शब्दकल्पद्रुमः/बलिष्णुः
बलिष्णुः, त्रि, (बल्यते वध्यते इति । बल + इष्णुः ।)
ब(व)लिसद्म, [न्] क्ली, (बलेस्तदाख्यदत्यस्य सद्म
ब(व)लिहा, [न्] पुं, (बलिं हन्ति इति । बलि +
ब(व)ली, [न्] पुं, (बलमस्यास्तीति । बल + “बला-
ब(व)ली, स्त्री, (बलि + पक्षे ङीष् ।) बलिः । जरया
ब(व)लीकं, क्ली, (बलति संवृणोतीति । बल संव-
ब(व)लीमुखः, पुं, (बलीयुक्तं मुखं यस्य ।) वानरः ।
ब(व)लीयान्, [स्] त्रि, (अतिशयेन बलवान् । बल-
ब(व)लीवर्द्दः, पुं, (ईर्लक्षीः वर् वरणम् । वर्
ब(व)ल्यं, क्ली, (बलाय हितम् । बल + “बुञ्छण्
|
बल्यः, पुं, (बलाय मुक्तये हितः । बल + यः ।)
बल्या, स्त्री, (बलाय हिता । बल + “वुञ्छण्-
बल्ह, ङ स्तृतौ । हिंसायाम् । दाने । वाचि ।
बष्कयणी स्त्री, (बष्कयस्तरुणवत्सः । सोऽस्ति
बष्कयिणी स्त्री, (बष्कयस्तरुणवत्सः । सोऽस्ति
बहु, त्रि, (बंहते इति । बहि वृद्धौ + “लङ्घिबंह्योर्न
बहुकः पुं, (बहु + संज्ञायां कन् ।) कर्कटः । अर्कः ।
बहुकण्टकः, पुं, (बहूनि कण्टकान्यस्य ।) क्षुद्र-
बहुकण्टका, स्त्री, (बहूनि कण्टकान्यस्याः ।)
बहुकण्टा, स्त्री, (बहवः कण्टाः कण्टकानि
|
बहुकन्दः, पुं, (बहवः कन्दा यस्य ।) शूरणः ।
बहुकन्दा, स्त्री, (बहवः कन्दा यस्याः ।) कर्कटी ।
बहुकरः, पुं, (बहु कार्य्यं करोतीति । बहु + कृ +
बहुकरः, त्रि, (बहु करोति भुवं संमार्ष्टि इति ।
बहुकरी, स्त्री, (बहु करोति भुवं संमार्ष्टि इति ।
बहुकर्णिका, स्त्री, (बहवः कर्णा इव पत्राणि
बहुकूर्च्चः, पुं, (बहूनि कूर्च्चानि यस्य ।) मधुनालि-
बहुगन्धं, क्ली, (बहुर्गन्धो यस्मिन् ।) त्वचम् ।
बहुगन्धः, पुं, (बहुर्गन्धो यस्मिन् ।) कुन्दरुकः ।
बहुगन्धदा, स्त्री, (बहुगन्धं ददाति या । बहु-
बहुगन्धा, स्त्री, (बहुर्गन्धो यस्याम् ।) चम्पक-
बहुगर्ह्यवाक्, [च्] त्रि, (बहु गर्ह्या बहु निन्दिता
बहुग्रन्थिः, पुं, (बहवो ग्रन्थयो यस्य ।) झावुकः ।
बहुच्छिन्ना, स्त्री, (बहु यथा स्यात्तथा छिद्यते
बहुतः [स्] व्य, (बहुभ्य इत्यर्थे बहुशब्दात् “पञ्चा-
बहुतन्त्रिः, त्रि, (बहवस्तन्त्रयो यस्य ।) बहुतन्त्र-
बहुतन्त्रीः, त्रि, (बहवस्तन्त्र्यो यस्मिन् ।) बहुतन्त्र-
बहुतन्त्रीकः, त्रि, (बहुतन्त्री + स्वार्थे कन् ।) बहु-
|
बहुतरकणिशः, पुं, (बहुतराणि कणिशानि धान्य-
बहुता, स्त्री, बहूनां भावः । बहुशब्दात् तत्वौ
बहुतिक्ता, स्त्री, (बहुस्तिक्तो रसो यस्याः ।)
बहुतिथः, त्रि, (बहु + “बहुपूगगणसङ्घस्य
