चतुर्दण्डीप्रकाशिका/गीतप्रकरणम्
| ← ठायप्रकरणम् | चतुर्दण्डीप्रकाशिका गीतप्रकरणम् वेङ्कटमखी |
प्रबन्धप्रकरणम् → |
- एवं ठायप्रकरणे ठायाः सम्यङ् निरूपिताः ।
- अष्टमेथ प्रकरणे गीतजातं निरूप्यते ॥८.१
- ननु गीयत इत्येवं व्युत्पत्यालापठाययोः ।
- प्रबन्धानां च गीतत्वमस्ति तत्किं निरूप्यते ॥८.२
- इति चेदुच्यते गीतशब्दोयं योगतः पुनः ।
- प्रबन्धालापठायानां वाचकः स्यात्तथाप्यसौ ॥८.३
- रूढ्या सालगसूडाख्यगीतभेदैकवाचकः ।
- अथः सालगसूडाख्यं गीतमत्र निरूप्यते ॥८.४
- तत्र सालगसूडेतिशब्दस्यार्थः प्रदर्श्यते ।
- सूड इत्येष देशीयशब्दो गीतकवाचकः ॥८.५
- स च सूडो द्विधा शुद्धश्छायालग इति क्रमात् ।
- तत्र ब्रूमः प्रकरणे शुद्धसूडोभिधास्यते ॥८.६
- अथ च्छायालगः सूडश्छाया नाम समानता ।
- शुद्धच्छाया शुद्धसाम्यं तां छायां लगतीत्ययम् ॥८.७
- गच्छतीति यतस्तस्माच्छायालग इति स्मृतः ।
- छायालगेति शब्दापभ्रंशः सालग इत्ययम् ॥८.८
- शुद्धत्वं चात्र शास्त्रोक्तनियमेन समन्वयः ।
- एवं सालगसूडेति शब्दस्यार्थः प्रदर्शितः ॥८.९
- स च सालगसूडाख्यो ध्रुवादिः सप्तधा मतः ।
- आद्यो ध्रुवस्ततो मट्टः प्रतिमट्टो निसारुकः ॥८.१०
- अट्टतालस्ततो रास एकतालीति च क्रमत् ।
- तत्रापि प्रथमोद्दिष्टध्रुवलक्षणमुच्यते ॥८.११
- आदौ खण्डद्वयं कार्ये भिन्नमात्वेकधातुकम् ।
- तत्खण्डद्वयमुद्ग्राहो विज्ञेयस्तदनन्तरम् ॥८.१२
- उद्ग्राहस्वरतः किंचिदुच्चस्वरसमन्वितम् ।
- खण्डं कुर्यादिदं खण्डत्रयं द्विर्गेयमिष्यते ॥८.१३
- ततो द्विखण्ड आभोगः स्तुत्यनामाङ्कितः स्मृतः ।
- उच्चस्वरैकखण्डः स्यादाभोग इति केचन ॥८.१४
- उद्ग्राहस्याद्यखण्डे च न्यासो यत्र स तु ध्रुवः ।
- तं च ध्रुवं द्व्यष्टविधं वदन्ति भरतादयः ॥८.१५
- एकादशाक्षरात्खण्डादेकैकाक्षरवर्धितैः ।
- खण्डैर्ध्रुवा द्व्यष्टविधाः षड्विंशत्यक्षरावधि ॥८.१६
- जयन्तः शेखरोत्साहौ ततो मधुरनिर्मलौ ।
- कुन्तलः कोमलश्चारो नन्दनश्चन्द्रशेखरः ॥८.१७
- कामदो विजयाख्यश्च कंदर्पो जयमङ्गलः ।
- तिलको ललितश्चेति संज्ञास्तेषां क्रमादिमाः ॥८.१८
- आदितालेन शृङ्गारे जयन्तो गीयते बुधैः ।
- शेखरो गीयते वीरे रसे निःसारुतालतः ॥८.१९
- उत्साहः प्रतिमट्टेन हास्ये तालेन गीयते ।
- मधुरो भोगदो गेयः करुणे हयलीलया ॥८.२०
- क्रीडातालेन शृङ्गारे गीयते निर्मलो ध्रुवः ।
- लघुशेखरतालेन कुन्तलो गीयतेद्भुते ॥८.२१
