शब्दकल्पद्रुमः/समूहनी
समूहनी, स्त्री, (समूह्यतेऽनयेति । सम् + ऊह +
समूह्यः, पुं, (समूह्यते इति । सम् + ऊह + ण्यत् ।)
समृद्धः, त्रि, (सम् + ऋधु वृद्धौ + क्तः ।) समृद्धि-
समृद्धिः, स्त्री, (सम् + ऋध् + क्तिन् ।) सम्यग्-
समेतः, त्रि, (सम् + आ + इण् + क्तः ।) सम्यक्-
समेधितः, त्रि, सम्यग्वर्द्धितः । संपूर्व्वैधधातोः
समोदकं, क्ली, (समं उदकं यत्र ।) मथितार्द्धाम्बु-
सम्पः, पुं, पतनम् । इति भूरिप्रयोगः ॥ सम्पत्तिः, स्त्री, (सं + पद् + क्तिन् ।) विभवोत्-
सम्पत्, [द्] स्त्री, (सं + पद् + क्विप् ।) सम्पत्तिः ।
|
सम्पदं, क्ली, (सम्यक् पदं यत्र ।) समं पदयुगम् ।
सम्पद्वरः, पुं, (सं + पद + ष्वरच् । इति पुरुषो-
सम्पन्नः, त्रि, (सं + पद + क्तः ।) साधितः ।
सम्परायः, पुं, (सम्यक् परे काले ईयते इति ।
सम्परायकं, क्ली, युद्धम् । इत्यमरटीकायां भरतः ।
सम्परायिकं, क्ली, युद्धम् । इत्यमरटीकायां स्वामी ।
सम्पर्कः, पुं, (सम् + पृच् + घञ् ।) मेलकः ।
सम्पर्की, [न्] त्रि, (सं + पृची सम्पर्के + “संपृ-
सम्पर्कीयः, त्रि, सम्पर्कयुक्तः । सम्बन्धीयः ।
सम्पा, स्त्री, (संपततीति । सं + पत + डः । टाप् ।)
सम्पाकः, पुं, (सम्यक् पाको यस्य ।) आरग्वध-
सम्पाकः, त्रि, (सम्यक् पाको यस्य ।) तर्क्ककः ।
सम्पाटः, पुं, तर्कुः । इति शब्दमाला ॥ सम्पातः, पुं, (सम् + पत + घञ् ।) पतनम् ।
|
सम्पातिः, पुं, अरुणपुत्रः । स च जटायुषोऽग्रजो
सम्पातिकः, पुं, (सम्पातिरेव । स्वार्थे कन् ।)
सम्पादकः, पुं, (सम्पादयतीति । सं + पद् + णिच्
सम्पादनं, क्ली, निष्पादनम् । संपूर्व्वकञ्यन्त-
सम्पादितः, त्रि, निष्पादितः । संपूर्व्वञ्यन्त-
सम्पीडनं, क्ली, सम्यक्प्रकारेण व्यथनम् । सं-
सम्पीतिः, स्त्री, सम्यक्पानम् । संपूर्व्वपाधातोः
सम्पुटः, पुं, (सं + पुट् + कः ।) कुरुवकः ।
|
सम्पुटकः, पुं, (सम्पुट्यते इति । सं + पुट +
सम्पूर्णं, त्रि, (सं + पॄ + क्तः ।) समग्रम् । परि-
सम्पूर्णः, पुं, (सं + पॄ + क्तः ।) रागस्य जाति-
सम्पूर्णा, स्त्री, (सम्पूर्ण + टाप् ।) एकादशी-
सम्पृक्तः, त्रि, (सं + पृच् + क्तः ।) मिश्रितः ।
सम्प्रति, व्य, (सम् च प्रति च द्वयोः समाहारः ।)
सम्प्रतिः, पुं, अतीतकल्पीयार्हद्भेदः । इति हेम-
