महाभारतम्-04-विराटपर्व-015

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-015
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

अथ समयपलनपर्व ।। 2 ।।
पाण्डवैः स्वस्वव्यापारैर्विराटपरितोपणम् ।। 1 ।।
भीमेन शङ्करोत्सवे महामल्लमारणम् ।। 2 ।।

जनमेजय उवाच।	4-15-1x
एवं विराटनगरे वसन्तः सत्यविक्रमाः। अत ऊर्ध्वं नरव्याघ्राः किमकुर्वत पाण्डवाः ।। 1 ।।	4-15-1a 4-15-1b
वैशंपायन उवाच।	4-15-2x
एवं ते न्यवसंस्तत्र प्रच्छन्नाः कुरुनन्दनाः । आराधयन्तो राजानां यदकुर्वत तच्छृणु ।। 2 ।।	4-15-2a 4-15-2b
युधिष्ठिरः सभास्तारः सभ्यानामभवत्प्रियः । तथैव च विराटस्य सपुत्रस्य विशांपते ।। 3 ।।	4-15-3a 4-15-3b
स ह्यक्षहृदयज्ञस्तान्क्रीडयामास पाण्डवः। अक्षबद्धान्यथाकामं सूत्रबद्धानिव द्विजान् ।। 4 ।।	4-15-4a 4-15-4b
अज्ञातं च विराटस्य विजित्य वसु धर्मराट्। भ्रातृभ्यः पुरुषव्याघ्रो यथेष्टं संप्रयच्छति ।। 5 ।।	4-15-5a 4-15-5b
भीमसेनोपि मांसानि भक्ष्याणि विविधानि च । अतिसृष्टानि मत्स्येन विक्रीणन्निव भ्रातृषु ।। 6 ।।	4-15-6a 4-15-6b
वासांसि परिजीर्णानि लब्धान्यन्तःपुरेऽर्जुनः । विक्रीणन्निव सर्वेभ्यः पाण्डवेभ्यः प्रयच्छति ।। 7 ।।	4-15-7a 4-15-7b
नकुलोपि धनं लब्ध्वा कृते कर्मणि वाजिनाम्। तुष्टे तस्मिन्नरपतौ पाण्डवेभ्यः प्रयच्छति ।। 8 ।।	4-15-8a 4-15-8b
सहदेवोपि गोपानां वेषमास्थाय पाण्डवः। दधि क्षीरं घृतं चैव पाण्डवेभ्यः प्रयच्छति ।। 9 ।।	4-15-9a 4-15-9b
कृष्णा तु सर्वान्भ्रातॄंस्तान्निरीक्षन्ती तपस्विनी । यथा पुनरविज्ञाता तथा चरति भामिनी ।। 10 ।।	4-15-10a 4-15-10b
एवं संभावयन्तस्ते तदाऽन्योन्यं महारथाः। विराटनगरे चेरुः पुनर्गर्भधृता इव ।। 11 ।।	4-15-11a 4-15-11b
साशङ्का धार्तराष्ट्रस्य भयात्पाण्डुसुतास्तदा । प्रेक्षमाणास्तदा कृष्णामूपुश्छन्ना नराधिप ।। 12 ।।	4-15-12a 4-15-12b
अथ मासे चतुर्थे तु शङ्करस्य महोत्सवः। आसीत्समृद्धो मत्स्येषु पुरुषाणां सुसंमतः ।। 13 ।।	4-15-13a 4-15-13b
तत्र मल्लाः समापेतुर्दिग्भ्यो राजन्सहस्रशः ।। 14 ।।	4-15-14a
महाकाया महावीर्याः कालकेया इवासुराः। वीर्योन्मत्ता बलोदग्रा राज्ञा समभिपूजिताः ।। 15 ।।	4-15-15a 4-15-15b
सिंहस्कन्धकटिग्रीवाः स्ववदाता मनस्विनः। असकृल्लब्धलक्षास्ते रङ्गे पार्थिवसन्निधौ ।। 16 ।।	4-15-16a 4-15-16b
तेषामेको महानासीत्सर्वमल्लानथाह्वयत्। व्यावल्गमानो ददृशे गर्जितोद्गतिभिः स्थितः ।। 17 ।।	4-15-17a 4-15-17b
वित्रस्तमनसः सर्वे मल्लास्ते हतचेतसः । अवाङ्भुखाश्च भीताश्च मल्लाश्चान्ये विचेतसः ।। 18 ।।	4-15-18a 4-15-18b
व्यसुत्वमपरे चैव वाञ्छन्ति प्रतिविह्वलाः। गां प्रवेष्टुमथेच्छन्ति खं गन्तुमिव चोत्थिताः ।। 19 ।।	4-15-19a 4-15-19b
त्रस्ताः शान्ता विषणाङ्गा निःशब्दं विह्वलेक्षणाः । विराटराजमल्लास्ते भग्नदर्पा हतप्रभाः ।। 20 ।।	4-15-20a 4-15-20b
मल्लेन्द्रनिहताः सर्वे न किंचित्प्रवदन्ति ते। मल्ल उद्वीक्ष्य तान्मल्लांस्रस्तान्वाक्यमुवाचह ।। 21 ।।	4-15-21a 4-15-21b
