महाभारतम्-04-विराटपर्व-002

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-002
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

युधिष्ठिरेण भ्रातृभिः सह मन्त्रणेन विराटनगरे निवासनिर्धारणम् ।। 1 ।।
तथा स्वस्य यतिवेपपरिग्रहेण विराटसभास्तारीभवनकथनम् ।। 2 ।।

वैशंपायन उवाच ।	4-2-1x
निवृत्तवनवासास्ते सत्यसन्धा मनस्विनः। अकुर्वत पुनर्मन्त्रं सह धौम्येन पाण्डवाः ।। 1 ।।	4-2-1a 4-2-1b
अथाब्रवीद्धर्मराजः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। भ्रातॄन्कृष्णां च संग्रेक्ष्य धौम्यं च कुरुनन्दनः ।। 2 ।।	4-2-2a 4-2-2b
द्वादशेमानि वर्षाणि राज्याद्विप्रोषिता वयम्। त्रयोदशोऽयं संप्राप्तः कृच्छ्रात्परमदुर्वसः। स साधु कौन्तेय इतो वासमर्जुन रोचय ।। 3 ।।	4-2-3a 4-2-3b 4-2-3c
त्रयोदशमिदं प्राप्तं क्वनु वत्स्यामहेऽर्जुन। अबुद्धा धार्तराष्ट्रैश्च समग्राः सह कृष्णया ।। 4 ।।	4-2-4a 4-2-4b
अर्जुन उवाच।	4-2-5x
तस्यैव वरदानेन धर्मस्य मनुजाधिप। अज्ञाता विचरिष्यामो नराणां भरतर्षभ ।। 5 ।।	4-2-5a 4-2-5b
यानि राष्ट्राणि वासाय कीर्तयिष्यामि कानिचित् । रमणीयानि गुप्तानि तेषां किंचित्तु रोचय ।। 6 ।।	4-2-6a 4-2-6b
रम्या जनपदाः सन्ति बहवस्त्वभितः कुरून् । पाञ्चालाश्चैव मत्स्याश्च साल्ववैदेहबाह्लिकाः । दशार्णाः शूरसेनाश्च कलिङ्गा मागधा अपि ।। 7 ।।	4-2-7a 4-2-7b 4-2-7c
विराटनगरं चापि श्रूयते शत्रुसूदन । रमणीयं जनाकीर्णं सुभिक्षं स्फीतमेव च ।। 8 ।।	4-2-8a 4-2-8b
नानाराष्ट्राणि चान्यानि श्रूयन्ते सुबहूनि च । यत्र ते रोचते राजंस्तत्र गच्छामहे वयम् ।। 9 ।।	4-2-9a 4-2-9b
कतमस्मिञ्जनपदे महाराज निवत्स्यसि । मा विषादे मनः कार्यं राज्यभ्रंश इति क्वचित् ।। 10 ।।	4-2-10a 4-2-10b
युधिष्ठिर उवाच।	4-2-11x
एवमेतन्महाबाहो यथा स भगवान्प्रभुः। अब्रवीत्सर्वभूतेशस्तथैतन्न तदन्यथा ।। 11 ।।	4-2-11a 4-2-11b
अवश्यं त्वेव वासार्थं रमणीयं शिवं सुखम्। संमन्त्र्य सहितैः सर्वैर्द्रव्यमकुतोऽभयम् ।। 12 ।।	4-2-12a 4-2-12b
मात्स्यो विराटो बलवानभिरक्तोथ पाण्डवान्। धर्मशीलो वदान्यश्च वृद्धः सत्स्वपि संमतः ।। 13 ।।	4-2-13a 4-2-13b
गुणवाँल्लोकविख्यातो दृढभक्तिर्जितेन्द्रियः । तत्र मे रोचते पार्थ मत्स्यराजान्तिकेऽनघ ।। 14 ।।	4-2-14a 4-2-14b
विराटनगरे तात मासान्द्वादशसंमितान्। कुर्वन्तस्तस्य कर्माणि वसामो यदि रोचते ।। 15 ।।	4-2-15a 4-2-15b
