शब्दकल्पद्रुमः/ब
ब, बकारः । स च त्रयोविंशव्यञ्जनवर्णः । (पवर्गस्य
बंहिष्ठः, त्रि, (अयमेषामतिशयेन बहुलः । बहुल +
बंहीयान्, [स्] त्रि, (अयमनयोरतिशयेन बहुलः ।
बः, पुं, वरुणः । कुम्भः । इति शब्दरत्नावली ॥
ब(व)क, इ ङ कौटिल्ये । गतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥
ब(व)कः, पुं, (ब(व)ङ्कते कुटिलीभवतीति । वकि +
|
|
ब(व)कचिञ्चिका, स्त्री, मत्स्यविशेषः । तत्पर्य्यायः ।
ब(व)कजित्, पुं, (बकं जितवान् इति । जि + क्विप् ।)
ब(व)कधूपः, पुं, (बक इव शुभ्रवर्णो धूपः ।) वृक-
ब(व)कनिसूदनः, पुं, (निसूदयति हन्तीति । सूदि +
|
ब(व)कपञ्चकं, क्ली, (बकोपलक्षिताः पञ्च तिथयो
ब(व)कपुष्पः, पुं, (बक इव वक्रं पुष्पं यस्य ।) बक-
ब(व)कवृत्तिः, पुं, (बकस्येव स्वार्थसाधिका वृत्ति-
ब(व)कवैरी, [न्] पुं, (बकस्य वैरी घातकत्वात् ।)
ब(व)कव्रती, [न्] पुं, (बकव्रतमस्यास्तीति इनिः ।)
ब(व)काची, स्त्री, बकचिञ्चिकामत्स्यः । इति
ब(व)कारिः, पुं, (बकस्य अरिः ।) श्रीकृष्णः । यथा,
|
ब(व)कुलः, पुं, (ब(व)ङ्कते इति । ब(व)कि कौटिल्ये
|
ब(व)कुला, स्त्री, (बकुल + टाप् ।) कटुका । इति
ब(व)कुली, स्त्री, (बकुल + गौरादित्वात् ङीष् ।)
ब(व)कूलः, पुं, (बकुल । पृषोदरादित्वात् दीर्घः ।)
ब(व)केरुका, स्त्री, (बकानां बकसमूहानां ईरुकं
बकोटः, पुं, बकः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ बठ, पैन्ये । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
ब(व)डवा, स्त्री, (बलं वातीति । बल + वा + कः ।
|
ब(व)डवाकृतः पुं, (बडवया दास्या कृतः ।)
ब(व)डवाग्निः, पुं, (बडवायाः समुद्रस्थितायाः
ब(व)डवानलः, पुं, (बडवाया अनलः ।) बडवाग्निः ।
|
ब(व)डवामुखः, पुं, (बडवाया घोटक्या मुखमाश्रय-
|
ब(व)डवासुतौ, पुं, (बडवाया घोटकीरूपायाः त्वष्टृ-
ब(व)डवाहृतः, पुं, (बडवया दास्या हृतः ।) बडवा-
बडिशं, क्ली, (बलिनो मत्स्यान् श्यति नाशय-
बडिशी, स्त्री, (बडिश + गौरादित्वात् ङीष् ।)
बण, शब्दे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा० पर०-
|
बणः, पुं, (बणनमिति । बण् + अप् ।) शब्दः ।
ब(व)णिक्, [ज्] पुं, (पणते क्रयविक्रयादिना व्यव-
ब(व)णिक्, [ज्] स्त्री, (पण्यते व्यवह्रीयते इति ।
ब(व)णिग्बन्धुः, पुं, (बणिजः पण्याजीवस्य बन्धुर्धन-
बणिग्भावः, पुं, (बणिजो भावः ।) बाणिज्यम् ।
ब(व)णिग्वहः, पुं, (वहतीति । वह + अच् । वहः ।
ब(व)णिजः, पुं, (वणिगेव । बणिज् + स्वार्थे अण् ।
ब(व)णिज्यं, क्ली, (बणिजो भावः कर्म्म वा । बणिज्
बणिज्या, स्त्री, (बणिजां कर्म्म । बणिज् + य ।
|
बद, स्थैर्य्ये । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
ब(व)दरं, क्ली, (बदति स्थिरीभवति छिन्नेऽपि पुनः
|
ब(व)दरः, पुं, (बदति स्थिरीभवति छिन्नेऽपि पुनः