बहुत्र, व्य, (बहु + “सप्तम्यास्त्रल् ।” ५ । ३ । १० ।
बहुत्वं, क्ली, बहूनां भावः । बहुशब्दात् त्वप्रत्ययेन
बहुत्वक्, [च्] पुं, (बहवस्तचो यस्य ।) भूर्ज-
बहुत्वक्कः, पुं, (बहुत्वगेव । बहुत्वच् + स्वार्थे कन् ।
बहुदण्डिकः, त्रि, (बहवो दण्डाः सन्त्यस्य । बहु-
बहुदुग्धः, पुं, (बहूनि दुग्धानि अपक्वावस्थायां
बहुदुग्धा, स्त्री, (बहु दुग्धं यस्याः ।) बहुक्षीरा
बहुदुग्धिका, स्त्री, (बहुदुग्धा + स्वार्थे कन् ।
बहुधा, व्य, (बहु + “विभाषा बहोर्धा विप्र-
|
बहुधारं, क्ली, (बह्वी धारा यस्य ।) वज्रम् । इति
बहुनाडिकः, त्रि, (बहुनाडि + कन् ।) कायः ।
बहुनाडीकः, त्रि, (बह्व्यो नाड्यो यस्मिन् । बहु-
बहुनादः, पुं, (बहुर्महान् नादः शब्दो यस्य ।)
बहुपटुः, त्रि, ईषदूनः पटुः । इति व्याकरणम् ॥
बहुपत्रं, क्ली, (बहूनि पत्राण्यस्य ।) अभ्रकम् ।
बहुपत्रः, पुं, (बहूनि पत्राणि दलान्यस्य ।)
बहुपत्रा, स्त्री, (बहुपत्र + टाप् ।) तरुणी-
बहुपत्रिका, (बहुपत्रा + संज्ञायां स्वार्थे वा कन् ।
बहुपत्री, स्त्री, (बहुपत्र + गौरादित्वात् ङीष् ।)
बहुपर्णः, पुं, (बहूनि पर्णानि पत्राणि यस्य ।)
बहुपर्णिका, स्त्री, (बहुपर्ण + संज्ञायां कन् ।
बहुपर्णी, स्त्री, (बहुपर्ण + गौरादित्थात् ङीष् ।)
बहुपात्, [द्] पुं, (बहवः पादो यस्य । अनेक-
बहुपादः, पुं, (बहवः पादा यस्य । अनेकशिफा-
|
बहुपुत्त्रः, पुं, (बहवः पुत्त्राः सन्ततयो यस्य ।)
बहुपुत्त्री, स्त्री, (बहवः पुत्त्राः पुत्त्रसदृशमूलानि
बहुपुष्पः, पुं, (बहूनि पुष्पानि यस्य ।) पारिभद्र-
बहुपुष्पिका, स्त्री, (बहुपुष्पा + संज्ञायां कन् ।
बहुप्रजः, पुं, (बह्व्यः प्रजा यस्य ।) मुञ्जतृणम् ।
बहुप्रतिज्ञः, त्रि, (बह्व्यः प्रतिज्ञाः यस्मिन् ।)
बहुप्रदः, त्रि, (प्रददातीति प्रदः । प्र + दा + क ।
|
बहुप्रसूः, स्त्री, (बहून् प्रसूते इति । बहु + प्र +
बहुफलः, पुं, (बहूनि फलानि यस्य ।) कदम्बवृक्षः ।
बहुफला, स्त्री, (बहूनि फलानि यस्याः ।)
बहुफलिका, स्त्री, (बहुफला + संज्ञायां
बहुफली, स्त्री, (बहुफल + ङीप् ।) मृगेर्व्वारुः ।
बहुफेना, स्त्री, (बहुः फेनो यस्याः ।) सातला ।
बहुबलः, पुं, (बहु अतिशयं बलं यस्य ।) सिंहः ।
बहुमञ्जरी, स्त्री, (बह्व्यो मञ्जर्य्यो यस्याः ।)
बहुमलः, पुं, (बहूनि मलानि यस्य ।) सीसकम् ।
बहुमार्गं, क्ली, (बहवो मार्गा यस्मिन् । चतु-
बहुमूर्त्तिः, स्त्री, (वह्वी मूर्त्तिर्यस्याः ।) वनका