यानियानि च कर्माणि तस्य शक्ष्यामहे वयम्। कर्तुं यो यत्स तत्कर्म ब्रवीतु कुरुनन्दन ।। 16 ।।	4-2-16a 4-2-16b
अर्जुन उवाच ।।	4-2-16x
नरदेव कथं कर्म तस्य राष्ट्रे करिष्यसि । मनुजेन्द्र विराटस्य रंस्यसे केन कर्मणा ।। 17 ।।	4-2-17a 4-2-17b
अक्लिष्टवेषधारी च धार्मिको ह्यनसूयकः । न तवाभ्युचितं कर्म नृशंसं नापि कैतवम् ।। 18 ।।	4-2-18a 4-2-18b
सत्यवागसि याज्ञीको लोभक्रोधविवर्जितः । मृदुर्वदान्यो ह्रीमांश्च धार्मिकः सत्यविक्रमः ।। 19 ।।	4-2-19a 4-2-19b
स राजंस्तपसा क्लिष्टः कथं तस्य करिष्यसि। न दुःखमुचितं किंचिद्राजन्पापमतेर्यथा। स इमामापदं प्राप्य कथं घोरां तरिष्यसि ।। 20 ।।	4-2-20a 4-2-20b 4-2-20c
वैशंपायन उवाच।	4-2-21x
अर्जुनेनैवमुक्तस्तु प्रत्युवाच युधिष्ठिरः । शृणु त्वं यत्करिष्यामि कर्म वै कुरुनन्दन ।। 21 ।।	4-2-21a 4-2-21b
विराटं समनुप्राप्य राजानं मात्स्यनन्दनम् । सभास्तारो भविष्यामि विराटस्येति मे मतिः ।। 22 ।।	4-2-22a 4-2-22b
कङ्को नाम ब्रुवाणोऽहं मताक्षः साधुदेविता। वैडूर्यान्काञ्चनान्दानान्स्फाटिकान्राजतानपि ।। 23 ।।	4-2-23a 4-2-23b
कृष्णाक्षाँल्लोहिताक्षांश्च निवप्स्यामि मनोरमान्। अरिष्टान्राजगोलिङ्गान्दर्शनीयान्सुवर्चसः ।। 24 ।।	4-2-24a 4-2-24b
लोहिताश्चाश्मगर्भाश्च सन्ति तात धनानि मे। दर्शनीयाः सभानन्दाः कुशलैः साधुनिष्ठिताः ।। 25 ।।	4-2-25a 4-2-25b
अप्येतान्पाणिना स्पृष्ट्वा संप्रहृष्यन्ति मानवाः ।। 26 ।।	4-2-26a
तान्विकीर्य समे देशे रमणीये विपांसुले। देविष्यामि यथाकामं स विहारो भविष्यति ।। 27 ।।	4-2-27a 4-2-27b
कङ्को नाम्ना परिव्राट् च विराटस्य सभासदः। ज्योतिषे शकुनज्ञाने निमित्ते चाक्षकौशले । ब्राह्मे वेदे मयाऽधीते वेदाङ्गेषु च सर्वशः ।। 28 ।।	4-2-28a 4-2-28b 4-2-28c
धर्मकामार्थमोक्षेषु नीतिशास्त्रेषु पारगः। पृष्टोऽहं कथयिष्यामि राज्ञः प्रियतमं वचः ।। 29 ।।	4-2-29a 4-2-29b
आसं युधिष्ठिरस्याहं पुरा प्राणसमः सखा। इति वक्ष्यामि राजानं यदि मामनुयोक्ष्यते ।। 30 ।।	4-2-30a 4-2-30b
विराटनगरे छन्न एवं युक्तः सदा वसे। इत्येवं मे प्रतिज्ञातं विचरिष्याम्यहं यथा ।। 31 ।।	4-2-31a 4-2-31b
इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि पाण्डवप्रवेशपर्वणि द्वितीयोऽध्यायः ।। 2 ।।

विराटपर्व-001

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-003