सम्प्रतिपत्तिः, स्त्री, (सं + प्रति + पद् + क्तिन् ।)
सम्प्रतिरोधकं, त्रि, (सम्यक्पकारेण प्रतिरुण-
|
सम्प्रतीतिः, स्त्री, सम्यक्ख्यातिः । सम्यग्ज्ञानम् ।
सम्प्रदाता, [ऋ] त्रि, (सं + प्र + दा + तृच् ।)
सम्प्रदानं, क्ली, (सं + प्र + दा + ल्युट् ।) सम्य-
|
|
सम्प्रदायः, पुं, (सं + प्र + दा + घञ् । “आतो
|
|
सम्प्रधारणा, स्त्री, (सम् + प्र + धृ + णिच् +
सम्प्रपदं, क्ली, (सं + प्र + पद गतौ + कः ।)
सम्प्रयोगः, पुं, (सं + प्र + युज + घञ् ।) निधु-
सम्प्रयोगी, [न्] पुं, (संप्रयोगोऽस्यास्तीति । इनिः ।)
सम्प्रसारणं, क्ली, (सं + प्र + सृ + णिच् + ल्युट् ।)
सम्प्रहारः, पुं, (सम्यक्प्रकारेण प्रह्नीयतेऽत्रेति ।
सम्प्राप्तः, त्रि, (सं + प्र + आप् + क्तः ।) सम्यक्-
सम्प्राप्तिः, स्त्री, (सं + प्र + आप् + क्तिन् ।)
सम्प्रैषः, पुं, (सं + प्र + इष + घञ् ।) नियोगः ।
सम्फालः, पुं, (सम्यक् फालो गमनं यस्य ।) मेषः ।
सम्फुल्लः, त्रि, (सं + फल + क्तः । “उत्फुल्लसंफु-
सम्ब, सर्पणे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-
|
सम्ब, क, सम्बन्ध । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (चुरा०-
सम्बं, क्ली, (सम्बति सर्पतीति । सम्ब + अच् ।)
सम्बद्धः, त्रि, (सं + बन्ध + क्तः ।) सम्बन्धयुक्तः ।
सम्बन्धः, पुं, (सम्बध्यते इति । सं + बन्ध +
|
|
सम्बन्धः, त्रि, (सम्बध्यते इति । सं + बन्ध + घञ् ।)
सम्बन्धी, [न्] त्रि, (सम्बन्धोऽस्यास्तीति । इनिः ।)
सम्बाकृतं, त्रि, (सम्बं कृतम् । डाच् ।) वारद्वय-
सम्बाधः, पुं, (सम्यक् बाधा यत्र ।) सङ्कटः ।
सम्बाधनं, क्ली, (सम्यक् बाधनं यत्र ।) मद-
सम्बुद्धः, पुं, (सं + बुध + क्तः ।) बुद्धावतारः ।
सम्बुद्धिः, स्त्री, (सं + बुध + क्तिन् ।) सम्बोधनम् ।
सम्बोधः, पुं, (सं + बुध + घञ् ।) बोधनम् ।
|
सम्बोधनं, क्ली, (सं + बुध + ल्युट् ।) अन्यत्र
सम्भली, स्त्री, कुट्टनी । इत्यमरः । २ । ६ । १९ ॥
सम्भवः, पुं, (सं + भू + अप् ।) हेतुः । उत्पत्तिः ।
सम्भव्यः, पुं, (सं + भू + यत् ।) कपित्थः । इति
सम्भारः, पुं, (सं + भृ + घञ् ।) सम्भूतिः ।
सम्भावनं, क्ली, (सम्भावयत्यनेनेति । सं + भू +
सम्भावना, स्त्री, (सं + भू + णिच् + युच् । टाप् ।)
|
सम्भावितः, त्रि, (सं + भू + णिच् + क्तः ।) सम्भा-
