महाभारतम्
पञ्चमपर्व
महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-144
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

विदुरेण कुन्तीसमीपे युद्धे बहुवीरविनाशानुचिन्तनेन शोचनम् ।। 1 ।।
कर्णपराक्रमभीतया कुन्त्या पाण्डवान्प्रति तन्मनःप्रसादनेच्छया गङ्गातीरे कर्णसमीपगमनम् ।। 2 ।।

वैशंपायन उवाच।	5-144-1x
असिद्धानुनये कृष्णे कुरुभ्यः पाण्डवान्गते। अभिगम्य पृथां क्षत्ता शनैः शोचन्निवाब्रवीत् ।।	5-144-1a 5-144-1b
जानासि मे जीवपुत्री भावं नित्यमविग्रहे । क्रोशतो नच गृह्णीते वचनं मे सुयोधनः ।।	5-144-2a 5-144-2b
उपपन्नो ह्यसौ राजा चेदिपाञ्चालकेकयैः । भीमार्जुनाभ्यां कृष्णेन युयुधानयमैरपि ।।	5-144-3a 5-144-3b
उपप्लाव्ये निविष्टोऽपि धर्ममेव युधिष्ठिरः। काङ्क्षते ज्ञातिसौहार्दाद्बलवान्दुर्बलो यथा।।	5-144-4a 5-144-4b
राजा तु धृतराष्ट्रोऽयं वयोवृद्धो न शाम्यति। मत्तः पुत्रमदेनैव विधर्मे पथि वर्तते ।।	5-144-5a 5-144-5b
जयद्रथस्य कर्णस्य तथा दुःशासनस्य च। सौबलस्य च दुर्बुद्ध्या मिथो भेदः प्रपत्स्यते ।	5-144-6a 5-144-6b
अधर्मेम हि धर्मिष्ठं ह्रियते राज्यमीदृशम्। येषां तेषामयं धर्मः सानुबन्धो भविष्यति ।।	5-144-7a 5-144-7b
क्रियमाणे बलाद्धर्मे कुरुभिः को न संज्वरेत्। असाम्ना केशवे याते समुद्योक्ष्यन्ति पाण्डवाः ।।	5-144-8a 5-144-8b
ततः कुरूणामनयो भविता वीरनाशनः। चिन्तयन्न लभे निद्रामहःसु च निशासु च।।	5-144-9a 5-144-9b
श्रुत्वा तु कुन्ती तद्वाक्यमर्थकामेन भाषितम्। सा निःश्वसन्ती दुःखार्ता मनसा विममर्श ह ।।	5-144-10a 5-144-10b
धिगस्त्वर्थं यत्कृतेयं सुमहाञ्ज्ञातिसंक्षयः। वर्त्स्यते सुहृदां चैव युद्धेऽस्मिन्वै पराभवः ।।	5-144-11a 5-144-11b
पाण्डवाश्चेदिपञ्चाला यादवाश्च समागताः। भारतैः सह योत्स्यन्ति किं नु दुःखमतःपरम्।।	5-144-12a 5-144-12b
पश्ये दोषं ध्रुवं युद्धे तथाऽयुद्धे पराभवम् । अधनस्य मृतं श्रेयो न हि ज्ञातिक्षयो जयः। इति मे चिन्तयन्त्या वै हृदि दुःखं प्रवर्तते ।।	5-144-13a 5-144-13b 5-144-13c
पितामहः शान्तनव आचार्यश्च युधां पतिः। कर्णश्च धार्तराष्ट्रार्थं वर्धयन्ति भयं मम ।।	5-144-14a 5-144-14b
नाचार्यः कामवाञ्शिष्यैद्रौणोयुद्ध्येत जातुचित्। पाण्डवेषु कथं हार्दं कुर्यान्न च पितामहः ।	5-144-15a 5-144-15b
अयं त्वेको वृथादृष्टिर्धार्तराष्ट्रस्य दुर्मतेः। मोहानुवर्ती सततं पापो द्वेष्टि च पाण्डवान् ।।	5-144-16a 5-144-16b