ब(व)दरफली, स्त्री, (बदरस्येव फलमस्याः । बदर-
ब(व)दरवल्ली, स्त्री, (बदरा बदरफलबहुला वल्ली
बदरा, स्त्री (बदति छिन्नायामपि पुनः प्ररोह-
बदरामलकं, क्ली, (बदरफलमिवामलकम् ।)
बदरिः, स्त्री, (बद + बाहुलकादरिः ।) कोलि-
बदरिकाश्रमः, पुं, क्ली, (बदरिकाचिह्नित आश्रमः ।)
|
बदरी, स्त्री, (बदर + गौरादित्वात् ङीष् । बदरि
बदरीच्छदा, स्त्री, (बदर्य्याश्छदा इव च्छदा
बदरीपत्रः, पुं, (बदर्य्याः पत्रमिव आकृतिर्यस्य ।)
बदरीपत्रकं, क्ली, (बदरीपत्र + स्वार्थे कन् ।)
बदरीफला, स्त्री, (बदर्य्याः फलमिव फलं यस्याः ।)
बदरीशैलः पुं, (बदरीबहुलः शैलः पर्व्वतः ।)
बद्धं, त्रि, (बध्यते स्म इति । बन्ध + कर्म्मणि क्तः ।)
|
बद्धगुदं, क्ली, (बद्धं गुदं पायुर्येन ।) उदररोग-
बद्धप्पि, क्ली, बद्धपाणिः । मुष्टिः । इति पुराणा-
बद्धफलः, पुं, (बद्धानि फलानि यस्येति ।) करञ्ज-
बद्धमुष्टिः, त्रि, (बद्धा दृढा दानान्निवृत्ता वा मुष्टि-
बद्धमूलं, त्रि, (बद्धं मूलं यस्येति ।) दृढमूलम् ।
बद्धरसालः, पुं, (बद्धो रसेन आवृतः अतएव
|
बद्धशिखः, त्रि, (बद्धा शिखा चूडा यस्येति ।)
बद्धशिखा, स्त्री, (बद्धा शिखा यस्याः ।) उच्चटा ।
बध, क बन्धे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (चुरा०-
बध, ङ निन्दे । बन्धे । इति कविकल्पद्रुमः ॥
बधिरः, त्रि, (बध्नाति कर्णमिति । बन्ध + “इषिमदि-
|
ब(व)धूः, स्त्री, (बध्नाति प्रेम्णा या । बन्ध + ऊः
बधूजनः, पुं, (बधूरेव जनः ।) योषित् । इति
बधूटशयनं, क्ली, (बधूटीनां शयनमिव । पृषो-
|
बधूटिः स्त्री, (अल्पवयस्का बधूः । अल्पार्थे
बधूटी, स्त्री, (अल्पवयस्का बधूः । अल्पार्थे
बधूत्सवप्रसवः, पुं, (बध्वा उत्सव आर्त्तवः स इव
बध्रं, क्ली, (बध्यतेऽनेनेति । बन्ध + “सर्व्वधातुभ्य-
बध्री, स्त्री, (बध्यतेऽनया । बन्ध + “सर्व्वधातुभ्य-
बन, द ङ उ याचने । इति कविकल्पद्रुमः ॥
बन्ध, औ ग बन्धे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (क्र्या०-
बन्ध, क बन्धे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (चुरा०-पर०-
बन्धः, पुं, (बन्ध + हलश्चेति घञ् ।) आधिः ।
|
|
बन्धकं, क्ली, (बध्नातीति । बन्ध + ण्वुल् ।) ऋणाय
|
|
|
|
बन्धकः, पुं, (बन्ध + स्वार्थे कन् ।) विनिमयः ।
बन्धकी, स्त्री, (बध्नाति मानसमिति । बन्ध + ण्वुल् ।
बन्धनं, क्ली, (बन्ध + भावे ल्युट् ।) बन्धनक्रिया ।
|
बन्धनवेश्म, क्ली, (बन्धनाय बन्धनस्य वा वेश्म
बन्धनालयः, पुं, (बन्धनाय बन्धनस्य वा आलयः ।)
बन्धस्तम्भः, पुं, (बन्धाय स्तम्भः ।) हस्तिबन्धन-
बन्धित्रं, क्ली, (बन्ध + इत्र ।) कामदेवः । इत्यु-
बन्धुः, पुं, (बन्ध बन्धने + “शॄस्वृस्निहित्रपीति ।”
बन्धुकः, पुं, (बन्ध + उकः । यद्वा, र्बन्धुर्बन्धूकवृक्ष