आगतं मल्लराजं मां कृत्स्ने पृथिविमण्डले । सिंहव्याघ्रगणैः सार्धं क्रीडन्तं विद्धि भूपते ।। 22 ।।	4-15-22a 4-15-22b
मल्लेन्द्रस्य वचः श्रुत्वा बलदर्पसमन्वितम् । विराटो वीक्ष्य तान्मल्लांस्त्रस्तान्वाक्यमुवाच ह ।। 23 ।।	4-15-23a 4-15-23b
अनेन सह मल्लेन को योद्धुं शक्तिमान्नरः ।। 24 ।।	4-15-24a
इत्युक्तास्ते विराटेन सर्वे मल्ला विशांपते । तूष्णीमासंस्ततो राजा क्रोधाविष्ट उवाच ह ।। 25 ।।	4-15-25a 4-15-25b
ग्रामांश्च वेतनान्येपां मल्लानां हारयाम्यहम्। ततो युधिष्ठिरोऽवादीच्छ्रुत्वा मात्स्यपतेर्वचः ।। 26 ।।	4-15-26a 4-15-26b
अस्ति मल्लो महाराज मया दृष्टो युधिष्ठिरे। अनेन सह मल्लेन योद्धुं शक्नोति भूपते ।। 27 ।।	4-15-27a 4-15-27b
योसौ मल्लो मया दृष्टः पूर्वं यौधिष्ठिरे पुरे। सोयं मल्लो वसत्येप राजंस्तव महानसे ।। 28 ।।	4-15-28a 4-15-28b
वैशंपायन उवाच।	4-15-29x
युधिष्ठिरवचः श्रुत्वा व्यक्तमाहेति पार्थिवः। सोप्यथाहूयतां क्षिप्रं योद्धुं मल्लेन संप्रति ।। 29 ।।	4-15-29a 4-15-29b
भीमसेनो विराटेन आहूतश्चोदितस्तथा। योद्धुं ततोऽब्रवीद्वाक्यं योद्धुं शक्नोमि भूपते ।। 30 ।।	4-15-30a 4-15-30b
नरेन्द्र ते प्रभावेन श्रिया शक्त्या च शासनात्। अनेन सह मल्लेन योद्धुं राजेन्द्र शक्नुयाम् ।। 31 ।।	4-15-31a 4-15-31b
युधिष्ठिरकृतं ज्ञात्वा श्रिया तव विशांपते। महादेवस्य भक्त्या च तं मल्लं पातयाम्यहम् ।। 32 ।।	4-15-32a 4-15-32b
वैशंपायन उवाच।	4-15-33x
चोदितो भीमसेनस्तु मल्लमाहूय मण्डले। योद्धुं व्यवस्थितो वीरो रेणुं संमृज्य हस्तयोः। मत्तो गज इवान्यं तु योद्धुं समुपचक्रमे ।। 33 ।।	4-15-33a 4-15-33b 4-15-33c
अथ सूदेन तं मल्लं योधयामास मत्स्यराट्र ।। 34 ।।	4-15-34a
नोद्यमानस्तदा भीमो दुःखेनेवाकरोन्मतिम्। न हि शक्नोम्यशक्तोपि प्रत्याख्यातुं नराधिपं ।। 35 ।।	4-15-35a 4-15-35b
ततः स पुरुषव्याघ्रः शार्दूलशिथिलं चरन्। प्रविवेश महारङ्गं विराटमभिहर्षयन् ।। 36 ।।	4-15-36a 4-15-36b
बवन्ध कक्षां कौन्तेयस्ततः संहर्षयञ्जनम् । ततस्तु वृत्रसङ्काशं भीमो मल्लं समाह्वयत् ।। 37 ।।	4-15-37a 4-15-37b
जीमूतं नाम तं तत्र मल्लप्रख्यातविक्रमम् । कक्षे मल्लं गृहीत्वाऽथ ननाद बहु सिंहवत् ।। 38 ।।	4-15-38a 4-15-38b
तावुभौ सुमहोत्साहावुभौ भीमपराक्रमौ । मत्ताविव महाकायौ वारणौ षष्ठिहायनौ ।। 39 ।।	4-15-39a 4-15-39b
ततस्तौ नरशार्दूलौ बाहुयुद्धं समीयतु। वीरौ परमसंहृष्टावन्योन्यजयकाङ्क्षिणौ ।। 40 ।।	4-15-40a 4-15-40b
उभौ परमसंहृष्टौ बलेनातिबलावुभौ । अन्योन्यस्यान्तरं प्रेप्सू परस्परजयैषिणौ ।। 41 ।।	4-15-41a 4-15-41b
कृतप्रतिकृतैश्चित्रैर्बाहुभिश्च सुसङ्कटैः। सन्निपातावधूतैश्च प्रमाथोन्मथनैस्तथा ।। 42 ।।	4-15-42a 4-15-42b
क्षेपणैर्मुष्टिभिश्चैव वराहोद्धूतनिस्स्वनैः। तलैर्वज्रनिपातैश्च प्रसृष्टाभिस्तथैव च ।। 43 ।।	4-15-43a 4-15-43b
