शब्दकल्पद्रुमः/वासिः
वासिः, पुं, (वसनिवासे + “वसिवपियजिरा-
वासिका, स्त्री, (वासैव । स्वार्थे कन् । टाप् । अत
वासितं, क्ली, (वास्यते स्मेति । वास + क्तः ।)
वासितः, त्रि, (वास्यते स्मेति । वासि सुरभीकरणे
वासिता, स्त्री, (वासयतीति वस निवासे + णिच् +
वासिनी, स्त्री, (वासोऽस्या अस्तीति । वास +
वासिष्टं, क्ली, रुधिरम् । इति हेमचन्द्रः ॥ वासिष्ठं, त्रि, वसिष्ठकृतयोगशास्त्रादि । वसिष्ठेन
वासी, स्त्री, (वासयतीति वासि अच् । गौरादि-
वासुः, पुं, (सर्व्वोऽत्र वसति सर्व्वत्रासौ वसतीति
वासुकिः, पुं, वसुकस्यापत्यमिति । वसुक + इञ् ।)
वासुकेयः, पुं, (वसुकस्यापत्यमिति । वसुक +
वासुकेयस्वसा, [ऋ] स्त्री, (वासुकेयस्य वासुकेः
|
वासुदेवः, पुं, (वसुदेवस्यापत्यमिति । वसुदेव +
|
|
वासुदेवप्रियङ्करी, स्त्री, (वासुदेवस्य प्रियङ्करी ।)
वासुपूज्यः, पुं, (वासुर्नारायण इव पूज्यः ।)
वासुभद्रः, पुं, श्रीकृष्णः । इति शब्दमाला ॥ (यथा,
वासुरा, स्त्री, स्त्रीमात्रम् । करिणी । रात्रिः ।
वासूः, स्त्री, (वास्यते स्वगृहे इति । वास + बाहु-
वासौकः, [स्] क्ली, (वासाय ओकः स्थानम् ।)
|
वास्तवं, क्ली, (वस्त्वेष । वस्तु + अण् ।) यथार्थ-
वास्तविकं, त्रि, (वस्त्वव वस्तु + ठक् ।) परमार्थ-
वास्तवोषा, स्त्री, रात्रिः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥
वास्तव्यः, त्रि, वसतीति वस + “वसेस्तव्यत् कर्त्तरि
वास्तु, क्ली, वास्तूकशाकम् । इति राजनिर्घण्टः ॥ वास्तु, क्ली पुं, (वसन्ति प्राणिनो यत्र । वस निवासे
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
वास्तुकं, क्ली, (वास्तु एव । वास्तु + स्वार्थे कन् ।)
वास्तुकी, स्त्री, चिल्लीशाकम् । इति राजनिर्घण्टः ॥ वास्तूकं, क्ली, (वसन्ति गुणा अत्रेति । वस +
|
वास्तेयं, त्रि, वस्तिसम्बन्धि । वस्तसन्धम्बि । वस्तु-
वास्तोष्पतिः, पुं, (वास्तोर्गृहक्षेत्रस्य पतिरधि-
वास्त्रः, पुं, (वस्त्रेण परिवृतो रथः । वस्त्र + “परि-
वास्थः, त्रि, वारि तिष्ठति यः । वार्शब्दपूर्ब्ब-
|
वास्पः, पुं, उष्मा । लोहम् । इति केचित् ॥ मूर्द्धन्य-
वास्पेयः, पुं, नागकेशरः । इति रत्नमाला ॥ वाह, ऋ ङ यत्ने । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
वाहः, पुं, (उह्यतेऽनेनेति । वह + करणे घञ् ।)
वाहकः, त्रि, (वहतीति । वह + ण्वुल् ।) वहन-
वाहद्विषन्, [त्] पुं, (वाहानां घोटकानां द्विषन्
वाहनं, क्ली, (वहत्यनेनेति । वह + करणे ल्युट् ।
|
|
वाहश्रेष्ठः, पुं, (वाहेषु वाहनेषु श्रेष्ठः ।) अश्वः ।
वाहसः, पुं, (उह्यते इति । वह + “वहियुभ्यां
वाहा, स्त्री, (वाह + अजादित्वात् टाप् ।)