बन्धुजीवः । बन्धुरिव जीवयति रसादिनेति । बन्धु
|
बन्धुजीवकः, पुं, (बन्धुवत् जीवयति रसादिना
बन्धुता, स्त्री, (बन्धोर्भावः बन्धूनां समूहो वा
बन्धुदत्तम्, क्ली, (बन्धुना दत्तम् ।) पितृमातृभ्यां
बन्धुरं, क्ली, (बन्ध बन्धने + “मद्गुरादयश्च ।”
बन्धुरः, पुं, (बन्ध + “मद्गुरादयश्च ।” उणा० १ । ४२ ।
बन्धुरः, त्रि, (बन्ध + उर ।) रम्यम् । (यथा, महा-
बन्धुरा, स्त्री, (बन्धुर + टाप् ।) पण्ययोषा ।
बन्धुराः, पुं, शक्तवः । इति मेदिनी । रे, १९० ॥
बन्धुलः, पुं, (बन्धुं लातीति । बन्धु + ला + क ।)
बन्धुलः, त्रि, (बन्धून् लाति स्नेहेन गृह्णातीति ।
|
बन्धूकः, पुं, (बध्नाति सौदर्य्येण चित्तमिति ।
बन्धूकपुष्पः, पुं, (बन्धूकस्य बन्धूजीवस्य पुष्पमिव
बन्धूरः, पुं, (बन्ध बन्धने । बन्ध + “मद्गुरादयश्च ।”
बन्धूरः, त्रि, (बन्ध + खर्ज्जूरादित्वादूरप्रत्ययः ।)
बन्धूलिः, पुं, (बन्ध बन्धने । बन्ध + ऊलि ।) बन्धूक-
बन्ध्यः, त्रि, (बन्ध + यक् ।) ऋतुप्राप्तावधिफल-
|
बन्ध्या, स्त्री, (बन्ध + “अघ्न्यादयश्च ।” उणा०
बन्ध्याकर्कोटकी, स्त्री, (बन्ध्यायाः कर्कोटकी ।
|
ब(व)भ्र, गतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
बभ्रवी, स्त्री, (बभ्रोः शिवस्येयं पत्नी । बभ्रु + अण्
बभ्रिः, पुं, (बभ्र + इन् ।) वज्रम् । इति केचित् ॥
बभ्रुः, पुं, (बिभर्त्ति भरति वा । भृ + “कुभ्रश्च ।”
|
बभ्रुः, त्रि, (बिभर्त्तीति । भ्रू + “कुभ्रश्च ।” उणा०
बभ्रुधातुः, पुं, (बभ्रुः पिङ्गलो धातुः ।) सुवर्ण-
बभ्रुवाहनः, पुं, मणिपुरस्य राजविशेषः । स च
बम्ब, गतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
बर्ब्ब, गतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
बर्ब्बटः, पुं, (बर्ब्ब + अटन् ।) राजमाषः । इति
बर्ब्बटी, स्त्री, (बर्ब्बट + गौरादित्वात् ङीष् ।)
बर्ह, ङ स्तृतौ । हिंसायाम् । दाने । वाचि ।
|
बल, क ङ निरूपणे । इति कविकल्पद्रुमः ॥
बल, क म जीवने । इति कविकल्पद्रुमः ॥
बल, ङ दाने । वधे । निरूपणे । इति कवि-
बल, ज धान्यावरोधे । जीवने । इति कविकल्पद्रुमः ॥
ब(व)लं, क्ली, (बलते विपक्षान् हन्तीति । बल + पचा-
|
ब(व)लः, पुं, (बलते निरूपयति स्वेष्टमिति । बल +
|
|
|
ब(व)लक्षः, पुं, धवलः । इत्यमरः । १ । ५ । १३ ॥ बलतेः
बलजं, क्ली, (बलात् जायते इति । बल + जन +
बलजा, स्त्री, (बलात् बलकृतसाहसयुद्धादिकात्
बलती, स्त्री, प्रासादोपरिमण्डलिका । इति
बलदः, पुं, (बलं ददातीति । बल + दा + कः ।)
बलदा, स्त्री, (बलद + टाप् ।) अश्वगन्धा । इति
बलदीनता, स्त्री, (बलस्य दीनता ।) ग्लानिः ।
बलदेवः, पुं, (बलेन दीव्यतीति । दिव + अच् ।)
|
बलदेवा, स्त्री, त्रायमाणौषधिः । इति मेदिनी ।
बलप्रसूः, स्त्री, (प्रसूते इति प्रसूर्जननी । बलस्य