बहुमूर्द्धा, [न्] पुं, (बहवो मूर्द्धानो यस्य । “सहस्र-
बहुमूलः, पुं, (बहूनि मूलानि यस्य ।) इक्वटः ।
बहुमूलकं, क्ली, (बहुमूल + कन् ।) उशीरम् ।
बहुमूलकः, पुं, (बहुमूल एव । बहुमूल +
बहुमूला, स्त्री, (बहुमूल + टाप् ।) शतावरी ।
|
बहुमूली, स्त्री, (बहुमूल + ङीप् ।) माकन्दी ।
बहुमूल्यं, त्रि, (बहूनि मूल्यानि यस्य ।)
बहुरन्ध्रिका, स्त्री, (बहूनि रन्ध्राणि यस्याः । बहु-
बहुरसा, स्त्री, (बहू रसो यस्याः ।) महाज्योति-
बहुरुहा, स्त्री, (बहु यथा तथा रोहतीति । रुह्
बहुरूपः, पुं, (बहूनि रूपाणि यस्य ।) सर्जरसः ।
बहुरूपकः, पुं, (बहुरूप + स्वार्थे कन् ।) जाहक-
बहुरूपा, स्त्री, (बहुरूपस्य शिवस्य स्त्री । टाप् ।)
बहुरेखा स्त्री, (बह्वी बहुला रेखा करस्थादि-
बहुरेताः, [स्] पुं, (बहु रेतो यस्य ।) ब्रह्मा ।
बहुरोमा, [न्] पुं, (बहूनि लोमानि यस्य ।)
बहुलं, क्ली, (बंहते वृद्धिं गच्छतीति । बहि वृद्धौ
बहुलं, त्रि, (बहूनर्थान् लातीति । बहु + ला +
|
बहुलः, पुं, (बहूनर्थान् लातीति । बहु + ला + क ।)
बहुलगन्धा स्त्री, (बहुलो गन्धो यस्याः ।) एला ।
बहुलच्छदः, पुं, (बहुलानि च्छदानि यस्य ।)
बहुलवणं, क्ली, (बहूनि लवणानि यस्मिन् ।)
बहुला, स्त्री, (बहूनर्थान् लाति या । बहु + ला
बहुलाः, स्त्री, कृत्तिकानक्षत्रम् । नित्यबहुवचना-
बहुलीकृतं, त्रि, (अवहुलं बहुलं कृतम् । अभू-
बहुवल्कः, पुं, (बहूनि वल्कानि यस्य ।) प्रियालः ।
बहुवल्ली, स्त्री, डोडिक्षुपः । इति राजनिर्घण्टः ॥ बहुवारः, पुं, (बहूनि वारयतीति । बहु + वृ +
बहुवारकः, पुं, (बहूनि रूक्षादीनि वारयतीति ।
|
बहुविधः, त्रि, (बहवो विधा यस्य ।) नाना-
बहुविस्तीर्णा, स्त्री, (बहु यथा स्यात् तथा
बहुवीजं, क्ली, (बहूनि वीजानि यस्य ।) गण्ड-
बहुवीर्य्यः, पुं, (बहु वीर्य्यं तेजो यस्य ।) विभी-
बहुवीर्य्या, स्त्री, (बहु वीर्य्यं तेजो यस्याः ।)
बहुव्रीहिः, पुं, षट्समासान्तर्गतसमासविशेषः ।
|
बहुशत्रुः, पुं, (बहवः शत्रवो यस्य ।) चटकः ।
बहुशः, व्य, (बहूनि ददाति करोत्यादि वा । बहु
बहुशल्यः, पुं, (बहु शल्यं यस्य ।) रक्तखदिरः ।
बहुशालः, पुं, (बहुभिः शालते इति । बहु +
बहुशिखा, स्त्री, (बह्वी शिखा यस्याः ।) जल-
बहुसन्ततिः, पुं, (बह्वी सन्ततिर्विस्तारोऽन्वयो वा
बहुसम्पुटः, पुं, (बहुः सम्पुटो यस्य ।) विष्णुकन्दः ।
बहुसारः, पुं, (बहुः सारः स्थिरांशो यस्य ।)
|
बहुसुता, स्त्री, (बहुः सुतः सन्ततिर्मूलं वा