वा(बा)हावा(बा)हवि, व्य, (वाहुभिर्वाहुभिः प्रहृत्य
वाहिकः, पुं, (वाहेन परिमाणविशेषेण क्रीतः ।
वाहित्थं, क्ली, गजकुम्भस्याधोभागः । इत्यमरः ॥ वाहिनी, स्त्री, (वाहा वाहनानि घोटकादीनि
वाहिनीपतिः, पुं, (वाहिन्याः सेनायाः पतिः ।)
|
वाहीकः, पुं, देशभेदः । तत्पर्य्यायः । अष्टक्वः २ ।
वा(बा)हुः, पुं, (बाधते शत्रूनिति । बाधृ लोडने
|
वा(बा)हुमूलं, क्ली, (वाह्वोर्मूलम् ।) भुजद्वयस्य
वा(बा)हुलः, पुं, कार्त्तिकमासः । इत्यमरः ॥ अथ
|
|
वा(बा)हुल्यं, क्ली, बहुत्वम् । वहुलस्य भाव इत्यर्थे
वाहुवारः, पुं, श्लेष्मान्तकवृक्षः । इति राजनिर्घण्टः ॥
|
वाह्यं, क्ली, (वाह्यते चाल्यते इति वाहि + ण्यत् ।)
वाह्यः, त्रि, (वह + ण्यत् ।) वहनीयः । (यथा,
वा(बा)ह्येन्द्रियं, क्ली, (वाह्यमिन्द्रियम् ।) वहि-
वाह्लिकः, पुं, वाह्लीकदेशः । इत्यमरटीकायां
वाह्लिकं, क्ली, कुङ्कुमम् । हिङ्गु । इत्यमर-
वाह्लीकं, क्ली, कुङ्कुमम् । हिङ्गु । इत्यमर-
वाह्लीकः, पुं, देशभेदः । वलख् इति आरवी
वि, व्य, निग्रहः । नियोगः । पदपूरणम् । निश्चयः ।
विः, पुं, स्त्री, (वाति गच्छतीति । वा + “वाते-
विंशः, त्रि, (विंशति + पूरणे डट् । तेर्लोपः ।)
|
विंशकः, त्रि, (विंशत्या क्रीतः । विंशति + “विशति-
विंशतिः, स्त्री, (द्वौ दश परिमाणस्य पक्तिविंश-
विंशतिकः, त्रि, विंशतियोग्यः । यथा । संख्यायाः
विंशतितंमः, त्रि, (विंशतेः पूरणः । विंशति +
विंशी, पुं, विंशतिः । इति सिद्धान्तकौमुदी ॥ विकं, क्ली, सद्यःप्रसूताया गोः क्षीरम् । यथा, --
विकङ्कटः, पुं, गोक्षुरः । इति शब्दमाला ॥ विकङ्कतः, पुं, वदरीसदृशसूक्ष्मफलवृक्षः । वँइच
विकङ्कता, स्त्री, अतिवला । इति राजनिर्घण्टः ॥ विकचः, पुं, (विगतः कचो यस्य केशशून्यत्वात् ।
|
विकचः, त्रि, (विकचति विकशतीति । वि + कच्
विकचा, स्त्री, महाश्रावणिका । इति राज-
विकच्छः, त्रि, (विगतः कच्छो यस्य ।) कच्छ-
विकटः, पुं, (विकटति पूयरक्तादिकं वर्षतीति ।
विकटः, त्रि, (वि + “संप्रोदश्च कटच् ।” ५ । २ । २९ ।
विकटा, स्त्री, (विकट + टाप् ।) मायादेवी । सा
विकण्टकः, पुं, (विशिष्टः कण्टको यस्य ।) यवासः ।
विकत्थनं, क्ली, (विकत्थ्यते इति । वि + कत्थ श्लाघा-
|
विकम्पितः, त्रि, विशेषेण कम्पविशिष्टः । विपूर्ब्बक-
विकरः, पुं, (विकीर्य्यते हस्तपदादिकमनेनेति ।
विकरालः, त्रि, (विशेषेण करालः ।) भयानकः ।
विकर्णः, पुं, दुर्य्योधनपक्षीयशूरः । यथा, --
विकर्णिकः, पुं, सारस्वतदेशः । इति हेमचन्द्रः ॥ विकर्त्तनः, पुं, (विशेषेण कर्त्तनं यस्य । विश्वकर्म्म-
विकर्म्मकृत्, त्रि, (विकर्म्म विरुद्धं कर्म्म करो-