सम्भाषणं, क्ली, (सं + भाष + ल्युट् ।) कथनम् ।
सम्भाषा, स्त्री, (सं + भाष + अङ् । टाप् ।)
सम्भिन्नः, त्रि, (सं + भिद् + क्तः ।) सम्यग्भेद-
सम्भुः, त्रि, (सं + भू + “विप्रसंभ्यो ड्वसंज्ञायाम् ।”
सम्भूतः, त्रि, (सं + भू + क्तः ।) उत्पन्नः । यथा,
सम्भूतविजयः, पुं, (सम्भूतो विजयो यस्य ।) श्रुत-
सम्भूयसमुत्थानं, क्ली, (सम्भूय मिलित्वा समुत्थानं
|
|
सम्भृतः, त्रि, (सं + भृ + क्त ।) सम्यक्पुष्टः । सम्यग्-
सम्भृतिः, स्त्री, (सं + भृ + क्तिन् ।) सम्यकपोषणम् ।
सम्भेदः, पुं, (सं + भिद् + घञ् ।) सिन्धुनद्योः
सम्भोगः, पुं, (सं + भुज् + घञ् ।) भोगः । (यथा,
|
सम्भोगी, [न्] पुं, (सम्भोगोऽस्यास्तीति । इनिः ।)
सम्भ्रमः, पुं, (सं + भ्रम + घञ् ।) भयादिजनित-
सम्मतिः, स्त्री, (सं + मन + क्तिन् ।) अभिलाषः ।
सम्मदः, पुं, (सम् + मद् + “प्रमदसंमदौ हर्षे ।”
सम्मर्द्दः, पुं, (संमृद्यतेऽत्रेति । सं + मृद् + घञ् ।)
सम्मादः, पुं, (सं + मद् + घञ् ।) सम्यक्प्रकारेण
सम्मानः, पुं, (सम् + मन + घञ् ।) समादरः ।
|
सम्मानितः, त्रि, (सम्मानोऽस्य जातः । सम्मान +
सम्मार्ज्जकः, पुं, (सम्मार्ज्जयतीति । सं + मृज् +
सम्मार्ज्जनं, क्ली, (सं + मृज + ल्युट् ।) संशोधनम् ।
सम्मार्ज्जनी, स्त्री, (संमृज्यतेऽनयेति । सं + मृज् +
सम्मितः, त्रि, (सं + मा + क्तः ।) समानपरि-
सम्मिश्रः, त्रि, (सम्यक् प्रकारेण मिश्रयतीति ।
सम्मुखः, त्रि, (सम्यक् मुखं यस्य ।) अभिमुखा-
सम्मुखी, [न्] पुं, (सम्मुखमस्यास्तीति । इनिः ।)
सम्मुखीनः, त्रि, (सर्व्वस्य मुखस्य दर्शनः ।
|
सम्मूढः, त्रि, (सं + मुह + क्तः ।) सम्यङ्मोहयुक्तः ।
सम्मूर्च्छजः, पुं, (सम्यक्प्रकारेण मूर्च्छति व्याप्नो-
सम्मूर्च्छनं, क्ली, (सं + मूर्च्छ व्याप्तौ मोहे च +
सम्मूर्च्छनोद्भवः, पुं, (संमूर्च्छनादुद्भवतीति ।
सम्मृष्टः, त्रि, (सं + मृज + क्तः ।) संशोधितः ।
सम्मोदः, पुं, (सं + मुद् + घञ् ।) प्रीतिः । हर्षः ।
सम्यक्, व्य, समुदयः । इति केचित् ॥ यथा, --
सम्यक्, [च्] त्रि, (सं + अञ्च + ऋत्विगादिना
सम्राट्, [ज्] पुं, (सम्यक् राजते इति । सं +
|
सयोनिः, पुं, (योनिभिः सह वर्त्तमानः ।) इन्द्रः ।
सरं, क्ली, (सरतीति । सृ + अच् ।) सरोवरः ।
