महाभारतम्-04-विराटपर्व-024

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-024
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

द्रौपदीभीमसंवादः ।। 1 ।।
द्रौपद्या भीमंप्रति हटात्कीचकसंहारचोदना ।। 2 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-24-1x
आश्वासयंस्तां पाञ्चालीं भीमसेन उवाच ह। शृणु भद्रे वरारोहे क्रोधात्तत्र तु चिन्तितम् ।। 1 ।।	4-24-1a 4-24-1b
त्वं वै सभागतां दृष्ट्वा मात्स्यानां कदनं महत् । कर्तुकामेन भद्रं ते वृक्षश्चावेक्षितो मया ।। 2 ।।	4-24-2a 4-24-2b
तत्र मां धर्मराजस्तु कटाक्षेण न्यवारयत्। तज्ज्ञात्वाऽवाङ्भुखस्तूष्णीमास्थितोस्मि महानसं ।। 3 ।।	4-24-3a 4-24-3b
शृणुष्वान्यत्प्रतिज्ञातं यद्वदामीह भामिनि । धिगस्तु मे बाहुबलं गाण्डीवं फल्गुनस्य च। यत्ते रक्तौ पुरा भूत्वा पाणी कृतकिणाविमौ ।। 4 ।।	4-24-4a 4-24-4b 4-24-4c
तदद्य मां तु तपति यत्कृतं न मया पुरा। सभायां स्म विराटस्य करोमि कदनं महत् ।। 5 ।।	4-24-5a 4-24-5b
तत्र मे कारणं भाति कौन्तेयो यत्प्रतीक्षते। तदहं तस्य विज्ञाय स्थितो धर्मस्य शासने ।। 6 ।।	4-24-6a 4-24-6b
यच्च राज्यात्प्रच्यवनं कुरूणामवधश्च यः। सुयोधनस्य कर्णस्य शकुनेः सौबलस्य च ।। 7 ।।	4-24-7a 4-24-7b
दुःशासनस्य पापस्य यन्मया न हृतं शिरः । तन्मां दहति कल्याणि हृदि शल्यमिवार्पितम् ।। 8 ।।	4-24-8a 4-24-8b
अपि चान्यद्वरारोहे स्मरिष्यसि वचो मम। पुण्ये तीरे सरस्वत्या यत्प्रतिष्ठाम संगताः । तत्राहमब्रवं कृष्णे सर्वक्लेशाननुस्मरन् ।। 9 ।।	4-24-9a 4-24-9b 4-24-9c
न चाहमनुगच्छेयं धर्मराजं युधिष्ठिरम्। धनञ्जयं च पाञ्चालि माद्रिपुत्रौ च भ्रातरौ। कृत्वैतां च मतिं कृष्णे युधिष्ठिरमगर्हयम् ।। 10 ।।	4-24-10a 4-24-10b 4-24-10c
परुषं वचनं श्रुत्वा मम धर्मात्मजस्तदा। हीमान्वाक्यमहीनार्थं ब्रुवन्राजा युधिष्ठिरः । सर्वानन्वनयद्भ्रातॄन्मुनेर्धौम्यस्य पश्यतः ।। 11 ।।	4-24-11a 4-24-11b 4-24-11c
मा रोदी राज्ञि लोकानां सर्वागमगुणान्विता। रक्षितव्यं सहास्माभिः सत्यमप्रतिमं भुवि ।। 12 ।।	4-24-12a 4-24-12b
अनुनीतेषु चास्मासु अनुनीता त्वमप्यसि। मा धर्मं जहि सुश्रोणि क्रोधं जहि महामते ।। 13 ।।	4-24-13a 4-24-13b
इमं तु समुपालम्भं त्वत्तो राजा युधिष्ठिरः । शृणुयाद्यदि कल्याणि कृत्स्नं जह्यात्स जीवितं ।। 14 ।।	4-24-14a 4-24-14b
धनञ्जयो वा सुश्रोणि यमौ चापि सुमध्यमे। लोकान्तरगतेष्वेषु नाहं शक्ष्यामि जीवितुम् ।। 15 ।।	4-24-15a 4-24-15b
धर्मं शृणुष्व पाञ्चालि यत्ते वक्ष्यामि मानिनि ।। 16 ।।	4-24-16a
दुहिता जनकस्यासीद्वैदेही यदि ते श्रुता। पतिमन्वचरत्सीता महारण्यनिवासिनम् ।। 17 ।।	4-24-17a 4-24-17b