बहुसूः, स्त्री, (बहून् सूते या । बहु + सू + क्विप् ।)
बहुसूतिः, स्त्री, (बहुः सूतिः प्रसवो यस्याः ।)
बहुस्रवा, स्त्री, (बहु यथा स्यात् तथा स्रवति या ।
बहुस्वनः, पुं, (बहुः प्रचण्डः स्वनः शब्दो यस्य ।)
बह्वपत्यः, पुं, स्त्री, (बहूनि अपत्यानि यस्य ।)
बह्वाशी, [न्) त्रि, (बहु अश्नातीति । बहु +
बह्वृक्, स्त्री, ऋग्वेदः (बह्व्य ऋचो यस्मिन् ।)
बह्वृची, स्त्री, (बह्वृचस्य ऋग्वेदज्ञस्य पत्नी । बह्वृच
बा(वा)ड, ऋ ङ आप्लावे । स्नाने । इति
बा(वा)डवं, क्ली, (बडवानां समूहः । बडवा +
|
बा(वा)डवः, पुं, (बाडं यज्ञान्तस्रानं वाति प्राप्नो-
बा(वा)डवाग्निः, पुं, (बडवा समुद्रस्था घोटकी तत्-
बा(वा)डवाग्र्यः, पुं, (बाडवेषु ब्राह्मणेषु अग्र्यः
बा(वा)डवेयौ, पुं, (बडवाया घोटकरूपधारिण्याः
बा(वा)डव्यं, क्ली, (बाडवानां ब्राह्मणानां समूहः ।
बाडिङ्गनः, पुं, (बाड् प्लावनं तस्मै इङ्गते इति ।
बाढं, क्ली, (बाह प्रयत्ने + क्तः । “क्षुब्धस्वान्त-
बा(वा)णः, पुं, (बणनं बाणः शब्दस्तदस्यास्तीति ।
|
बा(वा)णगङ्गा, स्त्री, (बाणेन प्रकटिता गङ्गा नदी-
|
बा(वा)णदण्डः, पुं, (बाणस्य दण्डः ।) वापदण्डः ।
बा(वा)णपुङ्खा, स्त्री, (बाणस्य + पुङ्खा ।) शरपुङ्खा ।
बा(वा)णपुरं, क्ली, (बाणस्य राज्ञः पुरं नगरम् ।)
बा(वा)णभट्टः, पुं, ग्रन्थकारविशेषः । (स तु काद-
बा(वा)णयुद्धं, क्ली, (बाणेन सह युद्धम् ।) बाण-
|
|
|
|
बा(वा)णलिङ्गं, क्ली, (बाणार्च्चनार्थं कृतं लिङ्गम् ।
|
|
|
|
|
|
बा(वा)णवारः, पुं, (बाणं परमुक्तशरं वारय-
बा(वा)णसुता, स्त्री, (बाणस्य बाणासुरस्य सुता ।)
बा(वा)णहा, [न्] पुं, (वाणं बाणासुरं हन्तीति ।
बा(वा)णा, स्त्री, पुं, (बण्यते शब्द्यते इति ।
बा(वा)णा, स्त्री, बाणमूलम् । इति मेदिनी ।
बा(वा)णारिः, पुं, (बाणस्य बाणासुरस्य अरिः ।)
बा(वा)णाश्रयः, पुं, (बाणस्याश्रयः ।) धनुः । इति
बा(वा)णासनं, क्ली, (बाणस्य आसनम् ।) धनुः ।
बा(वा)णिजः, पुं, (बणिगेव । बणिज् + अण् ।)
बा(वा)णिजिकः, पुं, (बणिगेव । बणिज् + ठञ् ।)
बा(वा)णिज्यं, क्ली, (बणिजो भावः कर्म्म वा । बणिज्
|
|
|
|
|
बा(वा)णिज्या, स्त्री, (बाणिज्य + टाप् । अभिधा-
बा(वा)ध, ऋ ङ विहतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥
बा(वा)धः, पुं, (बाधनमिति । बाध + भावे घञ् ।)
बा(वा)धकः, पुं, (बा(वा)धते इति । बाध + ण्वुल् ।)
|
बा(वा)धनं, क्ली, (बाध + ल्युट् ।) पीडा । इति
बा(वा)धा, स्त्री, (बाध + टाप् ।) पीडा । इत्यमरः ।