शलाकानखपातैश्च पादोद्धूतैश्च दारुणैः । जानुभिश्चाश्मनिर्घोषैः शिरोभिश्चावघट्टनैः ।। 44 ।।	4-15-44a 4-15-44b
तद्युद्धमभवद्धोरमशस्त्रं बाहुतेजसा। बलप्राणेन शूराणां समाजोत्सवसन्निधौ ।। 45 ।।	4-15-45a 4-15-45b
अरज्यत जनः सर्वः सोत्क्रुष्टनिनदोत्थितः। बलिनोः संयुगे राजन्वृत्रवासवयोरिव ।। 46 ।।	4-15-46a 4-15-46b
प्रकर्षणाकर्षणयोरभ्याकर्षविकर्षणैः। आकर्षतुरथान्योन्यं जानुभिश्चापि जन्घतुः ।। 47 ।।	4-15-47a 4-15-47b
ततः शब्देन महता भर्त्सयन्तौ परस्परम्। व्यूढोरस्कौ दीर्घभुजौ नियुद्धकुशलावुभौ। बाहुभिः समसज्जेतामायसैः परिघैरिव ।। 48 ।।	4-15-48a 4-15-48b 4-15-48c
उत्पपाताथ वेगेन मल्लं कक्षे गृहीतवान्। पार्श्वं निगृह्य हस्तेन पातयामास मल्लकम् ।। 49 ।।	4-15-49a 4-15-49b
चकर्ष दोर्भ्यामुत्पात्य भीमो मल्लममित्रहा। निनदं तमभिक्रोशञ्शार्दूल इव वारणम् ।। 50 ।।	4-15-50a 4-15-50b
समुद्यम्य महाबाहुर्भ्रामयामास वीर्यवान् । ततो मल्लाश्च मत्स्याश्च विस्मयं चक्रिरे परम् ।। 51 ।।	4-15-51a 4-15-51b
भ्रामयित्वा शतगुणं गतसत्वमचेतनम् । प्रत्यपिंषन्महाबाहुर्मल्लं भुवि वृकोदरः।। 52 ।।	4-15-52a 4-15-52b
तस्मिन्विनिहते वीरे जीमूते लोकविश्रुते । विराटः परमं हर्षमगच्छद्वान्धवैः सह ।। 53 ।।	4-15-53a 4-15-53b
प्रहर्षात्प्रददौ वित्तं बहु राज महामनाः। वललाय महारङ्गे यथा वैश्रवणस्तथा ।। 54 ।।	4-15-54a 4-15-54b
एवं स सुबहून्मल्लान्पुरुषांश्च महाबलान् । विनिघ्नन्मत्स्यराजस्य प्रीतिमाहरदुत्तमाम् ।। 55 ।।	4-15-55a 4-15-55b
यदाऽस्य तुल्यः पुरुषो न कश्चितत्र विद्यते । ततो व्याघ्रैश्च सिंहैश्च द्विरदैश्चाप्ययोधयत् ।। 56 ।।	4-15-56a 4-15-56b
विराटेन प्रदत्तानि चित्राणि विविधानि च। स्थितेभ्यः पुरुषेभ्यश्च दत्त्वा द्रव्याणि जग्मिवान् ।। 57 ।।	4-15-57a 4-15-57b
पुनरन्तःपुरगतः स्त्रीणां मध्ये वृकोदरः। योध्यते स विराटस्य गजैः सिंहैर्महाबलैः ।। 58 ।।	4-15-58a 4-15-58b
बीभत्सुरपि गीतेन नृत्तेनापि च पाण्डवः। विराटं तोषयामास सर्वाश्चान्तःपुरस्त्रियः ।। 59 ।।	4-15-59a 4-15-59b
अश्वैर्विनीतैर्जवनैस्तत्रतत्र समागतः। तोपयामास राजानं नकुलो नृपसत्तमम्। तस्मै प्रदेयं प्रायच्छत्प्रीतो राजा धनं बहु ।। 60 ।।	4-15-60a 4-15-60b 4-15-60c
विनीतान्वृपभान्दृष्ट्वा सहदेवस्य चाभितः। धनं ददौ बहुविधं विराटः पुरुषर्षभः ।। 61 ।।	4-15-61a 4-15-61b
द्रौपदी प्रेक्ष्य तान्सर्वान्क्लिश्यमानान्महारथान् । नातिप्रीतमना राजन्निश्वासपरमाऽभवत् ।। 62 ।।	4-15-62a 4-15-62b
एवं ते न्यवसंस्तत्र प्रच्छन्नाः पुरुषर्षभाः । कर्माणि तस्य कुर्वाणा विराटनृपतेस्तदा ।। 63 ।।	4-15-63a 4-15-63b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि समयपालनपर्वणि पञ्चदशोऽध्यायः ।। 15 ।।
।। समाप्तं चेदं समयपालनपर्व ।। 2 ।।

4-15-42 कृतप्रतिकृतादयो मल्लयुद्धविशेषाः ।। 42 ।।

विराटपर्व-014

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-016