महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-023
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

द्रौपद्या भीमंप्रति स्ववैभवानुस्मारणेन परिशोचनपूर्वकं कीचकहननचोदना ।। 1 ।।

द्रौपद्युवाच।	4-23-1x
अहं सैरन्ध्रिवेषेण वसन्ती राजवेश्मनि। वशगाऽस्मि सुदेष्णाया अक्षधूर्तस्य कारणात् ।। 1 ।।	4-23-1a 4-23-1b
विक्रियां पश्य मे तीव्रां राजपुत्र्याः परन्तप। आसे कालमुपासीना सर्वदुःखसहा पुनः ।। 2 ।।	4-23-2a 4-23-2b
अनित्याः खलु मर्त्यानामर्थाश्च व्यसनानि च। इति मत्वा प्रतीक्षामि भर्तॄणामुदयं पुनः ।। 3 ।।	4-23-3a 4-23-3b
चक्रवत्परिवर्तन्ते ह्यर्थाश्च व्यसनानि च । इति कृत्वा प्रतीक्षामि भर्तॄणामुदयं पुनः ।। 4 ।।	4-23-4a 4-23-4b
य एव हेतुर्भवति पुरुषस्य जयावहः। पराजये च हेतुः स इति च प्रतिपालये ।। 5 ।।	4-23-5a 4-23-5b
दत्त्वा याचन्ति पुरुषा हत्वा हन्यन्त एव ते। पातयित्वा च पात्यन्ते परैरिति च मे श्रुतम् ।। 6 ।।	4-23-6a 4-23-6b
न दैवस्यातिभारोस्ति न चैवास्यातिवर्तनम्। इति चाप्यागमं भूयो दैवस्य प्रतिपालये ।। 7 ।।	4-23-7a 4-23-7b
स्थितं पूर्वं जलं यत्र न पुनस्तत्र तिष्ठति । इति पर्यायमिच्छन्ति प्रतीक्षाम्युदयं पुनः ।। 8 ।।	4-23-8a 4-23-8b
दैवेन किल यस्यार्थः सुनीतोपि विपद्यते। सदा दैवागमे यत्नस्तेन कार्यो विजानता ।। 9 ।।	4-23-9a 4-23-9b
किंनु मे वचनस्याद्य कथितस्य प्रयोजनम् । पृच्छ मां दुःखितामेनामपृष्टाऽपि ब्रवीमि ते ।। 10 ।।	4-23-10a 4-23-10b
महिषी पाण्डुपुत्राणां दुहिता द्रुपदस्य च । इमामवस्थां संप्राप्ता मदन्या का जिजीविषेत् ।। 11 ।।	4-23-11a 4-23-11b
कुरून्परिहरन्सर्वान्पाञ्चालानपि भारत। पाण्डवेयांश्च संप्राप्तो मम शोको ह्यरिन्दम ।। 12 ।।	4-23-12a 4-23-12b
भ्रातृभिः श्वशुरैः पुत्रैर्बहुभिः परिवारिता। एवं समुदिता नारी कान्वेयं दुःखभागिनी ।। 13 ।।	4-23-13a 4-23-13b
नूनं बालतया धातुर्मया वै विप्रियं कृतम्। तस्य प्रभावाद्दुर्नीतं प्राप्ताऽस्मि भरतर्षभ ।। 14 ।।	4-23-14a 4-23-14b
वर्णं विकारमपि मे पश्य पाण्डव यादृशम् । ईदृशो मे न तत्रासीद्दुःखे परमके पुरा ।। 15 ।।	4-23-15a 4-23-15b
त्वमेव भीम जानीषे यन्मे पार्थ सुखं पुरा। साऽहं दासीत्वमापन्ना न शान्तिं मनसा लभे।। 16 ।।	4-23-16a 4-23-16b
तद्दैविकमिदं मन्ये यत्र पार्थो धनञ्जयः। भीमधन्वा महारङ्गे चास्ते शान्त इवानलः ।। 17 ।।	4-23-17a 4-23-17b