बा(वा)धितः, त्रि, (बाध + क्त ।) बाधायुक्तः ।
बाधिर्य्यं, क्ली, (बधिरस्य भावः । बधिर + ष्यञ् ।)
|
बाध्यं, त्रि, (बाध + ण्यत् ।) बाधनीयम् । बाधि-
बाध्यता, स्त्री, (बाध्यस्य भावः । बाध्य + तल् ।)
बान्धकिनेयः, त्रि, (बन्धक्या अपत्यं पुमान् ।
बान्धवः, पुं, (बन्धुरेव । बन्धु + “प्रज्ञादिभ्यश्च ।” ५ ।
बाभ्रवी, स्त्री, (बभ्रोर्महादेवस्य पत्नी । बभ्रु +
बारकीरः, पुं, द्वारग्राही । बाडवः । यूका । वेणि-
बार्ब्बटीरः, पुं, त्रपु । आम्रास्थि । अङ्कुरः ।
बार्हस्पतं, त्रि, बृहस्पतिसम्बन्धि । बृहस्पतेरिदं
बार्हस्पत्यः, पुं, (बार्हस्पत्यं बृहस्पतिप्रोक्तं शास्त्रं
|
बालं, क्ली, पुं, (बलतीति । बल + णः ।)
बालः, त्रि, (बलतीति । बल प्राणने + “ज्वलि-
|
|
|
बा(वा)लः, पुं, (बलति मस्तकं रक्षति संवृणोतीति
बालकं, क्ली, (बाल + स्वार्थे कन् ।) ह्रीवेरम् ।
बालकः, पुं, (बाल एव । बाल + स्वार्थे कन् ।)
|
बालकप्रिया, स्त्री, (बालकानां प्रिया ।) इन्द्र-
बालकृमिः, पुं, (बालस्य केशस्य कृमिः ।) केश-
बालक्रीडनं, क्ली, (बालस्य क्रीडनम् । क्रीड् +
बालक्रीडनकः, पुं, (बालानां क्रीडनकः क्रीडन-
बालखिल्यः, पुं, बालखिल्यमुनिः । यथा, --
|
बालगर्भिणी, स्त्री, प्रथमगर्भवती गौः । तत्-
बालगोपालः, पुं, (बालः शिशुमूर्त्तिधरो गोपालः ।)
बालग्रहः, पुं, (बालानां बालकानां ग्रहः ।)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
बालचर्य्यः, पुं, (बालस्य बालकस्येव चर्य्या यस्य ।)
बालतनयः, पुं, (बालानि नवोद्गतपत्रानि तनया-
बालतन्त्रं, क्ली, (बालाय बालकरक्षार्थं तन्त्रमुपायः
बालतृणं, क्ली, (बालं नवजातं तृणम् ।) नवतृणम् ।
बालदलकः, पुं, (बालानि दलानीव दलानि यस्य ।
बालधिः, पुं, (बालाः केशाः धीयन्तेऽत्र । बाल +
बालपत्रः, पुं, (बाल इव क्षुद्रं पत्रं यस्य ।) खदिर-
|
बालपत्रकः, पुं, (बालपत्र एव । स्वार्थे कन् ।)
बालपाश्या, स्त्री, (बालपाशे केशसमूहे साधुः
बालपुष्पिका, स्त्री, (बालानि क्षुद्राणि पुष्पाणि
बालपुष्पी, स्त्री, (बालानि क्षुद्राणि पुष्पाणि यस्याः
बालभद्रकः, पुं, (बालेऽपि भद्र इव । ततः स्वार्थे
बालभैषज्यं, क्ली, (बालं भैषज्यम् । यद्वा, बालस्य
बालभोज्यः, पुं, (बालानां भोज्यः ।) चणकः ।
बालमूषिका, स्त्री, (बाला क्षुद्रा मूषिका इन्दुरः ।)
बालयज्ञोपवीतकं, क्ली, (बालं यज्ञोपवीतम् । ततः
बालराजं, क्ली, (बालः स्वल्पोऽपि राजते इति ।
