बृहत्संहिता/अध्यायः ८०
| ← अध्यायः ७९ | बृहत्संहिता अध्यायः ८० वराहमिहिरः |
अध्यायः ८१ → |
८० मुक्तालक्षणाध्यायः ।।
द्विपभुजगशुक्तिशङ्खाभ्रवेणुतिमिसूकरप्रसूतानि ।
मुक्ताफलानि तेषां बहुसाधु च शुक्तिजं भवति ।। ८०.०१ ।।
सिंहलकपारलौकिकसौराष्ट्रिकताम्रपर्णिपारशवाः ।
कौबेरपाण्ड्यवाटकहैमा इत्याकरास्त्व्[क्.ह्य्] अष्टौ ।। ८०.०२ ।।
बहुसंस्थानाः स्निग्धाः[क्.स्निग्धा] हंसाभाः सिंहलाकराः स्थूलाः ।
ईषत्ताम्राः श्वेतास्तमोवियुक्ताश्च ताम्राख्याः ।। ८०.०३ ।।
कृष्णाः श्वेताः पीताः सशर्कराः पारलौकिका विषमाः ।
न स्थूला नात्यल्पा नवनीतनिभाश्च सौराष्ट्राः ।। ८०.०४ ।।
ज्योतिष्मत्यः[क्.मन्तः] शुभ्रा गुरवो +अतिमहागुणाश्च पारशवाः ।
लघु जर्जरं दधिनिभं *बृहद्द्विसंस्थानम्[क्.बृहद्विसंस्थानम्] अपि हैमम् ।। ८०.०५ ।।
विषमं कृष्णश्वेतं[क्.कृष्णं श्वेतम्] लघु कौबेरं प्रमाणतेजोवत् ।
निम्बफलत्रिपुटधान्यकचूर्णाः स्युः पाण्ड्यवाटभवाः ।। ८०.०६ ।।
अतसीकुसुमश्यामं वैष्णवं ऐन्द्रं शशाङ्कसङ्काशम् ।
हरितालनिभं वारुणं असितं यमदैवतं भवति ।। ८०.०७ ।।
परिणतदाडिमगुलिकागुञ्जाताम्रं च वायुदैवत्यम् ।
निर्धूमानलकमलप्रभं च विज्ञेयं आग्नेयम् ।। ८०.०८ ।।
माषकचतुष्टयधृतस्यएकस्य शताहता त्रिपञ्चाशत् ।
कार्षापणा निगदिता मूल्यं तेजोगुणयुतस्य ।। ८०.०९ ।।
माषकदलहान्यातो द्वात्रिंशद्विंशतिस्त्रयोदश च ।
अष्टौ च शतानि शतत्रयं त्रिपञ्चाशता सहितम् ।। ८०.१० ।।
पञ्चत्रिंशं शतं इति चत्वारः कृष्णला नवतिमूल्याः ।
सार्धास्तिस्रो गुञ्जाः सप्ततिमूल्यं धृतं रूपम् ।। ८०.११ ।।
गुञ्जात्रयस्य मूल्यं पञ्चाशद्रूपका गुणयुतस्य ।
रूपकपञ्चत्रिंशत्त्रयस्य गुञ्जाअर्धहीनस्य ।। ८०.१२ ।।
पलदशभागो धरणं तद्यदि मुक्तास्त्रयोदश सुरूपाः ।
*त्रिशती[ऊ.त्रिंशती] सपञ्चविंशा रूपकसङ्ख्या कृतं मूल्यम् ।। ८०.१३ ।।
षोडशकस्य द्विशती विंशतिरूपस्य सप्ततिः सशता ।
यत्पञ्चविंशतिधृतं तस्य शतं त्रिंशता सहितम् ।। ८०.१४ ।।
त्रिंशत्सप्ततिमूल्यं चत्वारिंशच्छतार्धमूल्यं[क्.मूल्या] च ।
षष्टिः पञ्चोना वा धरणं पञ्चाष्टकं मूल्यम् ।। ८०.१५ ।।
मुक्ताशीत्या त्रिंशच्छतस्य सा पञ्चरूपकविहीना ।
द्वित्रिचतुःपञ्चशता द्वादशषट्पञ्चकत्रितयम् ।। ८०.१६ ।।
पिक्कापिच्चाअर्घाअर्धा रवकः सिक्थं त्रयोदशऽद्यानाम् ।
संज्णाः परतो निगराश्चूर्णाश्चाशीतिपूर्वाणाम् ।। ८०.१७ ।।
एतद्गुणयुक्तानां धरणधृतानां प्रकीर्तितं[क्.प्रकीतितम्] मूल्यम् ।