अशक्या वेदितुं पार्थ प्राणिनां वै गतिर्नरैः । विनिपातमिमं पश्य युष्माकमविचिन्तितम् ।। 18 ।।	4-23-18a 4-23-18b
यस्या मम मुखप्रेक्षा यूयमिन्द्रसमाः सदा। सा प्रेक्ष्य मुखमन्यासामवराणां वरा सती ।। 19 ।।	4-23-19a 4-23-19b
पश्य पाण्डव मेऽवस्थां यथा नार्हामि वै तथा । युष्मासु ध्रियमाणेषु पाञ्चालेषु च मानद ।। 20 ।।	4-23-20a 4-23-20b
यस्याः सागरपर्यन्ता पृथिवी वशवर्तिनी। आसीत्साऽद्य सुदेष्णायाः पाञ्चाली वशवर्तिनी ।। 21 ।।	4-23-21a 4-23-21b
यस्याः पुरश्चरा ह्यासन्पृष्ठतश्चानुगामिनः। साहमद्य सुदेष्णायाः पुरः पश्चाच्च गामिनी ।। 22 ।।	4-23-22a 4-23-22b
इदं तु दुःखं कौन्तेय ममासह्यं निबोध तत्। या न जातु स्वयं पिंषे गात्रोद्वर्तनमात्मनः । अन्यत्र कुन्त्या भद्रं ते सा पिनष्म्यद्य चन्दनं ।। 23 ।।	4-23-23a 4-23-23b 4-23-23c
पश्य कौन्तेय पाणी मे नैवं वै भवतः पुरा। इत्यस्मै दर्शयामास किणवन्तौ करावुभौ ।। 24 ।।	4-23-24a 4-23-24b
बिभेमि कुन्त्या या नाऽहं युष्माकं वा कदाचन। साऽद्याग्रतो विराटस्य भीता तिष्ठामि किंकरी ।। 25 ।।	4-23-25a 4-23-25b
किंनु वक्ष्यति सम्राण्मां वर्णकः सुकृतो न वा। नान्यपिष्टं विराटस्य चन्दनं किल रोचते ।। 26 ।।	4-23-26a 4-23-26b
वैशंपायन उवाच।	4-23-27x
सा कीर्तयन्ती दुःखानि भीमसेनस्य भामिनी। रुरोद शनकैः कृष्णा भीमस्योरस्समाश्रिता ।। 27 ।।	4-23-27a 4-23-27b
सा बाष्पकलया वाचा निश्वसन्ती पुनःपुनः । हृदयं भीमसेनस्य घटयन्तीदमब्रवीत् ।। 28 ।।	4-23-28a 4-23-28b
नाल्पं कृतं मया भीम देवानां किल्बिषं पुरा। अभाग्या या तु जीवामि मर्तव्ये सति पाण्डव ।। 29 ।।	4-23-29a 4-23-29b
कीचकं चेन्न हन्यास्त्वं स्वात्मानं नाशयाम्यहम्। विषमालोड्य पास्यामि प्रवेक्ष्याम्यथवाऽनलम्। अभाग्याऽहमपुण्याऽहं नित्यदुःखा च विक्लवा ।। 30 ।।	4-23-30a 4-23-30b 4-23-30c
पापे निपतितायाश्च किं फलं जीवितेन मे। इत्यस्मै दर्शयामास किणबद्धौ करावुभौ ।। 31 ।।	4-23-31a 4-23-31b
ततस्तस्याः करौ पीनौ किणबद्धौ वृकोदरः। मुखमानीय वेपन्त्या रुरोद परवीरहा ।। 32 ।।	4-23-32a 4-23-32b
तौ गृहीत्वा च कौन्तेयो बाष्पमुत्सृज्य वीर्यवान् । ततः परमदुःखार्त इदं वचनमब्रवीत् ।। 32 ।।	4-23-33a 4-23-33b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि कीचकवधपर्वणि त्रयोविंशोऽध्यायः ।। 23 ।।

सम्पाद्यताम्

4-23-6 मानयित्वा च मान्यन्ते नरा दैवविपर्यये इति थo पाठः ।। 6 ।।

विराटपर्व-022

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-024