सरः, पुं, (सृ गतौ + पचाद्यच् ।) दध्यग्रम् ।
सरः, त्रि, (सृ + अच् ।) सारकः । भेदकः ।
सरः, [स्] क्ली, (सरतीति । सृ + “सर्व्वधातुभ्यो-
सरःकाकः, पुं, (सरसः काकः ।) हंसः । इति
सरःकाकी, स्त्री, (सरसः काकी ।) हंसी । इति
सरकं, क्ली, (सरमेव । स्वार्थे कन् ।) सरोवरः ।
सरकः, पुं, क्ली, (सरतीति । सृ + वुन् ।) शीधु-
सरकः, त्रि, (सुष्टु सरतीति । सृ + “प्रसृल्वः
सरघा, स्त्री, (सरं मधुविशेषं हन्तीति । हन +
|
सरङ्गः, पुं, (सरतीति । सृ + अङ्गच् ।) चतुष्पात् ।
सरजं, क्ली, (सरात् जायते इति । जन + डः ।)
सरजाः, [स्] स्त्री, (रजसा सह वर्त्तमाना ।)
सरट्, पुं, (सरतीति । सृ गतौ + “सर्त्तेरटिः ।”
सरटः, पुं, (सरतीति । सृ गतौ + शकादित्वादटन् ।)
|
सरटिः, पुं, (सरतीति + सृ + अटिन् ।) वायुः ।
सरटुः, पुं, (सृ + अटुः ।) कृकलासः । इत्युणादि-
सरणं, क्ली, (सरतीति । सृ गतौ + “जुचङ्क्रम्य-
सरणा, स्त्री, (सरतीति + सृ + युच् ।) प्रसारणी ।
सरणिः, स्त्री, (सरन्त्यनयेति । सृ गतौ + “अर्त्ति-
सरणी, स्त्री, (सरणि + वा ङीष् ।) पङ्क्तिः ।
सरण्डः, पुं, (सरतीति । सृ + “अण्डन् कृसृभृ-
सरण्यं, त्रि, (सरण + ष्यञ् ।) गम्यम् । गन्तव्यम् ।
सरण्युः, पुं, (सरतीति । सृ गतौ + “सृयुवचि-
सरत्, क्ली, (सृ + शतृ ।) सूत्रम् । इति शब्द-
सरत्निः, पुं स्त्री, रत्निः । इति केचित् ॥ सरद्वान्, [त्] पुं, गौतममुनिः । गोतममुनिपुत्त्रः ।
सरपत्रिका, स्त्री, (सरपत्रं जलस्थपत्रमस्त्यस्या
सरमा, स्त्री, (रमया शोभया सह वर्त्तमाना ।)
|
सरयुः, पुं, (सरतीति । सृ गतौ + “सर्त्तेरयुः ।”
सरयुः स्त्री, (सरतीति । सृ गतौ + “सर्त्ते-
सरयूः स्त्री, (सरतीति । सृ गतौ + “सर्त्ते-
सरलः, पुं, (सरतीति । सृ + “वृषादिभ्यश्चित् ।”
सरलः, त्रि, (सृ + कलच् । बाहुलकात् गुणः ।)
सरलद्रवः, पुं, (सरलस्य द्रवः ।) सरलवृक्षरसः ।
|
सरला, स्त्री, (सरल + टाप् ।) त्रिपुटा । इत्य-
सरलाङ्गः, पुं, (सरलः पीतद्रुरङ्गमस्य ।) श्रीवेष्टः ।
सरव्यं, क्ली, (सरं रागं व्ययतीति । व्ये + डः ।)
सरसं, क्ली, (रसेन जलेन सह वर्त्तमानम् ।)
सरसम्प्रतं, क्ली, त्रिकण्टवृक्षः । तेकाँटासिज् इति
सरसा, स्त्री, (रसेन सह वर्त्तमाना ।) श्वेत-
सरसिजं, क्ली, (सरसि जायते इति । जन + डः ।