विकर्म्मस्थः, त्रि, (विकर्म्मणि विरुद्धाचारे तिष्ट-
विकर्षः पुं, (विकृष्यतेऽसौ इति । यद्वा, विकृष्यन्ते
|
विकर्षणं, क्ली, (वि + कृष + ल्युट् ।) आकर्षणम् ।
विकलः, त्रि, (विगतः कलो व्यक्तध्वनिर्यस्य ।)
विकलपाणिकः, पुं, (विकलः पाणिर्यस्य । कन् ।)
विकला, स्त्री, (विगतः कलो मधुरालापो यस्याः ।
विकलाङ्गः, त्रि, (विकलानि अङ्गानि यस्य ।)
विकली, स्त्री, (विगता कला यस्याः । गौरादि-
विकल्पः, पुं, (विरुद्धं कल्पनमिति । वि +
|
विकश्वरः, त्रि, (वि + कश + वरच् ।) विकासी ।
विकषा, स्त्री, (विकषतीति । वि + कष गतौ +
वकस्वरः, त्रि, (वि + कष + वरच् ।) विकस्वरः ।
विकसः, पुं, (विकसतीति । वि + कस + अच् ।)
विकसा, स्त्री, (विकसतीति । वि + कस + अच् ।
विकसितं, त्रि, (वि + कस + क्तः ।) दलानामन्यो-
|
विकस्वरः, त्रि, (विकसतीति । वि + कस गतौ +
विकस्वरा, स्त्री, (विकस्वर + टाप् ।) रक्तपुन-
विकारः, पुं, (वि + कृ + घञ् ।) प्रकृतेरन्यथाभावः ।
|
विकालः, पुं, (विरुद्धः कार्य्यानर्हः कालः ।)
विकालकः, पुं, (विकाल एव । स्वार्थे कन् ।)
विकालिका, स्त्री, (विज्ञातः कालो यया । कन् ।
विकाशः, पुं, (वि + काशृ दीप्तौ + घञ् ।) रहः ।
विकाशनं, क्ली, (वि + काश + ल्युट् ।) विकाशः ।
विकाशी, [न्] त्रि, (विकाशोऽस्यास्तीति ।
विकाषी, [न्] त्रि, (विकाष + इनिः ।) विकाश-
विकासी, [न्] त्रि, (विकास + इनिः । विकासते
विकिरः, पुं, (विकिरति मृत्तिकादीन् भोजनार्थ-
|
विकिरणं, क्ली, (वि + कॄ + ल्युट् । इत्वं रपर-
विकीरणः, पुं, अर्कवृक्षः । इत्यमरः । २ । ४ । ८० ॥
विकीर्णः, त्रि, (विकीर्य्यते स्मेति । वि + कॄ + क्तः ।)
विकीर्णरोम, [न्] क्ली, (विकीर्णानि रोमाण्यस्मि-
विकीर्णसंज्ञं, क्ली, (विकीर्णमिति संज्ञा यस्य ।)
विकुक्षिः, पुं, इक्ष्वाकुराजपुत्त्रः । यथा, --
विकुर्व्वाणः, त्रि, (विकुरुते इति । वि + कृ +
विकुस्रः, पुं, (विकसतीति । वि + कस + “वौ
|
विकूणिका, स्त्री नासिका । इति हेमचन्द्रः ॥ विकृतं, त्रि, (वि + कृ + क्तः ।) वीभत्सम् । रोगि-
विकृतं, क्ली, विकारः । तस्य लक्षणम् । यथा, --
विकृतिः, स्त्री, (वि + कृ + क्तिन् ।) विकारः ।
|
विकृष्टः, त्रि, विशेषेण कृष्टः । आकृष्टः । विपूर्ब्ब-
विकृष्टकालः, पुं, (विकृष्टः कालः ।) चिरकालः ।
विकेशी, स्त्री, (विगतः केशो यस्याः । ङीष् ।)
विकोकः, पुं, वृकासुरपुत्त्रः । स च कल्किदेवेन
विकोषः, त्रि, (विगतः कोषो यस्य ।) कोष-
|
विक्कः, पुं, (विक् इति कायति शब्दायते इति ।
विक्रमः, पुं, (विशेषेण क्रामतीति । वि + क्रम +
विक्रमादित्यः, पुं, (विक्रमेणादित्य इव ।) स्वनाम-
|
विक्रमार्कः, पुं, (विक्रमेण अर्क इव ।) विक्रमा-