वसन्ती च महारण्ये रामस्य महिषी प्रिया। रावणेन हृता सीता राक्षसीभिश्च तर्जिता। सा क्लिश्यमाना सुश्रोणी राममेवान्वपद्यत ।। 18 ।।	4-24-18a 4-24-18b 4-24-18c
लोपामुद्रा तथा भीरु भर्तारमृषिसत्तमम्। भगवन्तमगस्त्यं सा वनायैवान्वपद्यत ।। 19 ।।	4-24-19a 4-24-19b
सुकन्या नाम शर्यातेर्भार्गवच्यवनं वने। वल्मीकभूतं साध्वी तमन्वपद्यत भामिनी ।। 20 ।।	4-24-20a 4-24-20b
नालायनी चेन्द्रसेना रूपेणाप्रतिमा भुवि। पतिमन्वचरद्वृद्धं पुरा वर्षसहस्रिणम् ।। 21 ।।	4-24-21a 4-24-21b
नलं राजानमेवाथ दमयन्ती वनान्तरे। अन्वगच्छत्पुरा कृष्णे तथा भर्तॄंस्त्वमन्वगाः ।। 22 ।।	4-24-22a 4-24-22b
यथैताः कीर्तिता नार्यो रूपवत्यः पतिव्रताः। तथा त्वमपि कल्याणि सर्वैः समुदिता गुणैः ।। 23 ।।	4-24-23a 4-24-23b
मा दीर्घं क्षम कालं त्वं त्रिंशद्रात्रमनिन्दिते। पूर्णे त्रयोदशे वर्षे राज्ञां राज्ञी भविष्यसि ।। 24 ।।	4-24-24a 4-24-24b
सत्येन ते शपे चाहं भविता नान्यथेति च ।। 25 ।।	4-24-25a
सर्वासां परमस्त्रीणां प्रामाण्यं कर्तुमर्हसि। सर्वेषां च नरेन्द्राणां मूर्ध्नि स्थास्यसि भामिनि ।। 26 ।।	4-24-26a 4-24-26b
भर्तृभक्त्या च वृत्तेन भोगानाप्स्यसि दुर्लभान् । यातायां तु प्रतिज्ञायां महान्तं भोगमाप्नुयाः ।। 27 ।।	4-24-27a 4-24-27b
गुरुभक्तिकृतं ज्ञात्वा राज्ञां मूर्ध्नि स्थिता भवेः ।। 28 ।।	4-24-28a
द्रौपद्युवाच।	4-24-29x
आर्तप्रलापा कौन्तेय न राजानमुपालभे। अपारयन्त्या दुःखानि कृतं बाष्पप्रमोचनम् ।। 29 ।।	4-24-29a 4-24-29b
इदं तु दुःखं कौन्तेय ममासद्यं निबोध तत् ।। 30 ।।	4-24-30a
योऽयं राज्ञो विराटस्य सूतपुत्रस्तु कीचकः। स्यालो नाम प्रवादेन भोजस्त्रैगर्तदेशजः ।। 31 ।।	4-24-31a 4-24-31b
त्यक्तधर्मो नृशंसश्च सर्वार्थेषु च वल्लभः । नित्यमेवाह दुष्टात्मा भार्या मे भव शोभने । अविनीतः सुदुष्टात्मा मामनाथेति चिन्तयन् ।। 32 ।।	4-24-32a 4-24-32b 4-24-32c
किमुक्तेन व्यतीतेन भीमसेन महाबल। प्रत्युपस्थितकालस्य कार्यस्यानन्तरो भव ।। 33 ।।	4-24-33a 4-24-33b
ममेह भीम कैकेयी रूपाद्धि भयशङ्किता। नित्यमुद्विजते राजा कथं नेयादिमामिति ।। 34 ।।	4-24-34a 4-24-34b
तस्या विदित्वा तं भावं स्वयं चानृतदर्शनः । कीचकोपि च दुष्टात्मा पुनः प्रार्थयते च मां ।। 35 ।।	4-24-35a 4-24-35b
तमहं कुपिता भीम पुनः कोपं नियम्य च। अब्रवं कामसंमूढमात्मानं रक्ष कीचक ।। 36 ।।	4-24-36a 4-24-36b
गन्धर्वाणामहं भार्या पञ्चानां महिषी प्रिया । ते त्वां निहन्युर्दुर्धर्षाः शूराः साहसकारिणः ।। 37 ।।	4-24-37a 4-24-37b
एवमुक्तस्तु दुष्टात्मा कीचकः प्रत्युवाच ह। नाहं बिभेमि भैरन्ध्रि गन्धर्वाणां शुचिस्मिते ।। 38 ।।	4-24-38a 4-24-38b