- केरलो विप्रलम्भे च झोम्पतालेन गीयते ।
- हर्षदो गीयते चारो वीरे निःसालुतारतः ॥८.२२
- नन्दनो वीरशृङ्गारे त्वेकतालेन गीयते ।
- वीरे हास्ये च शृङ्गारे प्रतिमट्टेन गीयते ॥८.२३
- अभीष्टफलदः श्रोतृगातृऋणां चन्द्रशेखरः ।
- प्रतिमट्टेन शृङ्गारे गातव्यः कामदध्रुवः ॥८.२४
- हास्ये द्वितीयतालेन गायन्ति विजयध्रुवम् ।
- कंदर्पो हास्यशृङ्गारकरुणेष्वादितालतः ॥८.२५
- क्रीडातालेन शृङ्गारे गातव्यो जयमङ्गलः ।
- तिलको वीरशृङ्गारे त्वेकताल्या प्रगीयते ॥८.२६
- प्रतिमट्टेन शृङ्गारे गीयते ललितध्रुवः ।
- स्याद्वर्णनियमः सर्वखण्डे खण्डद्वये यथा ॥८.२७
- इति ध्रुवं निरूप्याथ मट्टलक्षणमुच्यते ।
- यतिद्वयं वैकयतिर्यत्रोद्ग्राहाख्यखण्डके ॥८.२८
- ध्रुवखण्डं ततस्तच्च द्विवारं गेय इष्यते ।
- तद् गीत्वा ध्रुवमागत्य चाभोगो गीयते सकृत् ॥८.२९
- ध्रुवे न्यासस्ततः प्रोक्तः स मट्टो मट्टतालकः ।
- जयप्रियो मङ्गलश्च सुन्दरो वल्लभस्तथा ॥८.३०
- कलापः कमलश्चेति षड् भेदा मट्टके मताः ।
- षट्प्रकारो मट्टतालस्तेन गीतिश्च विद्यते ॥८.३१
- वीरे जयप्रियो गेयो मट्टेन जगणात्मना ।
- आद्यन्तयोर्लघुर्मध्ये गुरुश्चेज्जगणः स्मृतः ॥८.३२
- गेयो भगणमट्टेन शृङ्गारे मङ्गलाभिधः ।
- आदौ गुरुर्लघुद्वन्द्वं पश्चाच्चेद्भगणः स्मृतः ॥८.३३
- युक्तः सगणमट्टेन शृङ्गारे सुन्दरो मतः ।
- आदौ लघुद्वयं चान्ते गुरुश्चेत्सगणो मतः ॥८.३४
- ज्ञेयो रगणमट्टेन वल्लभः करुणे रसे ।
- आद्यन्तयोर्गुरुर्मध्ये लघुश्चेद्रगणो मतः ॥८.३५
- विरामान्तेन नगणो मट्टतालेन गीयते ।
- हास्ये रसे कलापाख्यः कमलस्त्वद्भुते रसे ॥८.३६
- विरामान्तद्रुतद्वन्द्वोपरि लघ्वात्तमट्टतः ।
- नगणस्त्रिलघुः प्रोक्त इति मट्टो निरूपितः ॥८.३७
- अथोद्देशक्रमेणैव प्रतिमट्टो निरूप्यते ।
- मट्टवत्प्रतिमट्टस्य लक्ष्मोद्ग्राहादिके मतम् ॥८.३८
- प्रतिमट्टाभिधस्तालविशेषोत्र प्रकीर्तितः ।
- प्रतिमट्टश्चतुर्धा स्यादमरस्तारसंज्ञितः ॥८.३९
- विचारः कुन्तनामा चेत्येतेषां लक्षणं ब्रुवे ।
- अमरो गुरुणैकेन शृङ्गारे गीयते रसे ॥८.४०
- विरामान्तद्रुतद्वन्द्वाल्लघुद्वन्द्वेन गीयते ।
- ताराख्यः प्रतिमट्टोसौ रसयोर्वीररौद्रयोः ॥८.४१
- लघुत्रयाद्विरामान्ताद्विचारः करुणे भवेत् ।
- विराममध्यकलघुत्रयात्कुन्तोद्भुते स्मृतः ॥८.४२
- प्रतिमट्टं निरूप्यैवं निःसारोर्लक्षणं ब्रुवे ।
- बद्धा निःसारुतालेन निःसारुरिति कीर्तिता ॥८.४३