|
विक्रमी, [न्] पुं, (विक्रमोऽस्त्यस्येति । विक्रम +
विक्रयः, पुं, (विक्रयणमिति । वि + क्री + “एरच् ।”
|
|
|
विक्रयणं, क्ली, (वि + क्री + ल्युट् ।) विक्रयः । यथा,
विक्रयिकः, पुं, (विक्रयेण जीवतीति । विक्रय +
विक्रयी, [न्] त्रि, (विक्रीणातीति । वि + क्री +
विक्रान्तं, क्ली, (वि + क्रम + क्तः ।) वैक्रान्त-
विक्रान्तः, पुं, (वि + क्रम + क्तः ।) शूरः । इत्य-
विक्रान्तिः, स्त्री, (वि + क्रम् + क्तिन् ।) अश्व-
|
विक्रायकः, पुं, (विक्रीणातीति । वि + क्री +
विक्रिया, स्त्री, (विकरणमिति । वि + कृ + “कृञः
विक्रीतः, त्रि, (वि + क्री + क्तः ।) कृतविक्रयः ।
विक्रुष्टं, त्रि, (वि + क्रुष + क्तः ।) निष्ठुरम् । इति
विक्रेता, [ऋ] त्रि, (विक्रीणातीति । वि + क्री +
विक्रेयं, त्रि, (विक्रीयते इति । वि + क्री + “अचो
|
विक्लवः, त्रि, (विक्लवते इति । वि + क्लु + पचा-
विक्लिन्नः, त्रि, (वि + क्लिद् + क्तः ।) जरसा जीर्णः ।
विक्षतः, त्रि, (वि + क्षण + क्तः ।) विशेषेण क्षतः ।
विक्षावः, पुं, (विक्षवणमिति । वि + क्षु + “वौ
विक्षिप्तः, त्रि, (वि + क्षिप् + क्तः ।) त्यक्तः ।
विक्षीरः, पुं, (विशिष्टं क्षीरं यत्र ।) अर्कवृक्षः ।
विक्षेपः, पुं, (वि + क्षिप् + घञ् ।) प्रेरणम् ।
विक्षेपशक्तिः, स्त्री, (विक्षेपाय शक्तिः ।) माया-
|
विखः, त्रि, (विख्यः । निपातनात् यलोपः ।)
विखनाः, [स्] पुं, ब्रह्मा । यथा, --
विखुः, त्रि, (विगता नासिका यस्य । बहुलवच-
विखुरः, पुं, राक्षसः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥
विख्यः, त्रि, (विगता नासिकास्येति । “ख्यश्च ।”
विख्यातः, त्रि, ख्यात्यापन्नः । विपूर्ब्बख्याधातोः
विख्यातिः, स्त्री, प्रसिद्धिः । सुख्यातिः । विपूर्व्व-
विख्यापनं, क्ली, (वि + ख्या + णिच् + ल्युट् ।)
विख्रः, त्रि, (विगता नासिका यस्य । “ख्रु-
विख्रुः, त्रि, (विगता नासिका यस्य । “ख्रु-
विगणनं, क्ली, (वि + गण + ल्युट् ।) ऋणमुक्तिः ।
विगतः, त्रि, (वि + गम + क्तः ।) प्रभारहितः ।
विगतश्रीकः, त्रि, श्रीरहितः । विगता श्रीर्यस्य इति
विगतार्त्तवा, स्त्री, (विगतं आर्त्तवं रजो यस्याः ।)
|
विगमः, पुं, (वि + गम + “ग्रहवृदृनिश्चिगमश्च ।”
विगन्धकः, पुं, (विरुद्धो गन्धो यस्मिन् । बहुव्रीहि-
विगन्धिका, स्त्री, हपुषा । इति राजनिर्घण्टः ॥ विगर्हणं, क्ली, (वि + गर्ह + ल्युट् ।) निन्दनम् ।
विगर्हणा, स्त्री, (वि + गर्ह + णिच् + युच् ।
विगर्हितः, त्रि, (विशेषेण गर्हितः ।) निन्दितः ।
विगलितः, त्रि, (विशेषेण गलितः ।) स्खलितः ।
विगाढः, त्रि, (विगाह्यते स्मेति । वि + गाह +
|