महत्यनर्थे निर्बन्धी बलवांश्च विशेषतः। कर्णः सदा पाण्डवानां तन्मे दहति संप्रति ।।	5-144-17a 5-144-17b
आशंसे त्वद्य कर्णस्य मनोऽहं पाण्डवान्प्रति । ग्रसादयितुमासाद्य दर्शयन्ती यथातथम् ।।	5-144-18a 5-144-18b
तोषितो भगवान्यत्र दुर्वासा मे वरं ददौ । आह्वानं मन्त्रसंयुक्तं वसन्त्याः पितृवेश्मनि ।।	5-144-19a 5-144-19b
साहमन्तःपुरे राज्ञः कुन्तिभोजपुरस्कृता । चिन्तयन्ती बहुविधं हृदयेन विदूयता ।।	5-144-20a 5-144-20b
बलाबलं च मन्त्राणां ब्राह्मणस्य च वाग्बलम् । स्त्रीभावाद्बालभावाच्च चिन्तयन्ती पुनः पुनः ।।	5-144-21a 5-144-21b
धात्र्या विस्रब्धया गुप्ता सखीजनवृता तदा। दोषं परिहरन्ती च पितुश्चारित्र्यरक्षिणी ।।	5-144-22a 5-144-22b
कथं नु सुकृतं मे स्यान्नापराधवती कथम्। भवेयमिति संचिन्त्य ब्राह्मणं तं नमस्य च ।।	5-144-23a 5-144-23b
कौतूहलात्तु तं लब्धा बालिश्यादाचरं तदा। कन्या सती देवमर्कमासादयमहं ततः ।।	5-144-24a 5-144-24b
योऽसौ कानीनगर्भो मे पुत्रवत्परिरक्षितः । कस्मान्न कुर्याद्वचनं पथ्यं भ्रातृहितं तथा ।।	5-144-25a 5-144-25b
इति कुन्ती विनिश्चित्य कार्यनिश्चयमुत्तमम् । कार्यार्थमभिनिश्चित्य ययौ भागीरथीं प्रति।।	5-144-26a 5-144-26b
आत्मजस्य ततस्तस्य घृणिनः सत्यसङ्गिनः । गङ्गातीरे पृथापश्यञ्जपस्थानमनुत्तमम् ।।	5-144-27a 5-144-27b
प्राङ्मुखस्योर्ध्वबाहोः सा पर्यतिष्ठत पृष्ठतः। जप्यावसानं कार्यार्थं प्रतीक्षन्ती तपस्विनी ।।	5-144-28a 5-144-28b
अतिष्ठत्सूर्यतापार्ता कर्णस्योत्तरवाससि। कौरव्यपत्नी वार्ष्णेयी मद्ममालेव शुष्यती ।।	5-144-29a 5-144-29b
आपृष्ठतापाञ्जप्त्वा स परिवृत्त्य यतव्रतः । दृष्ट्वा कुन्तीमुपातिष्ठदभिवाद्य कृताञ्जलिः ।।	5-144-30a 5-144-30b
यथान्यायं महातेजा मानी धर्मभृतां वरः । उत्स्मयन्प्रणतः प्राह कुन्तीं वैकर्तनो वृषः ।।	5-144-31a 5-144-31b
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि भगवद्यानपर्वणि चतुश्चत्वारिंशदधिकशततमोऽध्यायः ।।

सम्पाद्यताम्

5-144-8 बलाद्धर्मे पास्वण्डिनां पारदार्यं उभयसंतोषकरमिति द्वयोरपि धर्महेतुरिति बलात्कल्पना शास्त्रबहिर्भूता तद्वदयमपीत्यर्थः ।। 5-144-10 अर्थकामेन हितकामेन ।। 5-144-13 पश्ये पश्यामि। आर्षमात्मनेपदम् ।। 5-144-24 आचरं तेन मन्त्रेण देवतावाहनाख्यं कार्यं कृतवती ।। 5-144-29 उत्तरवाससि उत्तरीयवस्त्रच्छायायाम् ।। 5-144-30 आपृष्ठतापादपराह्णपर्यन्तमित्यर्थः ।।

उद्योगपर्व-143

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

उद्योगपर्व-145