बलभद्रः, पुं, (बलं भद्रं श्रेष्ठमस्य । यद्बा, बलमस्या-
|
बलभद्रा, स्त्री, कुमारी । त्रायमाणा । इति
बलभद्रिका, स्त्री, (बलभद्रैव । बलभद्रा + स्वार्थे
बलरामः, पुं, (रम + भावे घञ् । बलेन रामो
बललः, पुं, (बलं लातीति । बल + ला + क ।)
बलवत्, व्य, (बलमस्यास्तीति । बल + मतुप् । मस्य
बलवान् [त्], त्रि, (बलमस्यास्तीति । बल +
बलवर्द्धिनी, स्त्री (बलं वर्द्धयतीति । बल + वृध् +
बलविन्यासः, पुं, (बलानां सैन्यानां विशेषेण
|
बलसूदनः, पुं, (बलं तन्नाम्ना प्रसिद्धं असुरं
बलस्थितिः, स्त्री, (बलानां स्थितिरवस्थानं यत्र ।
बलहा, [न्], पुं, (बलं सामर्थ्यं हन्तीति । बल +
ब(व)ला, स्त्री, (कार्य्यकारित्वेन बलमस्त्यस्याः ।
|
ब(व)लाकः, पुं, (बलेन अकतीति । बल + अक +
ब(व)लाका, स्त्री, (बलते इति । बल संवरणे + बला-
|
बलाञ्चिता, स्त्री, (बलेन अञ्चिता ।) रामवीणा ।
बलाटः, पुं, (बलेन अट्यते प्राप्यते इति । अट् +
बलात्, व्य, (बलमततीति । बल + अत् + क्विप् ।)
बलात्कारः, पुं, (बलात्करणम् । बलात् + कृ +
बलात्मिका, स्त्री, (बलमेव आत्मा स्वरूपं यस्याः ।)
बलाद्या, स्त्री, (बलाय आद्या श्रेष्ठा ।) बला ।
बलानुजः, पुं, (बलस्य बलरामस्य अनुजः कनिष्ठः ।)
बलामोटा, स्त्री, (बलमामोटयतीति । बल +
|
बलायः, पुं, (अयतीति अयः प्रापकः । बलस्य
बलारातिः, पुं, (बलस्य तन्नाम्ना प्रसिद्धस्यासुरस्य
बलालकः, पुं, (बलाय अलति समर्थो भवतीति ।
बलाशः, पुं, (बलमश्नातीति । बल + अश + अण् ।)
बलासमः, पुं, बुद्धः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ ब(व)लाहकः, पुं, (बलेन हीयते इति ।
|
बलाह्वकन्दः, पुं, (बलं आह्वयतीति बलाह्वस्ता-
बलिः, पुं, (बल्यते दीयते इति । बल दाने + “सर्व्व-
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ब(व)लिः, स्त्री, (बलति संवृणोतीति । बल
बलिका, स्त्री, (बलैव । बला + स्वार्थे कन् । टापि
बलिदानं, क्ली (बलेः पूजोपकरणस्य देवतो-
|
|
|
|
|
ब(व)लिध्वंसी, [न्] पुं, (बलिं तदाख्यया प्रसिद्धं
ब(व)लिनः, त्रि, (बलिः शिथिलं चर्म्म अस्या-
ब(व)लिनन्दनः, पुं, (बलेस्तदाख्यया प्रसिद्धस्य दैत्यस्य
ब(व)लिनी, स्त्री, (बलं देयत्वेनास्त्यस्या इति इनिः ।
ब(व)लिपुष्टः, पुं, (वैश्वदेवेन बलिना पुष्टः ।)
|
ब(व)लिपोदकी, स्त्री, (बलेः पोदकी उपोदकी ।)
ब(व)लिप्रियः, पुं, (बलिमुपहारं प्रीणातीति ।
ब(व)लिभः, त्रि, (बलिश्चर्म्मसंकोचोऽस्त्यस्येति ।
ब(व)लिभुक्, [ज्] पुं, (बलिं वैश्वदेवबलिं गृहस्थ-
ब(व)लिमन्दिरं, क्ली, (बलेः स्वनामख्यातस्य राज्ञो
ब(व)लिमान्, [त्] त्रि, (बलिश्चर्म्मसंकोचोऽस्त्य-
ब(व)लिमुखः, पुं, (बलिर्मुखे यस्य । यद्वा, बलि-
ब(व)लिष्ठः, पुं, (अतिशयेन बलवान् + बलवत् +
ब(व)लिष्ठः, त्रि, (अतिशयेन बलवान् । बलवत् +
|