ।।	4-14-74a 4-14-74b
यो मे न दद्यादुच्छिष्टं न च पादौ प्रधावयेत्। प्रीयेरंस्तेन वासेन गन्धर्वाः पतयो मम ।। 75 ।।	4-14-75a 4-14-75b
यो हि मां पुरुषो गृद्ध्येद्यथाऽन्याः प्राकृतस्त्रियः। तामेव स इमां रात्रिं प्रविशेदपरां तनुम् ।। 76 ।।	4-14-76a 4-14-76b
न चाप्यहं चालयितुं शक्या केनचिदङ्गने। दुःखशीलाश्च गन्धर्वास्त इमे बलिनः प्रियाः । एवं निवसमानायां मयि मा ते भयं हि भूत् ।। 77 ।।	4-14-77a 4-14-77b 4-14-77c
वैशंपायन उवाच।	4-14-78x
एवमुक्ता तु सैरन्ध्र्या सुदेष्णा वाक्यमब्रवीत्। वसेह मयि कल्याणि यदि ते वृत्तमीदृशम् ।। 78 ।।	4-14-78a 4-14-78b
कश्च ते दातुमुच्छिष्टं पुमानर्हति भामिनि । प्रसारयेच्च कः पादौ लक्ष्मीं दृष्ट्वैव बुद्धिमान् ।। 79 ।।	4-14-79a 4-14-79b
एवमाचारसंपन्ना एवं देवपरायणा। रक्ष्या त्वमसि भूतानां सावित्रीवद्विजन्मनाम् ।। 80 ।।	4-14-80a 4-14-80b
देवता इव कल्याणि पूजिता वरवर्णिनी। वस भद्रे मयि प्रीता प्रीतिर्हि मयि वर्तते। सर्वकामैः प्रमुदिता निरुद्विग्नमनाः सुखम् ।। 81 ।।	4-14-81a 4-14-81b 4-14-81c
वैशंपायन उवाच।	4-14-82x
सुदेष्णयैवमुक्ता सा संप्रीता चारुहासिनी। निर्विशङ्का विराटस्य विवेशान्तःपुरं सुखम् ।। 82 ।।	4-14-82a 4-14-82b
याज्ञसेनी सुदेष्णां तु शुश्रूपन्ती विशांपते। अवसत्परिचारार्हा सुदुःखं जनमेजय ।। 83 ।।	4-14-83a 4-14-83b
एवं विराटे न्यवसंस्तु पाण्डवाः कृष्णा तथाऽन्तःपुरमेत्य शोभना। अज्ञातचर्यां प्रतिरुद्धमानसा यथाऽग्रथो भस्मनि गूढतेजसः ।। 84 ।।	4-14-84a 4-14-84b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि पाण्डवप्रवेशपर्वणि चतुर्दशोऽध्यायः ।। 14 ।।

4-14-1 समुत्क्षिप्य वल्गिताग्राननिन्दितानिति खo थo धo पाठः ।। 1 ।। चतुर्दशोऽध्यायः ।। 14 ।।

विराटपर्व-013

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-015