सरसी, स्त्री, (सृ + असुन् । गौरादित्वात् ङीष् ।)
सरसीकः, पुं, (सरस्यां कायति शब्दायते इति ।
सरसीरुहं, क्ली, (सरस्यां रोहतीति । रुह +
सरस्वती, स्त्री, (सरो नीरं तद्बत् रसो वास्त्यस्या
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
सरस्वान्, [त्] पुं, (सरो नीरमस्त्यस्येति
सरा, स्त्री, (सरति गच्छतीति । सृ + अच् ।
सरावः, पुं, (सरात् सरणात् अवतीति । अव
सरिः, पुं, स्त्री, (सरतीति । सृ + इन् ।) निर्झरः ।
सरिका, स्त्री, हिङ्गुपत्री । इति शब्दचन्द्रिका ॥
सरित्, स्त्री, (सरतीति । सृ गतौ + “हृसृरुहि-
|
सरित्पतिः, पुं, (सरितां पतिः ।) समुद्रः ।
सरित्वान्, [त्] पुं, (सरितः सन्त्यस्येति । सरित् +
सरित्सुतः, पुं, (सरितो गङ्गायाः सुतः ।) भीष्मः ।
सरितांनाथः, पुं, (सरितां नदीनां नाथः । अलुक्
सरताम्पतिः, पुं, (सरितां पतिः । अलुक् समासः ।)
सरिद्वरा, स्त्री, (सरित्सु वरा श्रेष्ठा ।) गङ्गा ।
सरिन्नाथः, पुं, (सरितां नाथः ।) समुद्रः । इति
सरिमा [न्] पुं, (सरतीति । सृ + “हृ-भृ-धृ-स्तृ-
सरिलं, क्ली, (सलिलम् । रलयोरैक्यात् लस्य रः ।)
सरिषपः, पुं, (सृ गतौ + अपः युगागमश्च । ततः
सरी, स्त्री, (सरि + कृदिकारादिति वा ङीष् ।)
सरीसृपः, पुं, (कुटिलं सर्पतीति । सृप् + यड्
सरुः, पुं, (सृ + उन् ।) त्सरुः । खड्गमुष्टिः ।
सरुः, त्रि, (सृ + उन् ।) सूक्ष्मः । इति भूरि-
|
सरूपः, त्रि, (समानं रूपं यस्य । “ज्योतिर्जन
सरूपता, स्त्री, (सरूपस्य भावः । तल् । टाप् ।)
सरोजं, क्ली, (सरसि जायते इति । जन + डः ।)
सरोजन्म, [न्] क्ली, (सरसः जन्म उत्पत्तिर्यस्य ।)
सरोजिनी, स्त्री, (सरोजानि सन्त्यस्यामिति ।
सरोजी, [न्] पुं, (सरोजं उत्पत्तिस्थानत्वेनास्त्य-
सरोत्सवः, पुं, (सरे सरोवरे उत्सवो यस्य ।)
सरोधः, त्रि, रुद्धः । रोधेन सह वर्त्तमानः । इति
सरोरुट्, [ह्] क्ली, (सरसि रोहतीति । रुह +
सरोरुहं, क्ली, (सरसि रोहतीति । रुह + कः ।)
सरोरुहासनः, पुं, (सरोरुहमासनं यस्य ।) ब्रह्मा ।
सरोवरः, पुं, (सरःसु वरः श्रेष्ठः पद्माकरत्वात् ।)
|
सर्कः, पुं, वायुः । मनः । प्रजापतिः । इति संक्षिप्त-
सर्गः, पुं, (सृज् + घञ् ।) स्वभावः । निर्म्मोक्षः ।
|
सर्गबन्धः, पुं, (सर्गैरध्यायैर्ब्बन्धो यस्य ।) महा-