- वैकुन्दानन्दकान्तारसमरा वाञ्छितस्तथा ।
- विशालश्चेति निःसारुगीतभेदा षद् दीरिताः ॥८.४४
- द्रुतद्वन्द्वोपरि लघुद्वन्द्वाद्वैकुन्द उच्यते ।
- भवेदानन्द आनन्दो विरामान्तद्रुतद्वयात् ॥८.४५
- विप्रलम्भे तु कान्तारो लघुन गुरुणा स्मृतः ।
- लघुद्वयाद्विरामान्तात्समरो नाम कीर्तितः ॥८.४६
- लघुद्वयाद्द्रुतद्वन्द्वाद्वाञ्छितः कथ्यते बुधैः ।
- लघुद्रुतद्वये पुनर्लघुभिः स्याद्विशालकः ॥८.४७
- निःसारुकं निरूप्यैवमट्टतालोभिधीयते ।
- मट्टतालेन संयुक्तमट्टतालं प्रचक्षते ॥८.४८
- निःशङ्कः शङ्खशीलौ च चारोथ मकरन्दकः ।
- विजयश्चेति षड्भेदानट्टताले प्रचक्षते ॥८.४९
- लगुरुभ्यां द्रुतद्वन्द्वान्निःशङ्को विस्मये भवेत् ।
- लघोर्द्रुतद्वयेन स्याच्छङ्खः शृङ्गारवीरयोः ॥८.५०
- शान्ते शीलो विरामान्ताद्द्रुतद्वन्द्वाल्लघुर्भवेत् ।
- द्रुतद्वन्द्वोपरि लघुगुरुभ्यां चार ईरितः ॥८.५१
- मकरन्दो द्रुतद्वन्द्वानन्तरं गुरुणा स्मृतः ।
- विजयस्तु द्रुतद्वन्द्वानन्तरं लघुना स्मृतः ॥८.५२
- इत्यट्टतालः कथितो रासकोथ निरूप्यते ।
- निबद्धो रासतालेन रासकः स चतुर्विधः ॥८.५३
- विनादो वरदो नन्दः कम्बुकश्चेत्यनुक्रमात् ।
- आलापान्ताद् ध्रुवपदाद्विनोदः कौतुके स्मृतः ॥८.५४
- ध्रुवादालापमध्यात्तु वरदो देवतास्मृतौ ।
- खण्डमाद्यं द्विखण्डस्योद्ग्राहस्यालापनिर्मितम् ॥८.५५
- यस्यासौ रासको नन्दो गीयतेद्भुत एव सः ।
- आलापादेर्ध्रुवपदात्कम्बुजः करुणे भवेत् ॥८.५६
- सर्वेषु रासकेष्वेषु द्विखण्डोद्ग्राहकल्पना ।
- इत्युक्त्वा रासकं गीतमेकताली निरूप्यते ॥८.५७
- एकताली भवेदेकताल्या सा च त्रिधा स्मृता ।
- रमा च चन्द्रिका तद्वद्विपुलेत्यथ लक्षणम् ॥८.५८
- सकृद्द्वियतिरुद्ग्राहोन्तरस्त्वक्षरनिर्मितः ।
- यस्यामसौ रमा नाम प्रथमो भेद इष्यते ॥८.५९
- उद्ग्राहो द्विदलो यस्यामालापरचितोन्तरः ।
- एकताली चन्द्रिका सा द्वितीयो भेद इष्यते ॥८.६०
- आलापपूर्वकोद्ग्राहा विपुलाख्यैकतालिका ।
- आलापी गमकालप्तिरक्षरैर्वर्जिता मता ॥८.६१
- सप्तसालगसूडानामिति लक्षणमीरितम् ८.६१ef
- इति श्रीमदद्वैतविद्याचार्यसाग्निचित्यसर्वतोमुखातिरात्रसाग्निचित्याप्तवाजपेययाजिगोविन्ददीक्षितनागमाम्बिकावरद्वितीयनन्दनस्य
- साग्निचित्यसर्वक्रतुयाजियज्ञनारायणदीक्षिताव्यवहितानुजस्याच्युतविजयराघवभूपालप्रेरितस्य वेङ्कटेश्वरदीक्षितस्य
- कृतौ चतुर्दण्दीप्रकाशिकायां अष्टमं गीतप्रकरणं संपूर्णम्