शतं सहस्रमपि वा गन्धर्वाणामहं रणे। समागतं हनिष्यामि त्वं भीरु कुरु मे क्षणम् ।। 39 ।।	4-24-39a 4-24-39b
इत्युक्ता चाब्रवं सूतं कामातुरमहं पुनः। न त्वं प्रतिबलस्तेषां गन्धर्वाणां यशस्विनाम् ।। 40 ।।	4-24-40a 4-24-40b
धर्मे स्थिताऽस्मि सततं कुलशीलसमन्विता। नेच्छामि किंचिद्वध्यं त्वां तस्माज्जीवसि कीचक ।। 41 ।।	4-24-41a 4-24-41b
एवमुक्तस्तु दुष्टात्मा प्रहस्य स्वनवत्ततः। न तिष्ठिति स सन्मार्गे न च धर्मं बुभूषति ।। 42 ।।	4-24-42a 4-24-42b
पापात्मा पापकारी च कामराजवशानुगः । अविनीतश्च दुष्टात्मा प्रत्याख्यातः पुनः पुनः ।। 43 ।।	4-24-43a 4-24-43b
दर्शनेदर्शने हन्याद्यदि जह्यां च जीवितम्। धर्मे प्रयतमानानां महान्धर्मो नशिष्यति ।। 44 ।।	4-24-44a 4-24-44b
समयं रक्षमाणानां दारा वो न भवन्ति च । भार्याजां रक्ष्यमाणायां प्रजा भवति रक्षिता। प्रजायां रक्ष्यमाणायामात्मा भवति रक्षितः ।। 45 ।।	4-24-45a 4-24-45b 4-24-45c
वंदतां वर्णधर्मांश्च ब्राह्मणानां च मे श्रुतम् । क्षत्रियस्य सदा धर्मो नान्यो दस्युनिबर्हणात् ।। 46 ।।	4-24-46a 4-24-46b
पश्यतो धर्मराजस्य कीचको माऽन्वधावत । तवेव च समक्षं वै भीमसेन महाबल ।। 47 ।।	4-24-47a 4-24-47b
त्वया चाहं परित्राता भीम तस्माञ्जटासुरात् ।। 48 ।।	4-24-48a
जयद्रथं तथैव त्वमजैषीर्भ्रातृभिः सह। जहीममपि पापिष्ठं योयं मामवमन्यते । कीचको राजवाल्लभ्याच्छोककृन्मम भारत ।। 49 ।।	4-24-49a 4-24-49b 4-24-49c
कीचकं कामसन्तप्तं भिन्धि कुम्भमिवाश्मनि । यो निमित्तमनर्थानां बहूनां मम भारत ।। 50 ।।	4-24-50a 4-24-50b
तं चेञ्जीवन्तमादित्यः प्रातरभ्युदयिष्यति । विषमालोड्य पास्यामि मा कीचकवशंगमम् ।। 51 ।।	4-24-51a 4-24-51b
श्रेयो हि मरणं मह्यं भीमसेन तवाग्रतः । इत्युक्त्वा प्रारुदत्कृष्णा भीमस्योरसि संश्रिता ।। 52 ।।	4-24-52a 4-24-52b
भीमश्च तां परिष्वज्य महत्सान्त्वं प्रयुज्य च। कीचकं मनसाऽगच्छत्सृक्किणी परिलेलिहन् ।। 53 ।।	4-24-53a 4-24-53b
आश्वासयित्वा बहुशो भृशमार्तां सुमध्यमाम्। हेतुतत्वार्थसंयुक्तैर्वचोभिर्द्रुपदात्मजाम् ।। 54 ।।	4-24-54a 4-24-54b
प्रमृज्य वदनं तस्याः पाणिनाऽश्रुसमाकुलम्। उवाच चैनां दुःखार्तां भीमः क्रोधसमन्वितः ।। 55 ।।	4-24-55a 4-24-55b
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि कीचकवधपर्वणि चतुर्विशोऽध्यायः ।। 24 ।।

4-24-24 मा दीर्घं क्षम कालं त्वं मासमर्धं च संमितमिति झo पाठः ।। 24 ।। 4-24-26 प्राधान्यं कर्तुमर्हसि इति खo पाठः ।। 26 ।। 4-24-33 दुःखस्यान्तकरो भवेति धo पाठः ।। 33 ।।

विराटपर्व-023

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-025