परिकल्प्यं अन्तराले हीनगुणाणां क्षयः कार्यः ।। ८०.१८ ।।
कृष्णश्वेतकपीतकताम्राणां ईषदपि च विषमाणाम् ।
त्र्यंशोनं विषमकपीतयोश्च षड्भागदलहीनम् ।। ८०.१९ ।।
ऐरावतकुलजानां पुष्यश्रवणैन्दुसूर्यदिवसेषु ।
ये चोत्तरायणभवा ग्रहणे +अर्केन्द्वोश्च भद्रेभाः ।। ८०.२० ।।
तेषां किल जायन्ते मुक्ताः कुम्भेषु सरदकोशेषु ।
बहवो बृहत्प्रमाणा बहुसंस्थानाः प्रभायुक्ताः ।। ८०.२१ ।।
नैषां अर्घः कार्यो न च वेधो +अतीव ते प्रभायुक्ताः ।
सुतविजयऽरोग्यकरा महापवित्रा धृता राज्ञाम् ।। ८०.२२ ।।
दंष्ट्रामूले शशिकान्तिसप्रभं बहुगुणं च वाराहम् ।
तिमिजं मत्स्याआक्षिइभं बृहत्पवित्रं बहुगुणं च ।। ८०.२३ ।।
वर्षौपलवज्जातं वायुस्कन्धाच्च सप्तमाद्भ्रष्टम् ।
ह्रियते किल खाद्दिव्यैस्तडित्प्रभं मेघसम्भूतम् ।। ८०.२४ ।।
तक्षकवासुकिकुलजाः कामगमा ये च पन्नगास्तेषाम् ।
स्निग्धा नीलद्युतयो भवन्ति मुक्ताः फणस्यान्ते ।। ८०.२५ ।।
शस्ते +अवनिप्रदेशे रजतमये भाजने स्थिते च यदि ।
वर्षति देवो +अकस्मात्तज्ज्ञेयं नागसम्भूतम् ।। ८०.२६ ।।
अपहरति विषमलक्ष्मीं क्षपयति शत्रून्यशो विकाशयति ।
भौजङ्गं नृपतीनां धृतं अकृतार्घं विजयदं च ।। ८०.२७ ।।
कर्पूरस्फटिकनिभं चिपिटं विषमं च वेणुजं ज्ञेयम् ।
शङ्खौद्भवं शशिनिभं वृत्तं भ्राजिष्णु रुचिरं च ।। ८०.२८ ।।
शङ्खतिमिवेणुवारणवराहभुजगाभ्रजान्य्*अवैद्यानि[क्.अवैध्यानि ऊ.अवेद्यानि] ।
अमितगुणत्वाच्चएषां अर्घः शास्त्रे न निर्दिष्टः ।। ८०.२९ ।।
एतानि सर्वाणि महागुणानि
सुताअर्थसौभाग्ययशस्कराणि ।
रुक्शोकहन्तॄणि च पार्थिवानां
मुक्ताफलानिईप्सितकामदानि ।। ८०.३० ।।
सुरभूषणं लतानां सहस्रं अष्टोत्तरं चतुर्हस्तम् ।
इन्दुच्छन्दो[क्.इन्द्रच्छन्दो] नाम्ना विजयच्छन्दस्तदर्धेन ।। ८०.३१ ।।
शतं अष्टयुतं हारो देवच्छन्दो ह्यशीतिरेकयुता ।
अष्टाष्टको +अर्धहारो रश्मिकलापश्च नवषट्कः ।। ८०.३२ ।।
द्वात्रिंशता तु गुच्छो विंशत्या कीर्तितो +अर्धगुच्छाख्यः ।
षोडशभिर्माणवको द्वादशभिश्चार्धमाणवकः ।। ८०.३३ ।।
मन्दरसंज्ञो +अष्टाभिः पञ्चलता हारफलकं इत्युक्तम् ।
सप्ताविंशतिमुक्ता हस्तो नक्षत्रमालाइति ।। ८०.३४ ।।
अन्तरमणिसंयुक्ता मणिसोपानं सुवर्णगुलिकैर्वा ।
तरलकमणिमध्यं तद्विज्ञेयं चाटुकारं इति ।। ८०.३५ ।।
एकावली नाम यथेष्टसङ्ख्या
हस्तप्रमाणा मणिविप्रयुक्ता ।
संयोजिता या मणिना तु मध्ये
यष्टिइति सा भूषणविद्भिरुक्तम् ।। ८०.३६ ।।