बृहत्संहिता/अध्यायः ५५
| ← अध्यायः ५४ | बृहत्संहिता अध्यायः ५५ वराहमिहिरः |
अध्यायः ५६ → |
५५ प्रासादलक्षणाध्यायः ।।
कृत्वा प्रभूतं सलिलं आरामान्विनिवेश्य च ।
देवताआयतनं कुर्याद्यशोधर्माभिवृद्धये ।। ५५.०१ ।।
इष्टापूर्तेन लभ्यन्ते ये लोकास्तान्बुभूषता ।
देवानां आलयः कार्यो द्वयं अपि अत्र दृश्यते ।। ५५.०२ ।।
सलिलौद्यानयुक्तेषु कृतेष्वकृतेषु च ।
स्थानेष्वेतेषु सान्निध्यं उपगच्छन्ति देवताः ।। ५५.०३ ।।
सरःसु नलिनीछत्रनिरस्तरविरश्मिषु ।
हंसांसऽक्षिप्तकह्लारवीथी[क्.वीची, क्ऽस्त्र्. वीथी]विमलवारिषु ।। ५५.०४ ।।
हंसकारण्डवक्रौञ्चचक्रवाकविराविषु ।
पर्यन्तनिचुलच्छायाविश्रान्तजलचारिषु ।। ५५.०५ ।।
क्रौञ्चकाञ्चीकलापाश्च कलहंसकलस्वराः[क्.स्वनाः] ।
नद्यस्तोयांशुका यत्र शफरीकृतमेखलाः ।। ५५.०६ ।।
फुल्लतीरद्रुमौत्तंसाः सङ्गमश्रोणिमण्डलाः ।
पुलिनाभ्युन्नतौरस्या हंसवासाश्[क्.हंसहासाश्] च निम्नगाः ।। ५५.०७ ।।
वनौपान्तनदीशैलनिर्झरौपान्तभूमिषु ।
रमन्ते देवता नित्यं पुरेषुउद्यानवत्सु च ।। ५५.०८ ।।
भूमयो ब्राह्मणादीनां याः प्रोक्ता वास्तुकर्मणि ।
ता एव तेषां शस्यन्ते देवताआयतनेष्वपि ।। ५५.०९ ।।
चतुःषष्टिपदं कार्यं देवताआयतनं सदा ।
द्वारं च मध्यमं तस्मिन्[क्.तत्र] समदिक्स्थं प्रशस्यते ।। ५५.१० ।।
यो विस्तारो भवेद्यस्य द्विगुणा तत्समुन्नतिः ।
उच्छ्रायाद्यस्तृतीयांशस्तेन तुल्या *कटिः स्मृता[क्.कटिर्भवेत्] ।। ५५.११ ।।
विस्तारार्धं भवेद्गर्भो भित्तयो +अन्याः समन्ततः ।
गर्भपादेन विस्तीर्णं द्वारं द्विगुणं उच्छ्रितम् ।। ५५.१२ ।।
उच्छ्रायात्पादविस्तीर्णा शाखा तद्वदुदुम्बरः ।
विस्तारपादप्रतिमं बाहुल्यं शाखयोः स्मृतम् ।। ५५.१३ ।।
त्रिपञ्चसप्तनवभिः शाखाभिस्तत्प्रशस्यते ।
अधः शाखाचतुर्भागे प्रतीहारौ निवेशयेत् ।। । ५५.१४ ।।
शेषं मङ्गल्यविहगैः *श्रीवृक्षैः स्वस्तिकैर्[क्.श्रीवृक्षस्वस्तिकैर्] घटैः ।
मिथुनैः पत्रवल्लीभिः प्रमथैश्चौपशोभयेत् ।। ५५.१५ ।।
द्वारमानाष्टभागऊना प्रतिमा स्यात्सपिण्डिका ।
द्वौ भागौ प्रतिमा तत्र तृतीयांशश्च पिण्डिका ।। ५५.१६ ।।
मेरुमन्दरकैलासविमानच्छन्दनन्दनाः ।
समुद्गपद्मगरुडनन्दिवर्धनकुञ्जराः ।। ५५.१७ ।।
गुहराजो वृषो हंसः सर्वतोभद्रको घटः ।
सिंहो वृत्तश्चतुष्कोणः षोडशाष्टाश्रयस्तथा ।। ५५.१८ ।।
इत्येते विंशतिः प्रोक्ताः प्रासादाः संज्ञया मया ।
यथोक्तानुक्रमेणएव लक्षणानि वदाम्यतः ।। ५५.१९ ।।
तत्र षडश्रिर्मेरुर्द्वादशभौमो विचित्रकुहरश्च ।
द्वारैर्युतश्चतुर्भिर्द्वात्रिंशद्धस्तविस्तीर्णः ।। ५५.२० ।।
त्रिंशद्धस्तऽयामो दशभौमो मन्दरः शिखरयुक्तः ।
कैलासो +अपि शिखरवानष्टाविंशो +अष्टभौमश्च ।। ५५.२१ ।।
जालगवाक्षकयुक्तो विमानसंज्ञस्त्रिसप्तकऽयामः ।
नन्दन इति षड्भौमो द्वात्रिंशः षोडशाण्डयुक्तः ।। ५५.२२ ।।
वृत्तः समुद्गनामा पद्मः पद्मऽकृतिः शया अष्टौ[क्.शयानाष्टौ] ।
शृङ्गेणएकेन भवेदेकएव च भूमिका तस्य ।। ५५.२३ ।।
गरुडऽकृतिश्च गरुडो नन्दीइति च षट्चतुष्कविस्तीर्णः ।
कार्यस्तु[क्.च] सप्तभौमो विभूषितो +अण्डैस्तु[क्.च] विंशत्या ।। ५५.२४ ।।
कुञ्जर इति गजपृष्ठः षोडशहस्तः समन्ततो मूलात् ।
गुहराजः षोडशकस्त्रिचन्द्रशाला भवेद्वलभी ।। ५५.२५ ।।
वृष एकभूमिशृङ्गो द्वादशहस्तः समन्ततो वृत्तः ।
हंसो हंसऽकारो घटो +अष्टहस्तः कलशरूपः ।। ५५.२६ ।।
द्वारैर्युतश्चतुर्भिर्बहुशिखरो भवति सर्वतोभद्रः ।
बहुरुचिरचन्द्रशालः षड्विंशः पञ्चभौमश्च ।। ५५.२७ ।।
सिंहः सिंहऽक्रान्तो द्वादशकोणो +अष्टहस्तविस्तीर्णः ।
चत्वारो +अञ्जनरूपाः पञ्चाण्डयुतस्तु चतुरस्रः[क्.चतुरश्रः] ।। ५५.२८ ।।
भूमिकाअङ्गुलमानेन मयस्याष्टोत्तरं शतम् ।
सार्धं हस्तत्रयं चएव कथितं विश्वकर्मणा ।। ५५.२९ ।।
प्राहुः स्थपतयश्चात्र मतं एकं विपश्चितः ।
कपोतपालिसंयुक्ता न्यूना गच्छन्ति तुल्यताम् ।। ५५.३० ।।
प्रासादलक्षणं इदं कथितं समासाद्
गर्गेण यद्विरचितं तदिहास्ति सर्वम् ।
मनुआदिभिर्विरचितानि पृथूनि यानि
तत्संस्पृशन्[क्.तत्संस्मृतिं] प्रति मयाअत्र कृतो +अधिकारः ।। ५५.३१ ।।