बालरोगः, पुं, (बालस्य रोगः ।) बालकस्य
|
|
|
|
|
बालवायजं क्ली, (बालवाये वैदुर्य्यप्रभवे देश-
बालवासः [स्] क्ली, (बालानां लोम्नां बालै-
बालवाह्यः पुं, (बालाः शिशवो वाह्या यस्य ।
बालव्यजनं, क्ली, (बालस्य चमरीपुच्छस्य वालेन
|
बालव्रतः, पुं, मञ्जुघोषनामकपूर्ब्बजिनविशेषः ।
बालसन्ध्याभः, पुं, (बालसन्ध्या इव आभा यस्य ।)
बालसूर्य्यं, क्ली, (बालः सूर्य्य इव) वैदूर्य्यमणिः ।
बालसूर्य्यकं, क्ली, (बालसूर्य्य एव । बालसूर्य्य +
बालहस्तः, पुं, (बाला हस्त इव मक्षिकादीनां
बाला, स्त्री, (बालाः केशा इव पदार्था विद्यन्ते
बालाक्षी, स्त्री, (बालाः केशा इवाक्षिसदृशं च
बालार्कः, पुं, (बालो नवोदितोऽर्कः सूर्य्यः ।)
|
बालिः, पुं, (बाले केशे जातः । बाल + इञ् ।)
बालिका, स्त्री, (बाला एव । बाल + स्वार्थे कन् ।
बालिखिल्याः, पुं, पुलस्त्यकन्यायां सन्नत्यां क्रतोः
बालिनी, स्त्री, अश्विनीनक्षत्रम् । इति हेमचन्द्रः ॥ बालिशं, क्ली, (बालाः सन्ति यस्य इति बाली
बालिशः, त्रि, (बाड + इन् । डस्य लत्वं । बालिं
|
बालिहन्ता, पुं, (बालेर्बालिनो वा बानरराजस्य
बाली, [न्] पुं, (बालः केश उत्पत्तिस्थानत्वेन
|
बालीशः, पुं, मूत्रकृच्छ्ररोगः । इति शब्दरत्ना-
बा(वा)लुः, स्त्री, (बलते अनेन । बल प्राणने । बल
बा(वा)लुकं, क्ली, (बालुरेव । स्वार्थे कन् ।) एल-
बा(वा)लुकः, पुं, पानीयालुः । इति राजनिर्घण्टः ॥ बा(वा)लुका, स्त्री, (बालुक + टाप् ।) रेणुविशेषः ।
बा(वा)लुकागडः, पुं, (बालुकायाः गडतीति
बा(वा)लुकात्मिका, स्त्री, (बालुकावदात्मा स्वरूपो
बा(वा)लुकाप्रभा, स्त्री, (बालुकानामुष्णरेणूनां
बा(वा)लुकामयं, त्रि, (बालुका + मयट् ।) सिकता-
बा(वा)लुकायन्त्रं, क्ली, (बालुकाया यन्त्रम् ।)
|
बा(वा)लुकास्वेदः, पुं, (बालुकाभिर्विहितः
बा(वा)लुकी, स्त्री, (बलति बालयति वा । बल-
बा(वा)लुङ्की, स्त्री, कर्कटी । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ बा(वा)लुङ्गिका, स्त्री, कर्कटी । इति शब्दरत्ना-
बा(वा)लुङ्गी, स्त्री, कर्कटी । इति शब्दरत्नावली ॥ बा(वा)लूकः, पुं, (बलते प्राणान् हन्ति यः । बल
बा(वा)लेयः, पुं, (बलये उपकरणाय साधुः । बलि
|
बालेयः, त्रि, (बालाय हितः । बाल + ढञ् ।)
बालेयशाकः, पुं, (बालेयः बलिहितः शाकः ।)
बालेष्टः, पुं, (बालानां इष्टः प्रियः ।) वदरः । इति
बालोपवीतं, क्ली, (बालानां बालकानां उपवी-
बाल्मीकिः, पुं, बल्मीकस्यापत्यम् । (बल्मीक +
|