सर्ज्ज, अर्ज्जने । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-
सर्ज्जः, पुं, (सृजति निर्य्यासादीनिति । सृज +
सर्ज्जकः, पुं, (सर्ज्ज एव । स्वार्थे कन् ।) पीत-
सर्ज्जगन्धा, स्त्री, (सर्ज्जस्येव गन्धो यस्याः ।)
सर्ज्जनं, क्ली, (सृज + ल्युट् ।) सैन्यपश्चाद्भागः ।
सर्ज्जनिर्यासकः, पुं, (सर्ज्जस्य निर्य्यासः । स्वार्थे
|
सर्ज्जमणिः, पुं, (सर्ज्जस्य मणिरिव ।) धूनकः ।
सर्ज्जरसः, पुं, (सर्ज्जस्य रसः ।) शालवृक्षनिर्यासः ।
सर्ज्जिः, स्त्री, (सर्ज्ज अर्ज्जने + इन् ।) सर्ज्जिका-
सर्ज्जिका, स्त्री, (सर्ज्जिरेव । स्वार्थे कन् । टाप् ।)
सर्ज्जिकाक्षारः, पुं, (सर्ज्जिका एव क्षारः ।)
सर्ज्जिक्षारः, पुं, (सर्ज्जिरेव क्षारः ।) सर्ज्जिका-
सर्ज्जी, स्त्री, (सर्ज्जि + वा ङीष् ।) सर्जिकाक्षारः ।
सर्ज्जः, पुं, (सर्ज्जति उपार्ज्जयतीति । सर्ज्ज अर्ज्जने
सर्ज्जूः, स्त्री, (सर्ज्जतीति । सर्ज्ज + “कृषिचमि-
|
सर्ज्यः, पुं, (सर्ज्जस्येदमिति । यत् ।) सर्जरसः ।
सर्पः, पुं, (सृप्यते इति । सृप + घञ् ।) नाग-
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
सर्पकङ्कालिका, स्त्री, (सर्पकङ्काली एव । स्वार्थे
|
सर्पकङ्काली, स्त्री, (सर्पस्य कङ्कालमिवाङ्गं यस्याः ।
सर्पगन्धा, स्त्री, (सर्पं गन्धयते हिनस्तीति । गन्ध
सर्पघातिनी, स्त्री, (सर्पं हन्तीति । हन + णिनिः ।
सर्पतृणः, पुं, (सर्पस्तृणमिव च्छेद्यो यस्य ।)
सर्पदंष्ट्रः, पुं, (सर्पस्य द्रंष्ट्रेव पुष्पमस्य ।) दन्ती-
सर्पदंष्ट्रा, स्त्री, (सर्पस्य द्रंष्ट्रेव ।) वृश्चिकाली ।
सर्पदंष्ट्रिका, स्त्री, (सर्पदंष्ट्रा + स्वार्थे कन् । टापि
सर्पदण्डा, स्त्री, (सर्पं दण्डयतीति । दण्ड + अण् ।
सर्पदण्डी, स्त्री, (सर्पं दण्डयतीति । दण्ड + अण् ।
सर्पदन्ती, स्त्री, (सर्पस्य दन्त इव पुष्पमस्याः ।
सर्पदमनी, स्त्री, (सर्पस्य दमनमस्याः । ङीष् ।)
सर्पनामा, स्त्री, (सर्पस्य नाम नाम यस्याः ।)
सर्पपुष्पी, स्त्री, (सर्पस्य दन्त इव पुष्पमस्याः ।
सर्पफणजः, पुं, (सर्पस्य फणात् जायते इति ।
सर्पभुक्, [ज्] पुं, (सर्पं भुङ्क्ते इति । भुज + क्विप् ।)
सर्पमाला, स्त्री, (सर्पस्य मालेव ।) सर्पकङ्काली-
सर्पराजः, पुं, (सर्पाणां राजा । समासे टच् ।)
सर्पलता, स्त्री, (सर्प इव लता ।) नागवल्ली ।
|